28- KASAS SÛRESİ

(Mekke’de inmiştir. 88 âyettir)

1- Tâ, Sîn, Mîm. 2- Bunlar, apaçık/açıklayıcı Kitabın âyetleridir. 3- İman eden bir toplum için Biz, sana Mûsâ ve Firavun’un kıssasından bir bölümü gerçek şekliyle okuyacağız. 4- Firavun ülkede üstünlük sağlayıp zorbalık yaptı ve oranın ahalisini farklı gruplara ayırdı. Onlardan bir kesimi eziyor, oğullarını boğazlıyor ve kadınlarını da hayatta bırakıyordu. Gerçekten o, bozgunculardan idi. 5- Biz ise o ülkede ezilenlere lütufta bulunmak, onları önderler yapmak ve onları (mukaddes topraklara) varis kılmak istiyorduk. 6- Yine onlara o ülkede güç ve imkân verelim; Firavun’a, Haman’a ve ordularına da onlardan yana çekindikleri o (kötü sonu) gösterelim (istiyorduk). 7- Mûsâ’nın anasına şöyle ilham ettik: “Onu emzir. Onun hakkında bir endişeye kapılırsan onu nehre bırak. Korkma ve üzülme! Çünkü Biz, seni ona kavuşturacağız ve onu peygamberlerden kılacağız.” 8- Böylece Firavun hanedanı onu (Nil’de) bulup sonunda kendilerine düşman ve keder olacağından (habersiz bir şekilde) yanlarına aldılar. Gerçekten Firavun, Hâmân ve o ikisinin orduları günahkar kimselerdi. 9- Firavun’un hanımı dedi ki: “(Bu bebek) benim için de senin için de bir sevinç kaynağıdır. Onu öldürmeyin; belki bize faydalı olur yahut da onu evlat ediniriz.” Onlar (işin) farkında değillerdi. 10- Mûsâ’nın (tasası) anasının yüreğini (öyle bir kapladı ki orada onun dışında hiçbir şeye) yer kalmadı. Şâyet (Allah'ın vaadine) inananlardan olsun diye kalbini pekiştirmeseydik az kalsın bu durumu açıklayıverecekti. 11- Anası, (Musa’nın) kızkardeşine: “Onu takip et!” dedi. O da onlar farkında olmadan onu uzaktan gözetledi. 12- Bundan önce biz, onun sütanneleri emmesini engellemiştik. Bunun üzerine (kızkardeşi): “Sizin için onun bakımını üstlenecek hem de ona iyi bakacak bir aile göstereyim mi?” dedi. 13- Böylece anasını ona kavuşturduk ki gözü aydın olsun da üzülmesin ve Allah’ın vaadinin hak olduğunu bilsin. Fakat onların çoğu bilmezler. 14- Ergenlik çağına varıp olgunlaşınca ona hüküm/hikmet ve ilim verdik. İşte ihsan sahiplerini biz, böyle mükâfatlandırırız. 15- (Bir defasında Musa) şehre ahalisinin haberi olmadığı bir vakitte girdi ve orada birbiri ile dövüşen iki adam gördü. Biri kendi kavminden, diğeri ise düşmanlarından idi. Kavminden olan, düşmanından olana karşı kendisinden yardım istedi. Bunun üzerine Mûsâ ona bir yumruk attı ve (istemeden) onu öldürdü. “Bu, şeytanın işidir. Şüphesiz ki o, apaçık saptırıcı bir düşmandır” dedi. 16- “Rabbim, gerçekten ben nefsime zulmettim. Onun için beni bağışla” dedi. Allah da onu bağışladı. Zira O, Ğafûrdur, Rahîmdir. 17- Dedi ki: “Rabbim, bana verdiğin nimetlere karşılık artık asla günahkârlara arka çıkmayacağım.” 18- Böylece şehirde korku içinde (etrafı) gözetleyerek sabahı etti ve bir de baktı ki dün kendisinden yardım isteyen kişi, yine ondan imdat diliyor! Mûsâ ona: “Gerçekten sen besbelli azgın bir kimsesin” dedi. 19- Musa, ikisinin de düşmanı olan kişiyi yakalamak isteyince o kişi dedi ki: “Ey Mûsâ! Dün bir kişiyi öldürdüğün gibi beni de mi öldürmek istiyorsun? (Anlaşılan) sen bu ülkede ancak bir zorba olmak istiyorsun. Islâha çalışanlardan olmak istemiyorsun.” 20- Derken şehrin uzak köşesinden bir adam koşarak geldi. Dedi ki: “Ey Mûsâ! İleri gelenler seni öldürmek için hakkında görüşüyorlar. Derhal (şehirden) ayrıl! Gerçekten ben senin iyiliğin için öğüt veriyorum.” 21- Bunun üzerine Musa korku içinde (etrafı) gözetleyerek şehirden ayrıldı. “Rabbim, beni zalimler topluluğundan kurtar” dedi. 22- Medyen’e doğru yönelince: “Umarım Rabbim bana doğru yolu gösterir” dedi. 23- Medyen suyuna varınca onun başında (hayvanlarını) sulayan bir grup insan gördü. Onların berisinde de (hayvanlarını suya gitmekten) alıkoyan iki hanım gördü. “Neyiniz var (niye hayvanları sulamıyorsunuz)?” dedi. Onlar da: “Çobanlar (hayvanlarını) sulayıp gitmedikçe biz (aralarına sokulup hayvanlarımızı) sulamayız. Babamız da çok yaşlı bir ihtiyardır” dediler. 24- Bunun üzerine Musa, onların yerine (hayvanlarını) suladı. Sonra da bir gölgeye çekilip: “Rabbim, doğrusu bana göndereceğin her tür hayra muhtacım” dedi. 25- Derken o iki hanımdan biri, haya içerisinde yürüyerek ona gelip: “Babam, bizim yerimize sulamanın ücretini sana vermek için seni çağırıyor” dedi. Musa da onun yanına gidip (başından geçen) olayı ona anlatınca o: “Korkma! O zalim toplumdan kurtuldun” dedi. 26- O iki hanımdan biri dedi ki: “Babacığım, onu ücretle tut. Çünkü senin ücretle tutacağın en iyi kişi, güçlü ve güvenilir olandır (ki bu da öyledir).” 27- Dedi ki: “Sekiz yıl bana ücretle çalışmana karşılık bu iki kızımdan birini sana nikâhlamak istiyorum. Eğer (bu süreyi) on yıla tamamlarsan bu, senin bir iyiliğin olur. Bununla beraber sana zorluk çıkarmak istemem. İnşaallah benim iyi biri olduğumu göreceksin.” 28- Dedi ki: “Bu, seninle benim aramda (bir sözleşmedir). İki süreden hangisini doldurursam doldurayım (sözümü tutmuş olurum ve) bana bir haksızlık yapılamaz. Allah da söylediklerimize şahittir.” 29- Mûsâ, süreyi doldurup ailesi ile yola çıkınca Tûr’un yan tarafında bir ateş fark etti. Ailesine: “Siz (burada) durun. Benim gözüme bir ateş ilişti. (Gideyim de) belki size oradan bir haber veya ısınmanız için bir parça ateş getiririm” dedi. 30- Oraya varınca o mübarek bölgedeki vadinin sağ yanında bulunan o ağaçtan ona şöyle nida edildi: “Ey Mûsâ! Şüphesiz ben, alemlerin Rabbi Allah’ım!” 31- Asanı (yere) at.” (Atıp da) onun çevik bir yılan gibi hareket ettiğini görünce arkasına bile bakmadan dönüp kaçmaya başladı. “Ey Mûsâ! Geri gel ve korkma! Çünkü sen güven içinde olanlardansın.” 32- “Elini yakandan içeri sok da hiçbir kusur ve hastalık olmadan bembeyaz çıksın. Korkudan dolayı (açılan) kolunu kendine çek. İşte bunlar, Firavun’a ve ileri gelenlerine karşı Rabbinden iki delildir. Şüphesiz onlar fasık bir toplumdur.” 33- Dedi ki: “Rabbim! Ben onlardan bir kişi öldürmüştüm. O nedenle beni öldürmelerinden korkuyorum.” 34- “Kardeşim Hârûn’un dili de benden daha akıcıdır. O nedenle onu da beni tasdik edecek bir yardımcı olarak benimle birlikte gönder. Çünkü ben, onların beni yalanlamalarından korkuyorum.” 35- Buyurdu ki: “Gücünü kardeşinle pekiştireceğiz ve ikinize öyle bir güç vereceğiz ki onlar size ilişemeyecekler. Âyetlerimiz/mucizelerimiz sayesinde siz ve size uyanlar, galip geleceksiniz.” 36- Mûsâ, onlara apaçık âyetlerimizi/mucizelerimizi getirince dediler ki: “Bu, ancak düzmece bir sihirdir. Ayrıca biz, önceki atalarımız arasında da böyle bir şey işitmedik.” 37- Mûsâ dedi ki: “Rabbim, kendi katından olan hidâyeti kimin getirdiğini de dünya yurdunun (güzel) âkıbetinin kimin olacağını da çok iyi bilir. Doğrusu zalimler iflah olmazlar.” 38- Firavun dedi ki: “Ey ileri gelenler! Sizin benden başka bir ilâhınız olduğunu bilmiyorum. O halde ey Hâmân, benim için çamura (tuğla yapmak için) ateş yak da bana yüksek bir kule yap. Belki (ona çıkıp) Mûsâ’nın ilâhını görürüm. Zira ben, onun kesinlikle yalancılardan olduğunu düşünüyorum.” 39- O da orduları da o ülkede haksız yere büyüklendiler ve bize döndürülmeyeceklerini sandılar. 40- Bunun üzerine biz de onu ve ordularını yakalayıp denize attık. Zalimlerin âkıbetlerinin nasıl olduğuna bir bak! 41- Biz, onları ateşe çağıran önderler kıldık. Kıyamet gününde onlara yardım da edilmez. 42- Bu dünyada peşlerine bir lânet taktık. Kıyamet gününde ise onlar, iğrenilen kimselerden olacaklardır. 43- Andolsun ilk nesilleri helâk ettikten sonra Mûsâ’ya, insanlar için basiret, hidâyet ve rahmet olmak üzere Kitabı verdik ki düşünüp öğüt alsınlar. 44- Biz, Mûsâ’ya o (peygamberlik) görevini verdiğimizde sen, (o dağın) batı tarafında değildin. Sen (bu olaya) tanık olanlardan da değildin. 45- Fakat Biz (Musa’dan sonra) nice nesiller yarattık da onlar (rahat içinde) uzun ömürler sürdüler (ve hep böyle gidecek sandılar). Yine sen Meyden halkı arasında yaşamış ve âyetlerimizi onlara okuyup da (bu kıssayı onlardan öğrenmiş) biri de değilsin. Fakat (bunları vahiy yoluyla sana) gönderen Biziz. 46- Biz (Musa’ya) seslendiğimizde sen, Tûr’un yanında da değildin. Fakat Rabbinden bir rahmet olmak üzere senden önce kendilerine hiçbir uyarıcı gelmemiş olan bir kavmi uyarasın diye (biz seni peygamber olarak gönderdik) ki düşünüp öğüt alsınlar. 47- Eğer kendi işledikleri sebebiyle başlarına bir musibet/azap geldiğinde: “Rabbimiz! Bize (de) bir peygamber gönderseydin de senin âyetlerine uysaydık ve mü’minlerden olsaydık” diyecek olmasalardı (seni göndermezdik). 48- Ama onlara katımızdan hak gelince: “Mûsâ’ya verilenlerin benzeri ona da verilmeli değil miydi?” dediler. Acaba daha önce Mûsâ’ya verilenleri inkâr etmemişler miydi? Nitekim “Birbirini destekleyen iki sihir” demişlerdi. Yine “Biz hepsini inkâr ediyoruz.” da demişlerdi. 49- De ki: “Eğer doğru söylüyorsanız o halde Allah katından o ikisinden daha doğru bir kitap getirin de ben de ona uyayım.” 50- Eğer sana (bu isteğini yerine getirerek) karşılık vermezlerse bil ki onlar, sadece hevâlarına uymaktadırlar. Allah’tan bir hidâyet olmaksızın hevâsına uyandan daha sapık kim olabilir ki? Şüphesiz Allah, zalimler topluluğunu doğruya iletmez. 51- Andolsun ki Biz düşünüp öğüt alırlar diye onlara sözü (Kur'ân ayetlerini) birbiri ardınca ulaştırdık.

# 1-2. Tazim edilmeye, saygı ve hürmete layık olan bu ayetler, kulların gerek duyacakları her bir hususu “açıklayıcı Kitabın âyetleridir.” Bu kitap, kulların gerek duydukları; Rablerini bilip tanımak, haklarını öğrenmek, O’nun dost ve düşmanlarını bilmek, geçmiş kavimlerin başına getirdiği önemli vakaları, O’nun ibret alınması gereken günlerini, amellerin mükâfat ve cezası vb. gibi hususları açıklar. u Kur’ân-ı Kerîm, bütün bunları en ileri derecede açıklamış, kullara bütün bu hususları açık seçik göstermiş, izah etmiştir. Bu yüce Kitabın açıkladığı hususlar arasında Mûsâ ve Firavun kıssası da vardır. Bu kıssayı bir kaç yerde tekrarlamış ve söz konusu etmiştir ki burada da bu kıssayı genişçe ele alarak şöyle buyurmaktadır:

# 3. “İman eden bir toplum için...” Hitap onlaradır. Bu sözler, onlara söylenmiştir. Çünkü onlar, sahip oldukları iman sayesinde bu hususlar üzerinde dikkatle düşünmeye yönelirler, onu kabul ile karşılar ve ibret alınacak taraflarından da ibret alarak yollarını belirlerler. Bu sayede iman ve yakinleri daha bir artar, sahip oldukları hayırlara hayır katarlar. nların dışında kalanlara gelince onlar, bu buyruklardan gereği gibi istifade etmezler. Bu buyruklar ile sadece onlara karşı mazeret kapısını kapatan deliller ortaya konmuş olur. anı Yüce Allah, -inkarları sebebiyle- bu Kitabını onlara karşı korumuş ve onunla onlar arasına onu gereği gibi anlamalarını önleyecek bir perde koymuştur. “Biz sana Mûsâ ve Firavun’un kıssasından bir bölümü gerçek şekliyle okuyacağız.” Çünkü onların haberleri oldukça ilginç ve hayret edilecek hususları ihtiva etmektedir. İşte bu kıssa şöyle başlamaktadır:

# 4. “Firavun ülkede üstünlük sağlayıp” Mülkünde, saltanatında, askerleri arasında ve yönetiminde “zorbalık yaptı.” O bakımdan o, orada üstün ve yüce olanlardan değil, zorbalık edeblerden olmuştu. “Oranın ahalisini” darmadağınık ve birbirinden ayrı “farklı gruplara ayırdı.” Onlar hakkında keyfine göre tasarrufta bulunarak dilediği şekilde onlara baskı ve zulüm uyguluyordu. “Onlardan bir kesimi eziyor…” Bu kesim, Yüce Allah’ın kendilerini çağdaşları olan insanlara üstün kıldığı ve aslında Firavun’un kendilerine ikramda kusur etmemesi ve onlara gereken şekilde saygı göstermesi gereken İsrailoğullarıydı. Halbuki Firavun, onları eziyordu. Çünkü onların, kendisinin uygulamalarına karşı koruyabilecek bir güçlerinin olmadığını görmüştü. O bakımdan onlara hiçbir şekilde önemsemiyordu. nlara yaptığı uygulamalarla “oğullarını boğazlıyor ve kadınlarını da hayatta bırakıyordu.” Durum bu hale kadar ulaşmıştı. Bunu da onların çoğalıp kendi topraklarında kendilerini geriletmelerinden ve yönetimi ellerine geçirmelerinden korktuğu için yapmıştı. “Gerçekten o” dini ıslah etmek, dünya işlerini de düzene koyma maksadı gütmeyen “bozgunculardan idi.” Bu onun yeryüzündeki fesatlarının bir parçası idi.

# 5. “Biz ise o ülkede ezilenlere” onların ezilmesine sebep teşkil eden hususları ortadan kaldırmak, onlara karşı direnenleri helâk etmek, onlara karşı çıkanları yardımsız ve güçsüz kılmak sureti ile “lütufta bulunmak, onları” dinde “önderler yapmak ve onları” yeryüzünde, âhiretten önce dünyada güzel âkıbete sahip olmak sureti ile “varis kılmak istiyorduk.” Önder olmak ise zayıflık hali ile birlikte gerçekleşmez. O bakımdan bu, yeryüzünde tam bir güç, iktidar ve imkan sahibi kılınmayı kılınmayı gerektiriyordu.

# 6. “Yine onlara o ülkede güç ve imkân verelim…” İşte şanı Yüce Allah, bütün bunları gerçekleştirmeyi murad etmişti ve iradesi ile de bunları yerine getirdi. ynı şekilde “Firavun’a”, onun veziri “Hâmân’a ve” kendileri vasıtası ile güç ve kudret sahibi oldukları, onlarla bölgeleri ele geçirip üstünlük sağlayarak azdıkları “ordularına da, onlardan” yani ezdikleri o kesimden “yana çekindikleri” yurtlarından çıkarılmak vb. gibi “o (kötü sonu) gösterelim” istiyorduk. Nitekim Firavun ve kavminin, İsrailoğullarını toptan imha etmeyip de sadece güçlerini kırmalarının ve kuvvet kaynağı olan evlatlarını öldürmelerinin sebebi de bu korku idi. üce Allah işte bütün bunları gerçekleştirmeyi murad etmişti. O, bir işi gerçekleştirmeyi diledi mi sebeplerini kolaylaştırır, yollarını açar. Bu iş de böyle idi. O, bu ilâhî maksada ulaştıracak sebepleri dostlarının da düşmanlarının da aklına gelmeyecek bir şekilde takdir etti ve uygulamaya koydu ki bunların ilki, şanı Yüce Allah'ın İsrailoğullarının kurtarıcısı olarak takdir etmiş olduğu rasûlü Mûsâ’yı yaratmasıdır.

# 7. Mûsâ aleyhisselam’ın dünyaya gelişi oldukça korkunç bir dönem olan oğulların boğazlandığı döneme rastgelmişti. Yüce Allah da annesine onu emzirmesini ve bir süre yanında tutmasını ilham etmişti. “Onun hakkında bir endişeye kapılırsan” yani herhangi bir kimsenin Mûsâ’nın doğum haberini onlara ulaştıracağını sezecek olursan kapalı bir sandık içinde “onu nehre” Mısır’daki Nil nehrine “bırak. Korkma ve üzülme! Çünkü Biz, seni ona kavuşturacağız ve onu peygamberlerden kılacağız.” üce Allah, ona oğlunu geri döndüreceğini, büyüyüp onların tuzaklarından kurtulacağını ve Allah’ın onu bir peygamber kılacağını müjdelemişti. Bu ise en üstün ve en değerli müjdelerdendir. ûsâ’nın annesine bu müjdenin verilmesi, kalbinin rahat bulması, endişe ve tedirginliğinin gitmesi içindi.

# 8. Anlaşılan o ki annesi Musa’ya bir zarar verileceğinden korkmuştu. O bakımdan emrolunduğu şeyi yaptı ve Mûsâ’yı suya bıraktı. Şanı Yüce Allah da Mûsâ’yı su vasıtası ile götürdü ta ki “Firavun hanedanı onu bulup… yanlarına aldılar.” Böylece Mûsâ onlar tarafından bulunmuş oldu. “sonunda kendilerine düşman ve keder olacağından (habersiz bir şekilde)” Yani onu almalarının bir sonucu ve bir âkıbeti olacaktı ki o da şu idi: Mûsâ aleyhisselam onlara bir düşman ve onları üzüntüye gark edecek bir keder olacaktı. Çünkü tedbirin kadere karşı bir faydası yoktur. İlâhî takdir, İsrailoğullarından yana korkup çekindikleri tehlikenin, Firavun ve hanedanının elleri altında, gözleri önünde ve onların himayesi altında büyümesini sağladı. yice düşünülüp tetkik edilecek olursa bu ilâhî takdirin kapsamı içerisinde İsrailoğulları lehine pek çok maslahatların gerçekleştiğini, başından pek büyük belâ ve sıkıntıların giderildiğini ve Mûsâ’nın risâletinden önce onlara yapılabilecek pek çok saldırı ve haksızlığın önlendiğini görürüz. Çünkü Mûsâ, Firavun krallığının liderlerinden birisi olmuştu. Tabii olarak o, kavminin haklarını savunacaktı. Çünkü kişilik olarak o, üstün gayretli ve son derece hamiyetli bir kimse idi. İşte bunun bir sonucu olarak şanı Yüce Allah’ın bize bir kısmını nakletmiş olduğu zilletleri ve aşağılanmaları ileri dereceye ulaşmış olan bu ezilmiş halkın bazı fertleri, -ileride açıklaması geleceği üzere- o ülkede üstünlük sağlamış, o zorba kavimle çekişip onlara karşı koyacak noktaya kadar ulaşmıştı. İşte bu, galibiyetin başlangıcı idi. İşlerin yavaş yavaş ve tedrici olarak ilerlemesi ve bir defada gerçekleşmemesi, şanı Yüce Allah’ın cereyan edegelen sünnetinin/kanunun bir parçasıdır. “Gerçekten Firavun, Hâmân ve o ikisinin orduları günahkar kimselerdi” Onlar günahkâr kimseler oldukları için Biz de bu günahkârlıkları sebebi ile onları cezalandırmak, onlara karşı hile ve tuzaklarının cezası olmak üzere karşı tuzaklar hazırlamak istedik.

# 9. Firavun hanedanı Mûsâ’yı sudan aldıktan sonra Yüce Allah, Firavun’un faziletli, üstün, değerli ve mü’mine hanımı Muzahim kızı Âsiye’nin kalbini ona ısındırdı. “Dedi ki:” Bu çocuk “benim için de senin için de bir sevinç kaynağıdır. Onu öldürmeyin.” Yani onunla gözlerimiz aydın olsun, hayatımız boyunca onun sebebi ile sevinelim. O yüzden onu öldürme, hayatta kalsın. “Belki bize faydalı olur yahut da onu evlât ediniriz.” Yani bu çocuk ya bizim faydamız ve hizmetimiz için çalışıp çabalayacak bir hizmetçi olur ya da onu bundan daha yüksek bir mertebeye çıkartıp onu evlat edinir, ona ikramda bulunur, yüksek bir kadir ve kıymet sahibi yaparız. anı Yüce Allah, Musa’nın bu sözleri söyleyen Firavun’un hanımına faydalı olmasını takdir etti. Mûsâ, onun gözbebeği durumunda oldu. Onu ileri derecede sevdi ve kendi öz evladı gibi bağrına bastı. Nihâyet büyüdü, Yüce Allah ona peygamberlik verdi. O da hiç beklemeden ona iman edip müslüman oldu. Allah o yüce hanımdan razı olsun ve onu razı etsin. anı Yüce Allah, Mûsâ hakkında bize bu sözleri ve konuşmaları nakletmekle birlikte onların durumunu “onlar (işin) farkında değillerdi” diye anlatmaktadır. Yani onlar, kudret kaleminin neler yazdığını, ilâhî takdirin ne olduğunu ve bu işin sonunun ne olacağını bilmiyorlardı, hiçbir şeyin farkında değillerdi. İşte bu, Yüce Allah’ın bir lütfudur. Çünkü onlar, bunu fark etmiş olsalardı, elbette ona karşı farklı davranırlardı.

# 10. Mûsâ aleyhisselam’ın annesi, oğlunun yokluğu dolayısı ile ileri derecede üzüldü. Şanı Yüce Allah ona üzülmemesini ve korkmamasını emredip onu kendisine geri döndüreceğini vaat etmiş olmasına rağmen, beşeriyetinin bir gereği olarak kendisini tedirgin eden huzursuzluktan ötürü kalbi başka şeylerden yana bomboş oldu. “Şâyet (Allah'ın vaadine) inananlardan olsun diye kalbini pekiştirmeseydik” ona sebat, sabır ve metanet vererek durumu açıklamasını önlemese idik “az kalsın bu durumu açıklayıverecekti.” Kalbinde bulunan duyguları açığa çıkartacaktı. üphesiz kula bir musibet gelip çatacak olur da buna karşı sabır ve sebat gösterecek olursa elbette bundan dolayı imanı artar. u buyruk, kulun sabır ve metanet göstermeyişinin, imanının zayıflığına delil olduğunu göstermektedir.

# 11. Mûsâ’nın annesi, Mûsâ’nın “kızkardeşine: Onu takip et, dedi.” Git, kardeşinin izini takip et. Kimse seni farketmeksizin veya senin maksadının ne olduğunu anlatmaksızın onun durumunu araştır. unun üzerine kızkardeşi de onun takip ederek gitti. “Onlar farkında olmadan onu uzaktan gözetledi.” Kızkardeşi öyle bir maksadı olmaksızın rastgele geçiyormuşçasına hareket ederek onu gözetledi. Bu ise son derece tedbirli olmanın ve dikkatli davranmanın bir sonucudur. Çünkü kardeşini görüp de onun için gelmiş olduğunu hissettirmiş olsa idi onu nehre bırakanın kendisi olduğunu zannedecekler, belki de onun aile halkına ceza olsun diye onu boğazlamayı kararlaştıracaklardı.

# 12. Yüce Allah’ın Mûsâ aleyhisselam’a ve annesine olan lütfunun bir tecellisi olarak o, hiçbir kadının memesini kabul etmedi. Ona şefkatlerinden dolayı ve belki birisi onu emzirmek için ister ümidi ile çarşıya çıkardılar. Bu halde iken kızkardeşi yanlarına geldi ve “Sizin için onun bakımını üstlenecek hem de ona iyi bakacak bir aile göstereyim mi?” dedi” Onların bütün maksatları da bu idi. Zira onu çok sevmişlerdi. Yüce Allah da onun başka annelerin memelerini almasını engellemişti. Öleceğinden korkmuşlardı. Kızkardeşi de onlara onu gereği gibi koruyup himaye edecek ve ona iyilikte bulunacak bir aile halkını gösterip onlara vermeye teşviki ifade eden bu sözleri söyleyince, hemen onun teklifini kabul ettiler. Kızkardeşi de onlara bu aile halkının kimler olduğunu bildirdi ve onlara yol gösterdi.

# 13. “Böylece” daha önceden kendisine vaat ettiğimiz şekilde “anasını ona kavuşturduk ki gözü aydın olsun da üzülmesin” Çünkü oğlundan yana güven ve huzur içinde, son derece mutlu idi. Ayrıca çokça ücret alarak onu kendi yanında büyütecekti. “Ve Allah’ın vaadinin hak olduğunu bilsin.” İşte Biz, ona vaat ettiklerimizin bir bölümünü gözle görülecek şekilde gösterdik. Bununla kalbi huzur bulsun, imanı artsın ve Allah’ın, onun korunması ve ona risalet verilmesi hususundaki vaadinin pek yakında gerçekleşeceğini bilsin diye böyle yaptık. “Fakat onların çoğu bilmezler.” Onlar sebebi elverişli görmeyecek olurlarsa bu, imanlarını sarsar, tereddüde düşerler. Çünkü Yüce Allah’ın üstün işler ve oldukça değerli maksatlardan önce zorlu engelleri ve imtihanları takdir ettiğini bilmezler. ûsâ aleyhisselam, böylece Firavun hanedanı yanında, onların saltanatları dahilinde yaşadı. Onların bineklerine biniyor, onların giysilerini giyiyordu. Annesi de bundan dolayı huzur içerisinde idi. Böylelikle onun süt annesi olduğu da artık kabul edilmişti. O bakımdan annesinin yanından ayrılmayışını ve onun da ona şefkat duymasını kimse tepki ile karşılamıyordu. üce Allah’ın bu lütfunu, peygamberi Mûsâ’yı yalan söylemekten koruyuşunu ve annesi ile kendisi arasında bütün insanlarca görülen bu derece bağlılığı kolaylaştırışı düşünmeye değer. Zira bu bağlılık, insanların gözünde süt emzirmesi dolayısıyla idi ve onlara göre Musa, süt annesi olduğu için ona anne diyordu. O bakımdan gerek onun, gerekse başkalarının bütün bu hususlarda söyledikleri sözlerin çoğu, bu yönden doğru ve gerçek idi.

# 14. Mûsâ aleyhisselam “ergenlik çağına varıp olgunlaşınca” kuvvet, akıl ve tedbir açısından çoğunlukla kırk yaşları dolaylarında erişilen çağa ulaşıp da bu hususlar onda kemale erince “ona hüküm/hikmet ve ilim verdik.” Yani kendisi vasıtası ile şer’î hükümleri bileceği, insanlar arasında da hüküm vermesini sağlayacak bir hikmet ve pek çok ilim verdik. “İşte ihsan sahiplerini biz, böyle mükâfatlandırırız.” Allah’a ibadetlerini ihsan ile yapan, Allah’ın kullarına ihsanda/iyilikte bulunan kimselere Allah, ihsanlarına uygun olarak kendilerine ilim ve hikmet verir. u da Mûsâ aleyhisselam’ın ihsanın kemâl derecesinde olduğunu göstermektedir.

# 15. “(Bir defasında Musa) şehre ahalisinin haberi olmadığı bir vakitte girdi.” Bu ya öğle uykusuna yatıldığı vakit yahut da insanların etrafta bulunmadığı, çevrelerinden habersiz kaldıkları başka herhangi bir vakitte olmuştu. “Orada birbiri ile dövüşen iki adam gördü.” Birbirleri ile kavga ediyor, biri diğerine vuruyordu. “Biri kendi kavminden” yani İsrailoğullarından “dieri ise düşmanlarından idi.” Kıptilerden idi. “Kavminden olan düşmanından olana karşı kendisinden yardım istedi.” Zira o, meşhur olmuş ve onun artık İsrailoğullarından birisi olduğunu insanlar öğrenmişti. Onun kavminden olan kimsenin Mûsâ aleyhisselam’dan yardım istemesi, Mûsâ aleyhisselam’ın hükümdarlık ve saltanat hanedanı arasında kendisinden korkulacak birisi olduğunun ve ondan bir şeyler umulacak bir seviyeye gelmiş olduğunun da delilidir. “Mûsâ ona” yani İsrailoğullarına mensup kimsenin yardım isteğini kabul ederek düşmanına “bir yumruk attı” bu yumruğu güçlü bir darbe olduğundan ve Mûsâ aleyhisselam’ın kuvvetinden dolayı “(istemeden) onu öldürdü” Bu işten dolayı pişman oldu ve: “Bu şeytanın işidir.” Onun süslü gösterdiği ve vesvesesinin yol açtığı şeylerdendir. “Şüphesiz ki o apaçık saptırıcı bir düşmandır.” Onun apaçık düşmanlığı ve insanları saptırmaya aşırı tutkunluğu dolayısı ile benim elimden bu iş çıktı, “dedi.” 16. Böylece Mûsâ, Rabbinden bağışlanma diledi. “Zira O, Ğafûrdur, Rahîmdir” Özellikle de Mûsâ aleyhisselam’ın yaptığı gibi kendisine tevazu ile yalvarıp yakaranlara, tevbe etmekte ve O’na yönelmekte ellerini çabuk dönenlere karşı böyledir. 17. Mûsâ aleyhisselam “dedi ki: Rabbim, bana verdiğin nimete” tevbe, mağfiret ve pek çok nimetlere “karşılık artık günahkârlara arka çıkmayacağım.” Onlara hiçbir şekilde yardımcı olmayacağım. Masiyet üzere hiçbir kimseye yardım etmeyeceğim. u, onun Yüce Allah’ın kendisine olan lütfu sebebiyle Kıptiyi öldürmek sureti ile işlediği fiilde olduğu gibi hiçbir günahkâra yardımcı olmayacağına dair verdiği bir sözdü. Bu da kulun, üzerindeki nimetler dolayısı ile iyilik yapmasının ve kötülükleri terk etmesinin gerektiğini ifade etmektedir.

# 18. Mûsâ aleyhisselam düşmanlarından olan kişiyi öldürdükten sonra “şehirde korku içinde (etrafı) gözetleyerek sabahı etti.” Firavun hanedanı kendisinin farkına varacak mıydı, varmayacak mıydı? O, İsrailoğullarından Mûsâ’nın dışında böyle bir işe hiç kimsenin cesaret edemeyeceğinin anlaşılacağını bildiğinden dolayı korkmuştu. ûsâ aleyhisselam bu halde iken “bir de baktı ki dün kendisinden” düşmanına karşı “yardım isteyen kişi yine” bir başka Kıptiye karşı “ondan imdat diliyor!” “Mûsâ ona” bu hali dolayısı ile onu azarlayarak “Gerçekten sen besbelli azgın” azgınlığı ve suça cüretkârlığı açıkça ortada olan “bir kimsesin, dedi” 19. Mûsâ “ikisinin de” yani hem kendisinin hem de kendisinden yardım isteyen, İsrailoğullarına mensup kişinin “düşmanı olan kişiyi yakalamak isteyince...” Yani Kıptilerden olan kişi ile İsrailoğullarından olan kişi arasındaki çekişme sürüp gitti. İsrailoğullarından olan kişi de Mûsâ aleyhisselam’dan yardım isteyip durdu. Nihâyet Mûsâ hamiyete geldi ve Kıptiyi yakalamak istedi. Kıpti de kendisini öldürme isteğine karşı onu azarlamak üzere “dedi ki: Ey Mûsâ! Dün bir kişiyi öldürdüğün gibi beni de mi öldürmek istiyorsun? (Anlaşılan) sen bu ülkede ancak bir zorba olmak istiyorsun.” Çünkü yeryüzünde zorbalık yapanın en büyük işlerinden birisi, haksız yere insanları öldürmektir. “Islâha çalışanlardan olmak istemiyorsun.” Çünkü sen, ıslah edicilerden olmayı isteseydin herhangi bir kimseyi öldürmeksizin benimle onun arasına girerdin, bizi ayırırdın. Bunun üzerine Mûsâ onu öldürmekten vazgeçti. Onun verdiği öğüdü dinledi ve yaptığı azardan etkilendi.

# 20. Bu iki olaya ve Mûsâ aleyhisselam’ın yaptıklarına dair haberler etrafa yayıldı. Nihâyet Firavun çevresinin ileri gelenleri ve Firavun, onu öldürmenin planlarını yapmaya koyuldular ve bu hususta görüş alışverişi yaptılar. Yüce Allah da takdiriyle öğüt veren o adamı yönlendirdi ve bu adam, Mûsâ aleyhisselam’a ileri gelenlerin almış olduğu kararı çabucak ulaştırdı. “Derken şehrin uzak köşesinden bir adam koşarak geldi.” Yani Mûsâ aleyhisselam’ın iyiliğini istediğinden ve o habersiz iken ona bir zarar vereceklerinden korktuğundan dolayı koşa koşa ona geldi ve “dedi ki: Ey Mûsâ! İleri gelenler seni öldürmek için hakkında görüşüyorlar.” Hemen şehirden “ayrıl! Gerçekten ben senin iyiliğin için öğüt veriyorum.” Mûsâ aleyhisselam da onun öğüdünü tuttu.

# 21. “Bunun üzerine” öldürüleceğinden endişe ettiği için “korku içinde (etrafı) gözetleyerek şehirden ayrıldı” ve dua ederek “Rabbim, beni zalimler topluluğundan kurtar, dedi.” Çünkü o, işlediği günahtan, öldürme kastı gütmeksizin sırf kızgınlıktan yaptığı o işten tevbe etmişti. O bakımdan onların kendisi hakkındakı bu tavırları onların bir zulmü ve cüretkârlıkları idi.

# 22. “Medyen’e doğru” yani Filistin topraklarının güney tarafında bulunan ve Firavun’un hakimiyet alanı içerisinde olmayan Medyen’e doğru gitmek üzere o tarafa yüzünü çevirince “Umarım Rabbim bana doğru yolu gösterir, dedi.” Beni oraya kolaylıkla, rahatlıkla ulaştıracak, en kısa yola iletir, diye temennide bulundu. Yüce Allah da ona doğru yolu gösterdi ve böylece o da Medyen’e ulaştı.

# 23. “Medyen suyuna varınca onun başında” davarlarını “sulayan bir grup insan buldu.” Çünkü oranın ahalisi, davarları çok kimselerdi. “Onların berisinde de” yani bu insanların berisinde duran ve koyunlarını diğerlerinin suladığı yerden uzak tutmak için “alıkoyan iki hanım gördü.” Çünkü bu iki hanım, erkeklerin arasında sıkışmak istemiyorlardı. Erkekler ise bu konuda bencillik ediyor, onların davarlarını sulama erdemini göstermiyorlardı. Mûsâ aleyhisselam onlara: “Neyiniz var?” Sizin bu durumunuzun sebebi ne? “dedi.” “Onlar da: “Çobanlar (hayvanlarını) sulayıp gitmedikçe biz (aralarına sokulup hayvanlarımızı) sulamayız.” Yani öteden beri durum şöyledir: Çobanlar davarlarını sulayıp gitmedikçe biz sulama imkânını bulamıyoruz. Onlar gidip suyun etrafı tenhalaştığında biz de davarlarımızı suluyoruz. “Babamız da çok yaşlı bir ihtiyardır, dediler.” Yani o, davarları sulayacak güçte değildir. Bizim de buna gücümüz yok, ayrıca bu çobanlarla birlikte sulayabilecek güce sahip erkeklerimiz de yok.

# 24. Mûsâ aleyhisselam onların bu hallerine acıdı ve “Onların yerine (hayvanlarını) suladı.” onlardan herhangi bir ücret istemeksizin ve Yüce Allah’ın rızasından başka hiçbir maksat gözetmeksizin davarlarını onlara suladı. Davarlarını suladığı vakit oldukça sıcak bir gün ortası idi. Zira Allah’ın: “Sonra bir gölgeye çekilip” buyruğu buna delildir. Yani yorulduktan sonra dinlenmek üzere o gölgeye çekildiğinde Rabbinden rızık isteyerek: “Rabbim, gerçekten bana göndereceğin her tür hayra muhtacım, dedi.” enim, Senin bana doğru yönlendireceğin ve bana elde etmeyi kolaylaştıracağın her hayra ihtiyacım var. Bu, Mûsâ’nın hali ile bir dileğini ifade etmesidir. Hal ile yapılan dilek ise şüphesiz dil ile yapılan dilekten daha ileridir.

# 25. O, bu hal ile Rabbine dil dökerek dua ve niyazlarını sürdürdüğü sırada o iki hanım, babalarının yanına gitmiş ve başlarından geçeni ona bildirmişlerdi. Babaları onlardan birisini Mûsâ aleyhisselam’a gönderdi. “Derken o iki hanımdan biri, haya içerisinde yürüyerek” geldi. Bu, onun oldukça şerefli, haysiyetli ve güzel ahlaklı biri olduğunun delilidir. Çünkü haya, üstün ahlâkî değerlerdendir. Özellikle de kadınlarda böyledir. yrıca bu, Mûsâ’nın yapmış olduğu bu sulama işinde normalde kendisinden çekinilmeyen bir ücretli işçi veya hizmetkâr durumunda olmadığını, aksine izzet-i nefis sahibi bir kişi olduğunu göstermektedir. O nedenle bu kadın, Mûsâ’nın güzel ve üstün ahlâka sahip oluşunu gördüğü için ondan utanma gereğini hissetmişti. na dedi ki: “Babam, bizim yerimize sulamanın ücretini sana vermek için seni çağırıyor.” Yani sana lütuf ve ihsanda bulunmak için çağırmıyor, aksine öncelikle bize iyilikte bulunan sen oldun. Babamın seni çağırmaktan maksadı yapmış olduğun bu iyiliğinin mükâfatını vermektir. ûsâ da onun isteğini kabul etti. “Onun yanına gidip (başından geçen) olayı ona anlatınca” yani kaçmasını gerektiren sebepten başlayarak buraya kadar başından geçen olayları anlatınca o, korkusunu teskin etmek ve gönlünü hoş tutmak maksadı ile ona: “Korkma! O zalim toplumdan kurtuldun, dedi” Yani korkun artık son bulsun. Çünkü Allah, seni onlardan kurtarmış bulunuyor. Sen onların egemenlikleri altında olmayan bu yere ulaşmakla kurtulmuş bulunuyorsun.

# 26. “O iki hanımdan biri” iki kızından “biri dedi ki: Babacığım onu ücretle tut.” Koyunları otlatıp sulamak üzere ücretle çalışan bir kişi olarak onu yanında tut. “Çünkü senin ücretle tutacağın en iyi kişi, güçlü ve güvenilir olandır (ki bu da öyledir).” Yani Mûsâ ücretle tutulacakların en iyisidir. Çünkü o, hem güçlü, hem de güvenilir bir kimsedir. Güç ve kudreti kendisinde bulunduran, diğer taraftan güvenilir olup hainlik etmeyen kimse, ücretle çalıştırılmak için en iyi ve en uygun kimsedir. Ücretle olsun veya olmasın herhangi bir işte bu iki niteliğin, görevlendirilecek kimsede göz önünde bulundurulması gerekir. Çünkü dengesizlikler, ancak bunların her ikisinin veya birisinin yokluğu ile ortaya çıkar. Bu iki niteliğin bir arada bulunması halinde ise yapılan iş tam olur ve eksiksiz yapılır. u kızın bu sözleri söylemesine sebep ise koyunları suladığı vakit Mûsâ’nın güç ve gayretini görmesi, buna tanık olması, onun ne kadar güvenilir ve ne kadar dinine bağlı bir kişi olduğunu müşahade etmesidir. Herhangi bir şekilde kendisine faydalı olmalarını ummadığı halde onlara merhamet edip acıdı. Onun bundan maksadı da sadece Allah’ın rızası idi.

# 27. Medyenli olan o zat Mûsâ aleyhisselam’a “dedi ki: Sekiz yıl bana ücretle çalışmana karşılık” benim yanımda ücretle çalışman şartı ile “bu iki kızımdan birini sana nikâhlamak istiyorum. Eğer (bu süreyi) on yıla tamamlarsan bu, senin bir iyiliğin olur.” Bu, senin kendiliğinden yapacağın bir bağış olur. Senin bir görevin değildir. “Bununla beraber sana zorluk çıkarmak istemem” yani on yıl ücretli çalışmanı kesinleştirmek sureti ile seni zora sokmak istemem. Ya da ben, çok ağır işlerle seni yükümlü tutayım diye seni ücretle tutmak istemiyorum. Aksine hiçbir zorluğu bulunmayan, gâyet kolay bir iş için seni tutmak istiyorum. “İnşaallah benim iyi biri olduğumu göreceksin.” Bu sözleri ile işin kolaylığını ve ona güzel davranacağını belirterek bu işi kabul etmeye onu teşvik etti. Bu da salih insanın huyunu mümkün olduğunca güzelleştirmesi gerektiğine ve bu konuda ondan beklenenin, salih olmayan kimseden beklenenden daha ileri olduğuna delildir.

# 28. Mûsâ aleyhisselam, onun kendisinden istediklerini kabul ederek “dedi ki: Bu seninle benim aramdadır.” Yani senin söz konusu ettiğin bu şartı ben kabul ediyorum ve böylelikle benim ile senin aranda koşulan bu şartlar tamamen kabul edilmiş olmaktadır. “İki süreden hangisini doldurursam doldurayım” Yani ister yerine getirmekle yükümlü bulunduğum sekiz yıl süre ile çalışayım, isterse de ondan fazlası olan süreyi tamamlayayım “(sözümü tutmuş olurum ve) bana bir haksızlık yapılamaz.” “Allah da söylediklerimize şahittir.” Bizi görüp gözetmekte ve bu sözleşmemizi bilmektedir. u iki hanımın babası olan Medyenli bu zat, çoğu kimsenin zannettiği gibi peygamber olan Şuayb aleyhisselam değildir. Çünkü buna dair herhangi bir delil yoktur. Burada en fazla şu ifade edilebilir. Şuayb aleyhisselam da Medyenli idi. Bu olay da Medyen’de cereyan etmiştir. Ama bu iki olayın bağlantılı olmasını gerektiren nedir? Diğer taraftan Mûsâ aleyhisselam’ın Şuayb aleyhisselam’ın dönemine yetiştiği bilinmemektedir. Kaldı ki onunla bizzat görüştüğü nasıl bilinsin? âyet o kişi Şuayb aleyhisselam olsa idi şüphesiz Yüce Allah, bundan söz eder ve o iki hanım da onu ismen zikrederlerdi. Diğer taraftan Yüce Allah Şuayb aleyhisselam’ın kavmini kendisini yalanladıkları için helâk etmiştir. Geriye sadece ona iman edenler kalmıştır. Şanı Yüce Allah da ona iman eden kimseleri, peygamberlerinin kızlarının davarlarını sulamasına engel olmaktan, bu nedenle de yabancı bir kimsenin gelip onlara iyilik yaparak onların davarlarını sulayacak kadar ihmalkâr olmaktan korumuş olmalıdır. uayb aleyhisselam’ın kendisi de Mûsâ aleyhisselam’ın kendisinin yanında çobanlık etmesine ve kendisine işçi olmasına razı olmazdı. Çünkü Mûsâ aleyhisselam ondan daha faziletli ve derece itibari ile ondan daha üstün idi. Ancak “Bu durum Mûsâ aleyhisselam’ın peygamberliğinden önce olmuştu”, denilebilir ki bu takdirde bir problem kalmaz. Durum ne olursa olsun, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’den gelmiş sahih bir nakil olmaksızın o zatın, peygamber Şuayb olduğu görüşü, güvenilir bir görüş değildir. Doğrusunu en iyi bilen Allah’tır.

# 29. “Mûsâ süreyi doldurup...” bunun bitirmesi gerekli olan süre yahut da Mûsâ’dan beklendiği ve vefakârlığından umulduğu üzere fazla olan süre olma ihtimali vardır. Süreyi tamamlayınca kendi ailesini, annesini, aşiretini ve vatanını özledi. Aradan geçen uzun süre sebebi ile kendisinden sadır olan işleri unuttuklarını düşündü. “Ailesi ile” Mısır’a doğru “yola çıkınca Tûr’un yan tarafında bir ateş fark etti. Ailesine: Siz (burada) durun. Benim gözüme bir ateş ilişti. (Gideyim de) belki size oradan bir haber veya ısınmanız için bir parça ateş getiririm, dedi” Çünkü ailesi soğuktan oldukça etkilenmişti ve yolu da kaybetmişlerdi.

# 30. “Oraya varınca o mübarek bölgedeki vadinin sağ yanında bulunan o ağaçtan ona şöyle nida edildi: Ey Mûsâ, şüphesiz Ben âlemlerin Rabbi Allah’ım.” Bu buyrukla Yüce Allah ona, ulûhiyet ve rubûbiyetini haber verdi. Bu, kendisine ibadet etmesini ve kendisini ilâh bilerek buyruklarına bağlı kalmasını emretmesi anlamına da gelir. Nitekim bir başka âyet-i kerimede bu husus açıkça dile getirilmektedir: “Öyleyse Bana ibadet et ve Beni zikretmek için namazı dosdoğru kıl!” (Tâhâ, 20/14)

# 31. “Asanı (yere) at.” Emir üzere asasını yere bıraktı. “Onun çevik” ve dehşet verici büyüklükte bir erkek “yılan gibi” hızlıca ve dehşetli bir görünüm içinde “hareket ettiğini görünce arkasına bile bakmadan dönüp kaçmaya başladı.” Çünkü korku ve dehşet, kalbini büsbütün kaplamıştı. üce Allah ona: “Ey Mûsâ! Geri gel ve korkma! Çünkü sen güven içinde olanlardansın.” dedi. Bu, teminat ve güvenlik ifade eden ve korkmamak gerektiğini ortaya koyan çok açık bir ifadedir. Çünkü Yüce Allah’ın: “Geri gel” buyruğu, geri gelmesini gerektirdiği gibi bu emre uymasını da gerektirmekteydi. Fakat onun geri dönmekle birlikte yine korkmasına sebep teşkil eden durum devam ediyor olabilirdi. O bakımdan “ve korkma” diye buyurdu. Böylelikle ona iki emir verilmiş oluyordu: Geri dönmesi ve kalbinde korku kalmaması. Fakat geriye bir ihtimal daha kalmaktadır. O da korkmaksızın geri dönmekle birlikte hoşlanmadığı bu hale karşı güvenlik altında bulunmayabilir ve korunması söz konusu olmayabilirdi. O bakımdan Yüce Allah ona: “Çünkü sen güven içinde olanlardansın” buyurdu. şte o vakit, o sakınılan durum bütün yönleri ile bertaraf edilmiş oldu. Mûsâ aleyhisselam korkmaksızın ve dehşete kapılmaksızın tam bir güven içinde ve Rabbinin kendisine hayırlı şeyler göstereceğinden ümitle geri döndü. İmanı artmış ve yakînî tamamlanmış bulunuyordu. Bu, Yüce Allah’ın Firavun’a gitmeden önce kendisine göstermiş olduğu bir mucize idi. Bununla tam bir yakîne sahip olması ve böylelikle Firavun’a karşı daha cesur, daha güçlü ve daha dirençli olması sağlanmıştı.

# 32. Daha sonra Yüce Allah ona bir diğer mucizeyi göstermek üzere dedi ki: “Elini yakandan içeri sok da hiçbir kusur ve hastalık olmadan bembeyaz çıksın.” Yüce Allah’ın belirttiği üzere elini yakasından içeri sokup çıkardı. “Korkudan dolayı (açılan) kolunu kendine çek.” Yani korku ve dehşetinin yok olması için elini yan tarafına bitiştir. “İşte bunlar” yani asanın yılana dönüşmesi ile elinin parlak olarak koynundan çıkması, “Firavun’a ve ileri gelenlerine karşı Rabbinden” gelmiş oldukça kesin ve tartışılmaz “iki delildir. Şüphesiz onlar, fasık bir toplumdur.” Tek başına uyarıp korkutmak ve peygamberin onlara emirler vermesi, onlar için yeterli gelmez. O bakımdan göz kamaştırıcı mucizelerin de bulunması kaçınılmazdır. Tabi fayda sağlayacaksa.

# 33-34. Bunun üzerine Mûsâ aleyhisselam Rabbine karşı özür beyan ederek, kendisine verilen bu yüke karşı yardım dileyerek ve Rabbinden, çekindiği hususları izale etmesi maksadı ile karşılacağı engelleri dile getirerek “dedi ki: Rabbim! Ben onlardan bir kişi öldürmüştüm. O nedenle beni öldürmelerinden korkuyorum. Kardeşim Hârûn’un dili de benden daha akıcıdır. O nedenle onu da beni tasdik edecek bir yardımcı olarak benimle birlikte gönder.” Zira birbirini destekleyen haberler ile hakkın gücü artar. “Çünkü ben, onların beni yalanlamalarından korkuyorum.” Yüce Allah da onun isteğini kabul etti.

# 35. “Buyurdu ki: Gücünü kardeşinle pekiştireceğiz.” Onunla sana yardımcı olacak ve gücüne güç katacağız. Daha sonra Yüce Allah, onlardan birisini öldürmüş olmasından dolayı duyduğu çekinceyi izale ederek şöyle buyurmaktadır: “Ve ikinize öyle bir güç vereceğiz ki” sahip olduğunuz deliller ve ilâhî heybetle düşmanlarınıza karşı size öyle bir güç ve imkân vereceğiz ki “onlar size ilişemeyecekler. Âyetlerimiz/mucizelerimiz sayesinde…” Âyet ve mucizelerimizin hakka delil teşkil etmeleri ve onları görenlerin dehşete düşmeleri sayesinde size ilişemeyeceklerdir. Bunlar sayesinde siz böyle bir güce ulaşacaksınız. Bunlar sayesinde düşmanlarınızın size karşı girişecekleri tuzakların etkisi ortadan kalkacak ve bu âyetler, sizin için sayıca kalabalık araç ve gereçleri bulunan ordulardan daha büyük bir güç kaynağı olacaktır. “Siz ve size uyanlar, galip geleceksiniz.” Bu, o zamanın şartları içerisinde Mûsâ daha tek başına iken, ülkesinden kaçmış bir kimse olarak ülkesine geri dönerken ona verilmiş bir söz idi. Nihâyet işler ilerledi, gelişme gösterdi, halden hale intikal etti. Sonunda Allah, ona verdiği sözü gerçekleştirdi. Kulların ve ülkelerin başına onu getirdi. Mûsâ ve ona tâbi olanlar, üstün gelenler oldular.

# 36. Mûsâ aleyhisselam Rabbinin kendisine vermiş olduğu risalet görevi ile gitti. “Mûsâ onlara apaçık” söylediklerine açıkça delâlet eden, kusursuz ve hiçbir kapalılığı bulunmayan “âyetlerimizi/mucizelerimizi getirince” zulme saparak büyüklük taslayarak ve inat göstererek “dediler ki: Bu, ancak düzmece bir sihirdir.” Nitekim Firavun, hakkın açıkça ortaya çıkıp batıla üstünlük sağladığı, batılın da yok olup gittiği ve işlerin gerçek mahiyetini bilen sihir işinin ileri gelenlerinin Mûsâ’ya boyun eğdiği o vakit de şu sözleri söylemişti: “Şüphesiz o, size büyüyü öğreten büyüğünüzdür.” (Tâ-Hâ, 20/71) İşte bu, zeki ama temiz ve iyi niyetli olmayan bu kişinin yaptığı hile ve tuzaklardandır ki Yüce Allah, bize bunları anlatmaktadır. Halbuki O “bütün bunları göklerin ve yerin Rabbinden başkasının indirmediğini” (el-İsra, 17/102) pek iyi biliyordu. Fakat onun bedbahtlığı ona baskın gelmişti. “Ayrıca biz, önceki atalarımız arasında da böyle bir şey işitmedik.” Bu hususta yalan söylüyorlardı. Çünkü Yüce Allah, şu buyruğunda da dile getirdiği gibi Mûsâ’dan önce Yusuf’u -ikisine de selâm olsun- onlara peygamber olarak göndermişti: “Andolsun önceden Yusuf da size apaçık belgeler ile gelmiş idi. O zamanlar da size getirdiğinden şüphe edip durmuştunuz. Nihâyet o, vefat ettiğinde de: Allah ondan sonra artık asla bir daha peygamber göndermez, dediniz. Allah, haddi aşan şüpheci kimseleri işte böyle saptırır.” (el-Mümin, 40/34)

# 37. “Mûsâ” kendilerine getirdiğinin bir sihir ve sapıklık olduğunu, kendilerinin izlemekte olduğu yolun da doğru olduğunu ileri sürmeleri üzerine “dedi ki: Rabbim, kendi katından olan hidâyeti kimin getirdiğini de dünya yurdunun (güzel) âkıbetinin kimin olacağını da çok iyi bilir.” Yani size karşılık vermek, apaçık âyetleri açıklamak bir fayda sağlamadığına göre ve sizler kendi sapıklığınızda devam edip küfrünüz üzere diretmekten başkasını kabul etmediğinize göre şunu bilin ki Allah, kimin hidâyet üzere olduğunu, kimin olmadığını bildiği gibi güzel âkibetin bizim mi yoksa sizlerin mi olacağını da bilir. “Doğrusu zalimler iflah olmazlar.” Böylelikle güzel âkibet, kurtuluş ve umduklarını elde etmek, Mûsâ’ya ve ona uyanlara nasip oldu. Dğerleri ise hüsrana uğradılar, kötü âkıbetle karşı karşıya kaldılar ve helâk olup gittiler.

# 38. “Firavun” Rabbine karşı küstahlık ederek, kıt akıllı kavmine karşı da gerçekleri tersyüz edip sulandırarak dedi ki: “Ey ileri gelenler! Sizin benden başka bir ilâhınız olduğunu bilmiyorum.” Sizin ilâhınız ve mabudunuz sadece benim. Eğer benden başka bir ilâh bulunsaydı elbette ben onu bilirdim. Firavun’un “Sizin benden başka hiçbir ilâhınız yoktur” demeyip de “Sizin benden başka bir ilâhınız olduğunu bilmiyorum” diyerek sözünü ne kadar dikkatle kullandığına dikkat edilim. Çünkü onlara göre Firavun üstün bir bilgindir. Ne derse doğru söyler, ne emrederse ona itaat ederlerdi. endisinden başka ilâh olduğu ihtimalini içeren bu sözü söyleyince bu ihtimali ihtiva eden fakat böyle bir ilâhın bulunmadığını ortaya koyan bu olumsuzlayıcı ifadenin gerçekliğini ortaya koymak üzere Hâmân’a şunları söyledi: “Benim için çamura ateş yak.” Böylelikle ona pişmiş çamurdan tuğla yapacaktı. “Bana yüksek bir kule yap” yüksekçe bir bina yap “Belki (ona çıkıp) Mûsâ’nın ilâhını görürüm. Zira ben, onun kesinlikle yalancılardan olduğunu düşünüyorum.” Fakat biz, bu düşüncemizin bir hakikat olduğunu ve Mûsâ’nın yalan söylediğini size göstereceğiz. üce Allah’a karşı hiçbir insanın cesaret edemediğ şu küstahlığa dikkatle bakalım: Mûsâ’yı yalanladı, kendisinin ilâh olduğunu iddia etti, başka bir hak ilâhın olduğunu bilmediğini söyledi. Mûsâ’nın ilâhına ulaşmak için de gerekli yolları denedi, hazırlıkları yaptı. Bütün bunlar ise boş bir propagandadan ibaretti. Ancak ülkenin büyükleri, önderleri, ülkenin işlerini çekip çevirenler olduklarını iddia eden şu ileri gelenlere hayret etmek gerekir. Bu adam, nasıl onların akılları ile oynadı ve onları hafife aldı? Bunun sebebi, onların değişmez nitelikleri olan fâsıklıklarıdır. Bu fasıklık, onların dinlerini ifsâd etti. Buna bağlı olarak akılları da fesâda uğradı. Allah’ım! İman üzere sebat dileriz Senden. Bize hidâyet verdikten sonra kalplerimizi saptırma! Sen bize kendi katından bir rahmet bağışla! Şüphesiz sen çok bağışlayıcısın.

# 39. “O da orduları da o ülkede haksız yere büyüklendiler.” Allah’ın kullarına karşı büyüklük tasladılar, onları en kötü ve ağır şekilde işkencelere uğrattılar. Allah’ın peygamberlerine, onların getirdikleri âyet ve mucizelere karşı büyüklenip onları yalanladılar. İzlemekte oldukları yolun onlarınkinden daha üstün ve değerli olduğunu iddia ettiler. “Ve bize döndürülmeyeceklerini sandılar.” Bundan dolayı bu küstahlığı gösterdiler. Yoksa Allah’a döneceklerini bilip buna inanmış olsalardı böyle yapmazlardı.

# 40. İnatları ve azgınlıkları devam edince “biz de onu ve ordularını yakalayıp denize attık. Zalimlerin âkıbetlerinin nasıl olduğuna bir bak!” O âkıbet, en kötü ve en hüsranlı bir âkibettir. Bu dünyevî âkibetin hemen arkasından sürekli ve kesintisiz bir ceza olan uhrevî âkibet de vardır.

# 41. “Biz onları ateşe çağıran önderler kıldık.” Yani Firavun’u ve onun ileri gelenlerini, arkalarından gidenleri ve kendilerine uyanları hüsranlık ve bedbahtlık yurduna götüren önderlerden kıldık. “Kıyamet gününde onlara” Allah’ın gazabına karşı “yardım da edilmez.” O azabı kendilerinden uzaklaştıramayacak kadar güçsüz olacaklardır. Allah’ın dışında onların dostları ve yardımcıları olmayacaktır.

# 42. “Bu dünyada” dünyevi ceza ve rüsvaylıklarını daha da artırmak üzere “peşlerine bir lânet taktık.” Onlara lanet olunur. İnsanlar onlardan kötülükle söz ederler. Onları yererek ve nefretle onlardan söz ederler. Bu, görülen bir durumdur. Onlar, dünyada lanete uğramışların önderleri ve önde gelenleridirler. “Kıyamet gününde de onlar iğrenilen kimselerden olacaklardır.” Rahmetten uzaklaştırılmış, fiilleri tiksinti veren, hem Allah’ın, hem de yaratılmışların gazabına hatta bizzat kendilerinin gazabına uğramış kimselerdirler.

# 43. “Andolsun” toplu helâk edilişin son örneği olan Firavun ve askerleri olan “ilk nesilleri helâk ettikten sonra Mûsâ’ya, insanlar için basiret, hidâyet ve rahmet olmak üzere kitabı” yani Tevrat’ı “verdik.” Bu buyruk, Tevrat’ın indirilişinden sonra toplu helâkin sona erdiğine ve artık kâfirlere karşı kılıçla cihadın meşrû kılındığına delildir. u kitap “insanlar için basiret” olmak üzere verilmiştir. Yani Yüce Allah’ın Mûsâ aleyhisselam’a indirdiği Kitapta insanlar için basiretler vardır. Bunlar vasıtası ile onlar, kendilerine neyin fayda sağlayacağını ve neyin zarar vereceğini görüyorlardı. Böylelikle isyankâra karşı gerekli delil ortaya konulmuş ve bunlardan da mü’minler gerektiği şekilde yararlanmış oluyorlardı. Bu basiretler, mü’min hakkında böylelikle rahmet ve dosdoğru yola ileten bir hidâyet olmaktadır. Bundan dolayı da Yüce Allah: “...hidâyet ve rahmet olmak üzere Kitabı verdik ki düşünüp öğüt alsınlar” buyurmaktadır.

# 44. Yüce Allah, Rasûlü’ne gayba dair bu haberleri anlattıktan sonra kulların dikkatlerini bunun katıksız ilâhî bir haber olduğuna, vahiy dışında peygamberin bunları bilmesine imkân bulunmadığına çekmekte ve şöyle buyurmaktadır: “Biz, Mûsâ’ya o (peygamberlik) görevini verdiğimizde sen” Tûr dağının “batı tarafında değildin. Sen” buna “tanık olanlardan da değildin” ki bu yolla ona dair bilgi sana ulaşmış, denilebilsin.

# 45. “Fakat Biz (Musa’dan sonra) nice nesiller yarattık da onlar (rahat içinde) uzun ömürler sürdüler (ve hep böyle gidecek sandılar).” İlmin izleri silindi, Allah’ın âyetleri unutuldu. Biz de seni sana öğrettiklerimize ve sana gönderdiğimiz vahye şiddetle ihtiyaç bulunan bir zamanda peygamber olarak gönderdik. “Yine sen Medyen halkı arasında yaşamış” ikamet etmiş “ve âyetlerimizi onlara okuyup da (bu kıssayı onlardan öğrenmiş) biri de değilsin.” Yani onlara bu âyetleri okuyan ve onlardan öğrenen bir kimse değilsin ki Mûsâ’nın Medyen’deki durumu ile ilgili olarak vermiş olduğun haberleri buna dayanarak vermiş olasın. “Fakat (bunları vahiy yoluyla sana) gönderen Biziz.” Yani Mûsâ’ya dair senin getirmiş olduğun bu haber, Bizim seni peygamber olarak gönderişimizin bir etkisidir ve bu, vahyin bir neticesidir. Biz, seni peygamber olarak göndermese idik senin bunları bilmene imkân bulunmazdı.

# 46. Sen Mûsâ’ya “seslendiğimizde” ve ona zalimler topluluğuna gitmesini, risâletimizi onlara tebliğ etmesini, Bizim sana anlattığımız şekilde âyetlerimizi/mucizelerimizi kendilerine göstermesini emrettiğimiz sırada “sen Tur’un yanında değildin.” ani belirtilen bu yerlerde Mûsâ aleyhisselam’ın başından geçenleri, olduğu gibi fazlasız ve eksiksiz olarak anlatman hakkında iki ihtimal vardır: Ya sen bu olayların cereyan ettiği sırada orada hazır bulunuyor ve bunları görüyordun yahut da sen bizzat bu olayların cereyan ettiği yerlere gitmiş ve ora ahalisinden bunları öğrenmiştin. şte o vakit bunlar, senin Allah’ın Rasûlü olduğuna delil teşkil etmeyebilir. Çünkü tanık olunduğu ve incelendiği için kendilerine dair haber verilen olaylar, peygamberlere has olmayan ve başkalarının da bilmekte ortak olduğu hususlardandır. ncak burada kesinlikle böyle bir şeyin olmadığı bilinmektedir. Senin dostların da düşmanların da böyle bir şeyin olmadığını bilirler. O halde ikinci hususu kabul etmekten başka çıkar yol yok. O da sana gelen bu bilgilerin Allah’tan olduğu, O’nun vahyi olduğu ve O’nun sana verdiği risaletin bir sonucu olduğudur. öylelikle kati delille senin risâletinin doğruluğu, senin vasıtanla Allah’ın kullara rahmetini ihsan ettiği ispat edilmiş olmaktadır. Bundan dolayı Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Fakat Rabbinden bir rahmet olmak üzere senden önce kendilerine hiçbir uyarıcı gelmemiş olan bir kavmi uyarasın diye (biz seni peygamber olarak gönderdik).” Senden önce Araplara ve Kureyşlilere bir uyarıcı gelmemişti. Son peygamber gönderildiği sırada da ondan önceki uzun dönemlerde de onlar, risaletin ne olduğunu bilmiyorlardı. “ki düşünüp öğüt alsınlar” etraflı olarak hayrı öğrenip onu işlesinler ve şerri de bilip reddetsinler. enin durumun bu olduğuna göre onlara düşen görev, sana iman etmekte ellerini çabuk tutmak ve değeri asla ölçülemeyen, şükür ile karşılığı ödenemeyen bu nimete karşı şükretmeye koşmaktır. eygamber’in Arapları uyarıp korkutması, onlardan başkalarına da peygamber olarak gönderilmiş olmasına aykırı değildir. O, Arabi bir peygamberdir. Ona inen Kur’ân-ı Kerîm de Arapçadır ve hiç şüphesiz onun ilk davet ettiği kimseler de Araplardır. O bakımdan onun Araplara peygamber olarak gönderilmesi asaleten, diğerlerine gönderilişi ise tebeandır. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “İnsanları uyar... diye içlerinden bir adama vahiy göndermemiz şaşılacak bir şey mi ki?” (Yunus, 10/2); “De ki: Ey insanlar! Şüphesiz ben göklerin ve yerin mülkü kendisinin olan... Allah’ın sizin hepinize gönderdiği peygamberiyim.” (el-A’raf, 7/158)

# 47. “Eğer kendi işledikleri” küfür ve masiyetler “sebebiyle başlarına bir musibet/azap geldiğinde: “Rabbimiz! Bize (de) bir peygamber gönderseydin de senin âyetlerine uysaydık ve mü’minlerden olsaydık” diyecek olmasalardı...” Yani ey Muhammed! Biz onların (böyle bir delil) ileri sürmelerinin önünü almak ve bu kabilden söz söylemelerini önlemek için seni peygamber olarak gönderdik.

# 48. “Ama onlara katımızdan” hakkında en ufak bir şüphenin söz konusu olmadığı “hak” sana vahyetmiş olduğumuz bu Kur’ân “gelince” onu yalanlamak ve hiç de itiraz teşkil edecek türden olmayan sözlerle itiraz ederek “Mûsâ’ya verilenlerin benzeri ona da verilmeli değil miydi?” dediler?” Yani ona da Kitap semâdan bir defada ve toptan indirilmeli değil miydi? dediler. Yani madem ki bu Kitap (Kur’ân-ı Kerîm) bölüm bölüm inmeye devam ediyor, o halde o Allah tarafından gönderilmiyor. öyle bir itirazın delil olacak tarafı neresidir? Bölüm bölüm indirilmesi Allah tarafından gönderilmiş olduğuna dair bir şüphe teşkil eder mi? Aksine Kur’ân-ı Kerîm’in bölüm bölüm indirilmesi, bu Kur’ân-ı Kerîm’in bir kemal özelliğidir ve Yüce Allah’ın bu Kitabı indirdiği kimseye verdiği önemi ortaya koyar. Çünkü böylelikle Yüce Allah Rasûlünün kalbine sebat vermekte ve bu yolla mü’minlerin imanı daha bir artmaktadır: “Onlar, sana bir misal getirdikleri her seferinde biz (ona karşılık) sana hakkı ve en güzel açıklamayı getiririz.” (el-Furkan, 25/33) Diğer taraftan onlar, Kur’ân-ı Kerîm’i, Mûsâ aleyhisselam’a indirilen Kitaba kıyas etme işini bizzat kendileri çürütmüşlerdir. Zira onlar inkâr edip iman etmedikleri bir Kitaba nasıl kıyas yapmaktadırlar? Bundan dolayı Yüce Allah: “Acaba daha önce Mûsâ’ya verilenleri inkâr etmemişler miydi?” buyurmaktadır. “Nitekim “Birbirini destekleyen iki sihir” demişlerdi.” Yani Kur'ân ve Tevrat sihirde ve insanları saptırmada birbirini desteklemektedir. Böylelikle onların delil olmayacak şeylerle hakkı çürütmek, nakzedici nitelikte olmayan iddialarla hakkı nakzetmek istedikleri ortaya çıkmakta ve onların birbirini tutmayan çelişkili sözler söyledikleri anlaşılmaktadır. Esasen bütün kâfirlerin durumu da budur. Bundan dolayıdır ki onlar, her iki Kitabı da bu kitapların indirildiği peygamberleri de inkâr ettiklerini şöylece itiraf etmektedir: “Yine “Biz hepsini inkâr ediyoruz.” da demişlerdi.” Peki, onların bu ikisini de inkâr etmelerinden maksatları hakka talip olmak ve ellerinde bulunan ve bu ikisinden daha hayırlı olan bir emre uymak mıydı yoksa sadece hevalarının peşinden mi gidiyorlardı? Yüce Allah, bu hususta onları bağlayıcı ve susturucu ifadelerle şöyle buyurmaktadır:

# 49. “De ki: Eğer doğru söylüyorsanız o halde Allah katından o ikisinden” yani Tevrat ve Kur’ân’dan “daha doğru bir kitap getirin de ben de ona uyayım.” Ancak onların da başkalarının da o kitaplara benzer bir kitap ortaya koymalarına imkânları yoktur. ünkü Yüce Allah, bu kainatı yarattığından beri ilim, hidâyet, beyan ve insanlara rahmet olmak üzere bu iki kitabın bir benzeri daha dünyaya gelmiş değildir. u buyruk, davetçinin insafının ne kadar mükemmel olması gerektiğini ortaya koymaktadır. Çünkü bu sözler şu anlama gelmektedir: Benim maksadım hakkı, hidâyeti ve doğruyu bulmaktır. Ben size Mûsâ’nın kitabına uygun ve bunları ihtiva eden bu kitabı getirmiş bulunuyorum. Hepimizin bu iki kitaba hidâyet ve hak olmaları itibari ile boyun eğmemiz ve onlara uymamız gerekir. Eğer sizler, bana Allah nezdinden gönderilmiş ve bu ikisinden daha doğru ve yol gösterici bir kitap getirecek olursanız ben ona uyarım. Aksi takdirde ben, hak ve hidâyet olduğunu bildiğim bir şeyi, hidâyet ve hak vasfını taşımayan başka bir şey için terk edecek değilim.

# 50. “Eğer sana (bu isteğini yerine getirerek) karşılık vermezlerse” bu ikisinden daha ileri derecede hidâyet ihtiva eden bir kitap getirmezlerse “bil ki onlar, sadece hevâlarına uymaktadırlar.” Yani bil ki onların sana uymayı terk edişleri, bildikleri bir hakka veya bir hidâyete uymak için değildir. Onların bu yaptıkları ancak hevâlarına tabi olmaktan ibarettir. “Allah’tan bir hidâyet olmaksızın hevâsına uyandan daha sapık kim olabilir ki?” Böylesi, insanların en sapığıdır. Çünkü böylesine hidâyete gelmesi, Allah’a ulaştıran, O’nun lütuf ve ihsan yurduna götüren dosdoğru yola uyması teklif edildiği halde o, buna dönüp bakmaz ve önem vermez. Onun hevâsı, helâke ve yok oluşa ulaştıran yolları izlemeye davet ettiğinden o da bu yolları izlemiş ve hidâyeti terk etmiştir. u niteliğe sahip olandan daha sapık bir kimse olabilir mi? Onun zulmü, haksızlığı ve hakkı sevmeyişi sapıklığı üzerinde kalmasına sebep olmuş, Allah’ın kendisine hidâyet vermemesi sonucunu doğurmuştur. Bundan dolayı Yüce Allah: “Şüphesiz Allah zalimler topluluğunu doğruya iletmez” buyurmaktadır. Yani ayrılmaz niteliği zulüm, yakasını bırakmayan vasfı inat olan bu kimselere hidâyet geldiği halde onlar bu hidâyeti reddettiler. Sadece hevalarının arkasından gittiler. Böylelikle onlar, kendilerinin önünde açılmış bulunan hidâyet kapılarını ve yollarını kendileri kapattılar. Buna karşılık sapıklığın ve azgınlığın kapılarını da ardına kadar açtılar. Onlar, bu azgınlık ve zulümleri içerisinde serserice dolaşmakta, bu bedbahtlık ve yok oluşları içerisinde bocalamaktadırlar. üce Allah’ın: “Eğer sana (bu isteğini yerine getirerek) karşılık vermezlerse” buyruğunda Allah Rasûlünün çağrısını kabul etmeyip de Rasûlün sözüne muhalif herhangi bir sözün arkasından giden kimsenin hiçbir şekilde hidâyete yönelmiş olamayacağına, sadece ve sadece hevânın peşine takılmış olacağına delil vardır.

# 51. Bu âyetler onlara tekrar tekrar okunduğunda, açıklamalarına ihtiyaç duyacakları vakit üzerlerine nazil olduğunda belki öğüt alırlar diye sözü arka arkaya ulaştırdık. Onlara bir rahmet ve bir lütuf olmak üzere peyderpey indirdik. Böylelikle bu Kur’ân-ı Kerîm, onlara bir rahmet olmak üzere kısım kısım indirilmiş oldu. Bunlar kendilerinin menfaatlerine olan bir şeye niye itiraz ediyorlar ki?

Bu İlgi Çekici Kıssadan Çıkartılacak Bazı Sonuçlar ve İbretler: Bu hayret verici kıssadan alınacak birtakım ibretler ve çıkartılacak sonuçlar vardır ki biz bunların bir kısmına yer vereceğiz: 1. Allah’ın âyetlerinden, geçmiş ümmetlerdeki ibretlik azap ve takdirlerinden ancak mü’minler istifade ederler ve ancak onlar bunların aydınlığında yürürler. Kul, imanı oranında bunlardan ibret alır. Yüce Allah, kıssaları ancak onlar için anlatır. Başkalarına ise esasen Yüce Allah, hiçbir önem vermez ve onların bu kıssalardan herhangi bir nur ve hidâyet alıp yararlanmaları da söz konusu değildir. 2. Yüce Allah, bir işi murad etti mi onun sebeplerini de hazırlar. Bu sebepleri de bir anda değil tedrici olarak aşama aşama meydana getirir. 3. Ezilmiş bir ümmet, ne kadar zayıf düşürülürse düşürülsün hiçbir şekilde hakkını talep etmekten yana gevşekliğe düşmemeli, en üstün seviyeye yükseltmekten ümit kesmemelidir. Özellikle bu ümmet mazlum ise. Nitekim Yüce Allah, o zayıf ve ezilmiş ümmet olan İsrailoğullarını Firavun ve onun ileri gelenlerinin esaretinden kurtardıktan sonra yeryüzünde onlara iktidar vermiş ve onların ülkelerini onların mülkiyetlerine vermiştir. 4. Bir ümmet zelil ve ezilmiş olduğu, hakkını aramadığı ve bunu söz konusu dahi etmediği sürece hiçbir zaman ne dünyasının, ne de dininin işleri düzene girmez. Dünyada bu ümmetin önderlik makamına yükselmesi de söz konusu olmaz. 5. Yüce Allah Mûsâ aleyhisselam’ın annesine lütufta bulunmuş, uğradığı musibeti oğlunu kendisine geri vereceği ve onu peygamberlerden kılacağı müjdesi ile hafifletmiştir. 6. Yüce Allah, kulu hakkında bazı zorlukları onu daha ileri derecede sevindirmek yahut da bu yolla ondan daha büyük bir kötülüğü def etmek için takdir eder. Nitekim Yüce Allah, Mûsâ’nın annesi hakkında bu ileri derecedeki üzüntü ve kederi takdir etmişti. Bu ise oğlunun kendisine mutmain olacağı, huzur duyacağı ve sevincinin kat kat artacağı bir şekilde geri dönmesi için bir yoldu. 7. İnsanların tabiatları gereği korkmaları imana aykırı değildir ve imanı ortadan kaldırmaz. Nitekim Mûsâ’nın annesi de Mûsâ aleyhisselam’ın kendisi de o korku verici şeylerden korkmuşlardır. 8. İman artar ve eksilir. İmanı artıran ve yakîni tamamlayan en büyük unsurlardan birisi de musibetler karşısında sabretmek ve tedirgin edici hallerde Allah’ın vereceği sebattır. Nitekim Yüce Allah, şöyle buyurmaktadır: “Şâyet inananlardan olsun diye kalbini pekiştirmeseydik...” (10. âyet) Yani bu yolla imanının artması, kalbinin mutmain olması için kalbine sebat verdik. 9. Allah’ın kullarına en büyük nimetlerinden ve kulun karşı karşıya kaldığı olaylarda ona olan en büyük yardımlarından birisi de o kişiye sebat vermesi, huzursuzluğunu teskin etmesi, korkulu hallerde kalbine metanet ve dehşetli hallerde ona huzur vermesidir. Bu yolla kul, hem doğru söz söyleme, hem de doğruyu yapma imkânını elde eder. Oysa huzursuzluğu, korkusu, tedirginliği devam eden kimse, sağlıklı düşünme imkânını yitirir, aklını kaybeder. Böyle bir durumda kendisine herhangi bir faydası da olmaz. 10. Kul, kaza ile kaderin ve Allah’ın vaadinin mutlaka gerçekleşeceğini bilse dahi emrolunduğu şekilde sebepleri yerine getirmeyi ihmal etmemelidir. Bu, onun Yüce Allah’ın verdiği habere iman etmesine de aykırı değildir. Nitekim Yüce Allah, Mûsâ’nın annesine oğlunu kendisine geri döndüreceğine söz vermişti. Bununla birlikte o, oğlunun kendisine geri döndürülmesi için olanca gayretini harcamış, izini takip etmek ve onun nerede olduğunu öğrenmek üzere de kızkardeşini arkasından göndermişti. 11. Kadının ihtiyaçlarını görmek üzere dışarı çıkması ve ihtiyaç halinde erkeklerle konuşması -sakıncalı bir iş yapılmaksızın- caizdir. Nitekim Mûsâ’nın kızkardeşi ile Medyenli salih kimsenin kızları da böyle yapmışlardı. 12. Çocuk bakımı ve süt emzirme karşılığında ücret almak ve bu tür işleri yapanları tavsiye etmek caizdir. 13. Şanı Yüce Allah'ın, lütuf ve ihsanda bulunmak istediği zayıf kuluna olan rahmetinin bir tecellisi de ona yakînini artıracak türden âyetlerini göstermesi ve birtakım mucizelerine onu tanık etmesidir. Nitekim Mûsâ’nın annesinin Allah’ın vaadinin hak olduğunu kesinlikle bilmesi için oğlunu ona geri döndürmesi bu türdendir. 14. Akit yahut örf yoluyla ahdi/anlaşması bulunan bir kâfirin öldürülmesi caiz değildir. Çünkü Mûsâ aleyhisselam, Kıpti olan kâfirin öldürülmesini bir günah olarak değerlendirmiş ve bundan dolayı Allah’tan mağfiret dilemiştir. 15. Haksız yere birini öldüren kimse yeryüzünde fesat çıkartan zorbalardan sayılır. 16. Başkalarını haksız yere öldürüp de bununla yeryüzünde ıslah yapmak ve masiyet işleyenleri korkutmak istediğini iddia eden bir kimse, böyle bir iddiasında yalan söylemektedir. Böyle bir kimse Yüce Allah’ın, Kıptîden naklen aktardığı şu buyrukta da olduğu gibi fesat çıkartan biridir: “(Anlaşılan) sen bu ülkede ancak bir zorba olmak istiyorsun. Islâha çalışanlardan olmak istemiyorsun.” (19. âyet) Yüce Allah, Kıptînin bu sözünü doğru bir söz olarak bize aktarmakta ve bunu reddetmemektedir. 17. Bir kimseye karşısına çıkacak bir kötülükten sakındırmak üzere hakkında söylenen birtakım sözleri bildirmek, nemime/koğuculuk değildir. Aksine bunu yapmak, farz bile olabilir. Nitekim âyette sözü edilen kişi de Mûsâ’ya öğüt vermek ve tedbir almasını sağlamak kastı ile hakkında konuşulanları haber vermişti. 18. Bir kimse, belli bir yerde kalması halinde öldürülmekten veya zarara uğramaktan korkarsa kendi elleri ile kendisini tehlikeye atmaz ve o sona kendisini teslim etmez. Aksine Mûsâ aleyhisselam’ın yaptığı gibi böyle bir yerden ayrılıp gider. 19. İki kötülük bir arada bulunur da bunlardan birisini işlemek kaçınılmaz olursa onların daha hafif ve esenliğe daha yakın olanı işlenir. Nitekim Mûsâ aleyhisselam Mısır’da kalıp öldürülmek ile yolunu bilmediği ve Rabbinden başka bir yol göstericisinin bulunmadığı, fakat birincisine göre esenliğe ulaştırma ihtimali daha yüksek olan uzak bir ülkeye gitme arasında tercih yapmakla karşı karşıya kaldığında ikincisini tercih etmişti. 20. İlmî bir meselede konuşma ihtiyacı ortaya çıkar da bu konuda söz söylemek durumunda olan kimse, iki görüşten birisini tercih edemiyor ise Rabbinden kendisine hidâyet vermesini ister ve konu ile ilgili görüşlerden doğru olanına iletmesini diler. Ancak önce kalbi ile hakkı isabet ettirme maksadını güder ve o konuyu iyice araştırır. O takdirde şüphesiz Allah, bu durumda olan kimseyi zararlı çıkarmaz. Nitekim Mûsâ da Medyen’e gitmek üzere yola koyulduğunda: “Umarım Rabbim beni doğru yola iletir, dedi” (22. âyet) 21. İnsanlara merhamet etmek ve tanınan tanınmayan herkese iyilikte bulunmak, peygamberlerin ahlâkındandır. Davarları sulamak ve gücü yetmeyen kimselere yardımcı olmak da iyiliğin bir türüdür. 22. İçinde bulunulan durumu açıklayarak dua etmek -her ne kadar Yüce Allah bu hali bilse de- müstehaptır. Çünkü Yüce Allah, kulunun kendisine niyaz etmesini, huzurunda zillet ve acizliğini açığa vurmasını sever. Nitekim Mûsâ aleyhisselam da şöyle dua etmişti: “Rabbim! Gerçekten bana göndereceğin her tür hayra muhtacım.” (24. âyet) 23. Haya, özellikle şerefli insanlar için övülmeye değer huylardandır. 24. Yapılan iyilikleri mükâfatlandırmak, eskiden beri geçmiş ümmetlerde de görülen âdetlerdendir. 25. Kul, Yüce Allah için bir iş yapacak olur da daha sonra böyle bir maksadı olmaksızın karşılığında mükâfat elde ederse bundan dolayı kınanmaz. Nitekim Mûsâ aleyhisselam, yaptığı iyiliğe karşı Medyenli zatın verdiği mükâfatı -öyle bir maksadı önceden olmamakla birlikte ve kalbinden bunun bir karşılığını almak umudunu beslememesine rağmen- kabul etmişti. 26. İcâre (ücretle çalışmak ve kira) meşrudur. Yapılacak işin miktarı tespit edilemeyecek türden olan koyun çobanlığı ve benzeri işler hakkında da caizdir. Bu gibi hususlarda örfün hükmüne başvurulur. 27. Menfaat karşılığı icare -bu menfaat evlilik menfaati olsa bile- caizdir. 28. Bir kimse, kızı için hayırlı gördüğü bir erkeğe talip olmasından dolayı kınanmaz. 29. Bir kimsenin ücretle tutacağı en hayırlı kişi, güçlü ve güvenilir olan kişidir. 30. Kişinin, yanında ücretle çalıştırdığı kimseye ve hizmetçisine güzel ahlâk ile davranması, işinde ona zorluk çıkarmaması ahlâkın üstün değerlerindendir. Çünkü Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Bununla beraber sana zorluk çıkarmak da istemem. İnşallah beni iyilerden bulacaksın.” (27. âyet) 31. İcare ve benzeri akitleri şahitsiz olarak yapmak caizdir. Çünkü Yüce Allah: “Allah da söylediklerimize şahittir” (28. âyet) buyurmaktadır. 32. Yüce Allah’ın, Mûsâ aleyhisselam vasıtası ile göstermiş olduğu apaçık belgeler ve göz kamaştırıcı mucizelerden bazısı şunlardı: Yılan, elinin herhangi bir hastalık olmaksızın bembeyaz olması, Allah’ın Mûsâ ve Hârûn’u -ikisine de selâm olsun- Firavun’dan ve suda boğulmaktan kurtarması. 33. Kişiye verilecek en büyük cezalardan birisi, kötülükte önder olmasıdır. Bu da kişinin Allah’ın âyet ve apaçık belgelerine karşı çıkışı oranında söz konusu olur. Diğer taraftan Yüce Allah’ın herhangi bir kuluna ihsan ettiği en büyük nimetler arasında o kimseyi hayırda bir önder, doğru yolu bulmuş ve doğru yola ileten bir kimse kılmasıdır. 34. Bu buyruklarda Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem’in risaletine dair apaçık bir delil vardır. Çünkü o, bu kıssayı etraflı bir şekilde haber vermiştir. Bu kıssa, bütün tafsilâtı ile gerçeğe uygundur. Bununla diğer peygamberlerin de doğruluğunu ortaya koymuş, apaçık hakkı bu yolla desteklemiştir. ysa bu olayların hiçbirisine tanık olmamıştı ve o yerlerden herhangi birisinde bulunmamıştı. Bu hususlara dair hiçbir ders okumuş da değildi. İlim ehlinden hiçbir kimseyle oturup kalkmamıştı. Onun okudukları ancak Rahmân ve Rahîm’in risaletidir. Keremi bol, lütfu sonsuz olanın ona indirdiği bir vahyidir. Bu vahiy, bilmeyen bir kavmi, uyarılardan ve peygamberlerden gafil olan kimseleri uyarsın diye ona indirilmiştir. Allah’ın salat ve selamı sadece verdiği haberi ile Allah’ın rasûlü olduğunu gösteren, sadece emir ve yasakları ile aydınlık akılları uyandırarak bunların Allah tarafından gönderildiğini ortaya koyan o yüce zata olsun. em nasıl böyle olmasın ki? Öncekilerin de sonrakilerin de haberleri, alemlerin Rabbi olan Allah’tan getirdiği şeriat, onun fıtratında bulunan üstün ahlâkın ancak derece itibari ile insanların en yüksek mertebesinde bulunan kimsede olabileceği, dininin ve ümmetinin apaçık bir zafer kazanması onun getirdiklerinin doğruluğunu ve gerçekliğini ittifakla ortaya koymaktadır. Nitekim onun dini, gece ve gündüzün ulaştığı her yere ulaşmış, ümmeti de ülkelerin büyük bir bölümünü kılıçla ve mızrakla, kalpleri de iman ve ilimle fethetmişlerdir. âlâ inat eden ümmetler ve kâfir yöneticiler sözbirliği halinde ona hücum etmekte, ona karşı türlü tuzaklar kurmakta, nurunu söndürmek için planlar hazırlamakta, onu gizleyip saklamak, yeryüzünde onun yayılışını durdurmak için çalışıp çabalamaktadır. Halbuki bu din, onların hepsinin gözlerini kamaştırmış ve bütün tedbirlerinin üstüne çıkmıştır. Her geçen gün onun gelişmesi artmakta, belgeleri gittikçe açıklık kazanmaktadır. Her zaman bütün âlemlere ibret teşkil eden, bütün âlemlere hidâyet olan, doğruyu araştıran akıllı kimseler için nur ve basiret kaynağı olan delil ve belgeleri daha da açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Hamd, yalnızca Yüce Allah’adır. ***

52- O (Kur'ân’dan) önce kendilerine kitap verdiğimiz kimseler, ona da iman ederler. 53- Onlara okunduğunda da derler ki: “Biz ona iman ettik. Çünkü o, Rabbimizden gelen haktır. Zaten biz ondan önce de müslüman idik.” 54- İşte bunlara sabrettikleri için ecirleri iki kere verilecektir. Hem onlar kötülüğü iyilikle savarlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan da infâk ederler. 55- Boş söz işittiklerinde ondan yüz çevirirler ve derler ki: “Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz de size. (Bizden yana) selâm olsun size. Bizim cahillerle işimiz olmaz.”

# 52. Şanı Yüce Allah, Kur’ân-ı Kerîm’in büyüklüğünü, doğruluğunu, gerçekliğini, hakkı bilen kimselerin onu tanıdıklarını, ona iman ettiklerini, onun hak olduğunu itiraf ve kabul ettiklerini söz konusu ederek şöyle buyurmaktadır: “O (Kur'ân’dan) önce kendilerine kitap verdiğimiz kimseler...” Bunlar, herhangi bir değişiklik yapmadan Tevrat ve İncil’e olduğu gibi iman edenlerdir, “ona” yani bu Kur’ân-ı Kerîm’e ve onu getirene “iman ederler.”

# 53. “Onlara okunduğunda da” onu dinler, ona itaat eder ve “derler ki: Biz ona iman ettik. Çünkü o Rabbimizden gelen haktır.” Çünkü bu kitap, geçmiş peygamberlerin getirdiklerine uygundur. Önceki kitaplarda sözü edilen şeyler ile uyum arzetmektedir. Doğru haberleri ihtiva ettiği gibi son derece hikmete uygun emir ve yasaklar da ihtiva etmektedir. şte şahitlikleri fayda veren, sözlerinin yararı olan kimseler bunlardır. Çünkü bunlar, söylediklerini ancak bilgi ve basirete dayalı olarak söylerler. Zira onlar bilgi sahibidirler, bilir kişidirler, Kitap ehlidirler. Onların dışındakilerin reddedişlerinin ve hakka karşı çıkışlarının ise delil olmak şöyle dursun bir şüphe özelliği dahi yoktur. Zira onların dışındakiler, bu hususta ya büsbütün cahildir ya da hakka karşı bile bile inat eden, bilmezlikten gelen kimselerdir. üce Allah bir başka yerde şöyle buyurmaktadır: “De ki: Ona ister iman edin, ister iman etmeyin. Şüphesiz o, bundan önce kendilerine ilim verilmiş olanlara okununca onlar, çenelerinin üzerine secdeye kapanırlar...” (el-İsra, 17/107) “Zaten biz ondan önce de müslüman idik.” İşte biz, Yüce Allah’ın bize lütfetmiş olduğu iman ve İslâm üzere sebat ettik ve bundan dolayı da bu Kur’ân’ı tasdik ettik. Önce indirilen kitaplara iman ettiğimiz gibi son indirilen Kitaba da iman ettik. Bizim dışımızdakiler ise bu Kitabı yalanlamak ile önceki kitaplara olan imanları ile çelişmektedirler.

# 54. “İşte bunlara” yani her iki kitaba iman edenlere “sabrettikleri için” iman üzere sabredip salih amel üzere de sebat gösterdikleri için, herhangi bir şüphenin kendilerini sarsmadığı, baş olma sevdası veya herhangi bir arzunun imandan geri çevirmediği o kimselere “ecirleri iki kere verilecektir.” Biri ilk imanlarına karşılık, diğeri de ikinci imanlarına karşılıktır. ağlam imanlarının bir sonucu olarak onlar “kötülüğü iyilikle savarlar.” Yani onların izlediği yol ve adetleri, herkese iyilikte bulunmaktır. Kendilerine söz ve davranış ile kötülük yapan kimselere dahi güzel söz ve övülmeye değer davranışlarla karşılık verirler. Çünkü onlar, bu büyük ahlâkın ne kadar faziletli olduğunu ve böyle bir işi ancak büyük bir nasibe sahip kimselerin yaptığını bilirler.

# 55. “Boş söz işittiklerinde” cahil bir kimse onlara hitap edip kendilerine boş bir söz söylediği takdirde “ondan yüz çevirirler ve” Rahmân’ın özlü akıl sahibi olan salih kullarının söylediği sözlerle hitap ederek “derler ki: Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz de size.” Yani herkes yaptığı amelin karşılığını görecektir. Kimse bir başkasının günah yükünü yüklenmeyecektir. Buna bağlı olarak onlar, cahillerin söyledikleri boş ve faydasız sözlerden ve yaptıkları batıl işlerden öncelikle uzak dururlar. “(Bizden yana) selâm olsun size” yani bizden hayırdan başka bir söz işitmezsiniz. Bizler sizin cahilliğinizin gereği olan sözlerle sizi muhatap almayız. Sizler kendiniz için böyle aşağılık davranışları kabul etseniz dahi biz kendimize böyle şeyleri yakıştırmayız. Bu gibi şeylere dalmaktan kendimizi koruruz. “Bizim” hiçbir şekilde “cahillerle işimiz olmaz.”

56- Şüphe yok ki sen, sevdiğini hidâyete erdiremezsin; fakat Allah dilediğine hidâyet verir ve O, hidâyete erecekleri de daha iyi bilir.

# 56. Yüce Allah şunu haber vermektedir: Ey Muhammed! Sen -ki senin dışındakiler de buna dahildir- hiçbir kimseyi hidâyete erdiremezsin. İsterse bu, en sevdiğin insan olsun. Şüphesiz ki insanların, başkalarını hidâyete iletebilmeleri, güçleri çerçevesinde olan bir şey değildir. Kimsenin kalbinde imanı var edemezler. Bu, ancak Yüce Allah’ın elinde olan bir iştir. O, dilediğine hidâyet verir. Kimin hidâyete elverişli olduğunu da en iyi bilen O’dur. Böyle kimselere O hidâyet verir. Kimin elverişli olmadığını en iyi bilen de O’dur. Böylelerini de sapıklığı üzere bırakır. üce Allah’ın: “Ve muhakkak ki sen dosdoğru yola hidayet edersin.” (eş-Şûrâ, 42/52) buyruğunda Rasûlün hidâyete iletebildiğinin söz konusu edilmesine gelince buradaki hidâyete iletme, dosdoğru yolu beyan edip irşad etme anlamındaki hidâyettir. Yüce Rasûl, dosdoğru yolu açıklar, onu izlemeye teşvik eder, insanların o yolu izlemeleri için olanca gayretini harcar. Ama onların kalplerinde imanı var etmeye, fiilen hidâyet bulma tevfikini onlara vermeye gelince bu, onun için mümkün değildir. Eğer onun buna gücü yetse idi hiç şüphesiz kendisine iyilikte bulunan, destek olan, kavmine karşı kendisini koruyan amcası Ebu Talib’i hidâyete erdirirdi. Bunu yapamadı, ama amcasına tam anlamı ile samimi olarak öğüt vermek ve onu dine davet etmek sureti ile iyilikte bulundu ki onun bu iyilikleri hiç şüphesiz amcasının kendisine yaptıklarından çok daha büyüktür. Ancak hidâyet, Allah’ın elinde olan bir şeydir.

57- Dediler ki: “Seninle birlikte hidâyete uyarsak yerimizden-yurdumuzdan ediliriz.” Halbuki onları tarafımızdan bir rızık olmak üzere her türden ürünlerin getirilip toplandığı, güven dolu ve saygın/dokunulmaz o yere biz yerleştirmedik mi? Fakat onların çoğu bilmezler. 58- Biz (rahat) yaşamlarından dolayı şımarmış nice ülkeleri helâk ettik. İşte meskenleri! Oralarda onlardan sonra çok az oturulmuştur. (Hepsine) Biz varis olduk. 59- Rabbin, ülkelerin ana şehirlerine ahalisine âyetlerimizi okuyan bir peygamber göndermedikçe onları helâk etmez. Biz, ancak halkı zalim olan ülkeleri helâk etmişizdir.

# 57. Şanı Yüce Allah, Kureyşliler ile Mekke ahalisinden yalanlayıcıların o yüce Rasûle şöyle dediklerini haber vermektedir: “Seninle birlikte hidâyete uyarsak” öldürülmek, esir edilmek, mallarımızın talan edilmesi sureti ile “yerimizden-yurdumuzdan ediliriz.” Çünkü insanlar sana düşmanlık ve muhalefet etmiş bulunuyorlar. Biz sana uyacak olursak, bütün insanların düşmanlığına maruz kalırız. Oysa bizim onlara karşı koyacak gücümüz yok. nların söyledikleri bu sözler, Allah hakkında kötü zan beslediklerini, Allah’ın; dinini zafere ulaştırmayacağını, sözünü yüceltmeyeceğini, aksine dinine mensup kimselerin aleyhine diğer insanlara imkân ve iktidar vererek onları en kötü işkencelere maruz bırakacağını zannettiklerini ve bu batıl zanlarının gereği olarak da batılın hakka üstün geleceğini düşündüklerini göstermektedir. Yüce Allah da insanlar arasında sadece kendilerine özel olarak ihsan ettiği hallerini açıklayarak şöyle buyurmaktadır: “Halbuki onları tarafımızdan bir rızık olmak üzere her türden ürünlerin getirilip toplandığı, güven dolu ve saygın/dokunulmaz o yere biz yerleştirmedik mi?” Biz, onlara gidip gelenlerin pek çok olduğu, ziyaretçilerin gelip ziyaret ettikleri o Harem bölgesinde yerleştirip onları türlü imkânlarla donatmadık mı? Ki uzak, yakın herkes bu Hareme saygı duymaktadır. Orada bulunanlar tedirgin edilmez, az olsun çok olsun mallarına dokunulmaz ve küçük görülmezler. Halbuki çevrelerinde bulunan bütün yerleri dört bir yandan korku kuşatmış bulunuyor, ahalileri güven ve huzur içinde değildirler. halde bunlar başkalarının sahip olmadıkları bu tam güvenlik, kendilerine rızık olmak üzere her bir yandan gelen ve bolluk içerisinde yaşamalarını sağlayan mahsullerden, yiyeceklerden ve mallardan oluşan bu pek bol rızık dolayısı ile Rablerine hamd etsinler. Bu güvenliklerinin, bolluklarının, rahat yaşayışlarının kemale ermesi için bu şerefli rasûle tâbi olsunlar. Sakın onu yalanlamasınlar. Sahip oldukları nimetler dolayısı ile şımarmasınlar. O vakit güvenlikleri korkuya, güç ve kuvvetleri zillete, zenginlikleri de fakirliğe dönüştürülür. nedenle Yüce Allah onları, kendilerinden önceki ümmetlere yaptıklarını hatırlatarak tehdit etmekte ve şöyle buyurmaktadır:

# 58. “Biz (rahat) yaşamlarından dolayı şımarmış nice ülkeleri helâk ettik.” O ülke ahalisi, bol geçimleri sebebiyle böbürlendiler, onlarla meşgul olup oyalandılar da peygamberlere iman etmediler. Allah da onları helâk etti. Onların bu nimetlerini ellerinden aldı ve onlara azabını gönderdi. “İşte meskenleri! Oralarda onlardan sonra çok az oturulmuştur.” Çünkü helâk onlara peş peşe gelmiş ve ardı arkasına yok edilmişlerdir. Onlardan sonra da meskenleri ıpıssız kalmıştır. ullara “Biz varis olduk.” Onları öldürürüz de kendilerini faydalandırdığımız bütün nimetler de Bize döner. Sonra onları huzurumuza getirir ve amellerinin karşılığını onlara veririz.

# 59. Kendilerine peygamber göndermeksizin ve onlara karşı delilleri ortaya koymaksızın sırf küfürleri sebebi ile ümmetleri azaba uğratmamak, Yüce Allah’ın hikmet ve rahmetinin bir tecellisidir. Bundan dolayı Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Rabbin ülkelerin ana şehirlerine” yani insanların gidip geldikleri kasaba ve şehirlerine, onların etrafında bulunanların orada ihtiyaçlarını karşıladıkları ve orada olup bitenden haberdar oldukları yerlere “ahalisine” peygamberin getirdiğinin doğruluğuna ve kendilerini çağırdığı davetin gerçekliğine delil teşkil edecek “âyetlerimizi okuyan” ve böylelikle sözleri uzaktakine de yakındakine de ulaşan “bir peygamber göndermedikçe” sırf küfür ve zulümleri sebebi ile “onları helâk etmez.” Oysa uzak, kıyıda köşede kalmış şehirlere peygamber gönderilmesi halinde böyle olmaz. Böyle bir durumda okunan âyetlerin pek çoğuna gizli kalması ihtimali vardır. Ayrı oranın insanlarının kaba ve katı kimseler olması da çok büyük ihtimaldir. Ana şehirlerde ise bu tür meseleler kolayca açığa çıkıp yayılır, kimseye gizli kalmaz ve çoğunlukla onların ahalisi diğerlerine göre daha az kaba ve katı kimselerdir. “Biz ancak halkı” küfür ve masiyetlerle “zalim olan” ve cezayı hak eden “ülkeleri helâk etmişizdir.” Hülasa Allah kime azap ederse mutlaka zulmü sebebi ile ve ona karşı delili ortaya koyduktan sonra azap eder.

60. Size verilen her şey, dünya hayatının (geçici) menfaati ve süsüdür. Allah katında olanlar ise daha hayırlı ve daha kalıcıdır. Hâlâ aklınızı kullanmayacak mısınız? 61- Kendisine güzel bir vaatte bulunduğumuz ve ona kavuşacak olan kimse, hiç kendisine dünya hayatının (geçici) menfaatlerini verdiğimiz, sonra da Kıyamet günü (hesap ve azap için) huzura getirilecek olan kimse gibi midir?

# 60. Bu buyrukla Yüce Allah, kullarını dünyaya karşı düşkün olmamaya, ona aldanmamaya, buna karşılık âhirete arzu duymaya, esas maksat ve isteklerinin âhiret olması gerektiğine teşvik etmekte; insanlara verilen altın, gümüş, hayvan, mal, mülk, kadın, evlat, yiyecekler, içeceklerle zevk alınacak her türlü şeyin, dünya hayatının geçici menfaati ve süsü olduğunu haber vermektedir. Yani kul, bunlarla sınırlı olarak ve hevesi kursakta bırakan kederli şeylerle dolu bir süre içerisinde faydalanır. Övünmek ve riyakârlık için kısa bir süre bunlarla süslenir. Sonra bunlar çabucak yok olup gider, hepsi de bitip tükenir. Bunlara sahip olan kimseye ise bunlardan pişmanlık, zarar ve mahrumiyetten başka bir şey kalmaz. “Allah katında olanlar ise” ebedi nimetler içinde her türlü olumsuzluklardan uzak bir yaşam “daha hayırlı ve daha kalıcıdır.” Hem niteliği itibari ile hem miktarı itibari ile daha üstündür. Ebedîdir ve süreklidir. “Hâlâ aklınızı kullanmayacak mısınız?” Yani bu ikisini ölçüp biçerek hangisinin tercih edilmeye değer olduğunu ve bu iki yurttan hangisi için çalışmanın daha uygun olduğunu tespit edecek akıllarınız yok mu? u buyruk, kulun aklı oranında âhireti dünyaya tercih edeceğine delildir. Aynı şekilde dünyayı tercih edenin ancak kıt akıllılığından dolayı böyle bir tercihe yöneldiğini göstermektedir. Bundan dolayı Yüce Allah, dünyayı tercih edenle âhireti tercih edenin âkıbeti arasında bir mukayese yapmak üzere akılları uyarmakta ve şöyle buyurmaktadır:

# 61. “Kendisine güzel bir vaatte bulunduğumuz ve ona kavuşacak olan kimse...” Yani Rabbinin kendisine vaat ettiği güzel mükafat olan cennet ve ondaki pek büyük nimetlere arzu duyarak amel edip âhiret için gereken şekilde çalışan ve hiç şüphesiz bu amelin mükâfatını görecek olan -çünkü bu vaat, kendisini razı edecek şeyleri yerine getiren ve onu gazaplandıran şeylerden uzak duran kuluna keremi sonsuz, sözü doğru ve sözünden caymayan Allah vermiştir- böyle bir mü’min kişi “hiç kendisine dünya hayatının (geçici) menfaatlerini verdiğimiz” o nedenle de dünyaya dalan, alıp-veren, yiyip-içen, hayvanların faydalandığı gibi faydalanan, dünyası ile meşgul olup âhiretini unutan, Allah’ın hidâyetine yönelmeyen, peygamberlerin izinden gitmeyen ve dünyasından hüsran ve helâkten başka bir azık biriktirmemeyi sürdüren “sonra da Kıyamet günü” hesap için “huzura getirilecek olan kimse gibi midir?” Böyle bir kimse, nefsi için hayır namına bir şey göndermediğine, aksine kendisine zarar verecek her şeyi yaptığına ve bu halde amellerin karşılığının verileceği yurda intikal ettiğine göre onun nasıl bir sonuçla karşılaşacağı beklenir? Acaba ona yapılacak muamele ne olabilir, dersiniz? İşte aklı başında olanlar, tercih edilmeye değer olanı tercih etsin. Bu iki şıktan daha doğru olanı seçsin.

62- O gün onlara seslenecek ve şöyle buyuracak: “Hani (benimle beraber ilah olduğunu) iddia ettiğiniz ortaklarım nerede?” 63. Aleyhlerinde (azap) sözü hak olanlar diyecekler ki: “Rabbimiz! İşte bunlar azdırdığımız kimselerdir. Biz, kendimiz azdığımız gibi onları da azdırdık. Biz, sana onlardan uzak olduğumuzu bildiriyoruz. Onlar bize ibadet etmiyorlardı.” 64. Yine onlara: “(Allah'a koştuğunuz) ortaklarınıza seslenin/yalvarın” denecek. Onlar da onlara seslenecekler/yalvaracaklar, ama onlar kendilerine karşılık vermeyeceklerdir. Üstelik azabı göreceklerdir. Keşke (dünyada) doğru yola girselerdi… 65- O gün onlara seslenip buyuracak ki: “Peygamberlere ne karşılık verdiniz?” 66- O gün söyleyecek söz, verecek cevap bulamayacaklar ve birbirlerine soru da soramayacaklardır.

# 62. Yüce Allah, bu buyruğu ile kıyamet gününde insanlara neyi soracağını, onları her şeyin esasını teşkil eden Allah’a ibadet ve peygamberlerin çağrısını kabul konusunda sorgulayacağını haber vererek şöyle buyurmaktadır: “O gün onlara” yani kendisine başkalarını ortak koşarak o varlıklara ibadet eden, onların fayda vermelerini ve kendilerine gelecek zararları önlemelerini uman kimselere, bu tapındıkları varlıkların acizliklerini, kendilerinin de sapıklıklarını açıklamak üzere: “seslenecek ve şöyle buyuracak: “Hani (benimle beraber ilah olduğunu) iddia ettiğiniz ortaklarım nerede?” üce Allah’ın hiçbir ortağı yoktur. Ancak onlar, kendi zanları, delilsiz iddia ve iftiraları sonucu bunu ileri sürmüşlerdir. Bundan dolayı: “iddia ettiğiniz ortaklarım” buyurmaktadır. Hani, bunlar nerede? Bunların faydaları nerede? Sizden zararları önlemeleri nerede? ilindiği gibi böyle bir durumda tapındıkları varlıkların ve onlara bağladıkları umutların boş ve batıl olduğunu, zatları itibari ile gerçek olmadıklarını, umutlarının yersiz olduğunu açıkça görecekler ve kendileri aleyhine sapık ve azgın olduklarını itiraf edeceklerdir. O nedenle Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: 63. “Aleyhlerinde (azap) sözü hak olanlar” küfürde ve kötülükte baş ve önder olanlar, hem kendilerinin azgınlıklarını, hem de başkalarını azdırdıklarını ikrar ve itiraf ederek “diyecekler ki: Rabbimiz! İşte bunlar” bize uyan “azdırdığımız kimselerdir. Biz, kendimiz azdığımız gibi onları da azdırdık.” Yani hepimiz azgınlıkta ortağız ve hepimize azap sözü hak olmuştur. “Biz, sana onlardan uzak olduğumuzu bildiriyoruz.” Biz, onların ibadetlerinden uzağız. Yani onların amellerinden de kendilerinden de uzağız. “Onlar bize ibadet etmiyorlardı.” Aksine onlar ancak şeytanlara ibadet ediyorlardı.

# 64. “Yine onlara” kendilerinden dünyada fayda umduğunuz üzere “ortaklarınıza seslenin/yalvarın, denecek.” İbadet eden kimsenin ibadet ettiği kimseye son derece muhtaç olacağı o oldukça zor zamanda onları çağırmaları emrolunacak. “Onlar da onlara” kendilerine fayda sağlamaları yahut da Allah’ın azabından bir miktarını olsun geri savmaları için “seslenecekler/yalvaracaklar, ama onlar kendilerine karşılık vermeyeceklerdir.” Böylelikle kâfirler, yalan söylediklerini ve cezayı hak ettiklerini anlayacaklardır. “Üstelik” daha önceden yalanladıkları ve inkâr ettikleri o azabı kendi gözleri ile “göreceklerdir.” “Keşke (dünyada) doğru yola girselerdi.” Yani o zaman o durum başlarına gelmez ve dünyada hidâyete ulaştıkları gibi ahirette de cennete götüren yola iletilirlerdi. Fakat dünyada hidâyete gelmediklerinden âhirette de cennete hidâyet olunmayacaklardır.

# 65. “O gün onlara seslenip buyuracak ki: Peygamberlere ne karşılık verdiniz?” Onları doğruladınız mı, onlara uydunuz mu, yoksa onları yalanlayıp muhalefet mi ettiniz? 66. “O gün söyleyecek söz, verecek cevap bulamayacaklar ve birbirlerine soru da soramayacaklardır.” Yani böyle bir soruya doğru cevap veremeyecekler, doğru cevabı verme imkânları da olmayacak. Bilindiği gibi böyle bir konumda hale uygun olan doğru cevabı açıklamaktan başka bir şeyin faydası olmayacaktır ki bu cevap da: Biz iman ederek ve emirlerine bağlanarak onlara karşılık verdik, şeklindedir. Ancak onlar, peygamberleri yalanladıklarını, emirlerine karşı inat ettiklerini bildiklerinden hiçbir şey söyleyemeyeceklerdir. Birbirlerine soru sormalarına, kendi aralarında yalan dahi olsa ne cevap vereceklerine dair görüş alış-verişinde bulunmalarına da imkân olmayacaktır.

67- Tevbe eden, iman edip salih amel işleyenlere gelince onlar, kurtuluşa erenlerden olmayı umabilirler.

# 67. Yüce Allah, insanların tapındıkları mabudlarına ve peygamberlerine dair sorgulanacaklarını söz konusu ettikten sonra kulu, Allah’ın azabından kurtaracak yolu söz konusu etmektedir. Şüphe ve masiyetlerden tevbe etmek, Allah’a iman edip O’na ibadet etmek, peygamberlerine iman ederek onları tasdik etmek, peygamberlerine uyarak salih amel işlemekten başka bir kurtuluş yolu olmadığını da zikrederek şöyle buyurmaktadır: “Tevbe eden, iman edip salih amel işleyenlere gelince onlar” bu hasletleri kendisinde toplayan kimseler “kurtuluşa erenlerden” istediklerini elde ederek başarıya ulaşan ve korktuklarından da kurtulan kimselerden “olmayı umabilirler.” Bunlar olmaksızın ise kurtuluş imkanı yoktur.

68- Rabbin, dilediğini yaratır ve seçer. Onların seçme yetkileri yoktur. Allah, onların şirk koştuklarından/koşmalarındna yüce ve münezzehtir. 69- Rabbin, hem göğüslerinin gizlediklerini hem de açığa vurduklarını elbette bilir. 70- O, kendisinden başka hiçbir (hak) ilâh bulunmayan Allah’tır. Dünyada da âhirette de hamd O’na mahsustur. Hüküm de yalnız O’nundur. Siz de yalnız O’na döndürüleceksiniz.

# 68. Yüce Allah, bütün mahlukatı kendisinin yarattığını, meşîetinin bütün yaratıklar hakkında geçerli olduğunu, özellikle de birtakım kişileri, emirleri, zamanları ve mekânları kendisinin tek başına seçip tercih ettiğini vurgulamaktadır. Hiçbir kimsenin emir verme ve herhangi bir tercihte bulunma yetkisi yoktur. Yüce Allah, müşriklerin O’na ortak koştukları bütün ortaklardan, yardımcılardan, evlattan, eşten ve buna benzer her türlü ortaktan yüce ve münezzehtir. 69-70. O, kalplerde saklı olanları da açığa vurulanları da bilendir. Dünyada da âhirette de hak ma’bud yalnızca O’dur. Sahip olduğu bütün celal ve cemal sıfatları, kullarına ve yaratılmışlara bağışlamış olduğu her türlü ihsan ve lütuflarından dolayı hamd, yalnız O’nadır. Dünyada da âhirette de yegane hükümran O’dur. Bütün yaratıkları hakkında geçerli olan kaderi hükmü ile de bütün şer’i hükümlerin, emir ve yasakların kaynağı olan dini hükümleri ile de dünyada hükmeden tek hakim O’dur. Âhirette de hem kaderî hükmü ile hem de cezaî (amellerin karşılığını veren) hükmü ile hükmedecek olan O’dur. Bundan dolayı: “Siz de yalnız O’na döndürüleceksiniz” buyurmaktadır. Sizin her birinizi, ameli hayır ve şer türünden her ne ise ona göre mükâfatlandıracak ya da cezalandıracak olan O’dur.

71- De ki: “Söyleyin bakalım; eğer Allah kıyamet gününe kadar üzerinizde geceyi sürekli kılacak olsa Allah’tan başka size aydınlık getirecek ilah kimdir? Hâlâ dinlemeyecek misiniz?” 72- De ki: “Söyleyin bakalım; eğer Allah Kıyamet gününe kadar üzerinizde gündüzü sürekli kılacak olsa Allah’tan başka size içinde dinleneceğniz geceyi getirecek ilâh kimdir? Hâlâ görmeyecek misiniz?” 73- O, (size olan) rahmetinden dolayı geceyi ve gündüzü sizin için (birinde) sükûn bulasınız (diğerinde) lütfundan (rızkınızı) arayasınız ve şükredesiniz diye yaratmıştır.

# 71-73. Yüce Allah, bu buyrukları ile kullara olan lütfunu hatırlatmakta ve böylelikle onları kendisine şükretmeye, O’na kulluklarının gereğini yerine getirmeye ve hakkını ifa etmeye çağırmaktadır. ünkü rahmetinin bir tecellisi olarak, Allah’ın lütfundan aramaları, rızık ve geçimlerini aydınlık içerisinde elde etmek üzere yayılmaları için gündüzü O yaratmıştır. Geceyi de onda dinlensinler ve sükûn bulsunlar, bedenleri ve ruhları gündüzün yaptıkları işlerin yorgunluğundan arınsın diye yaratmıştır. Bu, O’nun kullarına lütuf ve rahmetinin bir tecellisidir. Bunlardan herhangi birisini yaratmaya kimin gücü yeter? “Hâlâ” Allah’ın öğütlerini ve âyetlerini kavrayış, kabul ve itaat ile “dinlemeyecek misiniz?” “De ki: Söyleyin bakalım; eğer Allah Kıyamet gününe kadar üzerinizde gündüzü sürekli kılacak olsa Allah’tan başka size içinde dinleneceğniz geceyi getirecek ilâh kimdir? Hâlâ görmeyecek misiniz?” İbret alınacak yerleri ve ilâhî belgeleri ihtiva eden hususları görüp de basiretleriniz aydınlanmayacak ve dosdoğru yolu izlemeyecek misiniz? üce Allah gece ile ilgili olarak “hâlâ dinlemeyecek misiniz?” buyururken, gündüz hakkında “hâlâ görmeyecek misiniz?” buyurmaktadır. Çünkü işitme organı, geceleyin görme organından daha fazla etkindir. Gündüz de bunun aksi söz konusudur. u âyet-i kerimelerde kulun, Allah’ın nimetleri üzerinde düşünmesi, bunlara basiretle eğilmesi ve yoklukları halinde durumunun ne olacağı üzerinde tefekkür etmesi gerektiğine dikkat çekilmektedir. Kul var olan bir şeyi yokluğu ile mukayese edecek olursa, ilâhî lütfun önemini kavrar. Alışkanlıklar gereği bunları kanıksayıp da onların böyle geldiği ve geldiği gibi de devam edeceğini zanneden, kalbi körelip Allah’a nimetleri dolayısı ile senâda bulunmayan, her zaman bunları görmeye ihtiyacı bulunduğunun farkına varmayan kimsenin hali ise böyle değildir. Böyle bir kimsenin aklından şükür de zikir de geçmez.

74- O gün onlara seslenecek ve şöyle buyuracak: “Hani (benimle beraber ilah olduğunu) iddia ettiğiniz ortaklarım nerede?” 75- (O gün) her ümmetten bir şahit çıkartacağız ve: “Haydi, delilinizi getirin!” diyeceğiz. Böylece onlar hakkın, Allah’ın olduğunu bilecekler ve uydurdukları şeyler de kaybolup gidecektir.

# 74. “O gün onlara” Yani kıyamet günü Yüce Allah, kendisine başkasını denk tutan, ortakları bulunduğunu iddia eden, bu ortakların ibadete hak sahibi olduklarını, fayda ve zarar verebildiklerini ileri süren müşriklere “seslenecek” onların bu batıl iddialarındaki cüretkârlıklarını, yalanlarını ve kendi kendilerini de yalanlayışlarını ortaya çıkaracak ve “şöyle buyuracak: “Hani (benimle beraber ilah olduğunu) iddia ettiğiniz ortaklarım nerede?” Yani onların bu iddialarının gerçekle bir ilgisi yoktur. Delilsiz, sırf kendi kanaatleri ile böyle bir iddiada bulunuyorlar. Nitekim Yüce Allah, bir başka yerde şöyle buyurmaktadır: “Allah'ın dışında birtakım ortaklara yalvaranlar aslında onlara uymuyorlar. Onlar, ancak zanna uyuyorlar ve ancak yalan söylüyorlar.” (Yunus, 10/66) 75. Müşrikler ve koştukları ortaklar bir araya geldiklerinde Yüce Allah, yalanlayıcı ümmetler arasında bulunan “her ümmetten” dünyada cereyan eden şirklerine ve itikatlarına tanıklıkta bulunacak “bir şahit” çıkartacaktır. Bunlar, seçilmiş kimseler olacaklardır. ani Biz yalanlayanların ileri gelenleri arasından onlar namına davalarını sürdürecek ve yoldaşları adına mücadele edecek kimseleri -ki hepsi aynı yol üzere idiler- seçeriz. Muhakeme olunmak üzere ortaya çıkacakları vakit de “deriz ki: Haydi delilinizi getirin!” Yani koştuğunuz şirkin doğruluğuna dair delilinizi ve belgenizi ortaya koysun! Bunu size Biz mi emrettik? Peygamberlerim size böyle bir şeyi emretti mi? Siz bunu Benim kitaplarımdan herhangi birisinde mi buldunuz? Bunlar arasında uluhiyetin bir kısmını olsun hak eden herhangi bir kimse var mıdır? Uydurma ilâhların size bir faydası var mı? Yahut size gelecek Allah’ın azabını önleyebiliyorlar mı? Size sağlayacakları bir yarar var mı? Eğer böyle bir imkânları varsa hadi bunu yapsınlar, eğer buna güçleri yetiyorsa haydi size bunu göstersinler! şte o vakit sözlerinin batıl ve tutarsız olduğunu “böylece hakkın, Allah’ın olduğunu bilecekler.” Kendilerinin bu davada haksız olduklarını anlayacaklar, ileri sürecekleri bir delilleri kalmayacak, buna karşılık Allah’ın delili galip gelmiş olacaktır. “ve uydurdukları şeyler de kaybolup gidecektir.” Yalanları, uydurmaları yok olacak, mahvolup gidecektir. Yüce Allah’ın, haklarında adaletle hüküm verdiğini bileceklerdir. Çünkü O, sadece hak eden ve azaba müstehak olan kimseleri cezalandıracaktır.

76- Kârûn, Mûsâ’nın kavminden idi, fakat onlara karşı azgınlık etti. Biz ona öyle hazineler vermiştik ki onların anahtarları(nı taşımak bile) güçlü bir topluluğa zor gelirdi. Bir keresinde kavmi ona şöyle demişti: “Şımarma! Çünkü Allah şımaranları sevmez.” 77- “Allah’ın sana verdikleri ile âhiret yurdunu (kazanmaya) gayret et; dünyadan da nasibini unutma! Allah sana ihsan ettiği gibi sen de (başkalarına) ihsan et! Yeryüzünde fesat peşinde koşma! Çünkü Allah fesatçıları sevmez.” 78. Dedi ki: “Bu (servet), bana ancak sahip olduğum ilim karşılığında verilmiştir.” O, bilmiyor muydu ki Allah, ondan önceki nesiller içinde kendisinden daha güçlü ve malı daha çok olan nicelerini helâk etmiştir? Suçlulara günahları sorulmaz. 79- Derken Karun, tüm ihtişamıyla kavminin karşısına çıktı. Dünya hayatını isteyenler dediler ki: “Keşke Kârûn’a verilenlerin bir benzeri bizim de olsa! Gerçekten o, (dünyadan yana) çok nasipli!” 80- Kendilerine ilim verilenler ise şöyle dediler: “Yazık size! İman edip salih amel işleyenler için Allah’ın mükafatı daha hayırlıdır. Ona da ancak sabredenler kavuşturulur.” 81- Biz, onu da sarayını da yerin dibine geçirdik. O, Allah’tan başka kendisine yardım edecek bir topluluk bulamadı, kendi kendisini de kurtaramadı. 82- Daha dün onun yerinde olmayı temenni edenler de şöyle demeye başladılar: “Yazıklar olsun bize! Allah, kullarından dilediğine rızkı genişletir ve (dilediğine de) daraltır, (bunu nasıl unuttuk)! Eğer Allah bize lütufta bulunmasaydı elbette bizi de (onun gibi) yerin dibine geçirirdi. Vay be! Demek ki kâfirler gerçekten iflâh olmazlarmış!”

# 76. Yüce Allah, Kârûn’un durumunu, neler yaptığını, ona neler yapıldığını, kendisine nasıl öğüt ve nasihat verildiğini haber vererek şöyle buyurmaktadır: “Kârûn, Mûsâ’nın kavminden” yani çağdaşlarına üstün kılınmış, Yüce Allah’ın kendilerine pek çok lütuf ihsan etmiş olduğu, bu bakımdan istikamet üzere olmaları gereken İsrailoğullarından “idi.” Ama Kârûn denilen bu şahıs, kavminin izlediği yoldan saparak “onlara karşı azgınlık etti.” Kendisine verilen ve onu taşkınlığa iten pek çok mallar sebebi ile azdı. “Biz ona öyle hazineler” o kadar çok mal “vermiştik ki onların anahtarları(nı taşımak bile) güçlü bir topluluğa zor gelirdi.” Âyet-i kerimede (“topluluk” diye meal verilen) “العصبة”; dokuz, on ya da yedi kişi vb. sayıdaki şahıslar hakkında kullanılır. Yani onun hazinelerinin anahtarları dahi güçlü bir topluluğun taşıyamayacağı kadar ağırdı. Anahtarları böyle iken ya hazinelerin kendisi ne kadardır?! “Bir keresinde kavmi ona” öğüt vermek ve azgınlık etmekten sakındırmak maksadı ile “şöyle demişti: Şımarma! Çünkü Allah şımaranları sevmez.” Yani sen, şu çok miktardaki dünyalık dolayısı ile şımarıp övünme! Bu dünyalık seni âhiretinden oyalayarak alıkoymasın. Şüphesiz Allah, dünya sevgisine yönelmiş ve dünyalık ile şımaran kimseleri sevmez.

# 77. “Allah’ın sana verdikleri ile âhiret yurdunu (kazanmaya) gayret et!” Yani sen başkalarının sahip olmadığı mallar dolayısı ile âhiret yurdunu kazanma imkânına sahipsin. Bu sahip olduğun servetle Allah’ın nezdindeki mükâfatları ara. Tasaddukta bulun. Sadece arzuladığın şeyleri elde etmekle, lezzet verici şeyleri ele geçirmekle yetinme. “Dünyadan da nasibini unutma.” Yani biz, sana malının tümünü sadaka vererek beş parasız kal demiyoruz. Aksine âhiretin için infak et, ama dünyadan da dinine dokunmayacak, âhiretine zarar vermeyecek şekilde faydalan. u mallarla “Allah sana ihsan ettiği gibi sen de” Allah’ın kullarına “ihsan et!” Büyüklük taslayarak, Allah’a isyanı gerektiren işler yaparak ve nimetlere dalıp o nimetleri ihsan edeni unutarak “yeryüzünde fesat peşinde koşma! Çünkü Allah fesatçıları sevmez.” Bilakis bundan dolayı onları en ağır bir şekilde cezalandırır.

# 78. Kârûn, onların öğütlerini reddederek ve Rabbinin nimetini de inkâr ederek “dedi ki: Bu (servet), bana ancak sahip olduğum ilim karşılığında verilmiştir.” Yani ben, bu malları kendim çalışarak kazandım. Kazanma yollarını bilerek ve bu konudaki becerim ile bunları elde ettim. Yahut Allah benim halimi ve benim buna layık olduğumu bildiği için bunları vermiştir. Allah’ın bana verdiği şeylere dair siz ne diye bana öğüt veriyorsunuz ki? Yüce Allah da verdiği dünyalığın, verilen kimsenin halinin iyiliğine delil teşkil etmeyeceğini belirterek şöyle buyurmaktadır: “O, bilmiyor muydu ki Allah, ondan önceki nesiller içinde kendisinden daha güçlü ve malı daha çok olan nicelerini helâk etmiştir?” Kendisi gibileri de ondan daha büyükleri de -helâk edilmelerini gerektirecek işleri yaptıkları zaman- helâk etmek bizm sünnetimiz/kanunumuz olduğuna göre onu helâk etmemize engel nedir? “Suçlulara günahları sorulmaz.” Aksine Yüce Allah, onları bildiği hallerine uygun olarak cezalandırır ve azaba uğratır. Kendileri her ne kadar kendilerinin iyi kimseler olduklarını ileri sürseler, kurtulacaklarına dair şahitlik etseler dahi bu sözleri makbul değildir. Onların bu sözleri hiçbir şekilde onlara gelecek azabı geri çevirmez. Çünkü onların günahları gizli saklı değildir. Bu günahlarını inkâr etmelerinin bir manası da yoktur.

# 79. Kârûn, inat ve azgınlığını sürdürmeye devam etti. Kavminin nasihatini kabul etmeyerek şımarıklığını sürdürdü. Kendi kendisini beğenmeye devam etti ve kendisine verilen mallara aldandı. “Derken” bir gün “tüm ihtişamıyla kavminin karşısına çıktı.” Yani dünya hallerinden en üstün görüldüğü bir halde çıktı. Onun pek çok malı vardı. O bakımdan mümkün olan en ileri derecede hazırlandı ve süslendi. nun gibi bir kimsenin süslenişi de normalde hayret verici olur. Zira o, dünyanın her türlü süsünü, allısını pullusunu, övünülecek her bir şeyini ihtiva edecek şekilde süslenir. öyle bir halde süslendiğinde de gözler ona dikildi. Onun kılık kıyafeti, kalpleri dondurdu, zinetleri ruhları cezbetti. Onun bu halini görenler de iki kısma ayrıldı. Her bir kısım da gayret ve arzusu doğrultusunda sözler söyledi: “Dünya hayatını isteyenler” yani iradeleri dünyaya bağlanıp nihai hedefleri orası olan ve onun dışında bir şey istemeyenler “dediler ki: Keşke Kârûn’a verilenlerin” dünyalıkların, malların ve servetlerin “bir benzeri bizim de olsa! Gerçekten o, (dünyadan yana) çok nasipli!” vet, durum onların arzuladıkları noktada bitse idi, dünyanın ötesinde âhiret yurdu da olmamış olsaydı, gerçekten onun büyük bir nasip sahibi olduğu şeklindeki sözleri doğru olurdu. Çünkü ona verilen dünyalık, dünya nimetleri ile nimetlenmenin en ileri derecesi idi. Bu yolla o, bütün isteklerini elde edebiliyordu. O bakımdan bu büyük nasip, onların hedeflerine göre büyük idi. ihai hedefi bu olan, bütün istekleri bundan ibaret olan kimse, elbetteki düşük bir şey talep ediyor ve en basit maksada yöneliyor demektir. O nedenle böyle bir kimsenin üstün maksatlara ve oldukça değerli hedeflere doğru yükselmesi, asgari derecede bile söz konusu olmaz.

# 80. Bu gruba karşılık “kendilerine ilim verilenler ise” yani varlığın hakikatini bilenler, diğerleri dünyanın dış görünüşüne bakarken kendileri iç yüzüne bakanlar, kendi hallerinden yakınan ve bundan dolayı Kârûn’un halinin bir benzerinin kendilerinin olmasını temenni eden kimselerin söyledikleri sözleri reddederek ve bundan dolayı da hallerine acıyarak “dediler ki: Yazık size! İman edip salih amel işleyenler için” şu sizin temenni edip arzuladığınız şeylere oranla “Allah’ın” dünyada O’na ibadetin lezzeti, O’nu sevmek, O’na yönelmek, O’nun gösterdiği hedeflere koşmak gibi dünyevi, ahirette de içinde canların çektiği, gözlerin zevk aldığı her şey bulunan cennetteki uhrevi “mükafatı”, sizin bu temenni ettiğiniz ve arzuladığınız şeylerden “daha hayırlıdır.” İşte işin gerçeği budur. ncak bu gerçeği bilen herkes bu gerçeğe yönelmez. Böyle bir şeye kavuşma muvaffakiyetini elde edenlerin kim olduğuna gelince “ona da ancak sabredenler kavuşturulur.” Kendilerini Allah’a itaate adayan, masiyetlerinden uzak duran, acı ve ızdırap verici takdirlere karşı sabreden, dünyanın çekiciliklerine ve arzularına karşı direnerek dünyanın kendilerini Rablerine yönelmekten alıkoyamadığı, kendileri ile yaratılış maksatları arasına engel olarak giremediği kimseler bu noktaya ulaşabilirler. İşte böyleleri, Allah’ın vereceği mükâfatları dünyanın fani mükâfatlarına tercih ederler.

# 81. Kârûn’un azgınlık ve şımarması en ileri derecesine ulaşınca, onun nezdinde dünya bütün süsü ile arzulanan bir şey haline gelip de dünyayı beğenmesi en ileri noktaya ulaştığında azap, ansızın onu yakalayıverdi. “Biz, onu da sarayını da yerin dibine geçirdik.” Çünkü ceza, amelin türündendir. O, Allah’ın kullarına karşı kendisini üstün ve yüce görünce Allah da onu aşağıların aşağısına indirdi. Hem kendisini hem de kendisi ile böbürlendiği köşkünü, eşyasını ve diğer tüm mallarını da beraber… “O, Allah’tan başka kendisine yardım edecek bir topluluk bulamadı.” Herhangi bir topluluk, hizmetçi ya da askerlerin ona yardımı olmadı. “kendi kendisini de kurtaramadı.” Yani kendisine azap geldiğinde ne kendi kendisine yardım edebildi, ne de başkasının yardımını alabildi.

# 82. “Daha dün onun yerinde olmayı temenni edenler” dünya hayatını isteyerek: “Keşke Kârûn’a verilenlerin bir benzeri bizim de olsa” diyen o kimseler, üzülerek, ibret alarak ve kendilerine de azap gelir korkusu ile “demeye başladılar: “Yazıklar olsun bize! Allah, kullarından dilediğine rızkı genişletir ve (dilediğine de) daraltır.” O halde biz şunu öğrendik: O’nun Kârûn’a geniş rızık vermiş olması, Kârûn’un hayırlı bir kimse olduğunu göstermez. Biz, “Gerçekten de o (dünyadan yana) çok nasipli!” sözümüzde yanılmışız. “Eğer Allah bize lütufta bulunmasaydı” ve söylediğimiz sözlerden ötürü bizi cezalandırmamam lütuf ve ihsanı olmasaydı “elbette bizi de (onun gibi) yerin dibine geçirirdi.” öylece Kârûn’un helâk edilmesi kendisi için bir ceza, başkaları için bir ibret ve öğüt olmuştu. Öyle ki onun yerinde olmayı temenni ederek ona gıpta edenler dahi pişman olmuşlar ve önceki kanaatlerini değiştirmişlerdir. “Vay be! Demek ki kâfirler gerçekten iflâh olmazlarmış!” Ne dünyada ne de âhirette...

83- İşte şu âhiret yurdunu Biz, yeryüzünde ne zorbalık ne de bozgunculuk istemeyenlere veririz. Güzel âkıbet, takvâ sahiplerinindir.

# 83. Yüce Allah; Kârûn’u, ona verilen dünyalığı, onun âkıbetini, kendilerine ilim verilen kimselerin: “İman edip salih amel işleyenler için Allah’ın mükafatı daha hayırlıdır” dediklerini söz konusu ettikten sonra âhiret yurduna yönelmeyi teşvik edip ona ulaştıran yolu bildirmek üzere şöyle buyurmaktadır: “İşte şu” Yüce Allah’ın kitaplarında haber verdiği ve peygamberlerin bildirdiği, her türlü nimeti ihtiva eden, hevesi kursakta bırakan her türlü etkenden de uzak olan “âhiret yurdunu Biz, yeryüzünde ne zorbalık ne de bozgunculuk istemeyenlere” ebedi kalacakları bir yurt olmak üzere “veririz.” nların, yeryüzünde Allah’ın kullarına karşı zorbalık etmek, kullara ve hakka karşı büyüklük taslamak gibi bir istekleri yoktur; kaldı ki böyle bir maksatla çalışmaları nasıl düşünülebilir? ozgunculuk/fesat, bütün günah çeşitlerini kapsayan bir tabirdir. Onların yeryüzünde zorbalık ve bozgunculuk çıkarma istekleri dahi olmadığına göre onların isteklerinin, Allah’a yönelik olması, maksatlarının âhiret yurdu olması kaçınılmaz bir şeydir. Yine onların hali de Allah’ın kullarına karşı alçak gönüllülük, hakka bağlılık ve salih amel işlemekten ibaret olur. şte güzel âkıbete nail olacak gerçek takvâ sahipleri de bunlardır. Bundan dolayı devamla şöye buyrulmaktadır: Sürekli olarak devam edecek kurtuluş ve başarı demek olan “güzel âkıbet takvâ sahiplerinindir.” nların dışında kalan kimseler, kısmen üstün olsalar ve rahata erişseler dahi bu, uzun süre devam etmez, aksine kısa bir süre sonra yok kaybolur gider. yet-i kerimedeki bu tahsis edici ifadeden şunu anlıyoruz ki yeryüzünde zorbalık yahut bozgunculuk etmek isteyen kimselerin, âhiret yurdunda herhangi bir payları olmayacaktır. Onların âhirette en ufak bir mükâfatları da söz konusu olmayacaktır.

84- Kim iyilikle gelirse ona ondan daha iyisi vardır. Kim de kötülükle gelirse (bilsin ki) kötülükleri işleyenlere ancak yaptıklarının karşılığı verilir.

# 84. Yüce Allah, lütfunun kat kat olduğunu, adaletinin de mükemmel ve eksiksiz olduğunu haber vererek şöyle buyurmaktadır: “Kim iyilikle gelirse” burada amel eden kimsenin, yaptığı iyiliği ahirette getirmesi şart koşulmuştur. Çünkü kişi, bazen iyi bir iş yapmakla birlikte bu iyiliğin kabul edilmesini engelleyecek yahut onu boşa çıkartacak bir iş de yapabilir. O nedenle böyle bir kimse kıyamette iyilik/hasene ile gelemez. Hasene; Allah ve Rasûlünün emretmiş olduğu gizli ve açık, gerek Allah’ın hakları ile gerek kulların hakları ile alâkalı bütün söz ve amelleri kapsayan bir isimdir. şte bu şekilde kim iyilik yaparsa “ona ondan daha iyisi vardır.” Daha büyük, daha değerli bir mükâfat vardır. Bir başka âyet-i kerimede: “Onun için on misli vardır” (el-Enam, 6/160) buyurulmaktadır. O halde bir iyiliğin bu şekilde katlanması muhakkak gerçekleşecektir. Bununla birlikte bu katlamanın daha fazla olmasını gerektirecek birtakım sebepler de bulunabilir. Nitekim Yüce Allah, şöyle buyurmaktadır: “Allah dilediğine kat kat verir. Allah Vâsi’dir (bol bol verendir), çok iyi bilendir.” (el-Bakara, 2/261) üce Allah, amelde bulunan kimsenin haline, ameline, amelinin menfaatine, durumuna ve yapıldığı yere göre mükâfatı kat kat verir. “Kim de kötülükle gelirse” kötülük/seyyie, şeriat koyucunun haram kılma anlamında yasakladığı her fiildir. “(bilsin ki) kötülükleri işleyenlere ancak yaptıklarının karşılığı verilir.” Bu da Yüce Allah’ın şu buyruğuna benzemektedir: “İyilikle gelene bunun on misli vardır, bir günah ile gelen ise ancak onun benzeri ile cezalandırılır. Onlara zulmedilmez.” (el-En’âm, 6/160)

85- Sana Kur’ân’ı farz kılan Allah, elbette seni dönüş yerine döndürecektir. De ki: “Rabbim, hidâyeti getireni de apaçık sapıklıkta olanı da pek iyi bilir.” 86- Sen, bu Kitabın sana verileceğine dair bir ümit taşımıyordun. Ancak Rabbinden bir rahmet olarak (o, sana indirildi). O halde asla kâfirlere arka çıkma! 87- Allah’ın âyetleri sana indirildikten sonra sakın seni onlardan alıkoymasınlar. Sen Rabbine davet et ve asla müşriklerden olma. 88- Allah ile birlikte başka bir ilâha dua/ibadet etme! O’ndan başka hiçbir (hak) ilâh yoktur. O’nun yüzünden başka her şey yok olacaktır. Hüküm yalnız O’nundur ve yalnız O’na döndürüleceksiniz.

# 85. “Sana Kur’ân’ı farz kılan Allah” Yani bu Kur’ân’ı sana indirip hükümlerini farz kılarak, helâl ve haramı açıklayarak onu alemlere tebliğ edip ahkâmına bütün mükellefleri davet etmeni emreden Yüce Allah’tır. Her şeyin dünya hayatından ibaret olması ve kulların mükâfat görmeyip cezalandırılmamaları, O’nun hikmetine yakışmaz. Aksine O’nun seni “dönüş yerine” döndürmesi kaçınılmaz bir şeydir ki orada iyilik yapanlar iyiliklerinin karşılığını görecekler, kötülük işleyenler de masiyetlerinin cezasını çekeceklerdir. Çünkü sen, onlara hidâyeti açıklamış, izlemeleri gereken yolu beyan etmiş bulunuyorsun. Sana uyarlarsa bu, onların mutlulukları ve bahtiyarlıkları demektir. Sana isyan etmekten başka bir yolu kabul etmez ve senin getirdiğin hidâyeti eleştirip tutundukları batılı hakka tercih edecek olurlarsa artık tartışmaya gerek yoktur. Geriye sadece gizliyi de açığı da, kimin haklı kimin batıl üzere olduğunu da bilenin cezalandırmasından başka bir şey kalmaz. Bundan dolayı da şöyle buyrulmaktadır: “De ki: Rabbim, hidâyeti getireni de apaçık sapıklıkta olanı da pek iyi bilir.” Yüce Allah, hidâyet üzere olanın ve hidâyete iletenin, kendi Rasûlü olduğunu, buna karşılık onun düşmanlarının sapık ve saptırıcılar olduklarını elbette bilmektedir.

# 86. “Sen, bu Kitabın sana verileceğine dair bir ümit taşımıyordun.” Bu Kitabın sana indirileceğine dair bir beklentin olmadığı gibi buna kendini hazırlamıyor ve böyle bir şey de beklemiyordun. “Ancak Rabbinden bir rahmet olarak…” Hem sana hem de kullara bir rahmet olmak üzere Yüce Allah, alemlere rahmetini izhar etmiş olduğu bu Kitabı sana gönderdi ve bu Kitap ile sana risalet görevini verdi. Bu yolla kullara bilmediklerini öğretti. Onları kötülüklerden arındırdı, onlara Kitabı ve hikmeti öğretti. Halbuki daha önce apaçık bir sapıklık içinde bulunuyorlardı. en, bu Kitabı Allah’ın sana kendinden bir rahmet olarak indirdiğini bildiğine göre o Kitap’taki bütün emirlerin ve yasakların da Allah’ın bir rahmeti ve bir lütfu olduğunu biliyorsun demektir. O halde bu Kitaptan dolayı senin kalbinde herhangi bir sıkıntı ve darlık olmasın. Sakın ona aykırı hareket etmenin, daha iyi ve daha faydalı olduğunu zannetmeyesin. “O halde asla kâfirlere arka çıkma!” Onların izlemekte oldukları küfür yollarından herhangi birinde onların yardımcısı olma. Onlara yardımcı olmanın kapsamına, onun herhangi bir hükmü hakkında “O, hikmete ve maslahata aykırıdır”, demek de dahildir.

# 87. “Allah’ın âyetleri sana indirildikten sonra sakın seni onlardan alıkoymasınlar.” Aksine bu âyetleri tebliğ et, gereklerini yerine getir. Onların kuracakları tuzaklara aldırma, onlara aldanıp onu tebliğ etmekten uzak durma ve hevâlarına da uyma. “Sen Rabbine davet et.” Bütün maksadın, amellerinin bütün gayesi, Rabbine davet etmek olsun. Riyakârlık, insanların beğenmelerini arzu etmek ve batıl ehlinin maksatlarına uymak gibi buna aykırı olan her bir husustan da uzak dur. ünkü böyle yapmamak, onlarla birlikte olmaya sebeptir ve onların içinde bulundukları halde onlara yardımcı olmaktır. Bundan dolayı da Yüce Allah: “Asla müşriklerden olma” buyurmaktadır. Ne bizzat şirklerinde ne de şirklerinin -bütün masiyetleri ihtiva eden- şubelerinde onlar gibi olma.

# 88. “Allah ile birlikte başka bir ilâha dua/ibadet etme!” Aksine ibadetini ihlasla ve yalnızca Allah’a yap. “Çünkü O’ndan başka hiçbir (hak) ilâh yoktur.” Kâmil ve bâki olan Allah’tan başka ilâh edinilmeye, sevilmeye ve ibadete layık hiçbir kimse yoktur. O ki “O’nun yüzünden başka her şey yok olacaktır.” O’nun dışındaki her bir varlık yok olacağına göre yok olacak fani bir varlığa ibadet de -gayesinin batıl olması ve sonunda boşa gideceği için- batıldır. ünya ve âhirette “hüküm yalnız O’nundur ve yalnız O’na” O’ndan başkasına değil, “döndürüleceksiniz.” Allah’ın dışındaki bütün varlıklar fani olduğuna ve helâk olacaklarına göre kendisinden başka hiçbir hak ilâh olmayan, dünyada da âhirette de hüküm yalnız kendisinin olan, bütün mahlukatın dönüşü -amellerinin karşılıklarını görmek için- yalnız kendisine olacak olan ebedi zat, ancak Allah olduğuna göre akıl sahibi her bir kimsenin, hiçbir şeyi ortak koşmaksızın yalnızca O’na ibadet etmesi, kendisini O’na yakınlaştıracak amellerde bulunması, azap ve cezasından da sakınması gerekir. Rabbinin huzuruna tevbesiz, günah ve hatalarından vaz geçmemiş bir halde gitmemesi gerekir.

asas Sûresi’nin tefsiri burada sona ermektedir. Her zaman ve ebediyen hamd, senâ ve her türlü övgüler yalnız Allah’ındır.

***