Juzuu ya tatu ya Taysir Ar-Rahman fi Tafsir al-Qur-an, ya mkusanyaji wake, mhitaji kwa Mwenyezi Mungu, Abdur-Rahman bin Nassir bin Sa'adi, Mwenyezi Mungu amsamehe yeye na wazazi wake na Waislamu wote, na rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu ya Nabii wetu Muhammad na aali zake na maswahaba zake wote mpaka siku ya Qiyama.

Tafsiri ya Suratul-A'raaf

Nayo iliteremka Makka

1. Alif Laam Miim Swaad 2. Kitabu kilichoteremshwa kwako, basi isiwe dhiki yoyote katika kifua chako kwa sababu yake, ili uonye kwacho, na kiwe ni ukumbusho kwa Waumini. 3. Yafuateni yale yaliyoteremshwa kwenu kutoka kwa Mola wenu Mlezi, wala msifuate marafiki wasaidizi wowote badala yake. Ni machache mnayoyakumbuka. 4. Na ni miji mingapi tuliyoiangamiza, ikaifikia adhabu yetu usiku au walipokuwa wamelala adhuhuri. 5. Basi haukuwa mwito wao wakati ilipowajia adhabu yetu, isipokuwa walisema, "Hakika sisi tulikuwa madhalimu." 6. Na hakika tutawauliza wale waliotumiwa Ujumbe, na pia hakika tutawauliza hao Wajumbe. 7. Tena hakika tutawasimulia kwa elimu. Wala Sisi si kwamba hatukuwepo.

# {1 - 2} Yeye Mtukufu anamwambia Mtume wake Muhammad-rehema na amani zimshukie- akimueleza utukufu wa Qur-ani: "Kitabu kilichoteremshwa kwako." Yaani, Kitabu kitukufu kilichokusanya kila kitu wanachohitaji waja, na matakwa yote ya Mwenyezi Mungu na malengo ya kisheria kwa njia sahihi na ya kina. Basi isiwe katika kifua chako kwa sababu yake "dhiki yoyote" yaani dhiki, na shaka na mchanganyiko. Bali ili ujue kuwa ni Ufunuo kutoka kwa Mwenye hekima kubwa, Msifiwa sana, hakijiwi na batili kwa mbele yake wala kwa nyuma yake. Basi na kikifungukie kifua chako, na nafsi yako itulizane kwacho, na yatangaze maamrisho yake na makatazo yake, wala usihofu lawama ya mwenye kulaumu na mpinzani. "Ili uonye kwacho" viumbe, na uwaaidhi, na uwakumbushe ili hoja isimame juu ya wakaidi, "na" ili iwe "ukumbusho kwa Waumini." Kama alivyosema Yeye Mtukufu, "Na kumbusha. Kwani ukumbusho unawafaa Waumini." Wanaikumbuka kwa huo Njia iliyonyooka, na matendo yake yaliyo dhahiri na yaliyofichika, na yale yanayozuia kati ya mja na kuifuata.

# {3} Kisha Mwenyezi Mungu akawaongelesha waja, na akawaelekeza kwenye Kitabu, akasema, "Yafuateni yale yaliyoteremshwa kwenu kutoka kwa Mola wenu Mlezi;" yaani, Kitabu ambacho ninachotaka kukiteremsha kwa ajili yenu, nacho ni "kutoka kwa Mola wenu Mlezi" ambaye anataka kukamilisha malezi yake kwenu. Kwa hivyo akawateremshia kitabu hiki ambacho mkikifuata, basi malezi yenu yatakamilika malezi yenu na neema itatimia juu yenu, nanyi mtaongolewa kwenye matendo mazuri zaidi na maadili, na ya juu yake zaidi. "Wala msifuate marafiki wasaidizi wowote badala yake;" yaani, kwamba kuwafanya kuwa marafiki wasaidizi, na mkafuata matamanio yao, na mkaiacha haki kwa ajili yao. "Ni machache mnayoyakumbuka," kwa maana, lau mngelikumbuka na kujua manufaa, basi hamngeliyapendelea madhara kuliko manufaa, na adui kuliko rafiki msaidizi.

# {4} Kisha akawatahadharisha na adhabu zake kwa umma waliokadhibisha yale yaliyowajia nayo Mitume wao, ili wasifanane nao. Kwa hivyo Akasema, "Na ni miji mingapi tuliyoiangamiza, ikaifikia adhabu yetu." Yaani, adhabu yetu kali, "usiku au walipokuwa wamelala adhuhuri" Yaani wakati walipokuwa wameghafilika, na ya wao kujua huku wameghafilika, na wala maangamizo hayakuwa yamepitia katika nyoyo zao, basi ilipowajia adhabu. Hawakujikinga nayo. Basi adhabu ilipowajia, hawakuweza kuzizuia nafsi zao kutokana nayo, wala miungu yao waliyokuwa wakiitarajia haikuwafaa, wala hawakukataza yale waliyokuwa wakifanya miongoni mwa dhuluma na maasia.

# {5} “Basi haukuwa mwito wao wakati ilipowajia adhabu yetu, isipokuwa walisema: Hakika sisi tulikuwa madhalimu.” Kama alivyosema Yeye Mtukufu, "Na ni mingapi tumeiteketeza miongoni mwa miji iliyokuwa dhalimu, na tukawasimamisha baada yake kaumu wengine. Basi walipoihisi adhabu yetu, mara wakaanza kuikimbia. Msikimbie! Na rejeeni kwenye yale mliyostareheshwa ndani yake, na maskani yenu, ili mpate kuulizwa! Wakasema: Ole wetu! Hakika sisi tulikuwa madhalimu. Basi haukuacha huo ndio mwito wao mpaka tulipowafanya kama waliofyekwa wakazimika."

# {6} Na kauli yake, "Na hakika tutawauliza wale waliotumiwa Ujumbe, yaani, hakika tutawauliza umma wale aliowatumia Mwenyezi Mungu Mitume kuhusu yale waliyowajibu [kwayo] Mitume wao. "Na siku atakapowaita na aseme: Mliwajibu nini Mitume?...”} hadi mwisho wa Aya hizi. "Na pia hakika tutawauliza hao Wajumbe" kuhusu kufikisha kwao jumbe za Mola wao Mlezi, na kuhusu yale waliyowajibu kwayo Umma zao.

# {7} "Tena hakika tutawasimulia;" yaani, tutawasimulia viumbe wote yale waliyotenda "kwa elimu" kutoka kwake Yeye Mtukufu juu ya matendo yao. "Nasi hatukukosa kuwepo" katika wakati wowote miongoni mwa nyakati, kama alivyosema Yeye Mtukufu "Mwenyezi Mungu alimhisabu, lakini wao wakamsahau." Na akasema Mwenyezi Mungu Mtukufu, "Na kwa yakini tuliumba juu yenu njia saba. Nasi hatukuwa wenye kughafilika na viumbe."

Kisha akataja malipo ya matendo, akasema:

8. Na kipimo Siku hiyo kitakuwa kwa haki. Kwa hivyo yule ambaye vipimo vyake vitakuwa vizito, basi hao ndio waliofaulu. 9. Na yule ambaye vipimo vyake vitakuwa hafifu, basi hao ndio waliozihasirisha nafsi zao kwa sababu ya vile walivyokuwa wakizifanyia Ishara zetu udhalimu.

# {8} Yaani, kipimo Siku ya Qiyama kitakuwa kwa usawa na uadilifu, ambao ndani yake hakuna dhuluma yoyote wala ukandamizaji. "Kwa hivyo yule ambaye vipimo vyake vitakuwa vizito" ya kwamba mizani ya mema yake iwe nzito kuliko mabaya yake, "basi hao ndio waliofaulu." Yaani, wale waliopita kutokana na machukizo, wale waliopata yapendwayo, wale waliopata faida kubwa na furaha ya kudumu.

# {9} "Na yule ambaye vipimo vyake vitakuwa hafifu" ya kwamba mabaya yake yalizidi katika uzito (mazuri yake), basi yakapewa hukumu, "basi hao ndio waliozihasirisha nafsi zao," kwa kuwa walikosa raha ya milele na wakapata adhabu chungu; "kwa sababu ya vile walivyokuwa wakizifanyia Ishara zetu udhalimu; kwani hawakuzinyenyekea kama inavyowalazimu kufanya hivyo.

10. Na hakika tumewaimarisha katika dunia, na tukawajalia humo njia za kupatia maisha. Ni kidogo tu mnavyoshukuru.

# {10} Yeye Mtukufu anasema kwa kuwaambia waja wake neema zake juu yake kwa kutaja makazi na maisha: "Na hakika tumewaimarisha katika dunia." Yaani, tuliiandaa kwa ajili yenu kwa namna ambayo mnaweza kujenga juu yake, na kuilima, na njia zingenezo za kunufaika kwayo "na tukawajalia humo njia za kupatia maisha;" miongoni mwa vinavyotoka katika miti, na mimea, na madini ya ardhi, na aina mbalimbali za ufundi na biashara mbalimbali. Hakika Yeye ndiye aliyevitayarisha na akatiisha njia zake. "Ni kidogo tu mnavyoshukuru" Mwenyezi Mungu ambaye ndiye anayewaneemesha kwa neema mbalimbali, na akawaepushia adhabu mbalimbali.

11. Na hakika tuliwaumba, kisha tukawatia sura, kisha tukawaambia Malaika, "Msujudieni Adam." Basi wakasujudu isipokuwa Iblisi, hakuwa miongoni mwa waliosujudu. 12. (Mwenyezi Mungu) akasema, "Ni nini kilichokuzuia kusujudu nilipokuamrisha?" Akasema, "Mimi ni bora zaidi kumliko yeye. Uliniumba kwa moto, naye ulimuumba kwa udongo." 13. Akasema, "Basi teremka kutoka humo! Haikufalii kufanya kiburi humo. Basi toka! Hakika wewe ni miongoni mwa walio duni." 14. Akasema, "Nipe muhula mpaka siku watakapofufuliwa." 15. Akasema, "Hakika wewe ni miongoni mwa waliopewa muhula."

# {11} Yeye Mtukufu Anasema akiwaongelesha wanadamu: "Na hakika tuliwaumba" kwa kuumba asili yenu na kiini chenu ambacho mlitoka kwacho; Baba yenu Adam, amani iwe juu yake. "Kisha tukawatia sura" kwa sura nzuri zaidi, na umbo bora zaidi. Na [Mwenyezi Mungu] Mtukufu akamfundisha yale ambayo kwayo umbo lake la ndani linakamilika; majina ya kila kitu. Kisha akawaamrisha Malaika watukufu kwamba wamsujudie Adam kwa kumuonyesha utukufu, na heshima, na kudhihirisha fadhila yake. Kwa hivyo wakaitekeleza amri ya Mola wao Mlezi, "Basi wakasujudu" wote pamoja "isipokuwa Iblisi" alikataa kumsujudia kwa kimfanyia kiburi na kwa kujiona bora.

# {12} Kwa hivyo Mwenyezi Mungu akamkemea kwa hilo, na akasema: “Ni nini kilichokuzuia kumsujudia yule niliyemuumba kwa mikono yangu?" Yaani, nilimtukuza na nikamfadhilisha kwa wema huu ambao hakuna yeyote mwingine aliwahi kuwa nao, basi ukaasi amri yangu, na ukanidharau Mimi. Iblis "akasema" akimpinga Mola wake Mlezi, "Mimi ni mbora zaidi kumliko yeye." Kisha akaweka ushahidi juu ya madai hayo batili kwa kumwambia: "Uliniumba kwa moto, naye ulimuumba kwa udongo." Na kinacholazimu kutokana na haya ni kuwa aliyeumbwa kwa moto ni bora zaidi kuliko aliyeumbwa kwa udongo kwa sababu ya ujuu wa moto kwa udongo na kunapanda kwake juu. Na Ulinganisho huu ni katika ulinganisho mbovu zaidi kwa sababu ni batili kwa njia kadhaa: Miongoni mwake ni kwamba, ni kwa njia ya kukabiliana na amri ya Mwenyezi Mungu alipomuamrisha kusujudu na ulinganisho unapopingana na andiko, basi ulinganisho huo ni batili. Kwa sababu kinachokusudiwa katika ulinganisho ni kwamba, hukumu ambayo halikuja andiko kuhusiana nayo ikaribiane na mambo yaliyokuja maandiko kuhusiana nayo, na yawe yanayafuata hayo. Ama ulinganisho unapingana nayo na kulazimu kwamba yakizingatiwa, maandiko yanafutiliwa mbali, basi ulinganisho huo ni katika ulinganisho mbaya zaidi. Na miongoni mwake ni kwamba, Kauli yake, "Mimi ni bora zaidi kumliko yeye" peke yake tu inatosha kupunguza Iblisi muovu. Kwa maana, ni ushahidi juu ya upungufu wake kwa sababu ya kujiona yeye mwenyewe kwake, na majivuno yake, na kusema juu ya Mwenyezi Mungu bila elimu. Na ni upungufu gani ulio mkuu zaidi kuliko huu? Na miongoni mwake ni kwamba, alidanganya katika kuboresha kitu cha moto juu ya kitu cha udongo na mchanga. Kwa maana, udongo una unyenyekevu ndani yake, na utulivu, na unyoofu, na kutokana nao zinadhihirika baraka za ardhi miongoni mwa miti na aina za mimea ya kila namna na aina. Na ama moto, huo una wepesi ndani yake, na kupindukia mipaka, na kuchoma.

# {13} Na kwa sababu hii, pindi yalipotokea kutoka kwa Iblisi yale yaliyotokea, akateremka kutoka katika cheo chake cha juu hadi chini kabisa ya walio chini. Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu akamwambia: Teremka "kutoka humo," yaani kutoka Peponi; "Haikufalii kufanya kiburi humo." Kwa sababu hiyo ni nyumba ya wazuri, wasafi. basi haimfailii muovu zaidi wa viumbe wote wa Mwenyezi Mungu, na mbaya zaidi wao, "humo. Basi toka! Hakika wewe ni miongoni mwa walio duni." Yaani, waliofedheheshwa na waliodhalilishwa kama malipo kwa kiburi chake na majivuno yake kwa kudunishwa na kudhalilishwa.

# {14 - 15} Basi Adui wa mwenyezi Mungu alipotangaza uadui wake kwa mwenyezi Mungu na uadui wake kwa Adamu na uzao wake, akamwomba Mwenyezi Mungu muda na muhula mpaka Siku ya Qiyama, Ili aweze kuwapotosha wale atakaoweza katika wanadamu. Na kwa kuwa hekima ya Mwenyezi Mungu inataka kuwajaribu waja Wake, na kuwapa mtihani ili ibainike mkweli na mwongo, na mwenye kumtii na mwenye kumtii adui yake, Akamuitikia kile alichouliza. Akasema, "Hakika Wewe ni miongoni mwa waliopewa muhula."

16. Akasema: Kwa kuwa umenipotosha, basi hakika nitawakalia katika Njia yako iliyonyooka. 17. Kisha nitawajia kwa mbele yao na kwa nyuma yao na kuliani kwao kwote na kushotoni kwao kwote. Wala hutawakuta wengi wao wenye shukrani.

# {16} Yaani, Iblisi alisema pindi alipokosa tumaini na akakata tamaa ya rehema ya Mwenyezi Mungu: "Kwa kuwa umenipotosha, basi hakika nitawakalia." Yaani, nitawakalia viumbe kwenye "Njia yako iliyonyooka;" Yaani, hakika nitaandamana nao kwenye njia yako, na nitajitahidi jitihada yangu yote katika kuwazuia nayo, ili wasiifuate.

# {17} "Kisha nitawajia kwa mbele yao na kwa nyuma yao na kuliani kwao kwote na kushotoni kwao kwote." Yaani, kutokea mielekeo yote na pande zote, na kutokea katika kila njia ambayo ataweza kwayo kupata baadhi ya makusudio yake ndani yao. Na pindi muovu huyu alipotambua kuwa wao ni dhaifu, ambao kughafilika kunaweza kuwashinda wengi miongoni mwao, na akawa na uhakika wa kufanya jitihada zake katika kuwapoteza, akadhani - na dhana yake ikawa kweli. - Na akasema: "Wala hutawakuta wengi wao ni wenye shukrani;" kwani kushukuru ni katika kutembea kwenye njia iliyonyooka. Naye anataka kuwazuia nayo, na kwamba wasifanye hilo. Yeye Mtukufu akasema, "Kwani yeye hakika analiita kundi lake ili liwe katika wenza wa Moto wenye mwako mkali." Lakini Mwenyezi Mungu alitutanabahisha na hayo aliyoyasema, na akaazimia kuyafanya, ili tuchukue tahadhari yetu dhidi yake, na tujiandae dhidi ya adui yetu, na tujilinde dhidi yake kwa kujua kwetu njia ambazo yeye huja kupitia hizo, na miingilio yake ambayo anapitia humo. Basi Yeye Mtukufu ana neema kamili zaidi juu yetu kwa hilo.

18. Akasema: Toka humo ilhali umeshutumiwa, umefukuzwa. Hapana shaka atakayekufuata miongoni mwao, basi nitaijaza Jahannam kwa nyinyi nyote.

# {18} Yaani Mwenyezi Mungu alimwambia Ibilisi aliposema yale aliyosema: "Toka humo" kutoka kwa namna ya uduni na dharau, si kutoka kwa utukufu. Bali "ilhali umeshutumiwa, umefukuzwa," yaani, kuwekwa mbali na Mwenyezi Mungu, na rehema zake, na heri zote. "Basi hakika nitaijaza Jahannamu" kwako na kwa wale wanaokufuata miongoni mwao "nyote." Na hiki ni kiapo kitokacho kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu ya kwamba Moto ni makazi ya waasi, na ni lazima aujaze kwa Iblisi na wafuasi wake miongoni mwa majini na watu.

Kisha akamtahadharisha Adam kutokana na uovu wake na majaribio yake, akisema:

19. Na wewe, Adam! Kaa wewe na mkeo Bustanini humo, na kuleni kwayo mpendapo. Wala msiukaribie mti huu, basi mkawa katika madhalimu. 20. Basi Shetani akawatia wasiwasi ili awafichulie tupu zao walizofichwa, na akasema: hakuwakataza Mola wenu Mlezi mti huu isipokuwa mkaja kuwa Malaika, au mkawa katika wanaoishi milele. 21. Naye akawaapia: Hakika mimi ni miongoni wa wanaowanasihi. 22. Basi akawatumbukiza kwa hadaa. Na walipouonja ule mti, tupu zao zikawafichukia na wakaanza kujibandikia katika majani ya Bustani hiyo. Na Mola wao Mlezi akawaita, "Je, sikuwakataza mti huo, na kuwaambia ya kwamba hakika Shetani kwenu ni adui wa dhahiri?" 23. Wakasema: Mola wetu Mlezi! Tumezidhulumu nafsi zetu, na kama hutatufutia dhambi na ukaturehemu, hakika tutakuwa katika waliohasirika.

# {19} Yaani, Mwenyezi Mungu Mtukufu alimwamrisha Adam na mkewe Hawa, ambaye Mwenyezi Mungu alimneemesha kwaye ili akae naye kwa utulivu, kwamba wale katika Bustani hiyo popote wapendapo na wastarehe humo kwa chochote watakacho. Isipokuwa Yeye aliwatengea kando mti fulani na akawakataza kuula, Mwenyezi Mungu ndiye anayejua zaidi ni upi. Na hakuna faida yoyote kwetu katika kuubainisha. Na akawaharamishia kuula, kwa ushahidi wa kauli yake: "Basi mkawa katika madhalimu."

# {20} Kwa hivyo hawakuacha kuitekeleza amri hiyo ya Mwenyezi Mungu mpaka adui yao Shetani alipowapenya kwa hila yake, na akawatia wasiwasi aliyowahadaa kwayo, na akawaficha ukweli. Akasema: "Mola wenu Mlezi mti huu isipokuwa mkaja kuwa Malaika." Yaani, wakawa katika aina ya Malaika, "au mkawa katika wanaoishi milele" kama alivyosema katika Aya nyingine: "Je, nikuelekeze kwenye mti wa kuishi milele na ufalme usioharibika."

# {21} Na pamoja na kauli yake hii, akawaapia kwa Mwenyezi Mungu: "Hakika mimi ni miongoni wa wanaowanasihi." Yaani, miongoni mwa washauri, ambapo niliwaambia yale niliyoyasema.

# 22. Basi wakadanganyika na hayo, na katika hali hiyo tamaa ikashinda akili. "Basi akawatumbukiza," Yaani, akawashusha kutoka katika daraja lao la juu ambalo ni kuwa mbali na madhambi na maasia hadi kuchafuka kwa uchafu wake, kwa hivyo wakaujia kuula. "Na walipouonja ule mti, tupu zao zikawafichukia."Yaani, uchi wa kila mmoja wao ukadhihirika baada ya kwamba ulikuwa umesitiriwa. Basi uchi wa ndani wa uchamungu katika hali hii ukawa na taathira kwenye vazi la nje mpaka ulipovulika, basi uchi wao ukadhihirika. Na uchi wao ukadhihirika, wakaona aibu, na wakaanza kujibandikia kwenye uchi wao majani ya miti ya Bustani hiyo, ili wajisitiri kwa hilo. "Na Mola wao Mlezi akawaita" hali ya kuwa wako katika hali hiyo akiwakemea na kuwalaumu, "Je, sikuwakataza mti huo, na kuwaambia ya kwamba hakika Shetani kwenu ni adui wa dhahiri?" Basi kwa nini mlilikaribia lililokatazwa, na mkamtii adui yenu?

# {23} Basi hapo, Mwenyezi Mungu akawaneemesha kwa toba na kuikubali nao wakakiri dhambi zao, na wakamwomba Mwenyezi Mungu kuwafutia dhambi, wakasema, "Mola wetu Mlezi! Tumezidhulumu nafsi zetu, na kama hutatufutia dhambi na ukaturehemu, hakika tutakuwa katika waliohasirika." Yaani, tumeshatenda dhambi ambayo ulituhadharisha nayo na tumejidhuru nafsi zetu kwa kufanya dhambi hiyo, na tumeshafanya sababu ya hasara ikiwa hutatufutia dhambi kwa kufuta athari ya dhambi hii na adhabu yake na kuturehemu kwa kukubali toba na kutuepusha na mfano wa dhambi hizi. Basi Mwenyezi Mungu akawafutia dhambi hilo, na Adam akawa amemuasi Mola wake Mlezi na akapotea njia. Kisha Mola wake Mlezi akamteua, na akamkubalia toba, na akamuongoa. Haya, na wakati Shetani anaendelea kuvuka kwake mipaka, bila ya kuacha uasi wake. Kwa hivyo, mwenye kujifananisha na Adam katika kukiri, na kuomba kufutiwa dhambi, na kujuta, na kuacha na dhambi anapofanya, Mola wake Mlezi atamteua na kumuongoa. Na mwenye kujifananisha na Iblisi anapotenda dhambi, bila ya kuacha kuzidisha madhambi, basi yeye haongezi isipokuwa kuwa mbali na Mwenyezi Mungu.

24. Akasema: Teremkeni! Nyinyi kwa nyinyi ni maadui. Nanyi katika ardhi mtakuwa na makao na starehe mpaka ufike muda. 25. Akasema: Humo mtakuwa hai, na humo mtakufa, na kutoka humo mtatolewa. 26. Enyi wanadamu! Hakika tumewateremshia vazi la kuficha tupu zenu, na vazi la pambo. Na vazi la uchamungu, hilo ndilo bora zaidi. Hilo ni katika Ishara za Mwenyezi Mungu ili mpate kukumbuka.

# {24 - 25} Yaani, Mwenyezi Mungu alipomteremsha Adam na mkewe na kizazi chao duniani, akawajulisha kuhusu hali ya kukaa kwao humo, na ya kwamba amewafanyia uhai humo ambao utafuatwa na mauti, wenye mitihani na majaribio. Na kwamba hawataacha kuwa humo akiwatuma Mitume wake, na akiwateremshia Vitabu vyake mpaka mauti yawajie na wazikwe humo. Kisha watakapokamilika, Mwenyezi Mungu atawafufua na kuwatoa humo kwenda katika nyumba ambayo ndiyo nyumba ya uhakika ambayo ndiyo nyumba ya makazi ya milele.

# {26} Kisha akawakumbusha yale aliyowaneemesha kwayo ya kuwafanyia wepesi katika mavazi ya lazima na mavazi yanayokusudiwa kwayo kujipamba tu. Na vile vile vitu vingine vyote kama vile vyakula, na vinywaji, na vipando, na ndoa, na mfano wa hayo. Hakika Mwenyezi mungu amewarahisishia waja wake yale ya lazima yao na yale yanayoyakamilisha hayo, na akawabainishia kuwa haya hayakukusudiwa yenyewe, bali Mwenyezi Mungu aliyateremsha hayo ili yawe ni msaada kwao katika kumwabudu na kumtii. Na ndiyo maana akasema, "Na vazi la uchamungu, hilo ndilo bora zaidi" kuliko mavazi ya kihisia. Kwani vazi la uchamungu huendelea pamoja na mja na wala halichakai wala halipotei; nalo ndilo uzuri wa nafsi na roho. Na ama vazi la nje, hilo kilele chake ni kusitiri uchi wa dhahiri tu katika wakati fulani miongoni mwa nyakati, au kuwa pambo kwa mtu, lakini hakuna faida yoyote zaidi ya hayo. Na pia kwa kuchukulia kutokuwepo kwa vazi hili, unadhihirika uchi wake wa dhahiri ambao haumdhuru kuufichua ikibidi. Na ama kwa kuchukulia kutokuwepo kwa vazi la uchamungu, basi unafichuka Uchi wake wa ndani, na anapata hizaya na fedheha. Na kauli yake, "Hilo ni katika Ishara za Mwenyezi Mungu ili mpate kukumbuka." Yaani, hilo lililotajwa kwa ajili yenu miongoni mwa mavazi ni katika yale ambayo kwayo mnakumbuka yale yanayowafaa na yanayowadhuru, na mnatafuta msaada kutoka kwa vazi la nje juu ya la ndani.

27. Enyi wanadamu! Kamwe Shetani asiwafitini kama alivyowatoa wazazi wenu katika Bustani lile, akawavua vazi lao ili awaonyeshe tupu zao. Hakika yeye anawaona yeye na kabila yake kwa namna ambayo nyinyi hamuwaoni. Hakika Sisi tumewafanya Mashetani kuwa ni marafiki wasaidizi wa wale wasioamini.

# {27} Yeye Mtukufu Anasema akiwatahadharisha wanadamu aje Shetani akawafanyia yale aliyomfanyia baba yao: "Enyi wanadamu! Kamwe Shetani asiwafitini" kwa kuwapambia uasi, na kuwaita kwake, na kuwatia moyo kumpenda ili mumfuate "kama alivyowatoa wazazi wenu katika Bustani lile" na akawateremsha kutoka mahali pa juu mpaka pa chini zaidi kuliko hapo. Basi nyinyi pia anataka kuwafanyia vivyo hivyo, na wala hataacha jitihada zake zozote mpaka awafitini ikiwa ataweza. Basi ni lazima mutie akilini kujihadhari naye, na kwamba mvae nguo za vita kati yenu na yeye, na kwamba msighafilike na maeneo ambayo yeye huwaingilia kupitia hayo. Kwani Yeye anawaangalia daima, na "anawaona yeye na kabila yake" miongoni mwa mashetani wa majini "kwa namna ambayo nyinyi hamuwaoni. Hakika Sisi tumewafanya Mashetani kuwa ni marafiki wasaidizi wa wale wasioamini." Basi kutoamini ndiyo sababu ya kufunga mkataba wa urafiki wa ulinzi kati ya mwanadamu na Shetani. "Hakika yeye hana mamlaka juu ya wale walioamini na wanamtegemea Mola wao Mlezi. Hakika Mamlaka yake tu ni juu ya wale wanaomfanya rafiki msaidizi na wale wanaomshirikisha yeye (na Mwenyezi Mungu).

28. Na wanapofanya uchafu, husema: Tuliwakuta baba zetu juu yake, na Mwenyezi Mungu ndiye aliyetuamrisha hayo. Sema: Hakika Mwenyezi Mungu haamrishi uchafu. Je, mnasema juu ya Mwenyezi Mungu yale msiyoyajua? 29. Sema: Mola wangu Mlezi ameamrisha uadilifu, na zielekezeni nyuso zenu kila mnaposujudu, na muombeni Yeye kwa kumfanyia yeye tu Dini. Kama alivyowaanzisha, ndivyo mtakavyorudi. 30. Kundi moja ameliongoa, na kundi jingine limethibitikiwa na upotovu. Kwa hakika hao waliwafanya mashetani kuwa ndio marafiki walinzi badala ya Mwenyezi Mungu, na wanadhani kuwa wao wameongoka.

# {28} Yeye Mtukufu anasema akieleza ubaya wa hali ya washirikina ambao wanafanya madhambi na wanayanasibisha kuwa Mwenyezi Mungu aliwaamrisha kuyafanya: "Na wanapofanya uchafu;" nayo ni kila lililo chafu na baya. Na miongoni mwa hayo ni kuzunguka kwao Al-Kaaba uchi, "husema: Tuliwakuta baba zetu juu yake." Nao ni wakweli katika haya, "na Mwenyezi Mungu ndiye aliyetuamrisha hayo;" nao walidanganya katika hili. Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu akawakanusha katika kunasibisha huku, akasema: "Sema: Hakika Mwenyezi Mungu haamrishi uchafu." Yaani, haiufailii ukamilifu wake na hekima yake kwamba awaamrishe waja wake kufanya machafu, si haya wanayoyafanya washirikina na wala yasiyokuwa hayo. "Je, mnasema juu ya Mwenyezi Mungu yale msiyoyajua?" Na ni uzushi gani wa uongo ulio mkubwa zaidi kuliko huu?

# {29} Kisha akataja yale aliyoyaamrisha, akasema: "Sema: Mola wangu Mlezi ameamrisha uadilifu;" yaani, kufanya uadilifu katika ibada na kuamiliana, si kwa dhuluma na ukandamizaji, "na mnyoosheeni nyuso zenu kwenye kila msikiti." Yaani elekeeni kwa Mwenyezi Mungu, na jitahidini katika kukamilisha ibada, hususan Sala, zisimamisheni kwa nje na ndani, na zisafisheni kutokana na kila chenye kuzipunguza na kuziharibu. "Na muombeni Yeye kwa kumfanyia yeye tu Dini;" yaani, kukusudia kwa hayo uso wake peke yake, bila ya mshirika yeyote. Na Dua inajumuisha dua ya kuomba na dua ya ibada. Yaani, hamtaki wala hamkusudii malengo yoyote katika dua yenu isipokuwa kumuabudu Mwenyezi Mungu na radhi yake; "kama alivyowaanzisha" mara ya kwanza "ndivyo mtakavyorudi" kwa ajili ya kufufuliwa. Kwa hivyo Mwenye uwezo wa kuanzisha uumbaji wenu ni muweza wa kuurudia, bali kurudia ni rahisi zaidi kuliko kuanza.

# {30} "Kundi moja" miongoni mwenu "ameliongoa" Mwenyezi Mungu. Yaani, aliwawezesha kwenye uwongofu, na akawarahisishia sababu zake, na akawaondolea vizuizi vyake, "na kundi jengine limethibitikiwa na upotofu." Yaani, walithibitishiwa na kupotea kwa sababu ya yale waliyojisababishia nafsi zao na kufanya sababu za upotevu. Kwani wao kwa hakika "waliwafuata mashetani kuwa ndio marafiki walinzi badala ya Mwenyezi Mungu." Na mwenye kumfanya Shetani kuwa rafiki mlinzi badala ya Mwenyezi Mungu, basi hakika amehasiri hasara ya wazi. Kwa hivyo walipotoka katika urafiki na ulinzi wa Mwingi wa Rehema, na wakapendelea urafiki na ulinzi wa Shetani, wakapata fungu jingi la kuangushwa, na wakaachiwa nafsi zao wenyewe, kwa hivyo wakahasiri hasara kubwa zaidi. Nao wanadhani "kuwa wameongoka," kwa sababu hakika ziliwageukia, basi wakadhani kwamba batili ni haki, na haki ni batili. Na aya hizi zina ushahidi kwamba maamrisho na makatazo yanafuata hekima na masilahi, kwa kuwa yeye Mtukufu alitaja kwamba, haiwezi kufikiriwa kwamba Yeye anaamrisha yale ambayo akili zinajua kwamba ni machafu na zinayakataa. Na kwamba haamrishi isipokuwa uadilifu na kumkusudia Mwenyezi Mungu peke yake. Na ndani yake kuna ushahidi ya kwamba, uwongofu ni kwa fadhila ya Mwenyezi Mungu na neema yake, na kwamba upotovu ni kutokana na kumwacha kwake mja pale alipofanya Shetani rafiki mlinzi - kwa ujinga wake na dhuluma yake - na akajisababishia kupotea mwenyewe; na kwamba anayedhani kuwa ameongoka ilhali amepotea, basi yeye hana udhuru. Kwa sababu anaweza kuongoka, lakini dhana yake hiyo ilimjia kwa sababu ya dhuluma yake kwa kuacha njia inayofikisha kwenye uwongofu.

31. Enyi wanadamu! Chukueni pambo lenu kwenye msikiti, na kuleni, na kunyweni, wala msipitilize. Kwa hakika Yeye hapendi wanaopitiliza.

# {31} Yeye Mtukufu anasema baada ya kuwateremshia wanadamu vazi la kufunika uchi wao na pambo: "Enyi wanadamu! Chukueni pambo lenu kwenye msikiti." Yaani, funikeni uchi wenu wakati wa kuswali swala zote, za faradhi zake na za Sunnah zake. Kwa maana, kuufunika ni pambo la mwili, kama vile kuudhihirisha pia kunauacha mwili ukiwa mbaya na ukiwa umeharibika. Na inawezekana kwamba kinachomaanishwa na kujipamba hapa ni chochote zaidi ya hapo, kama vile mavazi safi na mazuri. Kwa hivyo, katika hili kuna amri ya kufunika uchi wakati wa sala, na kutumia mapambo mazuri ndani yake, na kusafika kwa kinachositiri kutokana na uchafu na najisi. Kisha akasema, "Na kuleni na kunyweni;" yaani, katika yale mazuri aliyowaruzuku Mwenyezi Mungu, "wala msipitilize" katika hayo. Na israfu ima ni kwa kuzidi kiasi kinachotosha na ulafi katika vyakula kwa namna inayodhuru mwili, au kwa kuzidisha anasa na ubadhirifu katika vyakula, na vinywaji, na mavazi, au kwa kupindukia ya halali hadi kwenye haramu. "Hakika Yeye hawapendi wapitilizao;" kwa maana, Mwenyezi Mungu anachukia upitilizaji, na unadhuru mwili wa mtu, na maisha yake, kiasi kwamba hali hiyo inaweza kumpelekea kushindwa kufanya yale yanachowajibika juu yake ya matumizi. Kwa hivyo, katika Aya hii tukufu, kuna amri ya kula na kunywa, na katazo la kuyaacha hayo na kutopitiliza ndani yake.

32. Sema: Ni nani aliyeharimisha pambo la Mwenyezi Mungu alilowatolea waja wake, na vile vilivyo vizuri katika riziki? Sema: hivyo ni kwa wale walioamini katika uhai wa duniani, na Siku ya Qiyama vitakuwa vyao wao tu. Namna hivyo ndivyo tunavyoeleza Ishara kwa kaumu wanaojua. 33. Sema: Hakika Mola wangu Mlezi ameharimisha machafu, yaliyodhihiri yake na ya siri, na dhambi, na kuvuka mipaka bila ya haki, na kumshirikisha Mwenyezi Mungu na ambacho hakukiteremshia uthibitisho wowote, na kusema juu ya Mwenyezi Mungu yale msiyoyajua.

# {32} Anasema Mwenyezi Mungu Mtukufu, na kuwakemea wale wanaofanya ukaidi na kuharamisha mema aliyoyahalalisha Mwenyezi Mungu: "Sema: Ni nani aliyeharimisha pambo la Mwenyezi Mungu alilowatolea waja wake" miongoni mwa aina za mavazi kwa sampuli zake tofautitofauti, na vitu vizuri katika riziki, kama vile vyakula na vinywaji vya kila aina. Yaani, ni nani huyo anayependekeza kuharamisha yale ambayo Mwenyezi Mungu aliwaneemesha kwayo waja wake? Na ni nani huyo anayefanyia ufingu katika yale ambayo Mwenyezi Mungu aliwakunjulia? Na kukunjua huku kutoka kwa Mwenyezi Mungu kwa waja wake kwa mambo mazuri aliwafanyia hayo ili wapate msaada kwayo katika kumuabudu, wala hakuyaruhusu isipokuwa kwa waja wake Waumini. Na ndiyo maana akasema, "Sema: hivyo ni kwa wale walioamini katika uhai wa duniani, na Siku ya Qiyama vitakuwa vyao wao tu." Yaani, hakuna lawama juu yao katika hayo. Na maana ya Aya isiyokuwa ya moja kwa moja ni kwamba asiyemwamini Mwenyezi Mungu, bali alitafuta msaada kwayo katika kumuasi; basi hayo si kwa ajili yake tu wala hayaruhusiki, bali ataadhibiwa kwa sababu yake na kwa kuyafurahia, na ataulizwa kuhusu neema hizo Siku ya Qiyama. "Namna hivyo ndivyo tunavyoeleza Ishara;" yaani, tunaziweka wazi na tunazibainisha, "kwa kaumu wanaojua;" kwa sababu wao ndio wanaonufaika na yale ambayo Mwenyezi Mungu ameeyaeleza kwa kina miongoni mwa Aya mbalimbali, na wanajua kwamba hizo ni kutoka kwa Mwenyezi Mungu, kwa hivyo wanazielewa na kuzifahamu.

# {33} Kisha akataja yaliyoharamishwa ambayo Aliyaharamisha Mwenyezi Mungu katika kila sheria miongoni mwa sheria. Akasema, "Sema: Hakika Mola wangu Mlezi ameharimisha machafu; yaani; madhambi makubwa ambayo yanajulikana kwamba ni machafu na yanachukiza kwa sababu ya uchafu wake na ubaya wake; nayo ni kama vile uzinzi, na ulawiti na mengineyo. Na kauli yake, "yaliyodhihiri yake na ya siri;" yaani, machafu ambayo yanahusiana na harakati za mwili na yale yanayohusiana na harakati za mioyo, kama vile kiburi, na majivuno, na kujionyesha, na unafiki, na mengineyo, "na dhambi, na kuvuka mipaka bila ya haki." Yaani, dhambi ambazo zinatoa mtu makosani na zinalazimu adhabu katika haki za Mwenyezi Mungu, na kupitiliza kiasi dhidi ya watu katika damu zao, na mali zao, na heshima zao. Basi yakaingia katika hilo madhambi yanayohusiana na haki za Mwenyezi Mungu na yale yanayohusiana na haki za waja wake, "na kumshirikisha Mwenyezi Mungu na ambacho hakukiteremshia uthibitisho wowote;" yaani, hoja. Bali aliteremsha hoja na uthibitisho wa tauhidi. Na Ushirikina ni kwamba amshirikishe yeyote miongoni mwa katika kumuabudu Mwenyezi Mungu; na pengine inaingia katika hili ushirikina mdogo, kama vile kujionyesha na kuapa kwa asiyekuwa Mwenyezi Mungu, na mfano wa hayo; "na kusema juu ya Mwenyezi Mungu yale msiyoyajua," katika majina yake, na sifa zake, na vitendo vyake, na sheria zake. Yote hayo yameharamishwa na Mwenyezi Mungu na akawakataza waja wake kuyafanya, kwa sababu ya uharibifu wa kibinafsi na wa umma uliomo ndani yake, na kwa sababu ya yale yaliyomo ndani yake ya dhuluma na kufanya ujasiri dhidi ya Mwenyezi Mungu, na kuwanyanyasa waja wa mwenyezi Mungu, na kubadilisha dini ya Mwenyezi Mungu na sheria yake.

34. Na kila umma una muda wake. Na unapokuja muda wao, basi hawakawii hata saa moja, wala hawatangulii.

# {34} Yani Mwenyezi Mungu aliwatoa wanadamu hadi kwenye ardhi, na akawafanya kuishi humo, na akawawekea muda maalum. Hakuna umma wowote miongoni mwa umma unaoweza kutangulia wakati wake uliowekwa wala kuchelewa, si umma wote kwa pamoja wala watu wake binafsi.

35. Enyi wanadamu! Watakapowajia Mitume miongoni mwenu wakiwasimulia Ishara zangu, basi mwenye kumcha Mungu na akatengenea, haitakuwa hofu kwao, wala wao hawatahuzunika. 36. Na wale waliozikadhibisha Ishara zetu na wakazifanyia kiburi, hao ndio wenza wa Moto, wao humo watadumu.

# {35} Mwenyezi Mungu alipowatoa wanadamu katika Bustani ile, akawajaribu kwa kuwatumia Mitume na kuwateremshia vitabu, wakiwasimulia Aya za Mwenyezi Mungu na kuwabainishia hukumu zake. Kisha akataja fadhila za yule aliyewaitikia, na hasara ya yule ambaye hakuwaitikia, akasema: "Basi mwenye kumcha Mungu" katika yale Aliyoyaharamisha Mwenyezi Mungu miongoni mwa ushirikina, na madhambi makubwa na madogo, "na akatengenea" katika matendo yake ya nje na yaliyofichika, "haitakuwa hofu juu yao" miongoni mwa maovu ambayo wengineo wanaweza kuhofu; "wala wao hawatahuzunika" kwa yale yaliyopita. Na ikiwa hofu na huzuni havitakuwepo, basi amani kamili, inapatikana, na furaha, na kufaulu kwa milele vitapatikana.

# {36} "Na wale waliokadhibisha Ishara zetu na wakazifanyia kiburi;" yaani, nyoyo zao hazikuziamini, wala viungo vyao havikuzifuata; "hao ndio wenza wa Moto, wao humo watadumu." Kama walivyozifanyia stihizai Aya zake, na wakaendelea kuzikanusha, wakadunishwa kwa adhabu ya daima, ya milele.

37. Basi ni nani dhalimu zaidi kuliko yule anayemzulia Mwenyezi Mungu uongo, au akazikadhibisha Ishara zake? Hao litawafikia fungu lao waliloandikiwa, mpaka watakapowajia wajumbe wetu kuwafisha, watawaambia: Wako wapi wale mliokuwa mkiwaomba badala ya Mwenyezi Mungu? Watasema: Wametupotea! Na watajishuhudia dhidi yao wenyewe kwamba walikuwa makafiri. 38. Mwenyezi Mungu atasema: Ingieni (Motoni) pamoja na umma zilizopita kabla yenu miongoni mwa majini na watu. Kila utakapoingia umma, utalaani dada yake. Mpaka watakapokusanyika wote humo, wa mwisho wao atasema juu ya wa mwanzo wao: Mola wetu Mlezi! Hawa ndio waliotupoteza. Basi wape adhabu ya Motoni marudufu. Atasema: Kila mmoja ana marudufu, lakini nyinyi hamjui tu. 39. Na wa mwanzo wao atamwambia wa mwisho wao: Basi nyinyi pia hamkuwa na ubora wowote kuliko sisi. Basi onjeni adhabu kwa sababu ya yale mliyokuwa mkiyachuma.

# {37} Yaani, hakuna yeyote dhalimu zaidi "kuliko yule anayemzulia Mwenyezi Mungu uoongo" kwa kumnasibishia mshirika, na kumpunguzia hadhi, na kusema juu yake yale ambayo hakuyasema, "au akazikadhibisha Ishara zake?" Zilizo wazi, zibainishazo haki iliyo wazi, zenye kuongoa kwenye njia iliyonyooka. Basi hawa ijapokuwa waliifurahia dunia hii, na wakapata fungu lao miongoni mwa yale waliyoandikiwa katika Ubao Uliohifadhiwa, lakini hayo hayatawafaa chochote. Watafurahia kidogo na kisha wataadhibiwa kwa muda mrefu, "mpaka watakapowajia wajumbe wetu kuwafisha;" yaani, Malaika waliopewa usimamizi wa kuchukua roho zao na kutimiza miida yao. "Watasema" kuwaambia katika hali hiyo kwa kuwakaripia na kuwalaumu: "Wako wapi wale mliokuwa mkiwaomba badala ya Mwenyezi Mungu?" Miongoni mwa masanamu, na viabudiwavyo vyote, na tayari wakati wa haja umefika ikiwa kuna manufaa yoyote yenu katika hao au kuzuia madhara. "Watasema: Wametupotea!" Yaani, wamedidimia, na wakabatilika, wala hawatatufaa kitu katika adhabu ya Mwenyezi Mungu. "Na watajishuhudia dhidi yao wenyewe kwamba walikuwa makafiri" wanaostahiki adhabu ya kuwadunisha, ya daima.

# {38-39} Basi Malaika wakawaambia: "Ingieni (Motoni) pamoja na umma zilizopita kabla yenu miongoni mwa majini na watu." Yaani, walikwenda zao katika hali ambayo nyinyi pia mmekwenda zenu juu yake miongoni mwa ukafiri na kiburi, basi wote hao wakastahiki hizaya na kuangamia. "Kila utakapoingia umma" miongoni mwa umma ulioasi, Motoni "utalaani dada yake;" kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "Na Siku ya Qiyama nyninyi kwa nyinyi mtakufuriana na mtalaaniana nyninyi kwa nyinyi;" "Mpaka watakapokusanyika wote humo." Yaani, watakapokusanyika wakazi wa Motoni wote, miongoni mwa wa mwanzo na wa mwisho, na viongozi, na wakuu, na waigaji, na wafuasi, "wa mwisho wao atamwambia." Yaani, wa baada yao, wale waliowafuata viongozi, "wa mwanzo wao" yaani, viongozi wao wakimlalamikia kwa Mwenyezi Mungu kwamba waliwapoteza: "Mola wetu Mlezi! Hawa ndio waliotupoteza. Basi wape adhabu ya Motoni marudufu." Yaani, waadhibu adhabu iliyozidishwa kwa sababu walitupoteza na wakatupambia matendo maovu. Basi, “wa mwanzo wao atamwambia wa mwisho wao." Yaani viongozi watawaambia wafuasi wao, "Basi nyinyi pia hamkuwa na ubora wowote kuliko sisi." Yaani, sisi sote tumeshiriki katika upotovu, na katika kufanya sababu za adhabu; basi mna ubora gani kutuliko sisi? Mwenyezi Mungu "akasema": "Kila mmoja" wenu "ana marudufu" na fungu katika adhabu. "Basi onjeni adhabu kwa yale mliyokuwa mkiyachuma." Lakini inajulikana kuwa adhabu ya viongozi na maimamu wa upotovu ni kubwa zaidi na mbaya zaidi kuliko adhabu ya wafuasi. Kama vile neema ya maimamu na uwongofu na viongozi wake ni kubwa zaidi kuliko malipo ya wafuasi. Amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "Wale waliokufuru na wakaizuilia njia ya Mwenyezi Mungu, tutawazidishia adhabu juu ya adhabu yao kwa sababu yale walikuwa wakifanya uharibifu." Basi Aya hizi na mfano wake ziliashiria kuwa kila aina ya wakadhibishao Aya za Mwenyezi Mungu wataishi milele katika adhabu, wakishirikiana humo na katika asili yake; hata kama watatofautiana katika kiwango chake kulingana na matendo yao, na ukaidi wao, na dhuluma yao, kuzua kwao uongo. Na kwamba mapenzi yao ambayo yalikuwa baina yao hapa duniani yatageuka siku ya Qiyama kuwa uadui na laana.

40. Hakika wale waliozikadhibisha Ishara zetu na wakazifanyia kiburi, hawatafunguliwa milango ya mbingu, wala hawataingia Bustanini mle mpaka aingie ngamia katika tundu ya sindano. Na hivyo ndivyo tunavyowalipa wahalifu. 41. Wana kitanda chao katika Jahannamu, na juu yao nguo za moto za kujifunika. Na hivyo ndivyo tunavyowalipa madhalimu.

# {40} Yeye Mtukufu anajulisha juu ya adhabu ya yule aliyezikadhibisha Aya zake, wala haziamini pamoja na kwamba ni Ishara zilizo wazi, na akazifanyia kiburi, na wala hakufuata hukumu zake, bali alikadhibisha, na akageuka, kwamba watakata tamaa ya kupata heri yoyote. Basi milango ya mbingu haitafunguliwa kwa ajili ya roho zao wanapokufa, na zikapanda zikitaka kupaa kwenda kwa Mwenyezi Mungu. Basi zitaomba ruhusa ya kuingia, lakini hazitapewa ruhusa. Kama vile hazikupanda katika dunia hii kwenda katika kumwamini Mwenyezi Mungu, na kumjua Yeye, na kumpenda Yeye, vivyo hivyo huzitapanda baada ya kifo. Kwa maana malipo ni ya aina sawa na matendo. Na maana isiyokuwa ya moja kwa moja ya Aya hii ni kwamba roho za Waumini wafuatao amri ya Mwenyezi Mungu na wasadikishao Ishara zake zitafunguliwa milango ya mbingu ili zipande hadi kwa Mwenyezi Mungu, na zifike pale anapotaka Mwenyezi Mungu katika ulimwengu wa juu, na zitafurahi kwa kuwa karibu na Mola wao Mlezi, na kufikia radhi zake. Na kauli yake kuhusu waliomo Motoni: "Wala hawataingia Bustanini mle mpaka aingie ngamia" naye ni yule yule ngamia anayejulikana vyema "katika tundu ya sindano." Yaani, mpaka aingie ngamia ambaye ni miongoni wa wanyama wakubwa zaidi kimwili katika tundu ya sindano, ambayo ni miongoni mwa vitu vyembamba zaidi. Na hili ni katika mbinu za kufungamanisha kitu na kile kisichowezekana. Yaani, kama vile haiwezekani kwa ngamia kuingia kwenye tundu ya sindano, basi vile vile wale wanaokadhibisha Ishara za Mwenyezi Mungu haiwezekani kwao kuingia Bustanini mle. Amesema Yeye Mtukufu, "Hakika, mwenye kumshirikisha Mwenyezi Mungu, basi hakika Mwenyezi Mungu amemharamishia Bustani ile, na makazi yake ni Jahannamu." Na akasema hapa, "Na hivyo ndivyo tunavyowalipa wahalifu." Yaani wale uliokithiri uhalifu wao, na dhuluma yao ikawa kubwa.

# {41} "Wana kitanda chao katika Jahannamu;" yaani, wana malazi chini yao, "na juu yao nguo za moto za kujifunika." Yaani, vivuli vya adhabu vinavyowafunika, "na hivyo ndivyo tunavyowalipa madhalimu." Waliozidhulumu nafsi zao kama malipo yanayolingana sawa, na Mola wako Mlezi si mwenye kuwadhulumu waja wake.

42. Na wale walioamini na wakatenda mema, hatuitwiki nafsi yoyote isipokuwa kwa kiasi cha uwezo wake. Hao ndio wenza wa Bustani ile. Wao watadumu humo. 43. Na tutaondoa kilicho katika vifua vyao ya chuki, na chini yao itapita mito. Na watasema: Alhamdulillah (kuhimidiwa ni kwa Mwenyezi Mungu), ambaye alituongoa kuyafikia haya. Wala hatukuwa wenye kuongoka wenyewe lau kuwa Mwenyezi Mungu hakutuongoa. Hakika Mitume wa Mola wetu Mlezi walikuja na haki. Na watanadiwa kwamba: Hiyo ndiyo Bustani mliyorithishwa kwa sababu ya yale mliyokuwa mkiyafanya.

# {42} Mwenyezi Mungu Mtukufu alipoitaja adhabu ya madhalimu waasi, Akataja malipo ya watiifu. Akasema, "Na wale walioamini" kwa nyoyo zao "na wakatenda mema" kwa viungo vyao. Basi wakajumuisha kati ya imani na matendo, baina ya matendo ya dhahiri na matendo yaliyofichikana, baina ya kufanya mambo ya wajibu na kuacha mambo yaliyoharamishwa. Na pindi ilipokuwa kauli yake: "Na wakatenda mema" ni neno la jumla linalojumuisha matendo yote mema ya wajibu na yanayopendekezwa, basi na baadhi yake huenda asiyaweze mja. Yeye Mtukufu amesema, "Hatuitwiki nafsi yoyote isipokuwa kwa kiasi cha uwezo wake." Yaani, kwa kiwango cha ziwezavyo nguvu zake, wala siyo vigumu kwa uwezo wake. Basi ni juu yake katika hali hii imche Mwenyezi Mungu kulingana na uwezo wake. Na ikiwa haiwezi baadhi ya majukumu wajibu ambazo wengine wanaziweza; basi hizo haziilazimu. Kama alivyosema Yeye Mtukufu akasema, "Hatuitwiki nafsi yoyote isipokuwa kwa kiasi cha uwezo wake;" "Hatuitwiki nafsi isipokuwa kwa kiasi cha yale aliyoipa;" "hakuwafanyia mazito yoyote katika dini;" "Basi mcheni mwenyezi Mungu kama muwezavyo." Kwa hivyo hakuwa wajibu wowote ikiwa kuna kutoweza, na hakuna haramu yoyote ikiwa kuna dhahrura. "Hao;" yaani, wale wanaosifika kwa sifa ya Imani na matendo mema, " ni wenza wa Bustani ile. Wao watadumu humo." Yaani, hawatatoka humo wala hawatatafuta chochote badala yake. Kwa sababu wanaona ndani yake aina mbalimbali za starehe, na aina mbalimbali za yatamaniwayo ambayo malengo yanasimamia hapo, wala hakitafutwi kilicho zaidi yake.

# {43} "Na tutaondoa kilicho katika vifua vyao ya chuki;" na haya ni katika ukarimu wake na ihsani yake juu ya wale waliomo Bustanini humo; kwamba chuki ambayo ilikuwepo ndani ya nyoyo zao na ushindani ambao ulikuwepo baina yao ni kwamba, Mwenyezi Mungu ataing'oa na kuiondosha ili wawe ndugu wanaopendana na kuwa marafiki wandani walio safi. Amesema yeye Mtukufu, "Na tutayaondoa yale yaliyo katika vifua vyao ya chuki wawe ndugu juu ya viti vya enzi wameelekeana." Na Mwenyezi Mungu atawaumbia utukufu kiasi kwamba kila mmoja wao atapata ghera na furaha, na ataona kuwa hakuna neema iliyo juu ziaidi ya neema aliyo ndani yake. Na kwa hayo wanakuwa salama kutokana na kuhusudiana na kuchukiana, kwa sababu zilikwisha potea sababu zake. [Na] kauli yake, "chini yao itapita mito;" yaani, wanaimimina kwa wingi popote wapendapo, wakitaka ndani ya majumba ya kifahari au katika vyumba hivyo vya juu au katika bustani mbalimbali za Bustanini humo chini ya hizo bustani zilizochanua kuna mito inayopita si katika kingo, na heri mbalimbali zisizokuwa na kikomo. "Na" ndiyo maana walipoyaona yale aliyowaneemesha Mwenyezi Mungu kwayo na akawakirimu kwayo, "Wakasema: Alhamdulillah (kuhimidiwa ni kwa Mwenyezi Mungu), ambaye alituongoa kuyafikia haya." Kwa kuwa ametuneemesha na akaziteremshia nyoyo zetu ufunuo, kwa hivyo zikamuamini na zikafuata matendo yafikishayo kwenye makao haya. Na Mwenyezi Mungu alituhifadhia Imani yetu na matendo yetu mpaka akatufikisha kwayo kwenye makazi haya. Basi ni mzuri zaidi Mola Mkarimu zaidi aliyetuanzisha kwa neema, na akatupa neema zilizo dhahiri na zilizofichika wasizoweza kuzidhibiti wenye kudhibiti, wala kuzihesabu wenye kuhesabu, {Wala hatukuwa wenye kuongoka wenyewe lau kuwa Mwenyezi Mungu hakutuongoa." Yaani, nafsi zetu hazina uwezo wa kupata uwongofu, lau si kuwa Mwenyezi Mungu Mtukufu alituneemesha kwa kuongoa kwake na kuwafuata Mitume wake. "Hakika Mitume wa Mola wetu Mlezi walikuja na haki." Yaani, walipokuwa wanafurahia neema ambazo Mitume waliwajulisha juu yake na zikawa yakini ya haki kwao baada ya kuwa ilikuwa ni elimu ya yakini. Wakasema: Hakika tumeshayathibitisha na tumeshayaona yale waliyotuahidi Mitume na kwamba kila walichokuja nacho ni haki ya yakini isiyokuwa na shaka yoyote ndani yake wala shida yoyote. "Na wakanadiwa" kwa kuwapongeza, na kuwatukuza, na kuwasalimu, na kuwaheshimu "kwamba hiyo ndiyo Bustani mliyorithishwa." Yaani, mlikuwa warithi wake, na ikawa ndilo fungu lenu, wakati fungu la makafiri ni Moto. Mmeirithishwa "kwa sababu ya yale mliyokuwa mkiyafanya." Baadhi ya watangulizi wema walisema: Watu wa Bustani ile waliokoka kutokana na Moto kwa msamaha wa Mwenyezi Mungu, na wakaingizwa Bustanini humo kwa rehema ya Mwenyezi Mungu, na wakagawana nyumba, na wakazirithi kwa matendo mema; nanyi ni katika rehema yake, bali ni katika aina ya juu zaidi ya rehema.

44. Na wenza wa Bustani ile watawanadi wenza Moto kwamba, "Sisi tumeshakuta yale aliyotuahidi Mola wetu Mlezi kuwa ni kweli. Na je, nyinyi pia mmekuta yale aliyowaahidi Mola wenu Mlezi kuwa ni kweli?" Watasema: "Ndiyo!" Basi mtangazaji atatangaza kati yao kwamba, "Laana ya Mwenyezi Mungu iko juu ya madhalimu." 45. Wale wanazuilia Njia ya Mwenyezi Mungu, na wanataka ipotoke, nao wanaikufuru Akhera.

# {44 - 45} Mwenyezi Mungu Mtukufu anasema baada ya kutaja kukaa sawasawa kila ya makundi mawili haya katika nyumba mbili hizi, na wakapata yale waliyoyajulisha Mitume na Vitabu vikayatamka miongoni mwa malipo na adhabu kwamba watu wa Peponi waliwaita watu wa Motoni wakisema: "Sisi tumeshakuta yale aliyotuahidi Mola wetu Mlezi kuwa ni kweli." Alipotuahidi Pepo juu ya Imani na matendo mema, basi ametuingiza humo na akatuonyesha yale aliyotueleza. "Na je, nyinyi pia mmekuta yale aliyowaahidi Mola wenu Mlezi" juu ya ukafiri na maasia "kuwa ni kweli? Wakasema: Ndiyo" hakika tumeyakuta kuwa ni kweli. Basi ikawabainikia viumbe wote kubainika ambako hakuna shaka yoyote ndani yake juu ya ukweli wa ahadi ya Mwenyezi Mungu. Na ni nani mkweli zaidi katika kauli kuliko Mwenyezi Mungu? Sasa wameondokewa na shaka na fikira potovu, na jambo hilo likawa haki ya yakini, na Waumini wakaifurahia ahadi ya Mwenyezi Mungu na wakawa na ghera juu yake. Na makafiri wakakata tamaa na heri, na wakakiri juu ya nafsi zao kwamba wanastahiki adhabu. "Basi mtangazaji atatangaza kati yao;" yaani, baina ya watu wa Motoni na watu wa Peponi kwa kusema: "Laana ya Mwenyezi Mungu." Yaani, umbali wake na kutengwa kwake mbali na heri yote "iko juu ya madhalimu;" kwa kuwa Mwenyezi Mungu aliwafungulia milango ya rehema yake, lakini wakajitenga wenyewe nayo kwa dhuluma, na wakajizuia na njia ya Mwenyezi Mungu wao wenyewe, na wakawazuilia wengine, kwa hivyo wakapotea na wakapoteza. Na Mwenyezi Mungu anataka iwe sawa na kunyooke kwenda kwa wale wanaoifuata kwenda kwake, ilhali hawa wanataka “ipotoke” na kuzuilia njia iliyonyooka sawasawa. "Nao wanaikufuru Akhera" na haya yaliyowasababishia kupotea njia, na kuyaendea matamanio ya nafsi yaliyoharamishwa ni kutoamini kwao kufufuliwa, na kutohofu kwao adhabu na kutaraji kwao malipo. Na maana ya [mwito] huu ni kwamba rehema ya Mwenyezi Mungu iko juu ya Waumini, na wema wake unawajumuisha wote, na ihsan yake iko juu yao mara kwa mara.

46. Na baina yao (makundi mawili hayo) patakuwapo pazia. Na juu ya Minyanyuko patakuwa watu watakaomjua kila mmoja kwa alama zao, na wao watawaita watu wa Peponi: Salamu Alaykum (amani iwe juu yenu)! Wao bado hawajaingia humo, lakini wanatumai. 47. Na yanapogeuzwa macho yao kuelekea watu wa Motoni, watasema: Mola wetu Mlezi! Usitujaalie kuwa pamoja na kaaumu madhalimu. 48. Na watu hao wa Minyanyukoni watawaita watu wanaowajua kwa alama zao. Watasema: Kujumuika kwenu hakukuwafaa kitu, wala hicho mlichokuwa mnakifanyia kiburi. 49. Je, hawa ndio wale mliokuwa mkiwaapia kuwa Mwenyezi Mungu hatawafikishia rehema? Ingieni Peponi, hapana hofu kwenu, wala hamtahuzunika!

# {46} Yaani baina ya watu wa Peponi na watu wa Motoni kuna pazia liitwalo Al-A`raaf, si la Peponi wala si la Motoni, iko juu ya nyumba mbili hizi na inaangalia kutokea juu yake hali ya makundi mawili haya. Na juu ya pazia hili wako wanaume wanaowajua watu wa Peponi na Motoni kwa alama zao ambazo kwazo wanajulikana na kupambanuliwa. Kwa hivyo, wanapowatazama watu wa Peponi, wanawaita: "Amani iwe juu yenu." Yaani, wanawaamkua na kuwapa salamu, nao kufikia wakati huo bado hawajaingia Peponi, lakini wanataumai kuingia humo. Na Mwenyezi Mungu hakuweka tumaini katika nyoyo zao isipokuwa kwa kile anachokikusudia cha kuwatukuza.

# {47} "Na yanapogeuzwa macho yao kuelekea watu wa Motoni," na wakaona mwono mbaya na hali ya kutisha, "wanasema: Mola wetu Mlezi! Usitujaalie kuwa pamoja na kaaumu madhalimu." Basi watu wa Peponi wanapoonwa na watu wa Al-A’raf, wanatumaini kuwa pamoja nao Peponi, na wanawaamkua na kuwasalimia. Na wakati macho yao yanapogeuka bila ya kutaka kwao kuelekea watu wa Motoni, wanajikinga kwa Mwenyezi Mungu kutokana na hali yao. Na hii ni kwa namna ya ujumla.

# {48} Kisha akataja la mahususi baada ya la jumla, akasema: "Na watu hao wa Minyanyukoni watawaita watu wanaowajua kwa alama zao." Nao ni miongoni mwa watu wa Motoni, na katika dunia hii walikuwa na fahari, na heshima, na mali, na watoto. Kwa hivyo watu wa Minyanyukoni wakawaambia walipowaona wako peke yao katika adhabu, bila ya msaidizi wala mwokozi "hakukuwafaa kitu kujumuika kwenu" katika dunia ambako mlijizuia kwako machukizo, na kufikia kwako katika kutimiza matakwa yenu katika dunia. Lakini leo kumepotea na wala hakutawafaa kitu. Na vile vile kiliwafaa nini kiburi chenu dhidi ya haki na yale iliyokuja nayo na dhidi ya yule aliyeifuata?

# 49. Kisha wakawaashiria kuelekea kwa watu miongoni mwa wakazi wa Peponi waliokuwa masikini na wanyonge katika dunia hii, ambao watu wa Motoni walikuwa wakiwafanyia kejeli. Basi wakawaambia watu wa Motoni, "Je, hawa" ambao Mwenyezi Mungu amewaingiza Peponi, "ndio wale mlioapa kuwa Mwenyezi Mungu hatawafikishia rehema yoyote," kwa kuwadharau, na kuwadunisha, na kujiona kwenu. Hakika mmevunja viapo vyenu, na ikawadhihirikia kutoka kwa Mwenyezi Mungu yale ambayo hamkuwa mmeyazingatia. "Ingieni Peponi" kwa sababu ya yale mliyokuwa mkiyatenda. Yaani, waliambiwa hawa madhaifu kwa kuwatukuza na kuwaheshimu: Ingieni Peponi kwa matendo yenu wema, "hapana hofu juu yenu" kuhusu yale machukizo yatakayokuja, "wala hamtahuzunika!" Juu ya yale yaliyopita. Bali mna amani, na utulivu, na furaha juu ya kila heri. Na hayo ni kama kauli yake Mtukufu: "Hakika wale waliofanya uhalifu, walikuwa wakiwacheka wale walioamini. Na wanapopita karibu yao, wanawakonyezea macho;" mpaka akasema: "Basi leo wale walioamini ndio wanawacheka makafiri. Nao wako juu ya viti vya enzi wakiangalia." Na wanazuoni na wafasiri walihitilafiana kuhusu ni nani watu wa Al-A`raf na matendo yao ni yapi? Na lililo sahihi katika hayo ni kuwa wao ni kaumu ambao matendo yao mema na mabaya yalilingana. Basi matendo yao mabaya hayakuzidi, ili waingie Motoni, wala mazuri yao hayakuwazidi, ili waingie Peponi. Kwa hivyo, wakawa katika Minyanyuko atakavyo Mwenyezi Mungu. Kisha Mwenyezi Mungu Mtukufu kwa rehema zake atawaingiza Peponi. Kwa maana rehema yake ilitangulia na kushinda ghadhabu yake, na rehema yake imekienea kila kitu.

50. Na watu wa Motoni watawaita watu wa Peponi: Tumiminieni maji, au chochote alichowaruzuku Mwenyezi Mungu. Nao watasema: Hakika Mwenyezi Mungu ameviharimisha hivyo kwa makafiri. 51. Ambao waliifanya dini yao kuwa ni pumbao na mchezo, na maisha ya dunia yakawadanganya. Basi leo sisi tunawasahau kama walivyousahau mkutano wa Siku yao hii, na kwa sababu ya kule kuzikataa Ishara zetu. 52. Na hakika tumewaletea Kitabu tulichokipambanua kwa elimu, uwongofu na rehema kwa watu wenye kuamini. 53. Je, lipo wanalolingojea isipokuwa matokeo yake? Siku yatatapofika matokeo yake watasema wale waliokisahau: Kweli Mitume wa Mola Mlezi wetu walileta Haki! Je, tunao waombezi ili watuombee? Au turudishwe ili tufanye yasiyokuwa yale tuliyokuwa tukiyafanya? Bila ya shaka wamejihasiri nafsi zao, na yamewapotea waliyokuwa wakiyazua.

# {50 - 52} Yaani, watu wa Motoni watawaita watu wa Peponi wakati adhabu itakapowafikia vikamilifu na wakati watakapoguswa na njaa nyingi na kiu kikali, wakiwaomba msaada wakisema: "Tumimieni katika maji, au katika chochote alichowaruzuku Mwenyezi Mungu," kama vile chakula. Basi watu wa Peponi wakawajibu kwa kauli yao: "Hakika Mwenyezi Mungu ameviharamisha hivyo;" yaani, maji ya Peponi na chakula chake "kwa makafiri." Na hayo ni malipo yao kwa kuzikufuru kwao Aya za Mwenyezi Mungu na kuifanyia dini yao ambayo waliamrishwa na wakaahidiwa ujira mkubwa kwa hiyo kuwa "pumbao na mchezo." Yaani, nyoyo zao zilighafilika na zikajiepusha nazo, na wakaichezea na kuichukulia kuwa ni masihara, au walifanya pumbao na kucheza badala ya dini yao, na wakaibadilisha dini iliyonyooka sawa kwa hayo, "na maisha ya dunia yakawadanganya" kwa pambo lake na marembesho yake na wingi wa walinganizi . Kwa hivyo wakatulizwa nayo, wakaridhika nayo, na wakafurahi, na wakaipa Akhera mgongo na wakaisahau. "Basi leo Sisi tunawasahau;" yaani, tunawaacha katika adhabu, "kama walivyousahau mkutano wa Siku yao hii." Basi ni kama kwamba hawakuumbwa isipokuwa kwa ajili ya dunia, na wala mbele yao hakuna kuonyeshwa matendo wala malipo. "Na kwa sababu ya kule kuzikataa Ishara zetu," na hali ni kwamba kukanusha kwao huku hakutokani na upungufu wowote katika Ishara za Mwenyezi Mungu na hoja zake zilizo wazi, bali hakika "tuliwajia na Kitabu tulichokieleza kwa kina." Yaani, tulibainisha ndani yake mahitaji yote ambayo viumbe wanahitaji "kwa elimu" Kutoka kwa Mwenyezi Mungu kuhusu hali za waja wake katika kila wakati na mahali, na lipi linalowafaa na lisilowafaa, kufafanua kwake si kama yule asiyejua mambo; kwa hivyo, anakosa kujua baadhi ya hali basi anafanya hukumu isiyofaa. Bali ni maelezo ya yule ambaye elimu yake imezunguka kila kitu na ambaye rehema yake inaenea kwa kila kitu. "Uwongofu na rehema kwa kaumu wanaoamini;" yaani, wale wanaokiamini kitabu hiki wanapata uwongofu kutokana na upotofu na ubainisho wa haki na batili, upotofu na uwongofu. Na pia kwacho wanapata rehema, ambayo ndiyo heri na furaha katika dunia na akhera, kwa hivyo wanaondokewa kwa hayo upotovu na mashaka.

# {53} Na hawa ambao walithibitikia na adhabu, hawakukiamini Kitabu hiki kitukufu, wala hawakufuata amri zake na makatazo yake, kwa hivyo hawakusalia hila yoyote isipokuwa kustahiki kwao kupatwa na yale ambayo Qur-ani ilijulisha juu yake. Na ndiyo maana akasema, "Je, lipo wanalolingojea isipokuwa matokeo yake?" Yaani, kutokea kwa yale aliyojulisha juu yake, kama vile Yusuf, amani iwe juu yake, alivyosema ilipotokea ndoto yake: "Haya ndiyo matokeo ya ndoto yangu ya kabla." "Siku yatakapofika matokeo yake watasema wale waliokisahau hapo kabla," wakijuta na kusononeka juu ya yale yaliyopita, na wakiomba uombezi katika kufutiwa dhambi zao, wakikiri yale waliyojulisha juu yake Mitume: "Kweli Mitume wa Mola Mlezi wetu walileta Haki! Je, tunao waombezi ili watuombee? Au turudishwe" katika dunia; "ili tufanye yasiyokuwa yale tuliyokuwa tukiyafanya?" Lakini wakati ulipita wa sisi kurejea duniani; basi Uombezi wa waombezi hautawafaa. Na kuomba kwao warejee katika dunia ili wafanye matendo ambayo si yale waliyokuwa wakifanya ni uongo wao tu. Nia yao kwa hilo ni kuyazuia yale yaliyowafika. Amesema yeye Mtukufu: "Na lau wangerudishwa, basi bila ya shaka wangerejea katika yale waliyokatazwa, nao hakika wao ni waongo." "Bila ya shaka wamejikhasiri nafsi zao;" wakati walipozipotezea faida na wakazipitisha katika njia ya maangamio. Na hilo si sawa na kuhasiri mali na vyombo, au watoto; bali hii ni hasara isiyokuwa na malipo kwa aliyesibiwa. "Na yamewapotea waliyokuwa wakiyazua" katika dunia hii, kutokana na yale ambayo nafsi zao ziliwadanganya nayo, na Shetani akawaahidi hayo. Kwa hivyo, wakayaendea yale ambayo hawakuwa wakiyatarajia, na ikawabainikia batili yao na upotovu wao, na yakawa kweli yale waliyowajia nayo Mitume.

54. Hakika Mola wenu Mlezi ni Mwenyezi Mungu ambaye aliziumba mbingu na ardhi katika siku sita. Kisha akatawala juu ya Kiti cha Enzi. Huufunika usiku kwa mchana, ufuatao upesi upesi. Na jua, na mwezi, na nyota zinazotumika kwa amri yake. Fahamuni! Ni kwake kuumba na amri. Mwenyezi Mungu ni Mwingi wa baraka, Mola Mlezi wa viumbe vyote.

# {54} Anasema Yeye Mtukufu akieleza kuwa Yeye ndiye Mola Mlezi anayeabudiwa peke yake, hana mshirika yeyote: "Hakika Mola wenu Mlezi ni mwenyezi Mungu aliyeziumba mbingu na ardhi," na vilivyomo ndani yake, pamoja na ukubwa wake, na upana wake, usawa wake, uimara wake, na uumbaji wake wa ajabu "katika siku sita" ya kwanza yake ni Jumapili, na ya mwisho yake ni Ijumaa. Na alipoyatimiza na akatia ndani yake aliyoyatia, "alitawala" Yeye Mwingi wa baraka, Mtukufu "juu ya Kiti cha Enzi;" kikuu ambacho kinaenea mbingu na ardhi na vilivyomo ndani yake na vilivyomo baina yake. Alikaa juu kukaa kunakolingana na Utukufu wake, na Ukuu wake, na Mamlaka Yake. kwa hivyo alikaa juu kwenye Kiti cha Enzi, na akamiliki ufalme, na akaendesha wamilikiwa, na akatekeleza juu yao kanuni Zake za kiulimwengu na hukumu zake za kidini. Na ndiyo maana akasema, "Huufunika usiku" wenye giza “mchana” wenye mwangaza, kwa hivyo vilivyo juu ya uso wa ardhi vinakuwa katika giza, na wanadamu wanatulia, na viumbe vinaenda katika makazi yao, na wanapumzika kutokana na uchovu na kwenda na kurudi vilivyowatokea wakati wa mchana. "Unaoufuata upesi upesi" kila unapokuja usiku, mchana unakwenda. Na kila mchana unapokuja, usiku unakwenda... na kuendelea hivi milele mpaka Mwenyezi Mungu atakapoukunja ulimwengu huu, na waja wahamie kwenye nyumba nyingine isiyokuwa nyumba hii. "Na jua, na mwezi, na nyota vilivyotiishwa kwa amri yake;" yaani, kwa kuvitiisha kwake na uendeshaji wake, ambao unaashiria sifa za ukamilifu alizo nazo. Kwa hivyo uumbaji wake na ukuu wake unaonyesha ukamilifu wa uwezo wake, na usawa ulioko ndani yake, na mpangilio mzuri, na ustadi mkubwa vinaonyesha ukamilifu wa hekima yake. Na muhimu manufaa yaliyomo ndani yake na masilahi ya lazima na yaliyo chini yake yanaonyesha upana wa rehema yake. Na hilo linaonyesha upana wa elimu yake, na kwamba Yeye ndiye Mungu wa haki, ambaye haifai kufanywa ibada isipokuwa kwa ajili yake. "Fahamuni! Ni kwake kuumba na amri;" yaani, ni wake uumbaji ambao viumbe vyote vilitokana nao, vya juu vyake na vya chini vyake, hivyo vyenyewe, na sifa zake, na matendo yake, na amri inayojumuisha sheria mbalimbali na bishara mbalimbali. Basi Uumbaji unajumuisha hukumu zake za kiulimwengu za kimajaaliwa, na amri pia inajumuisha hukumu zake za kisheria za kidini. Na kisha kuna hukumu zake za malipo, na hilo litakuwa katika nyumba ile ya kudumu. "Mwenyezi Mungu ni mwingi wa baraka." Yaani, ni mkuu na Mtukufu, na ni nyingi heri zake na ihsani zake, basi yeye Mwenyewe ni Mwingi wa baraka kwa sababu ya ukubwa wa sifa zake na ukamilifu wake, na akawabariki asiyekuwa Yeye kwa kuwapa heri kubwa na wema mwingi. Kwa hivyo, kila baraka katika ulimwengu ni katika athari za rehema yake; na ndiyo maana akasema: "Mwenyezi Mungu ni Mwingi wa baraka, Mola Mlezi wa viumbe vyote."

Na alipotaja katika ukuu wake na utukufu wake, vinavyoashiria wenye akili kwamba Yeye pekee ndiye anayepaswa kuabudiwa, anayekusudiwa katika haja zote, akaamuru yanayotokana na hayo, akasema:

55. Muombeni Mola wenu Mlezi kwa unyenyekevu na kwa siri. Hakika Yeye hawapendi wavukao mipaka. 56. Wala msifanye uharibifu katika dunia baada ya kutengenea kwake. Na mwombeni kwa hofu na kutumai. Hakika rehema ya Mwenyzi Mungu iko karibu na wafanyao uzuri.

# {55} Dua inajumuisha dua ya kuomba kitu na dua ya ́ibada. Basi akaamrisha kufanyiwa dua "kwa kunyenyekea." Yaani, kung'ang'ana katika kuomba na kufanya ́ibaada kuwa ada, "na kwa siri." Yaani, si kwa sauti kubwa na uwazi kwa kuhofia kujionyesha, bali kwa siri na kumkusudia Mwenyezi Mungu Mtukufu peke yake. "Hakika Yeye hawapendi wavukao mipaka;" yaani, wale wanaovuka mipaka katika mambo yote. Na katika kuvuka mipaka ni mja kumuomba Mwenyezi Mungu maombi yasiyomfaa, au kujitwika ufasaha usiolazimu, au azidishe katika kuinua sauti yake katika kuomba. Basi yote haya yanajumuishwa katika kuvuka kulikokatazwa.

# {56} "Wala msifanye uharibifu katika dunia} kwa kufanya maasia "baada ya kutengenea kwake" kwa mambo ya utii. Kwa maana maasia huharibu maadili, na matendo, na riziki. Kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "umedhihiri uharibifu katika nchi kavu na baharini kwa sababu ya yale iliyoyafanya mikono ya watu." Kama vile utiifu yanatengenea kwayo maadili, na matendo, na riziki, na hali za dunia na akhera. "Na muombeni kwa hofu na kutumai." Yaani, kwa kuhofu adhabu yake, na kwa kutumai malipo yake, na kwa kutumai kukubaliwa kwake na kwa kuhofu kukataliwa kwake, na siyo dua ya mja mwenye kiburi kwa Mola wake Mlezi, ambaye anajiona na nafsi yake, na ameiweka nafsi yake zaidi ya daraja lake, au dua ya alighafilika, aliyejisahau. Na jumla ya yale aliyoyataja mwenyezi Mungu miongoni mwa adabu za dua ni: kumkusudia Mwenyezi Mungu peke yake ndani yake; kwa sababu hilo linaingia ndani ya kufanya kwa siri, na kuificha na kuifanya iwe ya siri kabisa, na kwamba moyo uwe na hofu na tumaini, sio kughafilika, wala kuwa na amani, wala kutojali kujibiwa. Na hili ni katika kufanya dua kwa wema, kwa maana, kufanya wema katika kila aina ya ibada ni kufanya juhudi ndani yake na kuifanya kikamilifu, bila ya upungufu wowote ndani yake kwa njia yoyote ile. Na ndiyo maana akasema, "Hakika rehema ya Mwenyezi Mungu iko karibu na wafanyao uzuri," katika kumwabudu Mwenyezi Mungu, wale wanaowafanyia uzuri waja wa Mwenyezi Mungu. Kwa hivyo kila mja anavyokuwa mfanya uzuri, anakuwa karibu zaidi na rehema za Mola wake Mlezi, na Mola wake Mlezi anakuwa karibu zaidi naye kwa rehema yake. Na katika hili kuna himizo lisilofichika juu ya kufanya uzuri.

57. Na Yeye ndiye anayetuma pepo (za kuvuma) kuwa ni bishara kabla ya kufika rehema yake. Hata hizo pepo zinapobeba mawingu mazito, tunayapeleka kwenye nchi iliyokufa. Kisha tunateremsha kwayo maji, na tukatoa kwayo kila aina ya matunda. Basi namna hiyo ndivyo tunavyowafufua wafu, ili mkumbuke. 58. Na ardhi nzuri hutoka mimea yake kwa idhini ya Mola Mlezi wake. Nayo ardhi ambayo ni mbaya haitoki isipokuwa mimea michache, isiyokuwa na faida, tena kwa shida. Na hivyo ndivyo tunavyozipambanua Ishara (Aya) kwa kaumu wanaoshukuru.

# {57} Mwenyezi Mungu Mtukufu alibainisha athari katika athari za uweza wake, na upepo katika pepo za rehema yake, akasema: "na Yeye ndiye anayezituma pepo ziletazo bishara mbele ya rehema yake," Yaani, pepo ziletazo bishara ya mvua, ambazo, Mwenyezi Mungu akipenda huinyanyua kutoka ardhini, kwa hivyo viumbe wanafurahia kwa rehema ya Mwenyezi Mungu, na nyoyo zao zinatulia kwa sababu yake kabla ya kuteremka kwake. "Mpaka zinapobeba" pepo hizo "mawingu mazito" baadhi yake ilitimuliwa nazo na upepo mwingine ukaziunganisha, na upepo mwingine ukayapandishana, "tunayapeleka kwenye nchi iliyokufa." Wanyama wake walikuwa karibu kuangamia, na wakazi wake walikuwa karibu kukata tamaa na rehema ya mwenyezi Mungu. "Kisha tunateremsha huko;" yaani, katika ardhi hiyo iliyokufa "maji" mengi kutoka katika mawingu hayo. Na Mwenyezi Mungu aliyatiishia upepo unaoyapeperusha na upepo unaoyatengenisha kwa adhini ya Mwenyezi Mungu. Basi tukaotesha kwayo kila aina ya matunda; kwa hivyo, wakawa wanafurahi kwa rehema ya Mwenyezi Mungu na wanafurahia heri ya Mwenyezi Mungu. Na kauli yake: "Hivyo ndivyo tunavyowatoa wafu ili mkumbuke," yaani, kama vile tulivyoifufua ardhi baada ya kufa kwake kwa mimea, basi hivyo ndivyo tutakavyowatoa wafu kutoka katika makaburi yao baada ya kuwa kwoa mabaki yaliyochanika. Na huku ni kutumia ushahidi ulioo wazi kwa maana, hakuna tofauti yoyote kati ya mambo hayo mawili haya. Basi mkanusha ufufuo kwa kuona kuwa hauwezekani pamoja na kwamba anaona yale yaliyo mfano wake basi ni kwa njia ya ukaidi tu na kukanusha mambo ya hisia. Na katika hili kuna himizo juu ya kukumbuka na kutafakari juu ya neema za Mwenyezi Mungu, na kuzitazama kwa jicho la mazingatio na kuzitumia kama hoja, si kwa jicho la kughafilika na kupuuza.

# 58. Kisha akataja kutofautiana kwa ardhi mbalimbali zinazonyeshewa na mvua. Akasema: "Na ardhi nzuri;" yaani, yenye udongo mzuri, mvua inaponyesha juu yake; "hutoka Mmea yake" iliyo tayari kwa ajili yake "kwa idhini ya Mola wake Mlezi." Yaani, kwa kutaka kwa Mwenyezi Mungu na mapenzi yake, na sababu hazijitegemei peke yake tu kwa kuwepo kwa vitu mpaka Mwenyezi Mungu aruhusu hilo. "Nayo ile ambayo ni mbaya" miongoni mwa ardhi "haitoki isipokuwa mibovu." Yaani, isipokuwa mimea mibaya isiyokuwa na manufaa wala baraka. "Na hivyo ndivyo tunavyozipambanua Ishara (Aya) kwa kaumu wanaoshukuru." Yaani, tunazitofautisha, na tunazifafanua, na tunazitolea mifano, na tunazipeleka kwa kaumu wanaomshukuru Mwenyezi Mungu kwa kuzikubali neema zake, na kuzikiri, na kuzitumia katika radhi za Mwenyezi Mungu. Basi hao ndio wanaonufaika na yale ambayo Mwenyezi Mungu ameyaeleza kwa kina katika Kitabu chake miongoni mwa hukumu mbalimbali na matakwa ya Mwenyezi Mungu. Kwa sababu wanaziona kuwa ni miongoni mwa neema kubwa zaidi zilizowafikia kutoka kwa Mola wao Mlezi. Basi wanazipokea kwa kuzihitaji na wanazifurahia; kwa hivyo, wanazizingatia na kuzitafakari. Kwa hivyo, inawabainikia katika maana zake kulingana na utayari wao. Na huu ni mfano wa nyoyo wakati unapoziteremkia wahyi, ambao ndio kiini cha uhai, kama vile mvua ilivyo kiini cha uhai. Kwani, nyoyo nzuri wakati zinapojiwa na wahyi, zinaukubali, na kuufunza, na kuota kulingana na uzuri wa chembe zake. Na ama nyoyo mbovu ambazo hazina heri yoyote ndani yake, unapozijia wahyi, haupati pahala panapofaa, bali unazikuta zimeghafilika, zimepena mgongo au zinapingana. Kwa hivyo, ikawa ni kama mvua ambayo inapita juu ya ardhi ya chumvi, na ya mchanga na ya mawe, hivyo basi haiathiri ndani yake hata kidogo. Na hili ni kama kauli yake Mtukufu: "Aliteremsha maji kutoka mbinguni, na mabonde yakamiminika kwa kiasi chake, na mafuriko yakabeba mapovu yaliyokusanyika juu yake..." hadi mwisho wa Aya hizi.

59. Tulimpeleka Nuhu kwa kaumu yake, naye akasema: Enyi kaumu yangu! Muabuduni Mwenyezi Mungu. Nyinyi hamna Mungu ila Yeye. Hakika mimi ninawahofia adhabu ya Siku iliyo kuu. 60. Wale watukufu katika kaumu yake wakasema: Hakika sisi tunakuona wewe umo katika upotofu ulio dhahiri. 61. Akasema: Enyi watu wangu! Mimi simo katika upotofu, lakini mimi ni Mtume nitokaye kwa Mola Mlezi wa viumbe vyote. 62. Nawafikishia Ujumbe wa Mola Mlezi wangu, na ninawanasihi; na ninayajua kwa Mwenyezi Mungu msiyoyajua nyinyi. 63. Je, mnastaajabu kukujieni mawaidha yanayotoka kwa Mola Mlezi wenu kwa njia ya mtu aliye ni mmoja katika nyinyi, ili akuonyeni na ili mumche Mungu, na ili mpate kurehemewa? 64. Basi walimkanusha. Nasi tukamwokoa yeye na waliokuwa pamoja naye katika jahazi. Na tukawazamisha wale waliozikanusha Ishara zetu. Hakika hao walikuwa watu vipofu.

Mwenyezi Mungu Mtukufu alipotaja ushahidi wa tauhidi yake katika sentensi halali; Aliunga mkono hilo kwa kutaja yaliyowapata Mitume waliolingania tauhidi pamoja na mataifa yao waliokadhibisha hilo; na jinsi Mwenyezi Mungu alivyowaunga mkono watu wa tauhidi na kuwaangamiza wale waliokuwa wagumu na hawakunyenyekea kwao, na jinsi wito wa Mitume ulivyokubalika juu ya dini moja na imani moja.

# {59} Amesema Nuhu wa kwanza katika Mitume: "Tulimtuma Nuhu kwa kaumu yake" akiwalingania wamuabudu Mwenyezi Mungu peke yake walipokuwa wakiabudu masanamu. Akawaambia: Enyi watu wangu! kumwabudu Mungu;" yaani, muunganisheni, "Nyinyi hamna mungu isipokuwa Yeye." Kwa sababu, Yeye ndiye Muumbaji, Mlinzi, Mtawala wa kila kitu, na kila kitu kisichokuwa Yeye ni kiumbe kilichoumbwa na hakina uwezo juu Yake wala hakimiliki juu ya kitu chochote. Kisha akawatia hofu adhabu ya Mwenyezi Mungu ikiwa hawakumtii, na akasema: "Mimi nawahofia adhabu ya Siku kubwa." Hii ni sehemu ya nasaha zake, rehema na amani ziwe juu yao. Ambapo waliogopa mateso ya milele na taabu ya milele. Kama ndugu zake katika Mitume ambao huruma yao kwa viumbe ni kubwa kuliko huruma ya baba zao na mama zao.

# {60} Alipowaambia maneno haya, wakamjibu kwa jibu baya zaidi, na wakasema: “Waheshimiwa katika kaumu yake”; yaani, viongozi matajiri wanaofuatwa, ambao wamezoea kutakabari kwa haki na kutowanyenyekea Mitume: "Hakika sisi tunakuona uko katika upotovu ulio wazi," na fedheha ya Mwenyezi Mungu juu yao haikuwatosheleza. Wamenyenyekea Kwake, bali walikuwa wakitakabari na wakamtupia tuhuma kubwa, na wakamtia upotevu, wala hawakuridhika na upotovu tu, mpaka waufanye kuwa ni upotovu ulio wazi kwa kila mtu! Hii ni moja ya aina kubwa kabisa ya kiburi, ambayo haitumiki kwa watu dhaifu wa akili. Bali, maelezo haya yanawahusu watu wa Nuh, ambao walikuja kwenye masanamu waliyokuwa wakiyatengeneza na kuyachonga kwa mikono yao wenyewe kutoka kwa vitu visivyo na uhai. Msikie, wala msione, na wala haziwafai kitu, basi wakawaweka katika cheo cha Muumba wa mbingu, na wakawafanyia wanayostahiki, wao ni wenye uwezo wa kila aina ya ukaribu. Walikuwa na akili ambazo kwazo uthibitisho wa Mungu ungeweza kuthibitishwa dhidi yao; wangehukumiwa kuwa wendawazimu wameongoka zaidi kuliko wao, na hakika wao walikuwa waongofu na wenye akili zaidi kuliko wao.

# {61 - 62} Nuh akawajibu kwa wema na akawaonea huruma ili wapate kunyenyekea kwake, na akasema, "Enyi watu wangu! Yaani mimi sijapotea katika jambo lolote katika nyanja zote, bali mimi ni mwongozo, bali uwongofu wake, rehema na amani ziwe juu yake, ni kama uwongofu wa ndugu zake, Mwenye nguvu miongoni mwa Mitume. Aina ya uwongofu wa juu kabisa, uliokamilika na uliokamilika, nao ni uwongofu wa ujumbe uliokamilika na uliokamilika. Na ndiyo maana akasema, "Lakini mimi ni Mtume kutoka kwa Mola Mlezi wa walimwengu wote." Yaani, Mola wangu, Mola wenu Mlezi, na Mola wa viumbe vyote, ambaye ameviinua viumbe vyote kwa aina mbalimbali za elimu, na malezi yake makubwa zaidi ni kuwatuma kwa waja wake Mitume wenye kuwaamrisha kutenda mema, maadili mema, na wema, na Imani, na kuwakataza kinyume chake. Na ndiyo maana akasema, "Nawafikishia Aya za Mola wangu Mlezi na nawanasihi." Yaani, kazi yangu ni kuwafikishia ufafanuzi wa tauhidi yake na maamrisho yake na makatazo yake kwa namna ya kukunasihi na kukuhurumia. "Na ninayajua kwa Mwenyezi Mungu msiyoyajua." Ni wajibu kwamba mnitii mimi na mtiini amri yangu ikiwa mnajua.

# {63} "Je, mnastaajabu kukufikieni ukumbusho kutoka kwa Mola wenu Mlezi juu ya mtu miongoni mwenu?" Yaani, vipi mnastaajabishwa na hali ambayo haifai kustaajabishwa nayo?Na ni kwamba mmwejiwa na ukumbusho, na mawaidha, na nasaha zilizokuja kutoka kwa mtu miongoni mwenu, ambaye ukweli, uaminifu, na hali yake mnaijua? Hali hii ya mambo ni matokeo ya utunzaji wa Mungu kwako, haki Yake, na ukarimu Wake, ambao unapokelewa kwa kukubalika na shukrani. Na kauli yake: {Ili akuonyeni, na mpate kuogopa, na mrehemewe}. Yaani: kukuonyasheni adhabu iumizayo, na kufanya sababu za kuokoa kwa kumcha Mwenyezi Mungu kwa nje na kwa ndani, na hivyo mtazipata, na rehema kubwa ya Mwenyezi Mungu itashuka.

# {64} Lakini haikiwafaidi kitu wala kufaulu "Basi wakamkadhibisha, kwa hivyo tukamwokoa yeye na wale waliokuwa pamoja naye katika safina." Yaani, safina ile ambayo Mwenyezi Mungu alimwamuru Nuhu, amani iwe juu yake, kuitengeneza, na akamfunulia wahyi kuwa abebe jozi katika kila aina ya mnyama, na jamaa zake, na wale walioamini pamoja naye. Basi akawabeba ndani yake, na Mwenyezi Mungu akawaokoa kwa hiyo. "Na tuliwazamisha wale waliozikadhibisha Ishara zetu, hakika wao walikuwa ni kaumu vipofu" wa uwongofu. Waliiona haki, na Mwenyezi Mungu akawaonyesha kwa mkono wa Nuhu katika Ishara zilizo wazi ambazo wenye akili wanaziamini, lakini wakamdhihaki, wakamfanyia stihizai, na wakakufuru.

65. Na kwa 'Aadi tulimpeleka ndugu yao, Huud. Akasema: Enyi watu wangu! Muabuduni Mwenyezi Mungu. Nyinyi hamna mungu ila Yeye. Basi je, hamumchi? 66. Wakasema watukufu wa wale waliokufuru katika kaumu yake: Sisi tunakuona umo katika upumbavu, na hakika sisi tunakufikiria kuwa wewe ni katika waongo. 67. Akasema: Enyi watu wangu! Mimi sina upumbavu. Lakini mimi ni Mtume niliyetoka kwa Mola Mlezi wa viumbe vyote. 68. Nawafikishia ujumbe wa Mola wangu Mlezi. Na mimi kwenu ni mwenye kuwanasihi, mwaminifu 69. Mnaona ajabu kukufikieni mawaidha yanayo toka kwa Mola wenu Mlezi kwa mtu aliye mmoja wenu nyinyi ili awaonye? Na kumbukeni alivyo kufanyeni mshike pahala pa kaumu ya Nuhu, na akawazidishia katika umbo. Basi zikumbukeni neema za Mwenyezi Mungu ili mpate kufanikiwa. 70. Wakasema: Je! Umetujia ili tumuabudu Mwenyezi Mungu peke yake, na tuyaache waliyokuwa wakiyaabudu baba zetu? Basi tuletee hayo unayotuahidi, ukiwa miongoni mwa wasemao kweli. 71. Akasema: Bila ya shaka adhabu na ghadhabu zimekwisha kuwaangukia kutoka kwa Mola wenu Mlezi. Mnabishana nami kwa ajili ya majina tu mliyoyaita nyinyi na baba zenu ambayo kwayo Mwenyezi Mungu hakuteremsha uthibitisho? Basi ngojeni, mimi pia ni pamoja nanyi katika wanaongoja 72. Basi tukamwokoa yeye na waliokuwa pamoja naye kwa rehema zetu, na tukaikata mizizi ya wale waliozikanusha Ishara zetu, na hawakuwa wenye kuamini.

# {65} Yaani, "na", tulituma "kwa 'Aadi;" - wa kwanza waliokuwa katika ardhi ya Yemen - "ndugu yao" kwa nasaba ya "Hud," amani iwe juu yake, akiwalingania kwenye tauhidi, na akiwakataza ushirikina na kuvuka mipaka katika ardhi. Basi akawaambia, "Enyi watu wangu! Muabuduni Mwenyezi Mungu. Nyinyi hamna mungu ila Yeye. Basi je, hamumchi?"

# {66} Lakini hawakuitikia wala hawakufuta, na wakasema "watukufu wa wale waliokufuru katika kaumu yake;" wakiukataa wito wake na wakiishutumu kauli yake: "Hakika sisi tunakuona umo katika upumbavu, na hakika sisi tunakufikiria kuwa wewe ni katika waongo." Yaani, sisi tunakuona wewe si chochote isipokuwa ni mpumbavu na mtu asiye na akili, na tunakudhania sana kuwa wewe ni miongoni mwa waongo. Lakini haki iliwageukia na upofu wao ukamakinika kwa vile walivyomtuhumu nabii wao - amani iwe juu yake- kwa yale wanayosifika kwayo, na yeye ndiye aliye mbali zaidi nayo. Kwani hakika wao ndio wapumbavu na waongo, na ni upumbavu gani mkubwa zaidi kuliko yule aliyeikabili haki ya haki zote kwa kuikataa na kuikanusha, na anajivuna akaacha kufuata waelekezaji na washauri, na moyo wake na ndani yake ikamfuata kila shetani muasi, akaiweka ibada mahali pasipokuwa pake, basi akamwabudu asiyekuwa na manufaa yoyote kwake miongoni mwa miti na mawe? Na je, ni uongo gani mkubwa zaidi kuliko uongo wa yule aliyeyanasibisha mambo haya kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu?

# {67} "Akasema: Enyi kaumu yangu! Mimi sina upumbavu," kwa vyovyote vile, bali yeye ni Mtume, mwenye kuongoza, Mwongofu. "Lakini mimi ni Mtume niliye toka kwa Mola Mlezi wa viumbe vyote."

# {68} "Nawafikishia jumbe za Mola wangu Mlezi. Na mimi kwenu ni mwenye kuwanasihini, mwaminifu" basi la wajibu juu yenu ni kuyapokea haya kwa kuyakubali, na kufuata, na kumtii Mola Mlezi wa waja.

# {69} "Mnaona ajabu kuwafikia mawaidha yanayotoka kwa Mola wenu Mlezi kwa mtu aliye mmoja wenu nyinyi ili awaonye?" Yaani, vipi mnastaajabishwa na jambo lisilo la kushangaza, ambalo ni kwamba Mwenyezi Mungu ametuma kwenu mtu kutoka miongoni mwenu, ambaye mnayajua mambo yake, akiwakumbusha yaliyo kwa maslahi yenu, na kuwahimiza kufanya yale yenye manufaa kwako; na ukastaajabishwa na hayo kama wanavyoyastaajabia wanaokadhibisha. "Na kumbukeni alipowafanyia makhalifa baada ya kaumu ya Nuhu." Yaani, Msifuni Mola wenu Mlezi, na mshukuruni alipowawekea ufalme katika ardhi na akawafanyia nyinyi baada ya mataifa yaliyoangamizwa yaliyowakadhibisha Mitume; basi Mwenyezi Mungu akawaangamiza na akawaacha muone jinsi mtakavyofanya. Nyinyi mnaendelea kukufuru kama walivyothibiti, yasije yakawasibu; "na" kumbukeni neema ya Mwenyezi Mungu iliyo juu yenu aliyowapa. Na ni kuwa "Amewazidishia kwa wingi wa viumbe;" katika ukubwa wa miili, na katika ukali wa dhulma. "Basi kumbukeni neema za Mwenyezi Mungu;" yaani, baraka zake nyingi na mikono yake ya mara kwa mara, "labda," ikiwa mtawakumbuka kwa kuwashukuru na kuwatimizia haki zao "mtafaulu." Yaani, utafikia kile unachotaka na kuokolewa na kile kinachoogopewa.

# {70} Basi akawaidhi, na akawakumbusha, na akawaamrisha kumpwekesha Mwenyezi Mungu, na akawatajia jinsi alivyojieleza kuwa ni mshauri mwaminifu, na akawaonya kwamba Mwenyezi Mungu atawachukua kama alivyowachukua wale wa kabla yao, na akawakumbusha neema za Mwenyezi Mungu juu yao na riziki yake nyingi kwao. Lakini hawakufuata, wala hawakuitikiwa, wakasema, wakishangazwa na wito wake na kumwambia kuwa haiwezekani kwao kumtii: "Je! Umetujia ili tumwabudu Mwenyezi Mungu peke yake, na tuyaache waliyokuwa wakiyaabudu baba zetu?" Mwenyezi mungu awalaani! Walilifanya jambo ambalo ni wajibu wa wajibu zote na ukamilifu na kamilifu zaidi ya mambo yote miongoni mwa mambo ambayo hawayapingi kwayo yale waliyowakuta nayo baba zao. Basi wakatanguliza yale waliyokuwa nayo baba zao wapotovu miongoni mwa ushirikina na kuabudu masanamu juu ya yale waliyoyalingania Mitume, ya kumpwekesha Mwenyezi Mungu bila ya mshirika yeyote, na wakamkadhibisha Nabii wao na wakasema: “Basi tuletee hayo unayotuahidi, ukiwa miongoni mwa wasemao kweli." Na huku ni kujiombea dhidi ya nafsi zao wenyewe.

# 71. Kisha Hud, amani imshukie, akawaambia: "Bila ya shaka adhabu na ghadhabu zimekwisha waangukia kutoka kwa Mola wenu Mlezi." Yaani, ni lazima yatokee kwa kuwa sababu zake zimeshafanyika na wakati umefika wa maangamio. "Mnabishana nami kwa ajili ya majina tu mliyoyaita nyinyi na baba zenu." Yaani, vipi mnabishana juu ya mambo ambayo hayana ukweli, na masanamu mnayoyaita miungu, na hali hayana uungu ndani yake, wala uzito wa chembe, na "ambayo kwayo Mwenyezi Mungu hakuteremsha uthibitisho wowote"; kwani kama yangekuwa sahihi, Mwenyezi Mungu angeyateremshia mamlaka. Kwa hivyo, kutokuwepo kuteremshwa kwake ni ushahidi juu ya ubatili wake. Kwani hakuna kitu kinachotakikana wala kilichokusudiwa - hasa mambo makubwa - isipokuwa Mwenyezi Mungu amebainisha kuhusiana nayo hoja mbalimbali zinazoyaashiria na mamlaka yasiyofichikana pamoja nayo. "Basi ngojeni" adhabu itakayowapata ambayo niliwaahidi. "Hakika mimi pia ni pamoja nanyi katika wanaongoja." Na kuna tafauti baina ya kungoja huko kuwili: kungoja kwa yule anayehofia kutokea adhabu, na anayetarajia ushindi na malipo kutoka kwa Mwenyezi Mungu.

# {72} Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu akahukumu baina ya makundi mawili haya na akasema: "Basi tukamwokoa yeye." Yaani, Hud "na wale" walioamini pamoja naye "kwa rehema kutoka kwetu," kwani yeye ndiye aliyewaongoa kwenye Imani, na akaifanya imani yao kuwa ni njia ya kupata rehema yake, na akawaokoa; kwa rehema yake. "Na tukakata mizizi ya wale waliozikanusha Ishara zetu." Yaani, tuliwaangamiza kwa adhabu kali ambayo haikumwacha yeyote miongoni mwao, na Mwenyezi Mungu akaupa mamlaka juu yao "upepo tasa. Haukuacha chochote ulichokijia isipokuwa ulikifanya kuwa kama kifusi." "Basi wakaangamizwa na wakawa haionekani isipokwa majumba yao tu, basi tazama vipi ulikuwa mwisho wa walioonywa." Wale ambao hoja zilithibitishwa juu yao lakini hawakuzifuata, na wakaamrishwa kuamini lakini hawakuamini, basi ukawa mwisho wao ni maangamivu, na hizaya, na fedheha. "Na wakafuatishiwa laana katika dunia hii, na Siku ya Qiyama. Basi tambueni mtanabahi! Hakika kina 'Aadi walimkufuru Mola wao Mlezi. Na tambueni mtanabahi kuwa hakika kina 'Aadi kaumu ya Hud waliangamizwa." Na Akasema hapa, "Na tukaikata mizizi ya wale waliozikanusha Ishara zetu, na hawakuwa wenye kuamini" kwa namna yoyote ile. Bali maelezo yao yalikuwa ni kukadhibisha na kufanya ukaidi, na sifa yao ilikuwa ni kiburi na uharibifu.

73. Na kwa Thamud tulimpeleka ndugu yao, Swaleh. Akasema: Enyi watu wangu! Muabuduni Mwenyezi Mungu. Nyinyi hamna Mungu ila Yeye. Hakika imekwisha wafikia Ishara iliyo wazi kutoka kwa Mola wenu Mlezi. Huyu ni ngamia jike wa Mwenyezi Mungu aliye Ishara kwenu. Basi mwachieni ale kwenye ardhi ya Mwenyezi Mungu, wala msimdhuru, isije kukushukieni adhabu chungu. 74. Na kumbukeni alivyowafanya wa Makhalifa wa A'adi na akawaweka vizuri katika nchi, mnajenga majumba ya fakhari katika nyanda zake, na mnachonga majumba katika milima. Basi zikumbukeni neema za Mwenyezi Mungu wala msitende uovu katika nchi kwa ufisadi. 75. Waheshimiwa wa kaumu yake wanaojivuna waliwaambia wanaoonewa wenye kuamini miongoni mwao: Je, mnaitakidi ya kwamba Swaleh ametumwa na Mola wake Mlezi? Wakasema: Hakika sisi tunayaamini yale aliyotumwa nayo. 76. Wakasema wale wanaojivuna: Sisi tunayakataa hayo mnayoyaamini. 77. Na wakamuua yule ngamia, na wakaiasi amri ya Mola Mlezi wao, na wakasema: Ewe Saleh! Tuletee unayotuahidi ikiwa wewe ni miongoni mwa Mitume. 78. Basi tetemeko la ardhi likawanyakua, na kulipokucha wakawa majumbani mwao kifudifudi wamekwisha kufa. 79. Basi Swaleh akawaacha na akasema: Enyi watu wangu! Niliwafikishia Ujumbe wa Mola wangu Mlezi, na nikawanasihi, lakini nyinyi hamwapendi wenye nasaha.

# {73} Yaani "Na" tuliwatuma "kwa Thamud;" Kaumu mashuhuri iliyokuwa inakaa Al-Hijr na ardhi ya Hijaz iliyoizunguka Bara la Arabu, Mwenyezi Mungu akawatuma kwao "ndugu yao Saleh;" Nabii anayewaita wao kwenye Imani na Tauhidi na kuwakataza ushirikina na ukafiri. Basi akasema, "Enyi watu wangu, muabuduni Mwenyezi Mungu, hamna mungu ila Yeye." "Imekufikieni hoja iliyo wazi kutoka kwa Mola wenu Mlezi;" yaani, muujiza usio wa kawaida wa desturi ambazo si chochote ila ni dalili ya mbinguni ambayo watu hawawezi kuifahamu. Kisha akaifafanua kwa kusema: "Huyu ni ngamia jike wa Mungu kuwa ni Ishara kwenu." Yaani, huyu ni ngamia jike mtukufu na mwema kwa sababu ya kuwa ni nyongeza ya utukufu kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu, kuna Aya kubwa kwenu juu yake, na maana ya Aya ilitajwa katika kauli yake: "Ana kinywaji. Na mtakunywa katika siku maalumu." Na walikuwa na kisima kikubwa kinachojulikana kama kisima cha ngamia jike, wakabadilishana ndani yake na ngamia jike, kwa ajili ya ngamia siku anayokunywa. Na wanakunywa maziwa katika kiwele chake, na wapo siku watamrudisha na ngamia atawaacha. Na Nabii wao Saleh (amani iwe juu yake) akawaambia: "Basi waacheni mle katika ardhi ya Mwenyezi Mungu." Hamfai kufanya chochote kwa riziki zake, "Wala msiiguse kwa madhara;" yaani, pamoja na mtumwa au kitu kingine, "kisha itawashika adhabu chungu."

# {74} "Na kumbukeni Alipowafanya makhalifa" katika ardhi ili mpate kustarehesha na kuyatimiza matakwa yenu, "baada ya Aadi} wale ambao Mwenyezi Mungu aliwaangamiza na akakufanyeni makhalifa wao, na akawaweka katika ardhi. Yaani, Amewafanyia humo na akawafanyia wepesi njia zinazoongoza kwenye mnayoyataka na kuyatafuta. "Mnachukua majumba katika tambarare zake;" yaani nchi tambarare zisizo na milima zina nyumba, na kutoka milimani kuna nyumba wanazozichonga, kama inavyoonekana hadi sasa, kazi zao milimani, kama makao, mawe na mengineyo, na kadhalika; yatabaki maadamu milima itabaki. "Basi kumbukeni neema za Mwenyezi Mungu;" yaani, baraka zake, na fadhila, na riziki, na uwezo aliowapa. "Wala msieneze ufisadi katika ardhi kwa kueneza ufisadi;" yaani, msiharibu ardhi kwa ufisadi na uadui. Uhalifu umeziacha nyumba zinazokaliwa zikiwa zimeachwa, na kuzifanya nyumba zao kuwa tupu, na kuyaacha makazi yao kuwa ukiwa baada yao.

# {75} "Wakasema watu mashuhuri waliojivuna katika kaumu yake;" yaani, viongozi na watukufu waliojivuna kwa ajili ya haki, "kwa wale waliodhulumiwa." Wakasema: "Kwa walioamini mnajua kwamba Saleh ametumwa kutoka kwa Mola wake Mlezi." Yaani, ni mkweli au mwongo? Wale waliodhulumiwa wakasema: Sisi ni kwa yale "tumetuma nayo waumini" katika upweke wa Mwenyezi Mungu na habari zake na maamrisho yake na makatazo yake.

# {76} "Wakasema wale waliotakabari: Hakika sisi tunamkufuru yule ambaye nyinyi mmemuamini.” Kiburi hakikuwafanya waitii haki ambayo wanyonge wanainyenyekea.

# {77} "Basi wakamchinja ngamia jike," naye akawatishia ya kwamba wakimdhuru, itawafikia adhabu chungu. "Na wakaasi amri ya Mola wao Mlezi." Yaani, walikuwa wakimfanyia ukatili na wakamfanyia jeuri. Mwenye kumuasi ataonjeshwa adhabu kali, bila kosa lolote, Mwenyezi Mungu amewawekea adhabu ambayo hakuiwezesha kwa wengine. "Na wakasema" kwa vitendo hivyo walikuwa wakithubutu mbele ya Mwenyezi Mungu, wakimtukuza, bila kujali wanayoyafanya, bali wanajivuna nayo. Ewe Saleh! tuletee unayotuahidi - ikiwa wewe ni miongoni mwa wakweli - miongoni mwa adhabu." Kisha akasema: "Furahini majumbani mwenu siku tatu. Hiyo ni ahadi isiyo ya uongo."

# {78} "Basi tetemeko la ardhi likawachukua, na wakawa majumbani mwao wako kifudifudi wamekwisha kufa," juu ya magoto yao, tayari Mwenyezi Mungu ameshawaangamiza na akaikata mizizi yao.

# {79} "Basi akawaacha" Swaleh, amani iwe juu yake, wakati Mwenyezi Mungu alipofikishia adhibu, "na akasema" akiwaambia kwa kuwakaripia, na kuwalaumu baada ya Mwenyezi Mungu kuwaangamiza. "Enyi kaumu yangu! Hakika, niliwafikishia ujumbe wa Mola wangu Mlezi, na nikawanasihi." Yaani, yote aliyonituma nayo kwenu Mwenyezi Mungu nimekwisha wafikishia, na nimefanya hima kuwaongoa, na nimejitahidi kuwafanya mfuate Njia iliyonyooka na Dini iliyonyooka sawa; "lakini nyinyi hamuwapendi wenye kunasihi." Bali mliyakataa maneno ya wenye kunasihi, na mkamtii kila shetani aliyefukuziliwa mbali. Na jua kwamba wengi wa wafasiri wanataja katika kisa hiki kwamba ngamia jike yule alitoka kwenye jiwe imara, laini walilompendekezea Swaleh, na kwamba lilipata machungu kama machungu ya mwanamke mjamzito; basi ngamia jike huyo akatoka hali ya kuwa wanatazama. Na kwamba alikuwa na mwana ngamia mdogo wakati walipomchinja, aliyelia milio tatu na mlima ukampasukia na akaingia humo. Na kwamba Swaleh, amani iwe juu yake, aliwaambia: "Ishara ya kuwateremkia adhabu ni kwamba mtaamka katika siku ya kwanza miongoni mwa zile siku tatu hali ya kuwa nyuso zenu ni za njano, na siku ya pili ni nyekundu, na siku ya tatu ni nyeusi.” Basi ikawa kama alivyosema. Na hayo ni miongoni mwa hadithi za Banu Israili ambazo haifai kuzinukuu katika kukitafasiri Kitabu cha Mwenyezi Mungu, na hakuna katika Qur-ani kinachoashiria chochote katika hayo kwa njia yoyote ile. Bali lau kuwa zingekuwa sahihi, basi Mwenyezi Mungu Mtukufu angezitaja, kwa sababu ndani yake kuna maajabu, na mazingatio, na Ishara mbalimbali Mwenyezi Mungu hawezi kuzipuuza, na kuacha kuzitaja mpaka zije kutokea kwa njia ya yule asiyeaminika katika kunukuu kwake. Bali Qur-aani inakadhibisha baadhi ya haya yaliyotajwa. Kwani Swaleh aliwaambia, “Jifurahisheni katika nyumba zenu siku tatu.” Yaani, furahieni na stareheni kwa wakati huu mfupi sana. Kwani, nyinyi hamna starehe wala kujifurahisha isipokuwa haya. Na ni furaha gani na starehe kwa wale ambao Nabii wao aliwaahidi kutokea kwa adhabu na akawatajia kutokea kwa vitangulizi vyake, kwa hivyo vikatokea siku baada ya siku kwa namna inayowajumlisha na kuwaenea; kwa sababu, wekundu wa nyuso zao, na umanjano wake, na weusi wake ni katika adhabu? Je, hili si isipokuwa lipinganalo na Qur-aani na kinyume chake? Kwani Qur-ani ina utoshelevu na mwongozo juu ya kila kitu kinginecho. Ndiyo, lau kuwa kulikuwepo na jambo lililo sahihi kutoka kwa Mtume wa Mwenyezi Mungu – rehema na amani ziwe juu yake – ambalo halipingani na Kitabu cha Mwenyezi Mungu, basi kwa kichwa na jicho tunalikubali. Nayo ni katika yale ambayo Qur-ani ilituamrisha kufuata, “Na anachowapa Mtume, basi kichukueni. Na anachowakataza, basi komekeni." Na tayari imeshatangulia kwamba hairuhusiki kukitafsiri Kitabu cha Mwenyezi Mungu kwa kutegemea habari za Banu Israili, hata kama ni kwa rai inayoruhusu kusimulia kutoka kwao mambo ambayo hayajathibitishwa kuwa ni ya uongo. Kwa sababu, maana za Kitabu cha Mwenyezi Mungu ni ya hakika, na hayo ni mambo ambayo hayawezi kusadikiwa wala kukadhibishwa. Basi viwili hivyo haviwezi kufikiana.

80. Na Lut alipowaambia kaumu yake, "Je, mnafanya uchafu ambao hajawatangulia kwa huo yeyote katika walimwengu?" 81. Hakika nyinyi mnawaingilia wanaume kwa shahawa na mnawaacha wanawake? Bali nyinyi ni watu wapitilizao! 82. Na halikuwa jibu la kaumu yake isipokuwa walisema, "Watoeni kutoka katika mji wenu. Maana wao hakika ni watu wanaojitakasa." 83. Basi tukamwokoa yeye na ahali zake, isipokuwa mkewe, alikuwa miongoni mwa walioangamia. 84. Na tukawanyeshea mvua. Basi tazama jinsi ulivyokuwa mwisho wa wahalifu.

# {80} Yani "na" mtaje mja wetu "Lut" amani iwe juu yake, tulipomtuma kwa kaumu yake, Awaamrishe kumwabudu Mwenyezi Mungu peke yake, na awakataze machafu ambayo hakuna yeyote aliyewatangulia kwayo katika walimwengu. Kwa hivyo Akasema, "Je, mnafanya uchafu." Yaani, jambo ambalo lilifikia ukubwa na ubaya kiasi kwamba umechukua aina za uchafu wote, "hakuwatangulia kwa huo yeyote katika walimwengu." Na kuwa kwake uchafu ni miongoni mwa mambo mabaya sana; na kuwa kwao wa kwanza katika hilo, na kulizua, na kuliweka kama ada kwa wale walio baada yao pia ni miongoni mwa mambo mabaya sana.

# {81} Kisha akaubainisha kwa kauli yake, "Hakika nyinyi mnawaingilia wanaume kwa shahawa na mnawaacha wanawake?" Yaani, vipi mnawaacha wanawake ambao aliwaumbia Mwenyezi Mungu, na ndani yao ndiyo kuna starehe inayokubaliana na shahawa na maumbile. Na mnazijia tupu za nyuma za wanaume ambazo ndizo pahali pabaya zaidi na paovu zaidi, na mahali patokeapo uvundo na machafu, ambapo ni aibu kupataja tu achilia mbali kupagusa na kupakaribia. "Bali nyinyi ni kaumu wapitilizao." Yaani wanaovuka mipaka aliyoweka Mwenyezi Mungu, wanaoyafanyia ujasiri maharamisho yake.

# {82} "Na halikuwa jibu la kaumu yake isipokuwa walisema, "Watoeni kutoka katika mji wenu. Maana wao hakika ni watu wanaojitakasa." Yaani wanajiepusha na kufanya machafu, "nao hawakuona baya lolote kwao isipokuwa kuwa walimwamini Mwenyezi Mungu, Mwenye nguvu kuu, Msifiwa zaidi."

# {83} "Basi tukamwokoa yeye na ahali zake, isipokuwa mkewe, alikuwa miongoni mwa walioachwa nyuma." Yaani, waliobaki nyuma, walioadhibiwa; Mwenyezi Mungu alimwamrisha aende pamoja na ahali zake usiku. Kwani adhabu hiyo ilikuwa ya kuwafikia kaumu yake asubuhi. Basi akaondoka pamoja nao isipokuwa mkewe, yeye alipatwa na yale yaliyowapata.

# {84} "Na tukawanyeshea mvua." Yaani, vijiwe vya moto kabisa kutoka Motoni, na Mwenyezi Mungu akamfanya juu yake kuwa chini yake. "Basi tazama jinsi ulivyokuwa mwisho wa wahalifu." Maangamio na hizaya ya daima.

85. Na kwa (watu wa) Madyana tulimtuma ndugu yao Shu'aib. Akasema, "Enyi kaumu yangu! Muabuduni Mwenyezi Mungu. Hamna mungu yeyote isipokuwa Yeye. Hakika imekwisha wajia hoja wazi kutoka kwa Mola wenu Mlezi. Basi timizeni sawasawa vipimo na mizani, wala msiwapunje watu vitu vyao, wala msifanye uharibifu katika ardhi baada ya kutengenea kwake. Hayo ndiyo bora kwenu ikiwa nyinyi ni Waumini.” 86. Wala msikae katika kila njia mkitishia, na mkiizuia njia ya Mwenyezi Mungu wale waliomuamini, na mkiitaka ipotoke. Na kumbukeni mlipokuwa wachache, naye akawafanya kuwa wengi. Na tazameni jinsi ulivyokuwa mwisho wa waharibifu. 87. Na kama liko kundi miongoni mwenu lililoamini haya niliyotumwa nayo, na kundi jingine halikuamini, basi subirini mpaka Mwenyezi Mungu ahukumu baina yetu. Naye ndiye Mbora zaidi wa wenye kuhukumu. 88. Wakasema waheshimiwa waliotakabari katika kaumu yake, "Lazima tutakutoa ewe Shu'aib na wale walioamini pamoja nawe katika mji wetu, au lazima mtarejea katika mila yetu." Akasema, "Je, hata kama tunachukia?" 89. "Bila ya shaka tutakuwa tumemzulia uwongo Mwenyezi Mungu ikiwa tutarudi katika mila yenu baada ya Mwenyezi Mungu kwisha tuokoa kutokana nayo. Wala haiwi kwetu sisi kuirejea mila hiyo, isipokuwa akitaka Mwenyezi Mungu, Mola wetu Mlezi. Mola wetu Mlezi umekienea kila kitu kwa elimu. Kwa Mwenyezi Mungu tumetegemea. Mola wetu Mlezi, hukumu baina yetu na kaumu yetu kwa haki, nawe ndiwe Mbora zaidi wa wanaohukumu." 90. Na wakasema waheshimiwa waliokufuru katika kaumu yake, "Mkimfuata Shu'aib, basi hakika nyinyi mtahasiri." 91. Basi tetemeko la ardhi likawachukua, kwa hivyo wakawa katika makazi yao wameanguka kifudifudi. 92. Wale waliomkadhibisha Shu'aib ni kama kwamba hawakuishi humo. Wale waliomkadhibisha Shu'aib walikuwa ndio waliohasiri. 93. Basi akawaachilia mbali na akasema, "Enyi kaumu yangu! Hakika nimewafikishia jumbe za Mola wangu Mlezi, na nimewanasihi. Basi vipi niwahuzunikie kaumu makafiri?"

# 85. Yani "Na" tulituma kwa kabila la Madyana ambalo ni mashuhuri "ndugu yao" katika nasaba "Shu’aib" akiwaita wamwabudu Mwenyezi Mungu peke yake, bila ya mshirika yeyote, na awaamrishe kutimiza vipimo na mizani, na kwamba wasiwapunje watu vitu vyao, na kwamba wasizidishe kufanya uharibifu katika ardhi, kwa kukithirisha maasia. Na ndiyo maana akasema, “wala msifanye uharibifu katika ardhi baada ya kutengenea kwake. Hayo ndiyo bora kwenu ikiwa nyinyi ni Waumini.” Kwani kuacha maasia kwa kufuata amri ya Mwenyezi Mungu na kujiweka karibu naye ni bora na ni yenye manufaa zaidi kwa mja kuliko kuyafanya ambako kunapelekea kwenye ghadhabu ya Yeye Afanyaye Atakalo, na adhabu ya Moto.

# {86} "Wala msikae" kwa ajili ya watu "katika kila njia;" yaani, barabara miongoni mwa barabara ambayo inapitwa kwa wingi mkiwatahadharisha watu nayo, na "mkitishia" mwenye kuifuata, "na mkiizuilia njia ya Mwenyezi Mungu" yule anayetaka kuongoka kwayo, "Na mkiitaka ipotoke." Yaani, mkitaka njia ya Mwenyezi Mungu iwe potofu, na mnaigeuza kwa kufuata matamanio yenu. Na lililokuwa la wajibu kwenu na kwa wengine ni kuiheshimu na kuitukuza njia ambayo Mwenyezi Mungu amewawekea waja wake, ili waifuate hadi katika radhi zake na nyumba ya utukufu wake, na aliwarehemu kwayo rehema kubwa zaidi. Na mjibidiishe kuinusuru, na kuilingania, na kuitetea, na wala msiwe wakataao njia yake, wawazuiliao watu nayo. Kwani hilo ni kukufuru neema ya Mwenyezi Mungu na kupingana na Mwenyezi Mungu, na kuigeuza njia iliyonyooka zaidi na ya wastani zaidi, na mnamchukia mwenye kuifuata. "Na kumbukeni," neema ya Mwenyezi Mungu juu yenu "mlipokuwa wachache, naye akawafanya kuwa wengi." Yaani, aliwakuza kwa yale aliyowaruzuku miongoni mwa wake, na uzao, na afya, na kwamba hakuwajaribu kwa maradhi ya mlipuko au maradhi yoyote miongoni mwa maradhi yenye kuwapunguza, wala hakumpa mamlaka adui yoyote ili awaangamize, wala hakuwagawanya katika ardhi. bali aliwabariki kwa umoja wenu, na kuwapa riziki kwa wingi, na wingi wa uzao. "Na tazameni jinsi ulivyokuwa mwisho wa waharibifu. Kwani hamtapata chochote katika mkusanyiko wao isipokuwa mtawanyiko, wala katika maboma yao isipokuwa ukiwa na uharibifu, na wala hawakurithisha utajo mzuri; bali walifuatishwa katika dunia hii laana, na Siku ya Qiyama ni hizaya "kubwa zaidi" na fedheha.

# {87} "Na kama liko kundi miongoni mwenu lililoamini haya niliyotumwa nayo, na kundi jingine halikuamini," nao ndio wengi wao; basi subirini mpaka Mwenyezi Mungu ahukumu baina yetu. Naye ndiye Mbora zaidi wa wenye kuhukumu," basi atamnusuru aliye katika haki, na amwadhibu aliye katika batili.

# {88} “Wakasema waheshimiwa waliotakabari katika kaumu yake,” nao ndio wale waheshimiwa na wakuu miongoni mwao, ambao walifuata matamanio yao, na wakacheza kwa anasa zao. Lakini ilipowajia haki na wakaiona haikubaliani na matamanio yao mabaya, wakaikataa na wakamfanyia jeuri. Kwa hivyo wakamwambia Nabii wao Shu’aib na wale waliokuwa pamoja naye miongoni mwa Waumini dhaifu: "Lazima tutakutoa ewe Shu'aib na wale walioamini pamoja nawe katika mji wetu, au lazima mrejee katika mila yetu." Walitumia nguvu zao za kinyama katika kukabiliana na haki, na hawakuzingatia dini, wala dhima, wala haki. Bali walizingatia na wakafuata matamanio yao, na akili zao za kipumbavu ambazo ziliwaashiria kuisema kauli hii ya upotovu. Wakasema, "Ima urudi wewe na wale walio pamoja nawe katika dini yetu, au lazima tutawatoa katika mji wetu." Naye Shu’aib, Rehema na amani ziwe juu yake, alikuwa akiwalingania kwa kuwataraji waamini, na sasa hakusalimika [kutokana na maovu yao] mpaka walipomtishia ikiwa hatawafuata watamhamisha kutoka tika nchi yake ambayo yeye na wale walio pamoja naye wanaistahiki zaidi kuliko wao. Shu’aib, rehema na amani ziwe juu yake, akawaambia huku akishangaa kwa kauli yao: "Je, hata ingawa tunaichukia?" Yaani, je, tuwafuate katika dini yenu na mila yenu batili hata ingawa tunaichukia, kwa sababu tunaujua ubatili wake? Na hakika analingania kwayo yule ambaye ana aina fulani ya kuitaka. Ama yule anayetangaza kuikataza na kumshutumu mwenye kuifuata, basi vipi analinganiwa kwayo?

# {89} "Bila ya shaka tutakuwa tumemzulia uongo Mwenyezi Mungu ikiwa tutarudi katika mila yenu baada ya Mwenyezi Mungu kwisha tuokoa kutokana nayo." Yaani, shuhudieni juu yetu kwamba sisi hakika tukirejea [ndani yake] baada ya Mwenyezi Mungu kutuokoa kutokana nayo na akatuokoa kutokana na shari yake, kwamba sisi hakika ni waongo, tunamzulia Mwenyezi Mungu uongo. Kwa maana sisi hakika tunajua kwamba hakuna kuzua uongo mkubwa zaidi kuliko yule anayemfanyia Mwenyezi Mungu mshirika, ilhali Yeye ni Mmoja tu, wa Pekee, Mkusudiwa, ambaye hakujichukulia mke wala mwana, wala mshirika katika ufalme. "Wala haiwi kwetu sisi kuirejea mila hiyo; yaani, haiwezekani kwa mfano wetu kurejea humo. Kwa maana, haya katika yasiyowezekana, kwa hivyo Yeye amani iwe juu yake akawakatisha tamaa ya yeye kuafikiana nao kwa njia nyingi. Kwa upande wa kwamba wanaichukia huo ushirikina waliomo. Na Kwa upande kwamba aliyafanya yale waliyo juu yake kuwa ni uongo, na akawashuhudisha kwamba ikiwa atawafuata yeye na wale walio pamoja naye, basi hakika watakuwa waongo. Na miongoni mwake ni kukiri kwao neema ya Mwenyezi Mungu juu yao pale Mwenyezi Mungu alipowaokoa kutokana nayo. Na miongoni mwake ni kwamba, kurudi kwao humo baada ya Mwenyezi Mungu kuwaongoa ni katika yasiyowezekana kwa kuangalia hali yao ya sasa na yale yaliyo katika nyoyo zao ya kumtukuza Mwenyezi Mungu Mtukufu na kumkiria umola, na kwamba Yeye ndiye Mungu peke yake ambaye haifai ibada yoyote isipokuwa kwa ajili yake tu, asiye na mshirika; na kwamba miungu ya washirikina ni batili zaidi ya batili zote, na kisichowezekana zaidi cha visiyowezekana vyote. Na kwa kuwa Mwenyezi Mungu aliwaneemesha akili wanazojua kwazo haki na batili, na uwongofu na upotofu. Na ama kwa kuangalia mapenzi ya Mwenyezi Mungu, na kutaka kwake kutekelezekako katika viumbe vyake, ambako hakuna awezaye kutoka kwa huko, hata kama sababu zitakuwepo kwa wingi, na nguvu zote zikakubaliana. Kwani wao wenyewe hawajihukumu kuwa watafanya kitu au kukiacha, na ndiyo maana akatoa katika hayo, “Wala haiwi kwetu sisi kuirejea mila hiyo, isipokuwa akitaka Mwenyezi Mungu, Mola Mlezi wetu.” Yaani, sisi wala yeyote yule hatuwezi kutoka katika mapenzi Yake ambayo yanafuatana na elimu yake na hekima yake, na “Mola wetu Mlezi umekienea kila kitu kwa elimu,” basi anajua kinachowafaa waja wake, na anachowaendesha kwacho. "Kwa Mwenyezi Mungu tumetegemea;" yaani, tumetegemea kuwa atatuweka imara kwenye Njia iliyonyooka na atatulinda kutokana na njia zote za Jahiim. Kwa maana mwenye kumtegemea Mwenyezi Mungu, Yeye humtosheleza na humrahisishia mambo ya dini yake na dunia yake. “Mola wetu Mlezi! Hukumu baina yetu na kaumu yetu kwa haki.” Yaani, mnusuru aliyedhulumiwa na mwenye haki juu ya dhalimu, anayeipinga haki. “Nawe ndiye mbora zaidi wa wanaohukumu.” Na hukumu yake Yeye Mtukufu kwa waja wake ni ya aina mbili: Hukumu ya elimu kwa kubainisha haki kutokana na batili, na uwongofu kutokana na upotofu, na ni nani aliyenyooka kwenye njia kutokana na yule aliyepotoka mbali nayo. Na aina ya pili ni kuhukumu kwa malipo na kuwaadhibu madhalimu, na kuokoka, na utukufu kwa walio wema. Kwa hivyo, wakamwomba Mwenyezi Mungu kuhukumu baina yao na kaumu yao kwa haki na uadilifu, na kwamba awaonyeshe katika ishara zake na mazingatia yake yatakayokuwa kitenganishi kati ya makundi mawili haya.

# {90} “Na wakasema waheshimiwa waliokufuru katika kaumu yake” wakionya juu ya kumfuata Shu’aib, “Mkimfuata Shu'aib, basi hakika nyinyi mtahasiri." Haya ndiyo yale nafsi zao ziliwashawishi kuyafanya. Kwamba hasara na mashaka ni katika kufuata unyoofu na uwongofu, na hawakujua kwamba hasara yote ni katika kushikamana na upotofu na upotoshaji walio ndani yake, na hakika walijua hilo ilipowafikia adhabu.

# {91} “Basi tetemeko la ardhi likawachukua.” Yaani, tetemeko kubwa la ardhi, “kwa hivyo wakawa katika makazi yao wameanguka kifudifudi " Yaani, walianguka huku wamekufa, wametulia.

# {92} Amesema Yeye Mtukufu akijulisha kuhusu hali ya kufa kwao, “Wale waliomkadhibisha Shu'aib wakawa kama kwamba hawakuishi humo.” Yaani, ni kama kwamba hawakukaa katika makazi yao, na ni kana kwamba hawakustarehekea katika pahali pao hapo, wala hawakukaa chini ya vivuli vyake, wala hawakukaa katika mahali pake pa kupumzikia mchana, wala hawakula katika matunda ya miti yao, lakini adhabu ikawachukua na ikawahamisha kutoka katika sehemu ya pumbao, na michezo na starehe na kuwapeleka kwenye kamazi ya huzuni, na mashaka, na adhabu, na matabaka ya chini. Na ndiyo maana akasema, “Wale waliomkadhibisha Shu'aib ndio waliohasiri.” Yaani, hasara inawahusu wao tu, kwa sababu walizihasiri nafsi zao na ahali zao Siku ya Qiyama. Tazama! Hiyo ndiyo hasara iliyo wazi kabisa, si wale waliowaambia, “Mkimfuata Shu'aib, basi hakika nyinyi mtahasiri.”

# {93} Basi wakati walipoangamia, Nabii wao rehema na amani zimshukie akawaachilia mbali "na akasema" akiwalaumu, na kuwakaripia akiwaongelesha baada ya kufa kwao, “Enyi kaumu yangu! Hakika nimewafikishia jumbe za Mola wangu Mlezi” Yaani, na nilizifikishia kwenu na nikazibainisha mpaka zikawafikia kwa kiwango kikubwa zaidi iwezekanavyo kufikia na zikachanganyika na nyoyo zenu, "na nikawanasihi." Lakini hamkukubali nasaha yangu wala hamkufuata maelekezo yangu, bali mlikuwa wagumu na wajeuri. "Basi vipi niwahuzunikie kaumu makafiri?" Yaani, vipi niwahuzunikie kaumu ambao hamna heri ndani yao. Heri iliwajia nao wakaikataa lakini hawakuikubali, na haiwafai isipokuwa uovu tu. Basi hawa si sawa hawastahiki kuhuzuninikiwa, bali inafurahiwa kuangamia kwao na kufutiliwa mbali kwao. Basi tunajilinda naye ewe Mwenyezi Mungu kutokana na huzuni na fedheha! Na je, ni mashaka gani na adhabu gani iliyo kubwa zaidi kuliko wafikie kiwango kwamba anajitenga nao yule ambaye ni Mwenye kunasihi zaidi wa viumbe vote?

94. Na hatukumtuma katika mji wowote Nabii yeyote isipokuwa tuliwachukua wakazi wake kwa umaskini na maradhi ili wanyenyekee. 95. Kisha tukabadilisha pahali pa ubaya kwa wema, mpaka wakazidi, na wakasema, "Hakika ziliwafikia baba zetu taabu na raha." Basi tukawachukua kwa ghafla hali ya kuwa hawatambui.

# {94} Yeye Mtukufu anasema, “Na hatukumtuma katika mji wowote Nabii yeyote” akiwalingania katika kumwabudu Mwenyezi Mungu na kuwakataza maovu waliyomo, na hawakumfuata isipokuwa Mwenyezi Mungu aliwajaribu "kwa umaskini na maradhi." Yaani, kwa umaskini, na maradhi, na aina mbalimbali za misiba, "ili" zikiwakumba, nafsi zao zitatii, kwa hivyo wakamnyenyekea Mwenyezi Mungu, na wakaridhika na haki.

# {95} "Kisha" ikiwa haiwanufaishi, na kikaendelea kiburi chao, na kukazidi kupindukia kwao mipaka, “tukabadilisha pahali pa ubaya kwa wema” kwa hivyo akawaruzuku kwa wingi, na akawapa afya katika miili yao, na akawaondolea balaa. "Mpaka wakazidi;" yaani, walikithiri, na riziki zao zikakithiri, na wakafurahia neema ya Mwenyezi Mungu na fadhila yake, na wakasahau yale yaliyowapitikia ya balaa mbalimbali. “Na wakasema, "Hakika ziliwafikia baba zetu taabu na raha." Yaani, hii ni desturi inayoendelea ambayo haijaacha kuwepo katika wale wa mwanzo na waliofuata. Mara wanakuwa katika nyakati nzuri, na mara katika nyakati mbaya, na mara katika furaha na mara katika huzuni kulingana na kubadilikabadilika kwa nyakati na kupita kwa masiku, na wakadhania kuwa si kwa sababu ya mawaidha na ukumbusho, wala si kwa kuwafitini na kuwakemea, mpaka walipofurahia yale waliyopewa, na dunia ikawa ndiyo ya kupendeza zaidi kwao, tukawachukua kwa adhabu “kwa ghafla hali ya kuwa hawatambui.” Yaani, maangamio hayakuwatokea katika fikira zao, na wakadhani kwamba wana uwezo wa yale aliyowapa Mwenyezi Mungu, na kwamba hawataisha wala hawataondoka humo.

96. Na lau kuwa watu wa miji wangeliamini na wakamcha Mungu, basi hakika tungeliwafungulia baraka za kutoka mbinguni na ardhi. Lakini walikadhibisha, basi tukawachukua kwa sababu ya yale waliyokuwa wakiyachuma. 97. Je, wakazi wa vijijini wana amani ya kuwa iwajie adhabu yetu usiku hali ya kuwa wamelala? 98. Au wakazi wa vijijini wana amani ya kuwa iwajie adhabu yetu mchana hali ya kuwa wanacheza? 99. Je, wana amani dhidi ya mipango ya Mwenyezi Mungu? Kwani hawawi na amani dhidi ya mipango ya Mwenyezi Mungu isipokuwa kaumu waliohasiri.

# {96} Yeye Mtukufu alipotaja kwamba wale waliowakadhibisha Mitume hujaribiwa kwa dhiki ili iwe mawaidha na maonyo, na kwa mazuri ili kuwaachilia waendelee na hali yao, na kuwapangia mipango kabambe dhidi yao, akataja kwamba lau watu wa vijiji wangeamini kwa nyoyo zao imani ya ukweli, basi vitendo vyao vingeithibitisha, na wakamcha Mwenyezi Mungu Mtukufu kwa dhahiri na ndani kwa kuacha kila alichoharamisha Mwenyezi Mungu [Mtukufu], basi angewafungulia baraka za mbingu na ardhi. Akawatumia (mvua kutoka katika) mbingu kwa mfululizo, na akawaoteshea kutoka katika ardhi yale watakayoishi kwayo, na waishi mifugo yao katika maisha yenye rutuba na riziki nyingi bila ya shida, wala uchovu, wala ugumu, wala taabu. Lakini wao hawakuamini na kumcha Mungu, “basi tukawachukua kwa sababu ya yale waliyokuwa wakiyachuma” kwa adhabu mbalimbali, na balaa, na kuondoa baraka zile, na kuwepo kwa wingi wa majanga. Na hayo ni baadhi ya malipo ya matendo yao. Na vinginevyo, lau kuwa angewachukua kwa yote waliyochuma, basi hangeacha juu ya mgongo wake mnyama yeyote. “Umedhihiri uharibifu katika nchi kavu na baharini kwa sababu ya yale iliyochuma mikono ya watu, ili awaonjeshe baadhi ya yale waliyoyafanya huenda wakarejea.”

# {97} “Je, wakazi wa vijijini wana amani?”Yaani, wale wanaokadhibisha kulingana na ushahidi wa muktadha, “ya kuwa iwajie adhabu yetu.” Yaani, adhabu yetu kali, “usiku hali ya kuwa wamelala?” Yaani, katika kughafilika kwao, na kutojua kwao, na raha yao.

# {98} “Au wakazi wa vijijini wana amani ya kuwa iwajie adhabu yetu mchana hali ya kuwa wanacheza?” Ni kitu gani kinawapa amani kutokana na hayo hali ya kuwa wamefanya sababu zake, na wakafanya mambo makubwa ya uhalifu ambayo baadhi yake yanalazimu kuangamia.

# {99} "Je, wana amani dhidi ya mipango ya Mwenyezi Mungu?” Ambapo Yeye anawaachilia tu kutoka mahali wasipopajua, na anawapa muhula, hakika njama yake ni madhubuti. “Kwani hawawi na amani dhidi ya mipango ya Mwenyezi Mungu isipokuwa kaumu waliohasiri.” Kwa maana, mwenye kuwa na amani dhidi ya adhabu ya Mwenyezi Mungu, basi yeye hakusadiki malipo juu ya matendo, wala hakuwaamini Mitume imani ya uhakika. Na Aya hii tukufu ina kuhofisha kukubwa sana kwamba mja hafai kuwa na amani kwa yale aliyo nayo ya imani, bali haachi huwa na hofu na kuogopa kwamba huenda akajaribiwa kwa balaa yenye kile alicho nacho cha imani, na kwamba haachi kuendelea kuomba kwa kusema: Ewe mwenye kugeuza nyoyo! Uimarishe moyo wangu juu ya dini yako. Na kwamba ifanye matendo na kujitahidi kwa kila sababu yenye kumtoa katika maovu wakati wa kutokea kwa majaribio. Kwa maana, mja lau kuwa hali atamfikisha pale itakapofika, basi hawi na yakini kuwa yu salama.

100. Kwani haijawabainikia wale wanaoirithi ardhi baada ya wale wenyewe kwamba tukitaka tunawasibu kwa madhambi yao, na tukaziba nyoyo zao, kwa hivyo hawatasikia? 101. Vijiji hivyo, tunakusimulia katika habari zake. Na hakika waliwajia Mitume wao na hoja zilizo waziwazi. Lakini hawakuwa wenye kuamini yale waliyoyakadhibisha zamani. Namna hivi ndivyo Mwenyezi Mungu anavyoziba kwenye nyoyo za makafiri. 102. Wala hatukuwapata wengi wao wakiwa ni wenye ahadi yoyote, bali kwa hakika tuliwapata wengi wao ni wavukao mno mipaka.

# {100} Anasema Yeye Mtukufu akitanabahisha juu ya umma ilizopita baada ya kuangamia kwa umma zilizopita, "kwani haijawabainikia wale wanaoirithi ardhi baada ya wale wenyewe kwamba tukitaka tunawasibu kwa madhambi yao." Yaani, je, haikuwabainikia na kuwawia wazi umma wale walioirithi ardhi baada ya kuangamizwa kwa wale waliokuwa kabla yao kwa sababu ya dhambi zao, kisha wakafanya kama matendo ya wale walioangamizwa. Kwani hawakuongoka kuwa Mwenyezi Mungu angelitaka, angeliwasibu kwa sababu ya dhambi zao? Kwa maana, Hii ndiyo ada yake katika wa mwanzo na wa mwisho. Na kauli yake: “Na tukaziba nyoyo zao, kwa hivyo hawatasikia?” Yaani, ikiwa Mwenyezi Mungu atawatanabahisha, lakini wasitanabahi, na akawakumbusha, lakini wasikumbuke, na akawaongoa kwa Aya mbalimbali na mazingatia, lakini wasiongoke, basi Mwenyezi Mungu Mtukufu anawaadhibu na kuziba kwenye nyoyo zao, na ikafunikwa kwa kizibo na uchafu mpaka izibwe kabisa, kwani haiwezi kuingiwa na haki wala heri haiifikii, wala hawasikii yanayowafaa, bali wanayasikia yale inayosimama kwayo hoja dhidi yao.

# {101} "Vijiji hivyo" ambavyo vimetangulia kuwatajwa, "tunakusimulia katika habari zake," yale yanayotokana nayo mazingatio kwa wanaozingatia, na kemeo kwa madhalimu, na mawaidha kwa wacha Mungu. "Na hakika waliwajia Mitume wao na hoja zilizo waziwazi." Yaani, [na hakika] waliwajia wanaokadhibisha hawa Mitume wao wakiwalingania yale yenye furaha yao, na Mwenyezi Mungu akawaunga mkono kwa miujiza iliyo dhahiri na hoja yenye kubainisha haki kubainisha kukamilifu, lakini wao haya hayakuwafaidi wala hayakuwafaa kitu. "Lakini hawakuwa wenye kuamini yale waliyoyakadhibisha zamani." Yaani, kwa sababu ya kukadhibisha na kuikataa kwao haki mara ya kwanza ilipokuwa inawaongoa kwenye Imani; kama malipo kwao kwa kuikataa kwao haki. Kama alivyosema Yeye Mtukufu: "Na tutazigeuza nyoyo zao na macho yao kama walivyokuwa hawakuiamini mara ya kwanza, na tutawaacha wakitangatanga kwa upofu katika uasi wao;" "Namna hivi ndivyo Mwenyezi Mungu anavyoziba kwenye nyoyo za makafiri." Kama adhabu kutoka kwake, na Mwenyezi Mungu hakuwadhulumu, lakini walijidhulumu nafsi zao wenyewe.

# {102} { Wala hatukuwapata wengi wao wakiwa ni wenye ahadi yoyote.” Yaani, hatukuwapata wengi wa umma ambao Mwenyezi Mungu aliwatumia Mitume wakiwa wenye ahadi yoyote. Yaani, miongoni mwa uthabiti na kudumu katika wasia wa Mwenyezi Mungu ambao aliwausia walimwengu wote, wala hawakufuata amri zake ambazo aliwafikishia kwa ndimi za Mitume wake. "Bali kwa hakika tuliwapata wengi wao ni wavukao mno mipaka." Yaani, watokao nje ya utiifu kwa Mwenyezi Mungu, wafuatao matamanio yao bila ya uwongofu wowote kutoka kwa Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu Mtukufu aliwajaribu waja wake kwa kuwatuma Mitume na kuteremsha Vitabu, na akawaamrisha kufuata agano lake na uwongofu wake. Lakini hawakuitekeleza amri yake hiyo isipokuwa wachache tu katika watu, ambao walikwisha andikiwa furaha kwa Mwenyezi Mungu. Na ama wengi wa viumbe, hao waliupa mgongo uwongofu na wakajivuna dhidi yale waliyokuja nayo Mitume; basi Mwenyezi Mungu akawashushia katika adhabu zake mbalimbali alizozishusha.

103. Kisha tukamtuma baada yao Musa na Ishara zetu kwa Firauni na waheshimiwa wake. Nao wakazifanyia dhuluma. Basi tazama namna ulivyokuwa mwisho wa waharibifu. 104. Na Musa akasema, "Ewe Firauni! Hakika mimi ni Mtume kutoka kwa Mola Mlezi wa walimwengu wote " 105. Inastahiki zaidi juu yangu kwamba nisiseme juu ya Mwenyezi Mungu isipokuwa haki tu. Hakika nimewajia na Ishara za waziwazi kutoka kwa Mola wenu Mlezi. Basi waachilie pamoja nami Wana wa Israili. 106. Akasema (Firauni), "Ikiwa umekuja na ishara yoyote, basi ilete ikiwa wewe ni katika wakweli." 107. Basi akaitupa fimbo yake, na tazama, ikawa joka lililo dhahiri. 108. Na akautoa nje mkono wake, na tazama ulikuwa mweupe kwa watazamao. 109. Wakasema waheshimiwa kutoka katika kaumu ya Firauni, "Hakika huyo ni mchawi ajuaye vyema." 110. Anataka kuwatoa katika nchi yenu. Basi mnaamrisha nini? 111. Wakasema: Mwache kidogo yeye na kaka yake, na watume mijini wakusanyaji. 112. Wakujie na kila mchawi ajuaye vyema. 113. Na wakamjia wachawi Firauni, wakasema: Hakika tutapata ujira ikiwa tutakuwa sisi ndio washindi. 114 . Akasema: Ndiyo! Nanyi bila ya shaka ni katika waliotiwa karibu nami. 115. Wakasema: Ewe Musa! Ima utupe wewe, au tuwe sisi ndio watupao? 116. Akasema: Tupeni! Basi walipotupa, waliyafanyia uchawi macho ya watu na wakawatia hofu, na wakaleta uchawi mkubwa. 117. Nasi tukamfunulia Musa kumwambia: Itupe fimbo yako, na tazama, ikawa inavimeza vyote vile walivyovizulia uwongo. 118. Basi haki ikathibiti na yakabatilika yale waliyokuwa wakiyatenda. 119. Kwa hivyo wakashindwa huko, na wakageuka kuwa wadogo. 120. Na wachawi wakatupwa chini wakisujudu 121. Wakasema: Tumemuamini Mola Mlezi wa walimwengu vyote. 122. Mola Mlezi wa Musa na Haarun. 123. Akasema Firauni: Mmemuamini kabla mimi kuwapa idhini? Hakika, hii ni njama mliyoipangia huko mjini ili muwatoae humo wenyewe. Basi karibu mtajua! 124. Lazima nitaikata mikono yenu na miguu yenu kwa kutofautisha. Kisha lazima nitawasulubisha nyote. 125. Wakasema: Hakika sisi ni wenye kurejea kwa Mola wetu Mlezi. 126. Nawe hutushutumu kwa chuki isipokuwa kwa kuwa tumeziamini Ishara za Mola wetu Mlezi pindi zilipotujia. Ewe Mola wetu Mlezi! Tumiminie subira na utufishe hali ya kuwa ni Waislamu. 127. Na wakasema waheshimiwa kutoka kwa kaumu ya Firauni: Je, unamuacha Musa na kaumu yake ili wafanye uharibifu katika ardhi na akuache wewe na miungu yako? Akasema: Tutawauaua wavulana wao, na tuwaache hai wanawake wao. Na bila ya shaka sisi ni wenye nguvu juu yao. 128. Musa akawaambia kaumu yake: Ombeni msaada kwa Mwenyezi Mungu, na subirini. Hakika ardhi ni ya Mwenyezi Mungu, anairithisha amtakaye katika waja wake. Na mwisho mwema ni wa wacha Mungu. 129. Wakasema: Tumeudhiwa kabla wewe kutujia, na baada ya wewe kutujia! Musa akasema: Huenda Mola wenu Mlezi akamuangamiza adui wenu, na akawafanya nyinyi ndio wa kufuatia kushika ardhi, ili atazame mtakavyokuja tenda nyinyi. 130. Na hakika tuliwachukua watu wa Firauni kwa miaka (ya ukame), na kwa upungufu katika mazao, huenda wakakumbuka. 131. Basi wakijiwa na zuri, wanasema, "Ni haki yetu hii." Na likiwasibu ovu, wanaona mkosi kwa Musa na wale walio pamoja naye. Tazama! Hakika mkosi huo unatoka kwa Mwenyezi Mungu. Lakini wengi wao hawajui. 132. Na walisema, "Hata ukitujia na Ishara yoyote ile kutufanyia uchawi kwazo, basi sisi hatutakuamini." 133. Basi tukawatumia tufani, na nzige, na chawa, na vyura, na damu, ziwe ni Ishara za kina. Lakini wakatakabari, na wakawa kaumu wahalifu. 134. Na ilipowaangukia adhabu, wakasema, "Ewe Musa! Tuombee kwa Mola wako Mlezi kwa yale aliyokuahidi. Ukituondolea adhabu hii, hapana shaka tutakuamini, na tutawaachilia Wana wa Israili waende pamoja nawe." 135. Basi tulipowaondolea adhabu mpaka muda fulani wao waufikie, tazama! Wakavunja ahadi yao. 136. Basi tukawapatiliza, tukawazamisha katika bahari kwa sababu walizikadhibisha Ishara zetu, na wakawa wanazighafilikia. 137. Na tukawarithisha kaumu wale waliokuwa wakidhoofishwa, mashariki ya ardhi na magharibi yake ambayo tulibariki ndani yake. Na likatimia neno jema la Mola wako Mlezi juu ya Wana wa Israili, kwa vile walivyosubiri. Na tukayaangamiza yale aliyokuwa akiyafanya Firauni na kaumu yake, na yale waliyokuwa wakiyajenga. 138. Na tukawavusha bahari Wana wa Israili, kisha wakajia kaumu waliokuwa wanayaabudu masanamu yao. Wakasema, "Ewe Musa! Tufanyie mungu kama hawa walivyo na miungu." Musa akasema: Hakika nyinyi ni kaumu msiojua kitu. 139. Hakika hawa, haya waliyomo yatakuja angamia, na ni batili hayo waliyokuwa wakiyafanya. 140. Akasema, "Je, niwatafutie mungu asiyekuwa Mwenyezi Mungu, ilhali Yeye ndiye aliyewafadhilisha juu ya walimwengu wote?" 141. Na pale tulipowaokoa kutoka kwa watu wa Firauni waliowatia adhabu mbaya zaidi. Wakiwaua wavulana wenu, na wakawaacha hai wanawake wenu. Na katika hayo yalikuwa majaribio makubwa kutoka kwa Mola wenu Mlezi. 142. Na tulimuahidi Musa masiku thelathini na tukayatimiza kwa kumi; basi ikatimia miadi ya Mola wake Mlezi masiku arabaini. Na Musa akamwambia kaka yake, Haarun: Shika pahali pangu katika kaumu yangu na utengeneze, wala usifuate njia ya waharibifu. 143. Na alipokuja Musa kwenye miadi yetu, na Mola wake Mlezi akamuongelesha, alisema: Mola wangu Mlezi! Nionyeshe nikutazame. Mwenyezi Mungu akasema: Hutaniona. Lakini utazame huo mlima. Ikiwa utabaki mahali pake, basi utaniona. Basi alipojionyesha Mola wake Mlezi kwa mlima huo, akaufanya upasukepasuke, na Musa akaanguka chini akazimia. Basi alipozindukana, akasema: Subhanaka (Umetakasika)! Nimetubia kwako, na mimi ni wa kwanza wa Waumini. 144. (Mwenyezi Mungu) akasema: Ewe Musa! Hakika Mimi nilikuteua uende kwa watu na jumbe zangu na maneno yangu. Basi chukua hayo niliyokupa na kuwa katika wanaoshukuru. 145. Na tukamuandikia kwenye mbao zile katika kila kitu, mawaidha na maelezo ya kina ya kila kitu. (Tukamwambia): Basi yachukue kwa nguvu na uwaamrishe kaumu yako wayachukue kwa ubora wake. Nami nitawaonyesha makazi ya wale waliovuka mipaka. 146. Nitawaepusha na Ishara zangu wale wanaotakabari katika ardhi bila ya haki. Na wao wakiona kila Ishara, hawaiamini. Wakiiona njia ya uwongofu, hawaichukui kuwa ndiyo njia. Lakini wakiiona njia ya ukengeufu, wanaichukua kuwa ndiyo njia. Hayo ni kwa sababu walizikadhibisha Ishara zetu, na walikuwa wakizighafilikia. 147. Na wale waliozikadhibisha Ishara zetu na kukutana na Akhera, matendo yao yameharibika. Kwani watalipwa isipokuwa yale waliyokuwa wakiyatenda? 148. Na kaumu ya Musa wakamfanya baada yake kutoka katika mapambo yao ndama mwenye kiwiliwili, mwenye kutoa mlio wa ng'ombe. Kwani hawakuona kuwa hawasemeshi wala hawaongoi njia yoyote? Walimchukua (kamuabudu), na wakawa madhalimu. 149. Na wakati mambo yalipoangushwa katika mikono yao, na wakaona ya kwamba wamekwisha potea, wakasema: Ikiwa Mola wetu Mlezi hataturehemu na akatufutia dhambi, basi bila ya shaka tutakuwa miongoni mwa waliohasiri. 150. Na wakati aliporudi Musa kwa kaumu yake hali ya kuwa ameghadhibika na kuhuzunika, akasema: Ni mabaya mno mliyonifanyia nyuma yangu! Je, mmeiharakisha amri ya Mola wenu Mlezi? Na akazitupa chini mbao zile, na akamkamata kaka yake kichwa akimvuta kwake. (Haarun) akasema: Ewe mwana wa mama yangu! Hakika kaumu hawa waliniona kuwa mimi ni dhaifu, na walikaribia kuniua. Basi usiwafurahishe maadui zangu, wala usinifanye pamoja na kaumu madhalimu. 151. (Musa) akasema: Mola wangu Mlezi! Nifutie dhambi mimi na kaka yangu, na utuingize katika rehema yako. Nawe ni Mwenye kurehemu zaidi kuliko wote wenye kurehemu. 152. Hakika wale waliojifanyia (na kumuabudu) ndama, itawapata ghadhabu kutoka kwa Mola wao Mlezi, na udhalilifu katika maisha ya dunia. Na hivyo ndivyo tunavyowalipa wazuao uongo. 153. Na wale waliotenda mabaya, kisha wakatubia baada yake na wakaamini, hakika Mola wako Mlezi baada ya hayo ni Mwenye kufuta dhambi, Mwenye kurehemu. 154. Na wakati ghadhabu ilipomtulia Musa, akazichukua mbao zile. Na katika maandiko yake kuna uwongofu na rehema kwa wale ambao wao wanaomhofu Mola wao Mlezi. 155. Na Musa akawateua kaumu wake wanaume sabiini kwa ajili ya miadi yetu. Na ulipowachukua mtetemeko mkubwa, akasema: Mola wangu Mlezi! Ungelitaka, ungeliwaangamiza wao hapo kabla na hata mimi. Unatuangamiza kwa yale waliyoyafanya wapumbavu katika sisi? Haya si chochote isipokuwa ni majaribio yako, unampoteza kwayo umtakaye, na umuongoa umtakaye. Wewe ndiye rafiki mlinzi wetu. Basi tusitiri dhambi na uturehemu. Na Wewe ndiwe Mbora zaidi wa wasitirio dhambi. 156. Na tuandikie mazuri katika dunia hii na katika Akhera. Hakika sisi tumerejea kwako. (Mwenyezi Mungu) akasema: Adhabu yangu nitamsibu kwayo nimtakaye. Na rehema yangu imeenea kila kitu. Basi nitaiandika hii hasa kwa wale wanaomcha Mungu, na wanaotoa Zaka, na wale ambao wanaziamini Ishara zetu. 157. Wale ambao wanamfuata huyo Mtume, Nabii, asiyesoma wala kuandika, ambaye wanamkuta ameandikwa kwao katika Taurati na Injili, anayewaamrisha mema na anawakataza maovu, na anawahalalishia vizuri, na anawaharimishia viovu, na anawaondolea mizigo yao na minyororo ambayo ilikuwa juu yao. Basi wale waliomwamini yeye, na wakampa taadhima, na wakamnusuru, na wakaifuata nuru ambayo iliteremshwa pamoja naye, hao ndio waliofaulu. 158. Sema: Enyi watu! Hakika mimi ni Mtume wa Mwenyezi Mungu kwenu nyinyi nyote, Yeye ambaye ni wake ufalme wa mbingu na ardhi. Hapana mungu isipokuwa Yeye. anahuisha na anafisha. Basi mwaminini Mwenyezi Mungu na Mtume wake, Nabii asiyejua kusoma na kuandika, ambaye anamwamini Mwenyezi Mungu na maneno yake. Na mfuateni yeye ili muongoke. 159. Na katika kaumu ya Musa upo umma unaowaongoa watu kwa haki, na kwayo wanafanya uadilifu. 160. Na tukawakatakata makabila kumi na mawili, mataifa mbali mbali. Na tulimfunulia Musa wakati kaumu yake walipomwomba maji kwamba: Lipige hilo jiwe kwa fimbo yako. Mara zikabubujika kutoka humo chemchemi kumi na mbili, na kila watu wakajua pahali pao pa kunywea. Na tukawafunika kivuli kwa mawingu, na tukawateremshia Manna na Salwa. Kuleni katika vizuri hivi tulivyowaruzuku. Na hawakutudhulumu Sisi, bali walikuwa wakijidhulumu wenyewe. 161. Na pale walipoambiwa: Ukaeni mji huu, na mle humo popote mpendapo, na semeni: Tufutie dhambi zetu. Na uingieni mlango wake kwa kusujudu, tutawasitiria makosa yenu. Walio wema tutawazidishia. 162. Lakini wakabadilisha wale waliodhulumu miongoni mwao kauli isiyo ile waliyoambiwa. Basi tukawatumia adhabu kutoka mbinguni kwa vile walivyokuwa wakidhulumu. 163. Na waulize kuhusu kijiji kilichokuwa kando ya bahari, walipokuwa wakiivunja Sabato (Jumaamosi ya mapumziko). Walipokuwa samaki wakiwajia juu juu siku ya Sabato, na siku isiyokuwa ya Sabato hawawajii. Kwa namna hiyo tuliwajaribu kwa sababu walikuwa wakivuka mipaka. 164. Na kikundi miongoni mwao walisema: Kwa nini mnawawaidhi watu ambao tangu hapo Mwenyezi Mungu atawaangamiza au atawaadhibu adhabu kali? Wakasema: Ili uwe ni udhuru kwa Mola wenu Mlezi, na huenda nao wakamcha Mungu. 165. Basi walipoyasahau yale waliyokumbushwa kwayo, tukawaokoa wale waliokuwa wakikataza mabaya, na tukawachukua wale waliodhulumu kwa adhabu mbaya mno kwa vile walivyokuwa wakivuka mipaka. 166. Walipotakabari na kuasi yale waliyokatazwa, tukawaambia, "Kuweni manyani, mliodharauliwa." 167. Na wakati alipotangaza Mola wako Mlezi kwamba hakika atawatumia dhiki yao hadi Siku ya Qiyama mwenye kuwaadhibu kwa adhabu mbaya sana. Hakika Mola wako Mlezi ni Mwepesi wa kuadhibu, na hakika Yeye ni Mwenye kusitiri dhambi, Mwenye kurehemu sana. 168. Na tukawagawanya katika ardhi umma umma. Miongoni mwao kuna wale walio wema, na miongoni mwao kuna walio kinyume cha hivyo. Na tukawajaribu kwa mazuri na mabaya huenda wakarejea. 169. Basi wakafuatia baada yao wafuatizi waliokirithi Kitabu. Wanachukua anasa za haya maisha duni, na wanasema, "Tutasitiriwa dhambi!" Na ikiwajia tena anasa mfano wake, wanaichukua pia. Je, halikuchukuliwa juu yao agano la Kitabu kuwa wasiseme juu ya Mwenyezi Mungu isipokuwa haki tu? Nao wamekwishasoma yale yaliyomo humo. Na nyumba ya Akhera ni bora zaidi kwa wachao. Basi je, hamtii akilini? 170. Na wale wanaokikamata sawasawa Kitabu, na wakasimamisha Swala, hakika Sisi hatupotezi ujira wa watengenezao. 171. Na pale tulipounyanyua mlima juu yao ukawa kama kwamba ni kiwingu kilichowafunika, na wakadhani kuwa utawaangukia, (tukawaambia): Chukueni yale tuliyowapa kwa nguvu, na yakumbukeni yaliyomo ndani yake ili mche.

# {103} Yaani, kisha tukamtuma baada ya Mitume hao Musa, aliyeongea moja kwa moja na Mwenyezi Mungu, Imamu Mkuu na Mtume Mtukufu kwa kaumu madhalimu na majabar. Nao ni Firauni na waheshimiwa wake miongoni mwa watukufu wao na wakubwa wao. Basi akawaonyesha katika ishara kuu za Mwenyezi Mungu ambazo haijapata kuonekana mfano wake. "Nao wakazifanyia dhuluma" kwa kutoifuata haki yake ambayo asiyeifuata, basi yeye ni dhalimu. Bali wao wazifanyia kiburi. "Basi tazama namna ulivyokuwa mwisho wa waharibifu” jinsi Mwenyezi Mungu alivyowaangamiza wao na akawafuatisha shutuma, na laana katika dunia hii, na Siku ya Qiyama ni maovu mno watakayopewa.

# {104} Na huu ni ujumla alioueleza kwa kina kwa kauli yake, “Na Musa akasema” wakati alipomjia Firauni akimlingania kwenye Imani: “Ewe Firauni! Hakika mimi ni Mtume kutoka kwa Mola Mlezi wa walimwengu wote." Yaani, hakika mimi ni mtume kutoka kwa Aliyetuma, Mkubwa, naye ndiye Mola Mlezi wa walimwengu wote, aliyezunguka ulimwengu wa juu na wa chini, anayevilea viumbe vyake vyote kwa aina mbalimbali za mipangilio ya kiungu, ambayo miongoni mwake ni kwamba Yeye hawaachi wao bila ya kuamrishwa na kukatazwa. Bali huwatumia Mitume wabashiri na waonyaji, naye ndiye ambaye hakuna awezaye kufanya ujasiri na kudai kuwa Yeye amemtuma, ilhali hakumtuma.

# {105} Kwa hivyo, ikiwa hili ndilo jambo lake, nami hakika amenichagua na kuniteua kwa ajili ya ujumbe wake, basi inastahiki zaidi juu yangu kwamba nisiseme uongo juu yake, wala nisiseme juu yake isipokuwa haki tu. Kwani mimi kama hakika ningesema yasiyokuwa hayo, basi angeniharakishia adhabu, na angenichukua kwa mchukuo wa Mwenye nguvu na Mwenye uwezo. Basi hili linawalazimu wamtii na wamfuate hasa kwa vile aliwajia na ushahidi wa wazi kutoka kwa Mwenyezi Mungu juu ya usahihi wa haki aliyokuja nayo. Kwa hivyo ikawa ni wajibu kwao kutenda kwa mujibu wa makusudio ya ujumbe wake. Nao una makusudio mawili: kumwamini kwao na kumfuata kwao, na kuwatuma wana wa Israili taifa ambalo Mwenyezi Mungu aliwaboresha juu ya walimwengu wote, wana wa Manabii na msururu wa Yaaqub, amani iwe juu yake, ambaye Musa, amani iwe juu yake, ni mmoja kutokana nao.

# {106} Kisha Firauni akamwambia, “"Ikiwa umekuja na ishara yoyote, basi ilete ikiwa wewe ni katika wakweli."

# {107} "Basi" Musa "akaitupa fimbo yake" kwenye ardhi, “na tazama, ikawa joka lililo dhahiri.” Yaani, nyoka aliye dhahiri anayekwenda hali ya kuwa wanamtazama.

# {108} “Na akautoa nje mkono wake” kutoka mfukoni mwake, “na tazama ulikuwa mweupe kwa watazamao” pasipo na maradhi. Basi Hizi ni Aya mbili kubwa zinazoashiria usahihi wa yale aliyokuja nayo Musa na ukweli wake, na kwamba yeye ni Mtume wa Mola Mlezi wa walimwengu wote.

# {109} Lakini wale wasioamini lau kuwa watajiwa na kila Ishara, hawaamini mpaka waione adhabu chungu. Na ndiyo maana "Wakasema waheshimiwa kutoka katika kaumu ya Firauni" wakati walipostaajabishwa na yale waliyoyaona miongoni mwa Aya mbalimbali na hawakuamini, na wakazitafutia tafsiri potovu: "Hakika huyo ni mchawi majuaye vyema;" yaani, mjuzi katika uchawi wake.

# {110} Kisha wakawahofisha wale wenye maono dhaifu na wapumbavu wa akili kwamba Musa "anataka" kwa kitendo chake hiki, “kuwatoa katika nchi yenu.” Yaani, anataka kuwatoa katika nchi zenu, "basi mnaamrisha nini?" Yaani, walishauriana kati yao kile watakachomfanyia Musa, na kile kitakachowaepushia madhara yao kulingana na madai yao. Kwani yale aliyokuja nayo ikiwa hayatakabiliwa na yenye kuyabatilisha na kuyakataa, na vinginevyo; yanaingia katika akili za wengi wa watu.

# {111 - 112} Basi hapo rai zao zikafungika mpaka wakamwambia Firauni: "Wakasema: Mwache kidogo yeye na kaka yake;” yaani, wazuie na wape muda, na tuma watu mijini wawakusanye wakazi wa ufalme huu na waje na kila mchawi ajuaye vyema. Yaani, waje na wachawi wenye ujuzi mkubwa, Ili wakabiliane na yale aliyokuja nayo Musa. Wakasema: Ewe Musa, “Basi weka miadi baina yetu na wewe, ambayo tusiivunje sisi wala wewe, mahali palipo sawa. Akasema: Miadi yenu ni siku ya Sikukuu; na kwamba watu wakusanywe kabla ya adhuhuri. Basi Firauni akageuka akarudi, kisha akakusanya njama yake, kisha akaja.”

# {113} Na akasema hapa: "Na wakamjia wachawi Firauni" wakimwomba malipo ikiwa watashinda, na wakasema: "Hakika tutapata ujira ikiwa tutakuwa sisi ndio washindi."

# {114} Firauni akasema: "Ndiyo!" Mna malipo, "Nanyi bila ya shaka ni katika waliotiwa karibu nami." Basi akawaahidi malipo, na kuwaweka karibu, na ujuu wa cheo kwake, ili wajitahidi na wafanye bidii, na uwezo na nguvu zao katika kumshinda Musa.

# {115} Basi walipohudhuria pamoja na Musa mbele ya viumbe vikubwa, "wakasema" kwa njia ya kujiinua juu na bila ya kujali yale aliyokuja nayo Musa, "Ewe Musa! Ima utupe wewe" hicho ulicho nacho "au tuwe sisi ndio watupao."

# {116} Kwa hivo Musa akasema, “Tupeni!” ili watu waone yale waliyomo nayo na yale aliyo nayo Musa. "Basi walipotupa" kamba zao, na fimbo zao, basi tazama kutokana na uchawi ni kama kwamba ni nyoka wanaokwenda. Basi wakayaroga "macho ya watu na wakawatia hofu, na wakaleta uchawi mkubwa," ambao haukuwa na mfano wake katika uchawi.

# {117} "Nasi tukamfunulia Musa kumwambia: Itupe fimbo yako." Basi akaitupa, "Na tazama, ikawa" ni nyoka anayekwenda, na akavimeza vyote walivyovizulia uongo. Yaani, walivyokuwa wakidanganya kwavyo na kuficha ukweli.

# {118} "Basi haki ikathibiti;" yaani, ukabainika na kudhihirika, na ukawa wazi mkusanyiko huo "na yakabatilika yale waliyokuwa wakiyatenda."

# {119} "Kwa hivyo wakashindwa huko;" yaani, katika mahali pale, "na wakageuka kuwa wadogo." Yaani, hali ya kuwa wamedhalilika, tayari batili yao imekwisha isha, na uchawi wao umeshakatika, na wala hawakupata malengo ambayo walidhania kuwa watapata.

# {120 - 122} Na wakubwa zaidi waliobainikiwa na haki kubwa ni watu wa nyanja na uchawi ambao wanajua katika aina mbalimbali za uchawi na vipengele vyake kile ambacho hakijui asiyekuwa wao. Basi wakajua kwamba hii ni ishara kubwa katika ishara za Mwenyezi Mungu, na hakuna mtu ana uwezo dhidi yake. Kwa hivyo, "wachawi wakatupwa chini wakisujudu. Wakasema: Tumemwamini Mola Mlezi wa walimwengu wote. Mola Mlezi wa Musa na Haarun.” Yaani, na tumeyasadiki yale aliyotumwa nayo Musa katika Ishara zilizo wazi.

# {123} "Firauni" akawaambia akiwatishia juu ya kuamini: " Mmemwamini kabla mimi kuwapa idhini" Mwovu huyu alikuwa mtawala dhalimu juu ya miili na maneno. Ilikwisha thibitika kwake na kwao kuwa kauli yake ndiyo yenye kutiiwa, na amri yake inatekelezeka juu yao na hakuna awezaye kutoka katika kauli yake na hukumu yake. Na katika hali hii umma zinaanguka, na akili zao zinadhoofika athari yake, na wanashindwa kutetea haki zao. Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu akasema juu yake: "Basi aliwachezea watu wake, na wakamtii;" na akasema hapa: "Mmemwamini kabla mimi kuwapa idhini?" Yaani, hii ni tabia mbaya kutoka kwenu na kufanya ujasiri wa kwenda kinyume nami, kisha akayabadilisha mambo kwa watu wake na akasema: "Hakika, hii ni njama mliyoipangia huko mjini ili muwatoae humo wenyewe." Yaani, Musa ni mkubwa wenu ambaye aliwafunza uchawi huu, basi mkakubaliana nyinyi na yeye kwamba wajishinde mbele yake, kwa hivyo awe mshindi na mumfuate, kisha watu wawafuate au wengi wao, na mkawatoe wenyewe humo. Na huu ni uongo ambao anajua yeye na mwenye kuchunguza hali kwamba Musa, rehema na amani ziwe juu yake, hakukutana na yeyote katika wao, na kwamba walikusanywa chini ya uangalizi wa Firauni na wajumbe wake, na kwamba yale aliyokuja nayo Musa ni Ishara ya kimungu, na kwamba wachawi walijitahidi uwezo wao kumshinda Musa mpaka wakashindwa na haki ikawabainikia, kwa hivyo wakamfuata. Kisha Firauni akawatishia kwa kauli yake: basi karibu “mtajua” adhabu itakayowapata.

# {124} "Lazima nitaikata mikono yenu na miguu yenu kwa kutofautisha." Mwovu huyu alidai kuwa wao ni waharibifu katika ardhi, na atawafanyia yale wanayofanyiwa waharibifu kwa kuikata mikono yao na miguu ya kwa kinyume. Yaani, mkono wa kulia na mguu wa kushoto, "Kisha lazima nitawasulubisha," kwenye mashina ya mitende, ili mfedheheke – kulingana na madai yake "nyote." Yaani, sitamfanyia kitendo hiki mtu mmoja bila ya mwingine. Bali nyinyi nyote mtaionja adhabu hii.

# {125} Basi wachawi hao walioamini wakamwambia Firauni alipowatishia, “Hakika sisi ni wenye kurejea kwa Mola wetu Mlezi.” Yaani, sisi hatujali adhabu yako hiyo. Kwani Mwenyezi Mungu ndiye Mbora zaidi na wa kudumu zaidi. Kwa hivyo hukumu utakavyohukumu.

# {126} "Nawe hutushutumu kwa chuki;" yaani, mnaona kosa gani kwetu ndiyo unatupinga na kututishia? Sisi hatuna dhambi "isipokuwa kwa kuwa tumeziamini Ishara za Mola wetu Mlezi pindi zilipotujia." Kwa hivyo, ikiwa hii ndiyo dhambi ya kulaumiwa juu yake na mwenyewe astahiki adhabu, basi hii ni dhambi yetu. Kisha wakamwomba Mwenyezi Mungu awaweke imara na awafanye kuwa na subira, wakasema: "Ewe Mola wetu Mlezi! Tumiminie subira;" yaani, kubwa kama linavyoonyeshwa hilo na ukawaida wa neno lililotumika ‘subira.’ Kwa sababu hili ni jaribio kubwa linalopelekea kupoteza nafsi. Kwa hivyo inahitajika subira kubwa katika hilo, ili kuuimarisha moyo, na kumtuliza Muumini juu ya imani yake, na aondokewe na masumbufu mengi; "utufishe hali ya kuwa ni Waislamu." Yaani, hali ya kuwa tunaifuata amri yako, na kumfuata Mtume wako. Na lililo dhahiri ni kwamba aliwafanyia yale aliyowatishia kwayo, na kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu aliwaweka imara juu ya imani.

# 127. Hayo, na Firauni na waheshimiwa wake na watu wao wa kawaida waliowafuata waheshimiwa hao, walizifanyia kiburi Aya za Mwenyezi Mungu, na wakazikataa kwa dhuluma na kiburi, na wakamwambia Firauni wakimshawishi achukue hatua kali dhidi ya Musa na kudai ya kwamba yale aliyokuja nayo ni batili na uharibifu, "unamuacha Musa na kaumu yake ili wafanye uharibifu katika ardhi;" kwa kulingania kwa Mwenyezi Mungu na kwa maadili mema na matendo mazuri ambayo ni kufanya mambo kutengenea katika ardhi, na ilhali wao wanayoyafanya ni uharibifu, lakini madhalimu hawajali yale wanayoyasema, "na akuache wewe na miungu yako?" Yaani, akuache wewe na miungu yako, na akataze dhidi yako, na kuwazuia watu kukufuata. Firauni akasema katika kuwajibu kuwa atawaacha wana wa Israili pamoja na Musa katika hali ambayo hawatakuwa, naye Firauni na kaumu yake kwa madai yake watasalimika kutokana na madhara yao. "Tutawauwauwa wavulana wao, na tuwaache hai wanawake wao;" yaani, tutawaacha wanawake na hatutawaua. Kwa hivyo, Tutakapofanya hivyo, Tukasalimika kutokana na wingi wao, na tutawatumia waliobakia wao na tutawatiisha katika kazi zozote zile tuzitakazo. "Na bila ya shaka sisi ni wenye nguvu juu yao," hawana pa kutokea nje ya utawala wetu wala uwezo wowote. Na huu ndio mwisho wa ukandamizaji wa Firauni na kiburi chake na ugumu wake.

# {128} Kisha "Musa akawaambia kaumu yake" akiwausia - katika hali hii ambayo hawakuweza kufanya chochote au kupinga – kupinga kwa kiungu na usaidizi wa kiungu: "Ombeni msaada kwa Mwenyezi Mungu." Yaani, mtegemeeni Yeye katika kuleta yenye kuwanufaisha na kuwaepushia yenye kuwadhuru, na kuweni na imani na Mwenyezi Mungu kwamba ataikamilisha amri yenu, "na subirini." Yaani, dumisheni subira kwa yale yanayowasibu mkiingojea faraja. "Hakika ardhi ni ya Mwenyezi Mungu" si ya Firauni wala kaumu yake ili wawe na mamlaka juu yake wao tu "anairithisha amtakaye katika waja wake." Yaani, anaizungusha baina ya watu kulingana na mapenzi yake na hekima yake, lakini mwisho mwema ni wa wale walio wema. Kwani wao hata kama watapewa mitihani kwa muda kama mtihani kutoka kwa Mwenyezi Mungu na hekima, basi hakika ushindi ni wao, "mwisho" wa kusifiwa ni wao dhidi ya kaumu yao. Na hii ndiyo kazi ya mja, kwamba anapokuwa na uwezo, afanye sababu zozote awezazo kujizuia madhara ya wengine, na anaposhindwa, basi awe na subira, na atafute msaada wa Mwenyezi Mungu, na angojee faraja.

# {129} "Wakasema" kumwambia Musa huku wakilalamika juu ya kukaa kwao muda mrefu katika adhabu ya Firauni na maudhi yake: "Tumeudhiwa kabla wewe kutujia" kwa maana wanatupa adhabu mbaya, wakiwachinja wana wetu wa kiume na wanawaacha hai wanawake wetu; "Na baada ya wewe kutujia! Vile vile. Basi Musa akawaambia akitaraji watapata faraja, na kuokoka kutokana na uovu wao: "Huenda Mola wenu Mlezi akamuangamiza adui wenu, na akawafanya nyinyi ndio wa kufuatia kushika ardhi." Yaani, awape uthabiti ndani yake na awafanye nyinyi ndio wenye kuiendesha, "ili atazame mtakavyokuja tenda nyinyi." Je, mtashukuru au mtakufuru? Na hii ni ahadi ambayo Mwenyezi Mungu aliitimiza wakati ulipokuja muda ambao mwenyezi Mungu aliutaka.

# {130} Mwenyezi Mungu Mtukufu alisema katika kueleza yale aliyoyawafanyia watu wa Firauni katika kipindi hiki cha mwisho – Nacho ni kama desturi yake na sunna yake kwa umma mbalimbali kwamba huwachukua "kwa balaa na dhiki ili huenda wakanyenyekea" hadi mwisho wa Aya hizi. "Na hakika tuliwachukua watu wa Firauni kwa miaka" yaani, kwa misiba na ukame, “na kwa upungufu katika mazao, huenda wakakumbuka.” Yaani, wakaidhika kwamba yale yaliyowapata na kuwasibu ni lawama kutoka kwa Mwenyezi Mungu juu yao, huenda wakaiacha kufuru yao. Lakini hayakuawaathiri wala hayakuwafaa. Bali waliendelea na dhuluma na uharibifu.

# {131} "Basi wakijiwa na zuri," yaani, rutuba na riziki nyingi, "wanasema: "Ni haki yetu hii." Yaani, sisi tunaustahiki (uzuri huu), basi hawakumshukuru Mwenyezi Mungu juu yake. "Na likiwasibu ovu;" yaani, ukame na utasa, "wanaona mkosi kwa Musa na wale walio pamoja naye." Yaani wanasema: yametujia haya tu kwa sababu ya kuja kwa Musa na wana wa Israili kumfuata. Akasema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "Tazama! Hakika mkosi huo unatoka kwa Mwenyezi Mungu.” Yaani, kwa majaliwa yake na uwezo wake, na si kama walivyosema. Bali dhambi zao na ukafiri wao ndiyo sababu ya hayo, lakini wengi wao hawajui. Yaani, ndiyo maana wakasema yale waliyoyasema.

# {132} "Na walisema" wakimbainishia Musa kwamba hawataacha wala hawatatoka katika batili yao. "Hata ukitujia na Ishara yoyote ile kutufanyia uchawi kwazo, basi sisi hatutakuamini." Yaani, tayari imeshatuthibitikia kwamba wewe ni mchawi. Basi hata ukija na ishara ipi, tutakuwa na uhakika kwamba ni uchawi, kwa hivyo hatutakuamini, wala hatutakusadiki. Na hiki ndicho kiwango cha mwisho unachofikia ukaidi. Kwamba makafiri wafikie kiwango kwamba hali zao ziwe sawa. Sawa iwateremkie ishara mbalimbali au zisiteremke.

# {133} “Basi tukawatumia tufani;" yaani, maji mengi ambayo yaliizamisha miti yao na mimea yao, na ikawadhuru madhara mengi, "na nzige" wakala matunda yao na mazao yao na mimea yao, "na chawa." Ilisemwa ni nzige wachanga, lakini inavyojulikana ni kwamba walikuwa wale chawa wanaojulikana, "na vyura." Basi wakajaza vyombo vyao, na wakawatia wasiwasi na wakawaudhi udhia mkubwa, "na damu." Ima damu ya puani, au kama walivyosema wengi wa wafasiri kuwa maji yao ambayo walikuwa wakinywa yaligeuka yakawa damu. Kwa hivyo hawakuwa wakinywa isipokuwa damu, na wala hawapiki [isipokuwa damu]; "ili ziwe ishara za kina." Yaani, ishara na hoja za waziwazi juu ya kwamba wao walikuwa waongo na madhalimu, na juu ya kwamba aliyokuja nayo Musa ni ya haki na ukweli. "Lakini wakatakabari" walipoziona Ishara hizo, "na wakawa" katika mambo yao yaliyotangulia "kaumu wahalifu." Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu Mtukufu akawaadhibu kwa kuwaacha katika ukengeufu na upotofu.

# {134} “Na ilipowaangukia adhabu." Inawezekana kwamba kinachomaanishwa na hilo ni tauni kama walivyosema wengi wa wafasiri, na inawezekana kwamba kinachomaanishwa ni ishara zile zilizotangulia miongoni mwa tufani, na nzige, na chawa, na vyura, na damu. Kwani hizo ni mateso na adhabu, na kwamba kila waliposibiwa na moja yake; "Wakasema: Ewe Musa! Tuombee kwa Mola wako Mlezi kwa yale aliyokuahidi." Yaani, walitafuta uombezi kwa Musa kwa sababu ya yale aliyomuahidi Mwenyezi Mungu ya ufunuo na sheria. "Ukituondolea adhabu hii, hapana shaka tutakuamini, na tutawaachilia Wana wa Israili waende pamoja nawe." Lakini walikuwa waongo katika hilo, hawakuwa na lengo lolote isipokuwa kuisha kwa adhabu waliyomo, na wakadhani kwamba ikiondoka, haiwapati nyingineyo.

# {135} "Basi tulipowaondolea adhabu mpaka muda fulani wao waufikie;" yaani, muda aliouandika Mwenyezi Mungu kwamba watabaki waufikie, wala si kuondoa kwa kudumu, bali ni kwa muda tu. "Tazama! wakavunja ahadi yao;" ambayo walimuahidi Musa, na walimuahidi kumuamini na kuwaachilia wana wa Israeli. Lakini hawakumuamini, wala hawakuwaachilia Wana wa Israili pamoja naye, bali waliendelea na ukafiri wao kipofu, na wakawatesa Wana wa Israili kama ada yao.

# {136} “Basi tukawapatiliza;” yaani, wakati uliowekwa wa kuangamizwa kwao ulipofika, Mwenyezi Mungu alimuamuru Musa akwende na Wana wa Israili usiku, na akamjulisha kuwa Firauni atamfuata pamoja na majeshi wake. "Kwa hivyo Firauni akawatuma mijini wakusanyaji," ili wawakusanye watu ili kuwafuata Wana wa Israili, na wakawaambia: "Hakika hawa ni kikundi kidogo. Nao wametuudhi. Nasi hakika ni wengi, wenye kuchukua hadhari. Basi tukawatoa katika mabustani na chemchemi. Na mahazina, na vyeo vya heshima. Kadhalika; na tukawarithisha hayo Wana wa Israili. Basi wakawafuata lilipochomoza jua. Na ilipoonana mikusanyiko mawili hiyo, wenza wa Musa wakasema: Hakika sisi bila ya shaka tumefikiwa! (Musa) akasema: Hasha! Hakika yu pamoja nami Mola wangu Mlezi. Yeye ataniongoa! Basi tukamfunulia wahyi Musa kwamba: Ipige bahari kwa fimbo yako. Basi ikatengana, na kila sehemu ikawa kama mlima mkubwa. Na tukawajongeza hapo wale wengine. Na tukamuokoa Musa na wale waliokuwa pamoja naye wote. Kisha tukawazamisha hao wengine." Na akasema hapa: "Tukawazamisha katika bahari kwa sababu walizikadhibisha Ishara zetu, na wakawa wanazighafiliki." Yaani, kwa sababu ya kukadhibisha kwao ishara za Mwenyezi Mungu, na kuyapa mgongo yale zilizoyaashiria ya haki.

# {137} “Na tukawarithisha kaumu wale waliokuwa wakidhoofishwa.” Yaani, Wana wa Israili ambao walikuwa wakiwatumikia watu wa Firauni, wakiwatia mateso makali sana. Mwenyezi Mungu akawarithisha "mashariki ya ardhi na magharibi yake." Na kinachomaanishwa na ardhi hapa ni nchi ya Misri ambayo walikuwa wakidhoofishwa humo, wakidhalilishwa. Yaani, Mwenyezi Mungu aliwamilikisha yote na akawatia nguvu humo, "ambayo tulibariki ndani yake. Na likatimia neno jema la Mola wako Mlezi juu ya Wana wa Israili, kwa vile walivyosubiri." Wakati Musa alipowaambia: "Ombeni msaada kwa Mwenyezi Mungu, na subirini. Hakika ardhi ni ya Mwenyezi Mungu, huirithisha amtakaye katika waja wake, na mwisho mwema ni wa wacha Mungu;" "Na tukayaangamiza yale aliyokuwa akiyafanya Firauni na kaumu yake" miongoni mwa majumba makubwa na makazi ya yaliyopambwa, "na yale waliyokuwa wakiyajenga." Basi hizo ndizo nyumba zao "zilizo tupu" kwa sababu ya walivyodhulumu. Hakika katika hayo ipo Ishara kwa kaumu wanaojua.

# {138} "Na tukawavusha bahari Wana wa Israili" baada ya Mwenyezi Mungu kuwaokoa kutoka kwa adui yao Firauni na kaumu yake, na Mwenyezi Mungu akawaangamiza hali ya kuwa Wana wa Israili wanawatazama. "Kisha wakajia," yaani, walipita karibu na "kaumu waliokuwa wanaabudu masanamu yao." Yaani, wanakaa hapo na kutafuta baraka kutoka kwayo na kuyaabudu. Kwa hivyo kutokana na ujinga wao na upumbavu wao wakamwambia Nabii wao Musa baada ya Mwenyezi Mungu kuwaonyesha ishara mbalimbali alizowaonyesha:"Ewe Musa! Tufanyie mungu kama hawa walivyo na miungu." Yaani, tufanyie sheria inayoturuhusu kuyafanya masanamu kuwa miungu kama walivyoyafanya hawa, lakini Musa akawaambia: "Hakika nyinyi ni kaumu msiojua kitu." Na ni ujinga upi ulio mkubwa zaidi kuliko ujinga wa yule asiyemjua Mola wake Mlezi na Muumba wake, na akataka kumtoshanisha na asiyekuwa Yeye miongoni mwa wale wasiomiliki manufaa wala madhara, wala kifo, wala uhai, wala ufufuo?

# {139} Na ndiyo maana Musa akawaambia: "Hakika hawa, haya waliyomo yatakuja angamia, na ni batili hayo waliyokuwa wakiyafanya." Kwa sababu kuwaomba kwao ni batili, nao yenyewe ni batili. Kwa hivyo matendo hayo ni batili na makusudio yake ni batili.

# {140} "Akasema, "Je, niwatafutie mungu asiyekuwa Mwenyezi Mungu." Yaani, niwatafutie mungu asiyekuwa Mwenyezi Mungu, anayefanyiwa uungu, Mkamilifu katika dhati yake, na sifa zake, na vitendo vyake. "Ilhali Yeye ndiye aliyewafadhilisha juu ya walimwengu wote?" Basi inatakiwa muikabili adhila yake na kuwaboresha kwake kwa kushukuru, na hilo ni kwa kumpwekesha Mwenyezi Mungu peke yake kwa ibada, na kukufuru wanaoabudiwa kando na Yeye.

# {141} Kisha akawakumbusha yale aliyowaneemesha kwayo Mwenyezi Mungu, akasema: "Na pale tulipowaokoa kutoka kwa watu wa Firauni;" yaani, kutoka kwa Firauni na watu wake "waliowatia adhabu mbaya zaidi." Yaani, waliowaelekezea adhabu mbaya kabisa. Nayo ni kwamba walikuwa wakiwachinja "wavulana wenu, na wakawaacha hai wanawake wenu. Na katika hayo." Yaani, kuokoka na adhabu yao, "yalikuwa majaribio makubwa kutoka kwa Mola wenu Mlezi." Yaani, neema kubwa na kipawa kikubwa au katika adhabu hiyo iliyotoka kwao kulikuwa na majaribio makubwa kutoka kwa Mola wenu Mlezi.

# {142} Musa alipowakumbusha na akawapa mawaidha, wakakomeka na hilo. Na Mwenyezi Mungu alipokamilisha neema zake juu yao kwa kuwaokoa kutoka kwa adui yao na kuwatia nguvu katika ardhi, Yeye Mwingi wa baraka alitaka kuwatimizia neema yake juu yao kwa kuteremsha Kitabu ambacho kina hukumu za kisheria na itikadi zilizoridhiwa, basi akamuahidi Musa usiku thelathini, na akaikamilisha kwa (usiku) kumi, basi zikawa usiku arobaini. Ili Musa ajiandae na kujitayarisha kwa ajili ya ahadi ya Mwenyezi Mungu, na ili kushuka kwake kuwe na pahali pakubwa kwao, na wawe na hamu ya kushuka kwake. Na Musa alipokwenda kwenye miadi ya Mola wake Mlezi, akamwambia Haarun akimuusia kuhusu Wana wa Israili kwa sababu ya kuwajali kwake na huruma yake: "Shika pahali pangu katika kaumu yangu." Yaani, kuwa mfuatilizi wangu miongoni mwao, na fanya miongoni mwao kama nilivyokuwa nikitenda, "na utengeneze." Yaani, fuata njia ya utengenezaji mambo, "wala usifuate njia ya waharibifu." Nao ndio wale wafanyao maasia.

# {143} "Na alipokuja Musa kwenye miadi yetu" ambao tulimuwekea kwa sababu ya kuteremsha Kitabu, "na Mola wake Mlezi akamuongelesha" kwa yale aliyomwongelesha katika wahyi wake na maamrisho yake na makatazo yake, akawa na hamu ya kumuona Mwenyezi Mungu, na nafsi yake ikaelekea kufanya hivyo kwa sababu ya kumpenda Mola wake Mlezi na kupenda kumuona. Kwa hivyo "alisema: Mola wangu Mlezi! Nionyeshe nikutazame.” Basi Mwenyezi Mungu akasema: "Hutaniona." Yaani, Hutaweza kuniona sasa. Kwani Mwenyezi Mungu, Mwingi wa baraka, Mtukufu aliwaanzisha viumbe katika nyumba hii kwa mwanzisho ambao hawawezi kwa huo wala hawawezi kuwa thabiti katika kumwona Mwenyezi Mungu. na hakuna ushahidi wowote katika hili kwamba hawatamwona katika Pepo. Kwa maana Maandiko ya Qur-ani Tukufu na Hadithi za Mtume zimeashiria kwamba wakazi wa Peponi watamuona Mola wao Mlezi, Mwingi wa baraka, Mtukufu, na watafurahia kwa kuutazama uso wake mtukufu. Na kwamba atawaanzisha mwanzisho kamilifu watakaoweza pamoja nao kumwona Mwenyezi Mungu Mtukufu. Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu akafungamanisha kuona katika Aya hii na uthabiti wa mlima ule. Kwa hivyo akasema akimfanya Musa kukubali kwamba hatamwezesha kumuona; "Lakini utazame huo mlima ikiwa utabaki pahali pake" wakati Mwenyezi Mungu atakapoudhihirikia "basi utaniona. Basi alipojionyesha Mola wake Mlezi kwa mlima huo" usiosikia, mkubwa mno, "akaufanya upasukepasuke." Yaani, ukabadilika kuwa kama mchanga kwa sababu ya kusumbuka kutokana na kumwona Mwenyezi Mungu na kukosa kwake utulivu. "Na Musa akaanguka chini akazimia" wakati alipoona yale aliyoyaona huku amezimia. Kwa hivyo ikambainikia wakati huo kwamba ikiwa mlima haukusimama imara kwa sababu ya kumwona Mwenyezi Mungu, basi Musa alistahiki zaidi kutosimama imara kwa sababu ya hilo. Basi akamwomba Mola wake Mlezi kumfutia dhambi kwa kile alichofanya cha kuomba ombi ambalo haliendani na mada. Na "akasema: Subhanaka (Umetakasika)!” Yaani, kwa kukutakasa na kukutukuza kutokana na yale yasiyoufailia utukufu wako. "Ninatubia kwako" kutokana na madhambi yote na kuwa na adabu mbaya mbele yako "na mimi ni wa kwanza wa Waumini." Yaani, yeye, rehema na amani ziwe juu yake, aliifanya upya imani yake kwa yale ambayo Mwenyezi Mungu alimkamilishia miongoni mwa yale aliyokuwa hayajui kabla ya hilo.

# {144} Basi Mwenyezi Mungu alipomzuia kumwona baada ya kwamba alikuwa na hamu kubwa ya hilo, akampa heri nyingi. Kwa hivyo akasema: "Ewe Musa! Hakika Mimi nilikuteua wende kwa watu." Yaani, nimekuchagua, na nimekuteua, na nimekufadhilisha, na nimekupa wewe tu fadhila mbalimbali kubwa na sifa kubwa, "kwa jumbe zangu," ambazo siwapi wala kuwateua kwazo isipokuwa mbora zaidi wa viumbe, "na kwa maneno yangu;" kwako bila ya kupitia kwa yeyote. Na hii ni fadhila aliyofanyiwa Musa al-Kalim peke yake, na ambayo alijulikana kwayo katika ndugu zake miongoni mwa Mitume. "Basi chukua hayo niliyokupa" miongoni mwa neema, na chukua nilichokupa miongoni mwa maamrisho na makatazo kwa kifua kikunjufu, na yapokee kwa kuyakubali na kuyafuata, “na kuwa katika wanaomshukuru” Mwenyezi Mungu kwa yale aliyokuteua kwayo na kukufadhilisha

# {145} "Na tukamwandikia kwenye mbao zile katika kila kitu” wanachokihitaji waja "mawaidha" yenye kuzipa nafsi moyo wa kutenda matendo ya heri, na kuzihofisha dhidi ya matendo maovu, "na maelezo ya kina ya kila kitu" miongoni mwa hukumu mbalimbali za kisheria, na itikadi mbalimbali, na tabia mbalimbali, na adabu mbalimbali. "Basi yachukue kwa nguvu." Yaani, kwa bidii na jitihada juu ya kuyasimamisha, "na uwaamrishe kaumu yako wayachukue kwa ubora wake" nayo ni maamrisho ya wajibu na yanayopendekezwa. Kwani hizo ndizo bora yake zaidi. Na katika hili kuna ushahidi kwamba maamrisho ya Mwenyezi Mungu katika kila sheria ni kamilifu, maadilifu, mazuri. "Nami nitawaonyesha makazi ya wale waliovuka mipaka" baada ya Mwenyezi Mungu kuwaangamiza, na kuyabakisha makazi yao kuwa ni mazingatio baada yao wanayozingatiwa kwayo Waumini waliowezeshwa, wanyenyekevu.

# {146} Na ama wasiokuwa wao, akasema juu yao: "Nitawaepuka na Aya zangu." Yaani, nitawaepusha na kuzizingatia ishara za kipeo za mbali, na za kinafsi na kuzifahamu ishara za Kitabu; "wale wanaotakabari katika ardhi bila ya haki." Yaani, wanatakabari dhidi ya waja wa Mwenyezi Mungu, na dhidi ya haki, na dhidi ya yale aliyokuja nayo. Kwa hivyo yule ambaye ana sifa hii, Mwenyezi Mungu atamnyima heri nyingi, na atamwangusha, wala hatafahamu katika Ishara za Mwenyezi Mungu anachoweza kunufaika kwacho. Bali huenda hakika zikamgeukia na akayaona maovu kuwa ni mazuri. “Na wao wakiona kila Ishara, hawaiamini;” kwa sababu, kupeana kwao mgongo na kukanusha kwao na upinzani wao dhidi ya Mwenyezi Mungu na Mtume wake. “Wakiiona njia ya uwongofu” Yaani, uwongofu na unyoofu, nayo ndiyo njia inayofikisha kwa Mwenyezi Mungu na kwenye nyumba ya utukufu wake. "Hawaichukui [kuwa ndiyo njia]." Yaani, hawaifuati wala hawaitaki "Lakini wakiiona njia ya ukengeufu;" yaani, ya ukengeufu yenye kumfikisha mwenyewe kwenye nyumba ya taabu, "wanaichukulia kuwa ndiyo njia." Na sababu ya kupotoka kwao kupotoka huku, "Hayo ni kwa sababu walizikadhibisha Ishara zetu, na walikuwa wakizighafilikia." Basi kuzikataa kwao Ishara za Mwenyezi Mungu, na kuyaghafilikia kwao yale yanayokusudiwa kwazo, na kuzidharau kwao ndiko kulikowasababishia kile kilichosababisha kwa kufuata njia ya ukengeufu na kuacha njia ya uwongofu kile.

# {147} "Na wale waliozikadhibisha Ishara zetu" kubwa, zinazoashiria usahihi wa yale tuliyowatuma nayo Mitume wetu, "na kukutana na Akhera, matendo yao yameharibika" kwa sababu yako kwa usiokuwa msingi (wa sawa), na tayari yalipoteza sharti lake, ambalo ni kuziamini Ishara za Mwenyezi Mungu na kusadiki malipo yake. "Kwani watalipwa" katika ubatilifu wa matendo yao na kutokea kwa kinyume cha makusudio yao "isipokuwa yale waliyokuwa wakiyatenda.” Kwa maana, matendo ya yule asiyeiamini Siku ya Mwisho, hatarajii malipo ndani yake, wala hayana lengo yanalolifikia. Basi ndiyo maana yakapotelea mbali na yakabatilika.

# {148} "Na kaumu ya Musa wakamfanya baada yake kutoka katika mapambo yao ndama mwenye kiwiliwili" aliwafinyangia yule Msamaria, na akamtupia mshiko kutokana na unyayo wa Mtume yule, kwa hivyo akawa "mwenye kutoa mlio wa ng’ombe," na sauti. Kwa hivyo wakamwabudu na wakamchukua kuwa mungu, na akasema: Huyu ndiye mungu wenu, na mungu wa Musa, lakini alisahau, na akaenda kumtafuta. Lakini hili ni katika upumbavu wao na uchache wa ufahamu wao. Vipi walichanganyikiwa katika Mola Mlezi wa ardhi na mbingu zote na ndama miongoni mwa viumbe wenye upungufu mkubwa zaidi? Na ndiyo maana akasema akibainisha kwamba yeye hana sifa za kidhati wala za kimatendo zenye kusababisha awe mungu: “Kwani hawakuona kuwa hawasemeshi.” Yaani, kutoweza kuzungumza ni upungufu mkubwa. Kwa hivyo wao wako katika hali kamilifu zaidi kuliko mnyama huyu au kitu kisicho na uhai ambacho hakizungumzi, "wala hawaongoi njia yoyote?" Yaani, hawaelekezi kwenye njia yoyote ya kidini na wala hawafikishii manufaa yoyote ya kidunia. Kwa sababu yaliyokwisha thibiti katika akili na maumbile asili ni kwamba kumchukua mungu asiyesema, wala hanufaishi kitu, wala hadhuru, ni katika batili za batili zote, na ujinga wa upumbavu wote. Na ndiyo maana akasema: "Walimchukua (kamuabudu), na wakawa madhalimu." Kwa vile walivyoiweka ibada katika mahali pasipokuwa pake, na wakamshirikisha Mwenyezi Mungu na yale ambayo hakuyateremshia uthibitisho wowote. Na ndani yake kuna ushahidi kwamba yeyote yule mwenye kukataa maneno la Mwenyezi Mungu, basi hakika atakuwa amekataa sifa maalumu za kimungu za Mwenyezi Mungu Mtukufu. Kwa sababu Mwenyezi Mungu alitaja kwamba kutoweza kuzungumza ni uthibitisho wa kutofaa kwa huyo ambaye hawezi kuongea kuwa mungu.

# {149} "Na wakati" aliporejea Musa kwa kaumu yake, na akawakuta katika hali hii, na akawajulisha kuhusu kupotea kwao, wakajuta, na “mambo yalipoangushwa katika mikono yao.” Yaani, kama vile wasiwasi kubwa na majuto kwa kitendo chao, "na wakaona ya kwamba wamekwishapotea," basi wakatubia kwa Mwenyezi Mungu na wakanyenyekea. "Wakasema: Ikiwa Mola wetu Mlezi hataturehemu" na akatuelekeza kwake, na akaturuzuku kumuabudu Yeye, na akatuwezesha kufanya matendo kutengenea, "na akatufutia dhambi" yale yuliyoyafanya ya kumuabudu ndama; "basi bila ya shaka tutakuwa miongoni mwa waliohasiri" ambao walihasiri dunia na Akhera.

# {150} “Na wakati aliporudi Musa kwa kaumu yake hali ya kuwa ameghadhibika na kuhuzunika;" yaani, huku amejaa ghadhabu, na hasira kubwa dhidi yao kwa sababu ya utimilifu wa ghera yake, yeye swala na amani ziwe juu yake, na ukamilifu wa nasaha yake, na huruma yake. Yaani, “Ni mabaya mno mliyonifanyia nyuma yangu!” Yaani, ni hali mbaya zaidi ambayo mliyonifanyia nyuma yangu baada ya kwenda kwangu nikawaacha. Kwani ni hali inayolazimu maangamio ya milele na taabu ya milele. "Je, mmeiharakishia amri ya Mola wenu Mlezi?" Kwa kuwa Yeye aliwaahidi kuteremsha Kitabu, lakini mkaharakisha kwa maoni yenu maovu kuiendea tabia hii mbaya, "Na akazitupa chini mbao zile." Yaani, akazitupa kwa sababu ya hasira, “na akamkamata kaka yake kichwa” Haaruni na ndevu zake "akimvuta kwake" na akamwambia: "Ni nini kilichokuzuia, ulipowaona wamepotea? Kwamba usinifuate? Je, umeasi amri yangu?" Juu yako nilipokuambia, “Shika pahali pangu katika kaumu yangu na utengeneze, wala usifuate njia ya waharibifu.” Kwa hivyo, akasema, “Ewe mwana wa mama yangu! Usinishike kwa ndevu zangu, wala kwa kichwa changu. Hakika mimi, nilihofia useme: Umewagawanya Wana wa Israili, na wala hukungojea kauli yangu.” Na "Akasema" hapa "ewe mwana wa mama yangu." Huku ni kumlainisha kaka yake kwa kumtaja mama yao peke yake. Vinginevyo, yeye ni ndugu yake wa kwa mama na baba. "Hakika kaumu hawa waliniona kuwa mimi ni dhaifu." Yaani, walinidharau wakati nilipowaambia: Enyi watu wangu! Hakika nyinyi mmejaribiwa tu kwa kitu hiki. Na kwa yakini Mola wenu Mlezi ni Arrahmani, (Mwingi wa Rehema). Basi nifuateni mimi, na tiini amri yangu! “Na walikaribia kuniuwa;” yaani, usidhani kuwa nilizembee. "Basi usiwafurahishe maadui zangu," kwa kunikaripia na kunifikishia mabaya. Kwa maana maadui wananafanya juhudi kubwa ya kunitafutia kikwazo au kuona kosa ndani yangu. "Wala usinifanye pamoja na kaumu madhalimu," kwa hivyo ukaamiliana nami kama unavyoamiliana nao.

# {151} Kwa hivyo Musa, amani iwe juu yake, akajutia aliyomfanyia nduguye kwa haraka haraka kabla ya kujua kutokuwa kwake na hatia katika yale aliyomdhania kuwa alizembea ndani yake. Na "akasema: Mola wangu Mlezi! Nifutie dhambi mimi na kaka yangu" Haaruni, "na utuingize katika rehema yako." Yaani, katikati yake, na uifanye rehema yako ituzunguke katika kila upande. Kwa maana, hizo ni ngome mathubuti kutokana na maovu yote, na humo kuna kila heri na furaha. "Nawe ni Mwenye kurehemu zaidi kuliko wote wenye kurehemu;" yaani, unaturehemu zaidi kuliko yeyote yule mwenye kurehemu. Unaturehenu zaidi kuliko baba zetu, na mama zetu, na watoto wetu, na sisi wenyewe.

# {152} Mwenyezi Mungu Mtukufu akasema akibainisha hali ya wale watu wa ndama ambao walimwabudu: "Hakika wale waliojifanyia ndama;" yaani, kuwa ni mungu "itawapata ghadhabu kutoka kwa Mola wao Mlezi, na udhalilifu katika maisha ya dunia" kama walivyomghadhibisha Mola wao Mlezi na wakaidharau amri yake. "Na hivyo ndivyo tunavyowalipa wazuao uongo." Kwa hivyo, kila mwenye kumzulia Mwenyezi Mungu ni mwenye kuidanganyia Sheria yake, mwenye kusema juu yake yale ambayo hakuyasema, basi yeye kwa hakika ana fungu katika ghadhabu kutoka kwa Mwenyezi Mungu na udhalilifu katika maisha ya dunia.

# 153. Na hakika ilikwisha wapata ghadhabu ya Mwenyezi Mungu kwa kuwa aliwaamuru wajiue wenyewe, na ya kwamba Mwenyezi Mungu hawi radhi nao isipokuwa kwa hayo. Basi baadhi yao wakawaua baadhi yao, na vita hivyo vikaisha baada ya mauaji mengi. Kisha Mwenyezi Mungu akawakubalia toba baada ya hayo, na ndiyo maana akataja hukumu ya jumla wanayoingia wao na wengineo. Akasema: "Na wale waliotenda mabaya" miongoni mwa ushirikina na madhambi makubwa na madhambi madogo, "kisha wakatubia baada yake" kwa kujutia yale yaliyopita, na wakayaacha, na wakaazimia kutoyarudia; "na wakaamini" Mwenyezi Mungu na yale aliyowajibisha Mwenyezi Mungu kuyaamini, na wala imani haitimii isipokuwa kwa matendo ya nyoyo, na matendo ya viungo yanayotokana na imani. "Hakika Mola wako Mlezi baada ya hayo;" yaani, baada ya hali hii - hali ya kutubia maovu na kurejea katika utiifu - "ni Mwenye kufuta dhambi" anasitiri maovu na anayafuta, hata yakiwa yanajaza ardhi. "Mwenye kurehemu" kwa kukubali toba na kuwezesha matendo mema na kuyakubali.

# {154} "Na wakati ghadhabu ilipomtulia Musa," yaani, ghadhabu yake ilitulia, na nafsi yake ikarudiana, na akajua kile alicho ndani yake, akajishughulisha na kitu muhimu zaidi kwake. Kwa hivyo, akachukua "mbao zile;" ambazo alizitupa chini, ambazo ni mbao zenye cheo kikubwa, tukufu. "Na katika maandiko yake," yaani, zilijumuisha na kukusanya "uwongofu na rehema." Yaani, ndani yake kuna uwongofu kutokana na upotovu, na kuibainisha haki kutokana na batili, na matendo ya heri na matendo maovu, na uwongofu kwenye matendo mazuri zaidi, na maadili, na adabu, na rehema, na furaha kwa mwenye kuyatenda na akajua hukumu zake na maana zake. Lakini siyo kila mmoja anakubali uwongofu wa Mwenyezi Mungu na rehema Yake. Lakini anaukubali huo, na kuufuata, na kuupokea kwa kuubali, "wale ambao wao wanamhofu Mola wao Mlezi." Yaani, wanaomhofu na wanamnyenyekea. Na ama mwenye kutomhofu Mwenyezi Mungu wala kusimama mbele yake, basi yeye hakika hazidi kwa hayo isipokuwa kuasi na kujiweka mbali, kwa hivyo hoja ya Mwenyezi Mungu inakuwa imesimama juu yake katika hayo.

# {155} “Na” Wana wa Israili walipotubu na wakarejea kwenye fahamu zao, "Musa akawateuwa" miongoni mwao "wanaume sabiini" kutoka kwa walio bora zaidi wao ili wakaombe udhuru kwa ajili ya kaumu yao mbele ya Mola wao Mlezi. Na Mwenyezi Mungu aliwaahidi miadi watakaohudhuria ndani yake. Na wakati walipohudhuria, wakasema, “Ewe Musa! Tuonyeshe Mwenyezi Mungu wazi wazi!” Kwa hivyo, wakafanya ujasiri mkubwa dhidi ya Mwenyezi Mungu, na wakawa na adabu mbaya mbele yake, kwa hivyo tetemeko kubwa likawachukua, hivyo basi wakapigwa wakazimika na wakaangamia. Basi Musa, rehema na amani ziwe juu yake, hakuacha kuendelea kumnyenyekea Mwenyezi Mungu na kuomba sana na akisema: "Mola wangu Mlezi! Ungelitaka, ungeliwaangamiza wao hapo kabla" ya wao kuhudhuria, na wakawa katika hali ya kuwaombea msamaha kaumu yao, na wakawa wao ndio madhalimu. "Unatuangamiza kwa yale waliyoyafanya wapumbavu katika sisi?" Yaani, wenye akili dhaifu, na wapumbavu wa maono. Basi akamwomba Mwenyezi Mungu kwa unyenyekevu na akaomba udhuru kwamba wale waliofanya ujasiri dhidi ya Mwenyezi Mungu hawana akili kamilifu ambazo zinaweza kuwazuia kutoka kwa yale waliyoyasema na kuyatenda, na kwamba walipatwa na majaribio ambayo anahatarisha kwayo mja na kuhofu kuipoteza Dini yake. Akasema: "Haya si chochote isipokuwa ni majaribio yako, unampoteza kwayo umtakaye, na unamuongoa umtakaye. Wewe ndiye rafiki mlinzi wetu. Basi tusitiri dhambi na uturehemu. Na Wewe ndiwe Mbora zaidi wa wasitirio dhambi.” Yaani, wewe ndiwe Mbora zaidi wa kusitiri dhambi, na mstahiki zaidi wa kurehemu, na mkarimu zaidi wa kupeana na kufadhilisha. Na ni kama kwamba Musa, rehema na amani ziwe juu yake, alisema: Makusudio ewe Mola Mlezi kwa kusudio la kwanza kwetu sote, ni kushikamana na utiifu kwako na kukuamini Wewe, na kwamba yeyote yule mwenye akili zake, na uwongofu wake, na akawezeshwa kwa yale uliyomtunuku, basi yeye hukuacha kuwa mnyoofu. Na ama yule ambaye akili yake ilidhoofika na maoni yake yakawa ya upumbavu, na majaribio yakamtoa njiani, basi yeye ndiye aliyefanya aliyoyafanya kwa sababu hizi mbili. Na pamoja na haya , Wewe ndiwe mwenye kurehemu zaidi kuliko wanaorehemu, na ndiye Mbora zaidi wa wasitirio dhambi. Basi tusitirie dhambi, na uturehemu!” Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu akamwitikia ombi lake, na akawahuisha baada ya kufa kwao, na akawasamehe dhambi zao.

# {156} Na Musa akasema katika kukamilisha dua yake: "Na tuandikie mazuri katika dunia hii" miongoni mwa elimu yenye manufaa, na riziki kunjufu, na matendo mema, "na katika Akhera" utupe heri. Nayo ni yale ambayo Mwenyezi Mungu aliwatayarishia marafiki wake wandani walio wema miongoni mwa thawabu. "Hakika sisi tumerejea kwako;" yaani, tumerudi huku tumekiri kufanya kwetu upungufu, na wenye kutubia kwako katika mambo yetu yote. "Akasema" Mwenyezi Mungu Mtukufu, "Adhabu yangu nitamsibu kwayo nimtakaye" miongoni mwa wale waliokuwa waasi, wenye kuzifanya sababu zake. "Na rehema yangu imeenea kila kitu," katika ulimwengu wa juu na wa chini, mwema na muovu, Muumini na kafiri, basi hakuna kiumbe chochote isipokuwa kilikwishafikiwa na rehema ya Mwenyezi Mungu, na kikafunikwa na fadhila yake na wema wake. Lakini rehema maalum inayosababisha furaha ya dunia na Akhera si ya kila mmoja. Na ndiyo maana akasema kuihusu: "Basi nitaiandika hii hasa kwa wale wanaomcha Mungu" kutokana na maasia madogo yake na mkubwa yake. "Na wanaotoa Zaka” kuwapa wastahiki wake, "na wale ambao wanaziamini Ishara zetu.”

# {157} Na katika utimilifu wa kuamini katika ishara za Mwenyezi Mungu ni kuzijua maana zake na kutenda kulingana na matakwa yake. Na katika hayo ni kumfuata Nabii – rehema na amani za Mwenyezi Mungu zimshukie – kwa dhahiri na ndani katika misingi ya dini na matawi yake. "Wale ambao wanamfuata huyo Mtume, Nabii, asiyesoma wala kuandika" hili linawaondoa Manabii wengineo wote. Kwa maana anayekusudiwa kwa haya ni Muhammad bin Abdullah bin Abdul-Muttalib, na muktadha ni katika hali za Bani Israili, na kwamba kumwamini Nabii Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu zimshukie - ni sharti la kuingia kwao katika Imani. Na kwamba wale wanaomwamini, wanaomfuata ndio watu wa rehema kamili ambazo Mwenyezi Mungu aliwaandikia. Na alimweleza kuwa yeye hajui kusoma na kuandika kwa sababu yeye ni kutoka kwa Warabu, umma usiojua kusoma wala kuandika, na wala hauna kitabu chochote kabla ya Qur-ani. "Ambaye wanamkuta ameandikwa kwao katika Taurati na Injili" kwa jina lake na sifa yake ambayo katika sifa kuu zake zaidi na tukufu zaidi ni yale anayolingania na anayokataza, na kwamba "anawaamrisha mema." Nayo ni kila kitu kinachojulikana uzuri wake na kutengenea kwake, na manufaa yake. "Na anawakataza maovu," nayo ni kila kinachojulikana ubaya wake katika akili na maumbile asili. Kwa hivyo anawaamrisha kuswali, na Zaka, na kufunga Saumu, na Hijja, na kufunga jamaa, na kuwafanyia wema wazazi, na kufanyia jirani ihsani na watumwa, na kufanya yenye kunufaisha viumbe vyote, na ukweli, na usafi wa tabia, na wema, na nasiha, na mfano wa hayo. Na anakataza kumshirikisha Mwenyezi Mungu, na kuua nafsi bila ya haki, na uzinzi, na unywaji chenye kulewesha akili, na dhuluma dhidi ya viumbe wengineo wote, na uongo, na kufanya maovu na mfano wa hayo. Basi ushahidi mkubwa zaidi unaoonyesha kuwa yeye ni Mtume wa Mwenyezi Mungu ni kile anachokilingania, na alichoamrisha, na alichokataza, na alichohalalisha, na alichoharamisha. Yeye kwa hakika anahalalisha vitu vizuri miongoni mwa vyakula, na vinywaji, na mambo ya ndoa. “Na anawakataza maovu” miongoni mwa vyakula, na vinywaji, mambo ya ndoa, maneno, na vitendo. "Na anawaondolea mizigo yao na minyororo ambayo ilikuwa juu yao." Yaani, katika sifa zake ni kwamba dini yake ni rahisi, na ya uvumilivu, na nyepesi, haina mizigo ndani yake, wala minyororo, wala dhiki, wala majukumu mazito. "Basi wale waliomwamini yeye, na wakampa taadhima;" yaani, walimpa taadhima, na kumheshimu, "na wakamnusuru, na wakaifuata nuru ambayo iliteremshwa pamoja naye." Nayo ni Qur-ani ambayo kwayo mtu hupata mwangaza katika giza la shaka na ujinga mbalimbali, na ni kielelezo kwake wakati maneno yanapopingana. "Hao ndio waliofaulu"waliopata heri ya dunia na Akhera, waliofaulu kutokana na shari zake. Kwa sababu walifanya sababu kubwa zaidi ya kufaulu. Na ama asiyemwamini Nabii huyu asiyejua kusoma na kuandika, na akamheshimu, na kumnusuru, na wala hakuifuata nuru ambayo iliteremshwa pamoja naye, basi hao ndio waliohasiri.

# {158} Na alipowaita watu wa Taurati kutoka kwa Wana wa Israili wamfuate, na pengine mwenye dhana isiyo sahihi akadhani kuwa hukumu hii inawahusu wao tu, akaja na kitu kinachoashiria ujumla, akasema: "Sema: Enyi watu! Hakika mimi ni Mtume wa Mwenyezi mungu kwenu nyinyi nyote." Yaani, Waarabu wenu na wasiokuwa Waarabu wenu, Watu wa Kitabu miongoni mwenu na wasiokuwa wao. "Yeye ambaye ni wake ufalme wa mbingu na ardhi" anafanya humo kwa hukumu zake za kiulimwengu na za uendeshaji wa kimamlaka, na hukumu za kisheria, za kidini ambazo miongoni mwake ni kuwatumia Mtume mtukufu anayewalingania kwa Mwenyezi Mungu na kwenye nyumba ya utukufu wake. Na anawatahadharisha kutokana na kila kitakachowaweka mbali na Yeye na mbali na nyumba ya utukufu wake. "Hapana mungu isipokuwa Yeye;” yaani, hakuna muabudiwa kwa haki isipokuwa Mwenyezi Mungu peke yake, hana mshirika, na ibada yake haijulikani isipokuwa kwa njia ya Mitume wake. “Anahuisha na anafisha;” yaani, miongoni mwa kuendesha kwake ni kuhuisha na kufisha, ambayo hakuna hata mmoja anayeshiriki naye katika hayo, ambayo Mwenyezi Mungu aliyafanya mauti kuwa daraja na mapitio yapitiwayo kwenda kwenda kwenye nyumba ya kudumu, ambayo mwenye kuiamini, anamsadiki Mtume Muhammad – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake bila ya shaka yoyote. "Basi mwaminini Mwenyezi Mungu na Mtume wake, Nabii asiyejua kusoma na kuandika" imani katika moyo inayojumuisha matendo ya nyoyo na viungo, "ambaye anamwamini Mwenyezi Mungu na maneno yake." Yaani, mwaminini Mtume huyu mnyoofu katika itikadi zake na matendo yake, "Na mfuateni yeye ili muongoke;" katika masilahi yenu ya kidini na ya kidunia. Kwa maana, ikiwa nyinyi hamtamfuata, mtapotea kupotea kwa mbali.

# {159} "Na katika kaumu ya Musa upo umma." Yaani, kundi, "unaowaongoa watu kwa haki, na kwayo wanafanya uadilifu." Yaani, wanawaongoa [kwayo] watu katika kuwafunza kwayo na kuwatolea fatwa, na wanafanyiana usawa katika kuhukumu masuala yao, kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "Na tukawafanya miongoni mwao viongozi wanaowaongoa watu kwa amri yetu, waliposubiri na wakawa na yakini na Ishara zetu." Na katika hili kuna fadhila kwa umma wa Musa, rehema na amani ziwe juu yake, na kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu alifanya miongoni mwao viongozi wa kuongoa kwa amri yake. Na ni kana kwamba kuleta Aya hii tukufu kuna aina fulani ya kuondoa yale yaliyotangulia. Kwani yeye Mtukufu alitaja katika yale yaliyotangulia kasoro kadhaa za Wana wa Israili katika zinazopingana na ukamilifu, zinazotengua uwongofu. Na huenda mwenye dhana mbaya akadhani kwamba hili linawahusu wote. Kwa hivyo yeye Mtukufu akataja kwamba kundi miongoni mwao limenyooka, linaongoa, limeongolewa.

# {160} “Na tukawakatakata.” Yaani, tuliwagawanya “makabila kumi na mawili, mataifa mbalimbali.” Yaani, makabila kumi na mawili yanayojuana, yanayoingiliana, kila wana wa mwanamume miongoni mwa wana wa Yaaqub ni kabila. "Na tulimfunulia Musa wakati kaumu yake walipomuomba maji;" Yaani, walimwomba kwamba amwombe Mwenyezi Mungu Mtukufu awape maji ya kunywa kwayo na ya mifugo yao kunywa kwayo. Na hili ni kwa sababu wao - na Mwenyezi Mungu ndiye anayejua zaidi - walikuwa mahali penye maji kidogo, basi mwenyezi Mungu alimfunulia Musa akiitikia ombi lao "kwamba: Lipige hilo jiwe kwa fimbo yako." Inawezekana kwamba lilikuwa jiwe mahsusi, na inawezekana kwamba likawa ni jina la jumla, linalojumuisha jiwe lolote lile. Basi akalipiga, "mara zikabubujika;" yaani, zikatoka kwa msukumo mkubwa kutoka katika jiwe hilo "chemchemi kumi na mbili." Yaani, zenye kupita na kwenda "na kila watu wakajua mahali pao pa kunywea." Yaani, aliwagawia kila kabila katika yale makabila kumi na mawili, na akaliwekea kila mmoja yao chemchemi, nao wakaijua, na wakatulia, na wakastarehe kutokana na uchovu na msongamano. Na hii katika ukamilifu wa neema ya Mwenyezi Mungu juu yao. "Na tukawafunika kivuli kwa mawingu" basi kikawa kinawasitiri kutokana na joto la jua. "Na tukawateremshia Manna" nacho ni kitu kitamu "na Salwa" nayo ni nyama ya ndege, miongoni mwa ndege wazuri zaidi na wenye ladha zaidi. Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu akawajumuishia kati ya vivuli, na kinywaji, na chakula kizuri miongoni mwa vitu vitamu na nyama kwa namna ya starehe na utulivu. Na wakaambiwa: "Kuleni katika vizuri hivi tulivyowaruzuku. Na hawakutudhulumu Sisi" wakati hawakumshukuru Mwenyezi Mungu, na hawakufanya yale aliyowawajibishia; "bali walikuwa wakijidhulumu wenyewe." Kwa vile walivyozinyima kila heri, na wakaziweka mbele ya kila uovu na adhabu. Na haya yalikuwa katika muda ule wa kukaa kwao katika jangwa.

# {161} "Na pale walipoambiwa: Ukaeni mji huu." Yaani, uingieni ili uwe nchi yenu na makazi, nayo ni Ilyaa. "Na mle humo popote mpendapo," yaani, kijiji ambacho kilikuwa na miti mingi, na matunda tele, na maisha ya starehe. Basi ndiyo maana Mwenyezi Mungu akawaamrisha kwamba wale humo popote wapendapo. "Na semeni" wakati wanapoingia mlangoni, "Tufutie dhambi zetu;" yaani, tuondolee dhambi zetu na utusamehe, "Na uingieni mlango wake kwa kusujudu." Yaani, hali ya kuwa mmemnyenyekea Mola wenu Mlezi, mmejisalimisha kwa utukufu wake, mkishukuru neema yake. Basi akawaamrisha kunyenyekea na kuomba kusitiriwa dhambi, na akawaahidi juu ya hilo kuwasitiria dhambi zao, na kuwapa thawabu za sasa na za baadaye. Kwa hivyo akasema: "Tutawasitiria makosa yenu. Walio wema tutawazidishia" katika heri ya dunia na Akhera.

# {162} Lakini hawakufuata amri hii ya kimungu, bali walibadilisha wale waliodhulumu miongoni mwao. Yaani, walimuasi Mwenyezi Mungu na wakaidharau amri yake, "kauli isiyo ile waliyoambiwa" na wakasema badala ya kuomba kusitiriwa dhambi na kusema kwao kusamehe, wao wakasema "punje katika shayiri.” Na wakati wanapobadilisha kauli pamoja na wepesi wake na usahali wake, basi kubadilisha kwao kitendo ni katika jambo linalowezekana zaidi. Na ndiyo maana wakaingia humo wakijikokota kwa makalio yao, "Basi tukawatumia" wakati walipohalifu amri ya Mwenyezi Mungu na wakamuasi "adhabu kutoka mbinguni." Yaani, adhabu kali, ima tauni au adhabu nyingineyo miongoni mwa adhabu mbalimbali za mbinguni. Na Mwenyezi Mungu hakuwadhulumu kwa adhabu yake, bali hayo yalikuwa "kwa vile walivyokuwa wakidhulumu."

# {163} "Na waulize;" yaani, waulize wana wa Israili "kuhusu kijiji kilichokuwa kando ya bahari." Yaani, katika mwambao wake katika hali ya uasi wao na adhabu ya Mwenyezi Mungu kwao, "walipokuwa wakiivunja Sabato." Na Mwenyezi Mungu Mtukufu alikuwa amewaamrisha kuitukuza na kuiheshimu, wala wasiwinde windo lolote ndani yake. Basi Mwenyezi Mungu akawajaribu, na akawapa mtihani, basi zikawa samaki zinawajia siku ya Sabato yao juu juu. Yaani, nyingi zikielea juu ya uso wa bahari; "na siku isiyokuwa ya Sabato." Yaani, inapoisha siku ya Sabato, “hawawajii.” Yaani, zinakwenda katika bahari na hawaoni kwazo kitu, "kwa namna hiyo tuliwajaribu kwa sababu walikuwa wakivuka mipaka." Basi kuvuka kwao mipaka ndiko kulikowasababishia kupewa majaribio na Mwenyezi Mungu, na wawe na mtihani huu. Vinginevyo, lau kuwa hawakuvuka mipaka, mwenyezi Mungu angewapa salama, na asingewaweka kwenye balaa na maovu.

# {164} Basi wakafanya hila ya kuwinda, na wakawa wanazichimbia mashimo na wanawawekea nyavu. Kwa hivyo, inapokuja siku ya Jumamosi na wakatumbukia katika mashimo hayo na nyavu hizo, hawazichukui katika siku hiyo. Basi inapokuja siku ya Jumapili, wakazichukua, na hilo likawa jingi miongoni mwao, na wakagawanyika makundi matatu: wengi wao wakaasi, na wakafanya ujasiri juu yake, na wakayafanya hayo wazi. Na kundi lingine likawakataza waziwazi na kuwapinga kwa hilo. Na kundi lingine likatosheka na kupinga kwa hao dhidi yao na kuwakataza kwao, na wakasema: "Kwa nini mnawawaidhi watu ambao tangu hapo Mwenyezi Mungu atawaangamiza au atawaadhibu adhabu kali?" Ni kana kwamba wanasema: Hakuna faida ya kumuwaidhi yule ambaye aliingia katika maharamisho ya Mwenyezi Mungu na hakuisikia nasiha, bali aliendelea na uasi wake na kuvuka kwake mipaka. Basi huo ni lazima mwenyezi Mungu atawaadhibu ima kwa kuwaangamiza au adhabu kali. Basi wale waliokuwa wakiwawaidhi wakasema: tunawawaidhi na kuwakataza, "Ili uwe ni udhuru kwa Mola wenu Mlezi." Yaani, ili tuwe na udhuru kuhusiana nao, "na huenda nao wakamcha Mungu." Yaani, wakaacha maasia waliyomo ndani yake. Kwa hivyo hatukati tamaa na uwongofu wao. Pengine mawaidha yakawaingia, na lawama ikawaathiri, na hili ndilo lengo kubwa la kukemea maovu, ili yawe ni udhuru na ili kusimamisha hoja juu ya yaliyoamrishwa na yaliyokatazwa, na pengine Mwenyezi Mungu akamwongoa na akatenda kwa mujibu wa amri hiyo na katazo hilo.

# {165} "Basi walipoyasahau yale waliyokumbushwa kwayo;" yaani, waliyaacha yale waliyokumbushwa kwayo na wakaendelea katika kukengeuka kwao na kuvuka kwao mipaka. "Tukawaokoa wale waliokuwa wakikataza mabaya." Na hivyo ndivyo ilivyo ada ya Mwenyezi Mungu katika waja wake kwamba inapoteremka adhabu, anawaokoa kutokana nayo wale wanaoamrisha mema na kukataza maovu. "Na tukawachukua wale waliodhulumu" nao ndio wale waliovuka mipaka katika Sabato kwa "adhabu mbaya mno kwa vile walivyokuwa wakivuka mipaka." Na ama lile kundi jingine ambalo liliwaambia wale waliokuwa wakikataza: Kwa nini mnawawaidhi watu ambao tangu hapo Mwenyezi Mungu atawaangamiza, basi wafasiri walitofautiana kuhusu kunusurika kwao na kuangamizwa kwao, lakini la dhahiri ni kwamba walikuwa miongoni mwa waliosalimika. Kwa sababu Mwenyezi Mungu alifungamanisha kuangamia na madhalimu tu, naye hakutaja kuwa wao ni madhalimu. Basi hili likaashiria kuwa adhabu ile ilikuwa mahsusi kwa wale waliovuka mipaka ya Sabato, na kwa sababu kuamrisha mema na kukataza maovu ni ya faradhi kutosheleza, ikiwa wengine wataitekeleza, basi itawaondokeaa wengineo. Kwa hivyo hawa walitosheka na kukataza kwa wale. Na kwa sababu waliwashutumu kwa kauli yao, “Kwa nini mnawawaidhi watu ambao tangu hapo Mwenyezi Mungu atawaangamiza au atawaadhibu adhabu kali?" Kwa hivyo, wakadhihirisha ghadhabu yao juu yao kwamba walichukia kuchukia kukubwa matendo yao hayo, na kwamba Mwenyezi Mungu atawaadhibu adhabu kali kabisa.

# {166} "Walipotakabari na kuasi yale waliyokatazwa." Yaani, walikuwa wagumu, wala hawakulainika wala hawakuwaidhika. "Tukawaambia" neno la kimajaliwa; "Kuweni manyani, mliodharauliwa." Basi wakageuka kuwa manyani, kwa idhini ya Mwenyezi Mungu, na Mwenyezi Mungu akawaweka mbali na rehema yake.

# {167} Kisha akataja kupigwa kwa udhalili na uduni juu ya wale waliobakia miongoni mwao. Kwa hivyo, akasema: "Na wakati alipotangaza Mola wako Mlezi;" yaani, alijulisha kujulisha kwa wazi wazi, "kwamba hakika atawatumia dhiki yao hadi Siku ya Qiyama mwenye kuwaadhibu kwa adhabu mbaya sana." Yaani, atawadunisha na kuwadhalilisha, "Hakika Mola wako Mlezi ni Mwepesi wa kuadhibu" kwa mwenye kumuasi, kiasi kwamba Yeye humharakishia adhabu katika dunia hii. "Na hakika Yeye ni Mwenye kusitiri dhambi, Mwenye kurehemu sana" kwa mwenye kutubia kwake na kurejea. Anamsitiria dhambi, na anasitiri makosa yake, na anamrehemu kwa kumkubalia mambo ya utii na anamlipa juu yake kwa thawabu mbalimbali. Na Mwenyezi Mungu aliwafanyia yale aliyowaahidi. Basi hawataacha kuwa katika udhalili na uduni, chini ya utawala wa wasiokuwa wao. Haitawasimamia bendera yoyote, wala hakuna bendera yoyote itakayowaunga mkono.

# {168} "Na tukawagawanya katika ardhi umma umma;" yaani, tuliwafarikisha na tukawatenganisha katika ardhi baada ya kwamba walikuwa pamoja. "Miongoni mwao kuna wale walio wema" wanasimamisha haki za Mwenyezi Mungu na haki za waja wake, "na miongoni mwao kuna walio kinyume cha hivyo." Yaani, kinyume na wema: ima walio wastani, na ima wanaozidhulumu nafsi zao. "Na tukawajaribu" kama desturi yetu na Sunnah zetu "kwa mazuri na mabaya." Yaani, kwa wepesi na ugumu, "huenda wakarejea" wakaacha yale wanayodumisha kutenda miongoni mwa maovu, na wayarejee yale waliyoumbwa kwa ajili yake miongoni mwa uwongofu. Basi hawakuacha kuwa kati ya wema, na muovu, wale wa wastani.

# {169} Mpaka wakafuatia "baada yao wafuatizi" waliozidi uovu wao "waliokirithi" baada yao "Kitabu," na yakawa marejeo katika hilo ni kwao, na wakaanza kukifanyia kulingana na matamanio yao. Na wanapewa mali ili watoe fatwa na wahukumu bila ya haki, na rushwa ikaenea miongoni mwao. "Wanachukua anasa za haya maisha duni, na wanasema" wakikiri kwamba ni dhambi na kwamba wao ni madhalimu: "Tutasitiriwa dhambi!" Na hii ni kauli isiyokuwa na uhakika. Kwani ingekuwa hivyo, basi wangejutia yale waliyoyafanya, na wangeazimia kwamba hawatarejea, lakini wao ikiwa wanajiwa na anasa nyingine na rushwa nyingine, wanaichukua. Kwa hivyo, wakanunua Aya za Mwenyezi Mungu kwa thamani chache, na wakabadilisha kile kilicho duni kwa kile kilicho bora zaidi! Mwenyezi Mungu Mtukufu akasema katika kuwakadhibisha na kubainisha ujasiri wao dhidi yake, "Je, halikuchukuliwa juu yao agano la Kitabu kuwa wasiseme juu ya Mwenyezi Mungu isipokuwa haki tu?" Basi wana nini hata wanasema juu Yake yasiyokuwa ya haki kwa kufuata matamanio yao na kuelekea kwenye tamaa zao? "Na" hali ni kuwa "Nao wamekwisha yasoma yale yaliyomo humo." Kwa hivyo, hawana shida yoyote nayo, bali walifanya mambo yao hayo kwa makusudi, na walikuwa wakijua vyema mambo yao hayo. Na hii ndiyo dhambi kubwa zaidi na yenye kulaumiwa zaidi, na baya zaidi la kuadhibiwa juu yake. Na hili ni kutokana na upungufu wa akili zao na upumbavu wa maoni yao kwa kuupendelea uhai wa dunia hii kuliko akhera. Na ndiyo maana akasema: "Na nyumba ya Akhera ni bora zaidi kwa wachao" yale aliyowaharamishia Mwenyezi Mungu katika vyakula ambavyo vinachukuliwa na kuliwa kama rushwa, kwa ajili ya kuhukumu kwa yasiyokuwa aliyoteremsha Mwenyezi Mungu na yasiyokuwa hayo miongoni mwa haramu mbalimbali. "Basi je, hamtii akilini?" Yaani, je, hamna akili zenye kupima kati ya kile kinachopaswa kupendelewa na kile kinachopaswa kutopendelewa, na kile kinachostahiki zaidi kujitahidi kukielekea na kukitanguliza mbele ya vinginevyo? Kwani sifa maalum ya akili ni kuangalia katika matokeo. Na ama mwenye kutazama jambo la sasa tu, dogo, lenye kukatika, anakosa neema kubwa yenye kudumu, basi ana akili na maoni gani?

# {170} Lakini wenye akili kiuhakika ni wale aliowaeleza Mwenyezi Mungu kwa kauli yake: "Na wale wanaokikamata sawasawa Kitabu;" yaani, wanashikamana sawasawa nacho kielimu na kivitendo. Kwa hivyo wanajua yale yaliyomo ndani yake ya hukumu mbalimbali na habari ambazo zilifundishwa elimu yake ndiyo elimu tukufu zaidi, na wanatenda kulingana na yale yaliyomo ndani yake ya maamrisho ambayo ndiyo furaha ya macho, furaha ya nyoyo, furaha za roho, na kutengenea katika dunia na akhera. Na katika makubwa zaidi ambayo ni lazima kushikamana nayo vyema miongoni mwa maamrisho, ni kusimamisha Swala kwa dhahiri na kwa ndani. Na ndiyo maana akaitaja hasa kwa sababu ya fadhila yake na heshima yake na kwa kuwa ndiyo kipimo cha imani, na kuisimamaisha kwake kunaitia kusimamisha matendo yasiyokuwa hiyo miongoni mwa ibada. Na pindi matendo yao yote yalipokuwa ni ya kutengenea, Yeye Mtukufu akasema: "hakika Sisi hatupotezi ujira wa watengeneao;" katika kauli zao na matendo yao, na nia zao, wakijitengenea nafsi zao na wasiokuwa wao. Na Aya hii na mfano wake ziliashiria kwamba Mwenyezi Mungu aliwatuma Mitume wake, rehema na amani ziwe juu yao, ili kufanya mambo kutengenea, na si kuharibu, na kwa manufaa, si kwa madhara, na kwamba walitumwa kwa yanayotengenea nyumba hizi mbili. Kwa hivyo, Kila mtu aliyekuwa mwenye kutengenea, alikuwa ni karibu zaidi na kuwafuata.

# {171} Kisha Yeye Mtukufu akasema: "Na pale tulipounyanyua mlima juu yao" wakati walipokataa kuyakubali yale yaliyomo katika Taurati, kwa hivyo Mwenyezi Mungu akawalazimisha kufanya matendo, na akauinua mlima juu ya vichwa vyao, kwa hivyo ukawa juu yao. "Ukawa kama kwamba ni kiwingu kilicho wafunika} na wakaambiwa: "Chukueni yale tuliyowapa kwa nguvu" yaani, bidii na jitihada; "na yakumbukeni yaliyomo ndani yake" kwa kujifunza, na kutafiti na kusifika kwa kuyatendea matendo "ili muche" mtakapofanya hivyo.

172. Na pale Mola wako Mlezi alipochukua kutoka kwa wanadamu kutoka katika migongo yao dhuria zao na akawashuhudisha juu ya nafsi zao (na kuwaambia), "Je, mimi si Mola wenu Mlezi?" Wakasema, "Ndiyo, tumeshuhudia." Mje mkasema Siku ya Qiyama, "Hakika sisi tulikuwa tumeghafilika na haya." 173. Au mkasema: Hakika baba zetu ndio walioshirikisha kabla yetu, na sisi ni dhuriya zao tu baada yao. Basi utatuangamiza kwa sababu ya waliyoyafanya wapotovu? 174. Na ndiyo kama hivyo tunavyozieleza Ishara kwa kina, ili huenda wakarejea.

# {172 - 173} Yeye Mtukufu anasema, “Na pale Mola wako Mlezi alipochukua kutoka kwa wanadamu kutoka katika viuno vyao dhuria zao.” Yaani, alitoa katika migongo yao dhuriya zao na akawafanya wazaane karne baada ya karne. "Na" wakati alipowatoa katika matumbo ya mama zao na migongo ya baba zao, "akawashuhudisha juu ya nafsi zao (na kuwaambia), "Je, mimi si Mola wenu Mlezi?" Yaani aliwafanya wakiri kuuthibitisha umola wake kwa yale aliyoyaweka katika maumbile yao ya asili kukiri kuwa Yeye ndiye Mola wao mlezi, na Muumba wao, na Mmiliki wao. Wakasema: Ndiyo; tumekiri hilo. Kwa maana Mwenyezi Mungu Mtukufu amewapa waje wake umbile asili la kuwa juu ya Dini iliyonyooka na iliyo sawasawa; basi kila mmoja ameumbwa juu ya hilo. Lakini maumbile ya asili huenda yakageuzwa na kubadilishwa kwa yale yanayoyatokea katika akili na itikadi mbovu. Na ndio maana "Wakasema: Ndiyo, tumeshuhudia." Mje mkasema Siku ya Qiyama, "Hakika sisi tulikuwa tumeghafilika na haya." Yaani, hakika Sisi tuliwapa mtihani mpaka mkakiri yale yaliyothibiti kwenu kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu ndiye Mola wenu Mlezi, kwa kuchelea kwamba mtakataa Siku ya Kiyama na msikiri chochote katika hayo, na mkadai kwamba hoja ya Mwenyezi Mungu haikusimama juu yenu, na kwamba hamna elimu kuhusiana nayo; bali mlighafilika nayo na mkapumbaa. Basi leo, hoja zenu zimekatika, na ikathibitika hoja ya kukata wa Mungu dhidi yenu, au pia mkatumia hoja nyengine, mkasema, “Au mkasema: Hakika baba zetu ndio walioshirikisha kabla yetu, na sisi ni dhuriya zao tu baada yao." Basi tukafuata mfano wao, na tukawafuata katika batili yao. "Basi utatuangamiza kwa sababu ya waliyoyafanya wapotovu?" Kwani Mwenyezi Mungu aliweka katika maumbile yenu yale yanayowaonyesha ya kwamba yale waliyo nayo baba zenu ni batili, na kwamba haki ni yale waliyokuja nayo Mitume. Na hili linapingana na yale mliyowakuta nayo baba zenu na liko juu yake. Ndiyo; inaweza kufikiwa mja katika na maneno ya baba zake wapotofu na madhehebu yao potovu yale ambayo anayadhania kuwa ndiyo haki. Na hilo si isipokuwa kwa sababu ya kujiepusha kwake na hoja za mwenyezi Mungu, ushahidi wake wa waziwazi, na aya Zake za kiupeo wa macho na za kinafsi. Basi kupeana kwake mgongo hayo na kuelekea kwake kwa yale waliyoyasema wana batili huenda yakamfanya awe katika hali ambayo atapendelea ndani yake batili kuliko haki. Hii ndiyo tafsiri sahihi ya Aya hizi na ilisemwa: hii ni siku ile Mwenyezi Mungu alipochukua agano juu ya dhuria wa Adam wakati alipowatoa katika mgongo wake na akawashuhudishia juu ya nafsi zao, nao wakashuhudia hayo. Kwa hivyo akatumia kama ushahidi dhidi yao yale aliyowaamrisha kuyafanya wakati huo dhidi ya dhuluma yao katika ukafiri wao na ukaidi wao katika dunia na Akhera! Lakini hakuna chochote katika Aya hii kinachoonyesha hili, wala hali kinacholifaa hapa, wala si katika matakwa ya hekima ya Mwenyezi Mungu mtukufu, na hali ya hakika ya mambo unalishahidia hilo. Kwa maana, ahadi hili na agano hili ambalo walilitaja kwamba wakati Mwenyezi Mungu alipowatoa dhuria ya Adamu kutoka katika mgongo wake walipokuwa katika ulimwengu kama chembe, ambao hakuna anayeukumbuka na wala haupiti katika akili ya mwanadamu. Basi vipi Mwenyezi Mungu atatumia dhidi ya hoja ya jambo ambalo hawana habari nalo wala hawana jicho wala alama?

# {174} Na ndiyo maana, kwa kuwa hili lilikuwa jambo lililo wazi, la peupe, Mwenyezi Mungu akasema: "Na ndiyo kama hivyo tunavyozieleza Ishara kwa kina." Yaani, tunazibainisha, na kuziweka wazi "ili huenda wakarejea" katika yale Mwenyezi Mungu aliyaweka katika maumbile yao ya asili, na katika kile walichomwahidi Mwenyezi Mungu juu yake; kwa hivyo wakakomeka kutokana na mabaya.

175. Na wasomee habari za yule ambaye tulimpa Ishara zetu, naye akajivua kutoka kwazo, basi Shetani akamfuata. Kwa hivyo, akawa miongoni mwa waliopotea. 176. Na lau kuwa tungelitaka, tungelimwinua kwazo, lakini yeye alizama katika ulimwengu na akafuata matamanio yake. Basi mfano wake ni kama mfano wa mbwa. Ukimhujumu hupumua na kutoa ulimi nje, na ukimwacha, pia hupumua na kutoa ulimi nje. Huo ni mfano wa kaumu ambao walizikadhibisha Ishara zetu. Basi simulia hadithi, huenda wakatafakari. 177. Mfano mbaya zaidi ni wa kaumu waliozikadhibisha Ishara zetu na walikuwa wakizidhulumu nafsi zao. 178. Yule ambaye Mwenyezi Mungu amemuongoa, basi huyo ndiye mwongofu. Na yule aliyempoteza, basi hao ndio waliohasiri.

# {175} Yeye Mtukufu anamwambia Nabii wake – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake: - "Na wasomee habari za yule ambaye tulimpa Ishara zetu." Yaani, tuliyemfunza [elimu ya] Kitabu cha Mwenyezi Mungu, kwa hivyo akawa yeye ndiye mwanachuoni mkubwa na wino wa kuandikia kwenye hariri, lakini akajivua kutoka humo, na Shetani akamfuata. Yaani, alijivua kutoka katika kusifika kwa hakika kwa elimu ya ishara za Mwenyezi Mungu. Kwani kuwa na elimu ya hayo kunamfanya mwenyewe asifike kwa tabia njema na matendo mazuri, na anapanda hadi katika viwango vya juu na vyeo vya juu zaidi. Kwa hivyo, kuacha kwa huyu Kitabu cha Mwenyezi Mungu nyuma ya mgongo wake, na kuyatupa maadili ambayo kitabu kinayaamrisha, na kuyavua kama yanavyovuliwa mavazi, na wakati ilipojivua kutoka kwayo, Shetani akamfuata. Yaani, akawa na mamlaka juu yake wakati alipotoka kwenye ngome madhubuti, na akaishia chini zaidi ya walio chini, kwa hivyo akamchochoa kwa uchochezi mkubwa. "Kwa hivyo, akawa miongoni waliopotea," baada ya kwamba alikuwa miongoni mwa walioongoka, walioongolewa.

# {176} Na haya ni kwa sababu Mwenyezi Mungu Mtukufu alimwacha na akamwachia nafsi yake. Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu Mtukufu akasema: "Na lau kuwa tungelitaka, tungelimuinua kwazo" kwa kumwezesha kuzitendea matendo, kwa hivyo akainuka katika dunia na Akhera, kwa hivyo akajilinda kutokana na adui zake; "Lakini yeye" aliyafanya yale yanayolazimu kuachwa, basi alizama katika dunia. Yaani, alizama katika matamanio ya chini na malengo ya kidunia, "na akafuata matamanio yake" na akaacha kumtii Mola wake. "Basi mfano wake" katika kuwania kwake dunia hii na moyo wake kuikatikia "ni kama mfano wa mbwa. Ukimhujumu hupumua na kutoa ulimi nje, na ukimwacha, pia hupumua na kutoa ulimi nje." Yaani, hataacha kuendelea kuhema katika kila hali. Na huyu hataacha kuwania kuwania kwa kukata moyo wake, na hakuna kitu chochote duaniani kinachoweza kujaza mahitaji yake. "Huo ni mfano wa kaumu ambao walizikadhibisha Ishara zetu" baada ya Mwenyezi Mungu kuwafikishia, lakini hawakuzifuata, bali walizikakadhibisha na wakazikataa kwa matamanio yao bila uwongofu wowote kutoka kwa Mwenyezi Mungu na kufuata matamanio yao bila ya uwongofu. kutoka kwa Mungu. "Basi simulia hadithi, huenda wakatafakari" katika kupiga mifano na katika mazingatio na Aya mbalimbali. Kwa hivyo, wanafikiri; watajua, na wakijua, watafanya matendo.

# {177} "Mfano mbaya zaidi ni wa kaumu waliozikadhibisha Ishara zetu na walikuwa wakijidhulumu nafsi zao." Yaani, ni mfano mbaya zaidi wa yule anayezikadhibisha Ishara za Mwenyezi Mungu na akaidhulumu nafsi yake kwa kila aina za maasia. Basi mfano wao ni ule ulio mbaya zaidi. Na huyu ambaye Mwenyezi Mungu alimpa ishara zake, inawezekana kinachomaanishwa kwa hilo ni mtu maalum, ambaye alifanya hayo ambayo Mwenyezi Mungu aliyataja. Kwa hivyo Mwenyezi Mungu akakisimulia kisa chake ili kuwatanabahisha waja wake. Na inawezekana kwamba kinachokusudiwa kwa hilo ni kwamba ni jina la ujumla, na kwamba linajumuisha kila mtu ambaye Mwenyezi Mungu alimpa ishara zake kisha akajivua kutoka kwazo. Na katika aya hizi kuna kuhimiza kufanya matendo kwa elimu, na kwamba hilo ni kuinuliwa juu kutoka kwa Mwenyezi Mungu kwa mwenyewe, na ni kinga dhidi ya Shetani. Na zina kuhofisha kutofanya matendo kwayo, na kwamba ni kushuka hadi chini zaidi ya walio chini, na kumpa Shetani mamlaka juu yake. Na ndani yake kuna kwamba kufuata matamanio ya mtu na mja kuzama katika matamanio yanakuwa sababu ya kuachiliwa mbali.

# {178} Kisha Yeye Mtukufu akasema, akibainisha kuwa ni Yeye peke yake mwenye kuongoza na kupoteza: "Yule ambaye Mwenyezi Mungu amemuongoa" kwa kumwezesha kwa matendo mema na kumlinda kutokana na machukizo, na kumfundisha yale ambacho hakuwa anayajua, "basi huyo ndiye mwongofu" kiuhakika. Kwa sababu, alipendelea uwongofu wake Yeye Mtukufu "Na yule aliyempoteza" kwa kumwachilia mbali na asimwezeshe kwa heri. "Basi hao ndio waliohasiri" nafsi zao na ahali zao Siku ya Qiyama. Tazama, huko ndiko kuhasiri kwa wazi.

179. Na hakika tumeiumbia Jahannamu wengi katika majini na watu. Wana nyoyo wasizofahamu kwazo. Na wana macho wasiyoona kwayo. Na wana masikio wasiyosikia kwayo. Hao ni kama wanyama wa mifugo, bali wao ni wapotofu zaidi. Hao ndio walioghafilika.

# {179} Yeye Mtukufu anasema, akibainisha wingi wale waliokengeuka, waliopotea, waliomfuata Shetani aliyelaaniwa: "Na hakika tumeiumbia" tulianzisha, na kueneza "Jahannamu wengi katika majini na watu" ambao wanyama wa mifugo wamekuwa katika hali bora zaidi kuwaliko wao. "Wana nyoyo wasizofahamu kwazo;" yaani, hazifikiwi na ufahamu wala elimu isipokuwa kwa kuwasimamishia hoja tu. "Na wana macho wasiyoona kwayo" yenye kuwanufaisha. Bali wamepoteza manufaa yake na faida yake, "Na wana masikio wasiyosikia kwayo" kusikia kunakoifikia maana yake mioyo yao. "Hao" wenye sifa hizi mbaya "ni kama wanyama wa mifugo." Yaani, wanyama ambao walipoteza akili. Na hawa walipendelea yenye kuisha badala ya yenye kubaki, kwa hivyo wakawa wamenyang’anywa sifa ya kuwa na akili. "Bali wao ni wapotofu zaidi" kuliko wanyama. Kwa sababu, wanyama wa mifugo wanatumiwa katika yale waliyoumbwa kwa ajili yake; nao wana bongo wanazotambua kwazo yenye kuwadhuru kando na yenye kuwanufaisha. Na ndiyo maana wakawa katika hali bora zaidi kuliko wao. Na "hao ndio walioghafilika'" ambao walivighafilikia vitu vyenye faida zaidi. Walighafilikia kumwamini Mwenyezi Mungu, na kumtii, na kumkumbuka. Waliumbiwa mioyo, na kusikia, na kuona ili viwe msaada kwao katika kutekeleza maamrisho ya Mwenyezi Mungu na haki zake. Lakini wakazitumia kama msaada katika kinyume cha makusudio haya. Basi hawa wanastahiki zaidi kwamba wawe miongoni mwa wale aliowaandalia Mwenyezi mungu Jahannam na akawaumba kwa ajili yake. Kwa hivyo, aliwaumba kwa ajili ya Moto na kwa matendo ya watu wake wanaoyafanya. Na ama mwenye kuvitumia viungo hivi katika kumwabudu Mwenyezi Mungu, na moyo wake ukajipaka rangi ya kumwamini Mwenyezi Mungu na kumpenda na wala hakumghafilikia Mwenyezi Mungu, basi hao ndio watu wa Pepo, na kwa vitendo vya watu wa Pepo wanavifanya.

180. Na Mwenyezi Mungu ana majina mazuri kabisa, basi muombeni kwayo. Na waacheni wale wanaopindukia mipaka katika majina yake. Watakuja lipwa yale waliyokuwa wakiyatenda.

# {180} Huku ni kubainisha ukubwa wa utukufu wake na upana wa sifa zake, kwamba ana majina mazuri sana. Yaani, ni lake kila jina jema na kanuni yake ni kila jina linaonyesha sifa ya ukamilifu mkubwa; na kwa hivyo yakawa ni mazuri. Kwani ikiwa yangeonyesha kitu kisichokuwa sifa, bali yangekuwa jina la kipekee tu, basi hayangekuwa mazuri. Na vile vile ikiwa yangeonyesha sifa ambayo si sifa ya ukamilifu, bali ima sifa ya upungufu au sifa inayogawanyika katika sifa na shutuma, basi hayangekuwa mazuri. Kwa hivyo, kila jina katika majina yake linaonyesha sifa nzima ambayo inatokana nayo, na kujumuisha maana yake yote, na hilo ni kama vile: "Mwenye kujua vyema" linaashiria kwamba Yeye ana elimu inayozunguka, yenye kujumuisha kila kitu, kwa hiyo haitoki katika elimu yake hata uzito wa chembe katika ardhi wala katika mbingu. Na "Mwenye kurehemu" ambayo inaashiria kwamba Yeye ana rehema kubwa, kunjufu juu ya kila kitu. Na "Mwenye uwezo" linaashiria kwamba Ana uwezo wa jumla ambao hakuna kinachoushinda... na mfano wa hayo. Na katika utimilifu wa kuwa ni mazuri ni kwamba mtu haombwi isipokuwa kwayo, na ndiyo maana akasema: "Basi muombeni kwayo." Na hili linajumuisha dua ya ibada na dua ya kuomba kupewa kitu. Kwa hivyo, anaombwa katika kila ombi kwa kile kinacholifaa ombi hilo. Kwa hivyo mwombaji atasema, kwa mfano, “Ee mwenyezi Mungu! Nisitirie dhambi, na unirehemu. Hakika Wewe ndiye Mwenye kusitiri dhambi, Mwenye kurehemu. Na unikubalie toba, ewe Mwenye kukubali toba! Na uniruzuku, ewe Mwenye kuruzuku. Na unifanyie upole, ewe Mpole!” Na mfano wa hayo. Na kauli yake: "Na waacheni wale wanaopindukia mipaka katika majina yake. Watakuja lipwa yale waliyokuwa wakiyatenda." Yaani, adhabu na mateso kwa sababu ya kupindukia kwao mipaka katika majina yake. Na uhakika wa kupindukia mipaka ni kuyaondoa kutoka kwa kile yaliyokusudiwa, ima kwa kumwita kwao yule asiyeyastahiki, kama vile washirikina walivyowaita miungu yao kwayo, au kwa kuzikanusha maana zake na kuzipotosha, na kuyapa maana ambazo Mwenyezi Mungu hakuzikusudia wala Mtume wake, au kwa kuzifananisha na kitu kingine. Kwa hivyo la wajibu ni kutahadhari kupindukia mipaka ndani yake, na kutahadhari wale wapindukiao mipaka ndani yake. Na imethibiti katika hadithi Swahih kutoka kwa Nabii -rehema na amani za Mwenyezi Mungu zimshukie, “Hakika Mwenyezi Mungu ana majina tisini na tisa. Mwenye kuyadhibiti, ataingia Peponi.”

181. Na katika wale tuliowaumba wako umma wanaoongoza kwa haki, na kwayo wanafanya uadilifu.

# {181} Yaani, na katika jumla ya wale tuliowaumba kuna umma wema, wakamilifu wao wenyewe, wenye kuwakamilisha wengineo, wanajiongoza wao wenyewe kwa haki na wengineo. Kwa hivyo wanaijua haki, na wanaifanyia matendo, na wanaifundisha, na wanailingania na katika kuitendea matendo, "na kwayo wanafanya uadilifu;" baina ya watu katika hukumu zao wanapohukumu katika mali, na damu, na haki mbalimbali, na maneno na yasiyokuwa hayo. Na hao ndio maimamu wa uwongofu na taa za giza, nao ndio ambao Mwenyezi Mungu amewaneemesha kwa Imani, na matendo mema, na kuusiana haki, na kuusiana subira, nao ndio wakweli ambao vyeo vyao vinafuata cheo cha utume, nao katika nafsi zao wana vyeo tofauti tofauti, kila mmoja kulingana na hali yake na cheo chake. Basi utukufu ni wa yule anayemteua amtakaye kwa rehema zake, na Mwenyezi Mungu ni Mwenye fadhila kubwa.

182. Na wale waliokadhibisha Ishara zetu, tutawapeleka katika maangamio pole pole kutokea pale wasipojua. 183. Nami nitawapa muda. Hakika njama yangu ni madhubuti. 184. Je, hawafikirii? Huyu mwenzao hana wazimu. Yeye siyo isipokuwa ni mwonyaji aliye dhahiri. 185. Je, hawatazami ufalme wa mbingu na ardhi, na vile vyote alivyoviumba Mwenyezi Mungu katika vitu, na kwamba huenda muda wao umekwisha karibia? Basi maneno gani baada ya haya watayaamini? 186. Yule Mwenyezi Mungu alimpoteza, basi hana wa kumwongoa. Atawaacha hao katika upotovu wao wakitangatanga.

# {182} Yaani, na wale waliozikadhibisha Ishara za Mwenyezi Mungu zinazoonyesha usahihi wa yale aliyokuja navyo Muhammad-rehema na Amani za Mwenyezi Mungu zimshukie, - miongoni mwa uwongofu nao wakaukataa na hawakuukubali, "tutawapeleka katika maangamio pole pole kutokea pale wasipojua," kwa kuwaruzuku kwa wingi.

# {183} "{183} "Nami nitawapa muda;" yaani, nitawapa muhula mpaka wadhani kuwa hawatachukuliwa wala hawataadhibiwa, basi wakazidisha ukafiri, na kupindukia mipaka, na uovu juu ya uovu wao. Na kwa hivyo, adhabu yao inazidi, na mateso yao yanaongezeka maradufu, kwa hivyo wanakuwa wamejidhuru wenyewe kutokea pale ambapo hawajui. Na ndiyo maana akasema: "Hakika njama yangu ni madhubuti;" yaani, ni ya nguvu na kubwa mno.

# {184} "Je, hawafikirii? Huyu mwenzao" [Muhammad] - Mwenyezi Mungu amfikishie rehema na amani - "hana wazimu." Yaani, je, hawakutumia fikira zao na kuona ikiwa je ndani ya mwenzao huyu ambaye wanamjua wala hakifichiki kwao kitu chochote katika hali yake. Je yeye ni wazimu? Basi na watazame katika maadili yake, na mwongozo wake, na mwelekeo wake, na sifa zake, na watazame katika yale anayoyalingania, basi hawatapata ndani yake katika sifa isipokuwa za kamili zake, na rai isipokuwa ile aliyopiku kwayo walimwengu wote, na wala halinganii isipokuwa kwa kila heri, na wala hakatazi isipokuwa kila ovu! Je, huyu enyi wenye akili ndiye ana wazimu? Au yeye ndiye imamu mkuu, na mwenye nasaha wa wazi, na Mheshimiwa Mtukufu, na mpole, mwenye kurehemu? Na ndiyo maana akasema: "Yeye siyo isipokuwa ni mwonyaji aliye dhahiri." Yaani, anawalingania viumbe kwa yale yatakayowaepusha na adhabu, na yanawapatia thawabu.

# {185} “Je, hawakutazama katika ufalme wa mbingu na ardhi.” Kwani wakiutazama, wataupata ni ushahidi juu ya upweke wa Mola wake Mlezi na juu ya yale aliyo nayo ya sifa kamilifu. "Na" vivyo hivyo, watazame vyote "alivyoviumba Mwenyezi Mungu katika vitu." Kwa maana sehemu zote za ulimwengu zinaashiria kuashiria kukubwa zaidi juu ya elimu ya Mwenyezi Mungu, na uwezo wake, na hekima yake, na upana wa rehema Zake, na ihsani yake, na kutekelezeka kwa mapenzi yake, na yasiyokuwa hayo miongoni mwa sifa zake kubwa zinazoashiria upekee wake katika kuumba na kuendesha mambo, ambazo zinalazimu kwamba awe Yeye ndiye muabudiwa, Msifiwa, Mtakasiwa, apwekeshwaye, Mpendwa. Na kauli yake: "Na kwamba huenda muda wao umekwisha karibia?" Yaani, waangalie katika hali yao mahsusi, na wajitazame kabla ya kukaribia muda wao na mauti kuwapata ghafla hali ya kuwa wako katika kughafilika huku wamepeana mgongo. Basi wakawa wakati huo hawawezi kurekebisha walichokifanya kwa upungufu. "Basi maneno gani baada ya haya watayaamini?" Yaani, ikiwa hawakiamini kitabu hiki kitukufu, basi ni hadithi gani wataimini? Je, wataviamini vitabu vya uongo na upotovu? Au maneno ya kila mzua uongo, mdanganyifu mkubwa?

# {186} Lakini mpotevu hakuna hila wala njia ya kumuongoa, na ndiyo maana Mwenyezi Mungu Mtukufu akasema: "Yule Mwenyezi Mungu amempoteza, basi hana wa kumwongoa. Atawaacha hao katika upotofu wao wakitangatanga." Yaani, anabaki anachanganyikiwa, wakisitasita, hawatoki humo, wala hawaongoki kwenye haki.

187. Wanakuuliza kuhusu hiyo Saa (ya Qiyama) kusimama kwake ni lini? Sema: Elimu yake iko kwa Mola wangu Mlezi. Haidhihirishi hiyo kwa wakati wake isipokuwa Yeye. Ni nzito katika mbingu na ardhi. Haitawajia isipokuwa kwa ghafla tu. Wanakuuliza kama kwamba wewe una pupa ya kuijua. Sema: Elimu yake iko tu kwa Mwenyezi Mungu. Lakini wengi wa watu hawajui. 188. Sema: Siimilikii nafsi yangu manufaa wala madhara, isipokuwa apendavyo Mwenyezi Mungu. Na lau kuwa ninayajua ya ghaibu, ningalitenda mema sana, wala ubaya usingenigusa. Mimi si chochote ila ni mwonyaji na mbashiri kwa kaumu wanaoamini.

# {187} Yeye Mtukufu anamwambia Mtume wake Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake: "Wanakuuliza;" yaani, wale wanaokukadhibisha na wanaofanya ukaidi "kuhusu hiyo Saa (ya Qiyama) kusimama kwake ni lini?" Yaani, wakati wa kuja kwake ni lini? Na ni lini itawajia viumbe? "Sema: Elimu yake iko kwa Mola wangu Mlezi." Yaani, Yeye Mtukufu ndiye peke yake ana elimu yake. "Haidhihirishi hiyo kwa wakati wake isipokuwa Yeye;" yaani, hakuna atakayeidhihirisha kwa wakati wake ambao iliwekewa kusimama ndani yake isipokuwa Yeye. “Ni nzito katika mbingu na ardhi;” yaani, elimu yake imefichika kwa wakazi wa mbingu zote na ardhi, na pia jambo lake ni gumu sana kwao, basi wao wana wasiwasi kutokana na Saa. "Haitawajia isipokuwa kwa ghafla tu;" yaani, ghafla kutokea kule wasikojua, hawakujiandaa kwa ajili yake na hawakujitayarisha kwa ajili yake. "Wanakuuliza kama kwamba unaijua vyema;" yaani, wanawania kukuuliza juu ya Saa (ya Qiyama) kana kwamba wewe unawania sana kuuliza juu yake. Na hawakujua kwamba wewe kwa sababu ya elimu yako kamili ya Mola wako Mlezi na yanayonufaisha kuuliza juu yake, nawe hujali kuuliza [ juu yake, wala huna pupa juu ya hilo, basi kwa nini hawafuati mfano wako, na wakomeke kuwa na pupa ya kuuliza swali hili] ambalo halina masilahi, lisilowezekana kulijua? Kwani halijui Nabii yeyote aliyetumwa wala Malaika aliyekurubishwa. Nayo ni miongoni mwa mambo ambayo aliwaficha viumbe kwa sababu ya ukamilifu wa hekima yake na upana wa elimu yake. "Sema: Elimu yake iko tu kwa Mwenyezi Mungu. Lakini wengi wa watu hawajui." Ndiyo maana wakawa na pupa sana na kile kisichofaa kuwa na pupa nacho, tena hasa mfano wa hali ya hawa ambao wanaacha kuuliza jambo muhimu zaidi, na wanaacha yale yanayowajibika juu yao miongoni mwa elimu, kisha wanayaendea yale ambayo hakuna njia kwa yeyote ya kuyafahamu wala hata hawakutakiwa kuyajua.

# {188} "Sema: Siimilikii nafsi yangu manufaa wala madhara;" kwa hakika mimi ni mhitaji anayeendeshwa. Hainijii kheri isipokuwa kutoka kwa Mwenyezi Mungu, wala hapana anayenizuia uovu isipokuwa Yeye, nami sina katika elimu isipokuwa yale ambayo Mwenyezi Mungu amenifundisha. "Na lau kuwa ninayajua ya ghaibu, ningalitenda mema sana, wala ubaya usingenigusa. Yaani, ningefanya sababu ambazo ninajua kwamba zitanizalishia masilahi na manufaa na ningetahadhari kila kitu kinachofikisha kwenye ubaya na machukizo, kwa sababu ya kujua kwangu mambo kabla hayajakuwa, na kujua kwangu yale yanayoishia. Lakini kwa sababu ya kutokuwa kwangu na elimu, huenda mabaya yakanifika, na huenda yakanikosa yale yenye kunikosa miongoni mwa masilahi ya kidunia na manufaa yake, na hayo ni ushahidi wa kuashiria zaidi juu ya kwamba mimi sina elimu ya ghaibu. "Mimi si chochote ila ni mwonyaji" ninayeonya juu ya adhabu za kidini, na za kidunia na za kiakhera; na ninabainisha matendo yanayopelekea katika hayo na ninaonya dhidi yake. Na ni mbashiri wa malipo ya haraka na ya baadaye kwa kubainisha matendo yenye kufikisha huko, na kutia moyo katika hayo. Lakini si kila mmoja anayekubali bishara hii na maonyo haya, bali wananufaika nayo na wanayakubali Waumini tu. Na aya hizi tukufu zinabainisha ujinga wa wale wanaomkusudia Nabii - rehema na amani zimshukie - na kumwomba ili kupata manufaa au kuzuia madhara. Kwani yeye hakika hana katika mikono yake kitu katika jambo hilo, wala hamnufaishi ambaye Mwenyezi Mungu hakumnufaisha, wala hamzuii madhara ambaye Mwenyezi Mungu hakumzuia, wala hana katika elimu isipokuwa yale aliyomfunza Mwenyezi Mungu [Mtukufu]. Na badala yake, anamnufaisha yeyote aliyeyakubali yale aliyotumwa nayo miongoni mwa bishara na maonyo na akatenda kwayo. Basi haya ndiyo manufaa yake Yeye amani iwe juu yake ambayo yanazidi manufaa ya kina baba, na kina mama, na marafiki, na ndugu, kwa kuwa aliwahimiza waja kufanya heri yote, na akawaonya dhidi ya maovu yote, na akawabainishia hayo yote kubainisha na kuweka wazi kwa hali ya juu zaidi.

189. Yeye ndiye aliyewaumba kutoka katika nafsi moja; na katika hiyo hiyo akamfanya mwenzi wake, ili ajitulize kwake. Na alipomuingilia, akabeba mimba nyepesi, akitembea nao. Anapokuwa mjamzito, wote wawili humwomba Mwenyezi Mungu, Mola wao Mlezi: Kama ukitupa mwana mwema hakika tutakuwa katika wanaoshukuru. 190. Basi alipowapa mwana mwema, wakamfanyia washirikina Mwenyezi Mungu katika kile kile alichowapa. Basi Mwenyezi Mungu ametukuka na huko kushirikisha kwao. 191. Ati wanashirikisha kisichoumba kitu, hali ya kuwa wao wanaumbwa? 192. Wala hawawezi kuwanusuru wala wao wenyewe hawajinusuru. 193. Na mkiwaita kwenye uwongofu, hawawafuati. Ni mamoja kwenu ikiwa mtawaita au mkae kimya.

# {189} Yaani, "Yeye ndiye aliyewaumba” enyi wanaume na wanawake mliotawanyika katika ardhi pamoja na wingi wenu na kutawanyika kwenu, "kutoka katika nafsi moja" naye ni Adam, baba wa watu, rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, “na akafanya kutoka kwayo mwenzi wake.” Yaani, alimuumba kutoka kwa Adam mke wake, Hawa, ili atulie kwake kwa sababu kama Yeye (Hawa) ametokana naye, basi yatapatikana kati yao kufailiana, na mapatano ambayo yanalazimu mmoja wao kutulia kwa mwenzake, kwa hivyo kila mmoja wao akawa anawiana na mwenzake kwa mkanda wa matamanio. "Na alipomuingilia," yaani alipoingiana naye akimjaamii, Yeye Muumba akapitisha kwamba ipatikane kwa shahawa hiyo - na kujaamiiana huko – kizazi, kwa hivyo akabeba “mimba nyepesi.” Na hilo ni kwamba mwanzoni mwa ujauzito, mwanamke haihisi wala haimlemei. "Basi wakati" alipoendelea [nayo] na "ikamwiya nzito" wakati ilipokuwa kubwa katika tumbo lake, basi hapo ikaingia huruma katika nyoyo zao juu ya mtoto huyo, na juu ya kutoka kwake hai, sahihi, salama, asiyekuwa na balaa yoyote. Kwa hivyo wakamuomba "Mwenyezi Mungu, Mola wao Mlezi, ukitupa:" Mwana: "mwema." Yaani, mwema wa maumbile, mkamilifu asiyekuwa na mapungufu ndani yake; "hakika tutakuwa katika wanaoshukuru."

# {190} "Basi alipowapa mwana mwema" kulingana na yale waliyoyaomba, na ikawatimia neema katika huyo, "wakamfanyia washirika Mwenyezi Mungu katika kile kile alichowapa.” Yaani, walimfanyia Mwenyezi Mungu washirika katika mtoto huyo ambaye Mwenyezi Mungu peke yake ndiye aliyemuumba na kumfanya kuwa ni neema, na akayafurahisha kwaye macho ya wazazi wake, lakini wao wakamfanya kuwa mja wa asiyekuwa Mwenyezi Mungu. Ima kwa kumwita kwa asiyekuwa mja wa Mwenyezi Mungu, kama vile Abdul-Harith, na Abdul-Uzza, Abdul-Kaaba, na kadhalika, au kumshirikisha Mwenyezi Mungu katika ibada baada ya kwamba Mwenyezi Mungu aliwaneemesha kwa yale aliyowaneemesha, miongoni mwa neema mbalimbali ambazo hawezi kuzidhibiti hata mmoja katika waja. Na huku ni kusonga kutoka katika aina hadi kwa jinsi. Kwa maana, mwanzo wa mazungumzo unahusiana na Adamu na Hawa, kisha akahamia [kwenye] mazungumzo kuhusu jinsi, na hakuna shaka kwamba hili linapatikana katika dhuria kwa wingi. Na kwa sababu ya hilo, Mwenyezi Mungu akawafanya kukiri ubatili wa ushirikina, na kwamba wao katika hilo ni madhalimu dhuluma kubwa mno, sawa uwe ushirikina huo ni katika maneno au katika vitendo. Kwa maana yule aliyewaumba kutokana na nafsi moja, ambaye alimuumbia mwenza wake kutokana nayo, na akawafanyia wenzi kutokana na nafsi zao wenyewe, kisha akaweka baina yao mapenzi na rehema ambayo wanapata kutulia wenyewe katika wenyewe, na anamzoea, na kustareheka naye. Kisha akawaongoa kwenye yale ambayo kwayo hupatikana matamanio, na starehe, na dhuria, na kizazi. Kisha akakiumba kizazi katika matumbo ya akina mama, kwa muda maalumu ambao nafsi zao zinakuwa na uchu nacho, na wanamwomba Mwenyezi Mungu kwamba akitoe hali ya kuwa kiko sawasawa, sahihi. Basi Mwenyezi Mungu anawatimizia neema hiyo, na akawapa walichokitaka. Basi je, yeye hastahiki kwamba wamuabudu wala wasimshirikishe na yeyote katika ibada yake, na wamfanyie Yeye tu Dini yao?

# {191 - 192} Lakini jambo likawa kinyume, kwa hivyo wakamshirikisha Mwenyezi Mungu "kisichoumba kitu, hali ya kuwa wao wanaoumbwa. Wala hawawezi kuwanusuru;" yaani, wale wanaowaabudu "wala wao wenyewe hawajinusuru." Basi ikiwa haviumbi kitu hata uzito wa chembe, bali hivyo vimeumbwa, wala haviwezi kuzuia machukizo dhidi ya yule anayeviabudu, wala hata hivyo vyenyewe, basi vipi vinafanywa miungu pamoja na Mwenyezi Mungu? Haya si chochote isipokuwa ni dhuluma kubwa zaidi ya dhuluma zote, na upumbavu mkubwa zaidi ya upumbavu wote.

# {193} Na mkiwaomba enyi washirikina masanamu haya ambayo mliyaabudu badala ya Mwenyezi Mungu "kwenye uwongofu hawawafuati. Ni mamoja kwenu ikiwa mtawaita au mkae kimya." Basi mwanadamu akawa kwenye hali bora zaidi kuwaliko wao. Kwa sababu hayasikii, wala hayaoni, wala hayaongoi, wala hayaongolewi; na yote haya ikiwa mwerevu, mwenye akili atayawaza kwa njia ya kufikirika tu, basi atakuwa na uhakika juu ya ubatili wa uungu wake na upumbavu wa mwenye kuyaabudu.

194. Hakika wale mnaowaomba badala ya Mwenyezi Mungu ni waja mfano wenu nyinyi. Basi waombeni, nao wawaitikie ikiwa nyinyi ni wakweli. 195. Je, wao wanayo miguu wanayotembea kwayo? Au wanayo mikono wanayokamata kwa nguvu kwayo? Au wanayo macho wanayoona kwayo? Au wanayo wanayosikia kwayo? Sema: Waiteni washirika wenu hao, kisha nifanyieni mimi njama, na wala msinipe muhula. 196. Hakika Mlinzi wangu ni Mwenyezi Mungu ambaye aliteremsha Kitabu. Naye ndiye anayewalinda walio wema.

# {194} Na hii ni aina ya changamoto kwa washirikina wanaowaabudu masanamu, Yeye Mtukufu anasema: "Hakika wale mnaowaomba badala ya Mwenyezi Mungu ni waja mfano wenu nyinyi." Yaani, hakuna tofauti baina yenu na wao. Nyinyi nyote ni waja wa Mwenyezi Mungu mnaomilikiwa. Kwa hivyo ikiwa nyinyi ni wakweli kama mnavyodai kwamba hao wanastahiki kitu katika ibada, "Basi waombeni, nao wawaitikie ikiwa nyinyi." Na wakiwaitikia na wakawatelekelezea mahitaji yenu, na kama sivyo, itabainika kwamba nyinyi ni waongo katika dai hili, mnamzulia Mwenyezi Mungu uongo mkubwa zaidi.

# {195} Na hili halihitaji kufafanuliwa. Kwani mkilitazama, mtaikuta sura yake ikionyesha kuwa haina manufaa yoyote. Kwa maana, haina miguu ya kutembea kwayo, wala haina mikono ya kukamata kwa nguvu kwayo, wala macho ya kuona kwayo, wala masikio ya kusikia kwayo. Basi haina kila ala na uwezo vinavyopatikana katika mwanadamu. Kwa hivyo ikiwa haiwajibu mnapoiomba, basi hayo ni waja mfano wenu. Bali nyinyi ni wakamilifu zaidi kuliko wao na wenye nguvu zaidi katika mengi ya mambo. Basi ni kwa nini mliiabudu? "Sema: Waiteni washirika wenu, kisha nifanyieni mimi njama, na wala msinipe muhula." Yaani, kusanyikeni nyinyi na washirika wenu juu ya kunifikishia mabaya na machukizo bila ya kupeana muhula wowote wala kuchelewesha, kwani hamwezi kunifikishia ubaya wowote.

# {196} Kwa sababu mlinzi wangu ni Mwenyezi Mungu, ambaye ananilinda, kwa hivyo ananiletea manufaa na kunilinda kutokana na madhara; "ambaye aliteremsha Kitabu" ambacho ndani yake kuna uwongofu, na uponyaji, na nuru, nalo ni katika ulinzi wake na ulezi wake maalum wa kidini kwa waja wake. “Naye ndiye anayewalinda walio wema;” ambao nia zao ni njema, na vitendo vyao, na maneno yao. Kama alivyosema Yeye Mtukufu "Mwenyezi Mungu ndiye Mlinzi wa walioamini. Huwatoa katika giza mbalimbali hadi katika nuru.” Kwa hivyo, Waumini wema walipomfanya Mola wao Mlezi kuwa mlinzi kwa Imani na uchamungu, na wala hawakumfanya mlinzi yeyote asiyekuwa yeye miongoni mwa wale wasiofaa wala kudhuru, Mwenyezi Mungu akawa mlinzi wao na akawafanyia upole, na akawasaidia katika yale yaliyo na heri na masilahi yao katika dini yao na dunia yao, na akawazuia kwa imani yao machukizo yote. Kama alivyosema yeye Mtukufu "Hakika Mwenyezi Mungu huwatetea wale walioamini."

197. Na wale mnaowaomba badala ya Mwenyezi hawawezi kuwanusuru, wala hawajinusuru wao wenyewe. 198. Na mkiwaita kwenye uwongofu, hawasikii. Na utawaona wanakutazama hali ya kuwa hawaoni.

# {197 - 198} Na hii pia katika kubainisha kutostahiki kuabudiwa kwa masanamu haya ambayo yanaabudiwa badala ya Mwenyezi Mungu chochote katika ibada. Kwa sababu hayana uwezo wala nguvu za kujinusuru yenyewe wala kuwanusuru wale wanaoyaabudu; wala hayana nguvu wa kufikiri na kuitikia. Kwa hivyo ukiyaita kwenye uwongofu, hayaongoki. Nayo ni sura tu zisizokuwa na uhai ndani yake. Kwa hivyo utawaona wakikutazama hali ya kuwa hawaoni kiuhakika. Kwa sababu waliyapa sura kama sura za wanyama miongoni mwa wanadamu au vinginevyo, na wakayapa macho na viungo. Kwa hivyo ukiyaona, utasema: Hili liko hao. Lakini ukilitafakari, utajua kuwa ni vitu visivyokuwa na uhai, visivyo na harakati yoyote wala uhai. Basi ni kwa rai gani washirikina waliyafanya kuwa miungu pamoja na Mwenyezi Mungu? Na je, ni kwa masilahi gani au manufaa gani waliyodumu hapo kwayo na wakajikurubisha kwayo kwa aina mbalimbali za ibada? Kwa hivyo likijulikana hili, inajulikana kuwa washirikina na miungu yao ambayo waliiabudu, hata ikiwa watakusanyika na wakataka kumfanyia njama yule ambaye amelindwa na Muumba wa mbingu na ardhi anayesimamia hali za waja wake wema; basi hawawezi kumfanyia njama hiyo hata uzito wa chembe ya uovu, kwa sababu ya ukamilifu wa kutoweza kwao na kutoweza kwa masanamu hayo, na ukamilifu wa nguvu za Mwenyezi Mungu na uwezo wake, na uwezo wa mwenye kutafuta hifadhi ya utukufu Wake na akamtegemea Yeye. Na ilisemwa kuwa maana ya kauli yake: "Na utawaona wanakutazama hali ya kuwa hawaoni" ni kuwa inamaanisha washirikina hao wanaomkadhibisha Mtume wa Mwenyezi Mungu – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, – basi utadhani wanakutazama ewe Mtume wa Mwenyezi Mungu kutazama kwa mazingatio kinachobainika kwa huko cha kweli na cha uongo, lakini wao hawauoni uhakika wako, na ule uzuri, na ukamilifu, na ukweli ambao wale wanaokutafakari wanatafakari ndani yako.

199. Chukua yaliyo mepesi (katika matendo yao), na amrisha mema, na jitenge na majahili.

# {199} Aya hii inajumuisha tabia nzuri na watu na yale ambayo mtu anapaswa kuwatendea. Kwa kuwa kile ambacho mtu anapaswa kuwatendea watu ni kuchukua chepesi, yaani yale nafsi zao zinaruhusu kuyafanya na yale yaliyo rahisi kwao miongoni mwa matendo na maadili. Basi asiwatwike yale ambayo maumbile yao hayaruhusu. Bali amshukuru kila mtu kwa yale wanayowakabili nayo miongoni mwa maneno na matendo mazuri au yaliyo chini ya hayo. Na aachilie mbali kuzembea kwao na ayafumbie macho mapungufu yao, wala asimfanyie kiburi mdogo kwa sababu ya udogo wake, wala mwenye upungufu wa akili kwa sababu ya upungufu wake, wala masikini kwa sababu ya umasikini wake. Bali aamiliane nao wote kwa upole na kuwakabili na yale yanayohitajiwa na hali zao na wamkunjulie vifua vyao. "Na amrisha mema," yaani, kwa kila neno jema, na tendo zuri, na tabia kamilifu kwa walio karibu na walio mbali. Basi yafanye yale yanayowajia watu kutoka kwako yawe ima ni kufundisha elimu, au kuhimiza juu ya heri kama vile kuunga ukoo, au kuwatii wazazi, au kusuluhisha baina ya watu, au ushauri wenye manufaa, au maoni sahihi, au usaidizi katika wema na uchamungu, au kukemea maovu, au kuelekeza katika kuyafikia masilahi ya kidini au ya kidunia. Kwa kuwa ni lazima kuwepo udhia kutoka kwa asiyejua, Mwenyezi Mungu Mtukufu akaamuru kwamba asiyejua akabiliwe na kujitenga naye na kutomkabili kwa kutojua kwake. Kwa hivyo atakayekuudhi kwa kauli yake au kitendo chake, usimuudhi; na mwenye kukunyima, usimnyime. Na mwenye kukukata, basi muunge. Na mwenye kukudhulumu, basi mtendee uadilifu.

Na ama kile anachopaswa mja kuamiliana na mashetani wa kijini; basi Yeye Mtukufu akasema:

200. Na kama uchochezi kutoka kwa Shetani utakuchochea, basi tafuta ulinzi wa Mwenyezi Mungu. Hakika Yeye ni Msikizi mzuri, Mwenye kujua vyema. 201. Hakika wale wamchao Mungu, zinapowagusa pepesi kutoka kwa Shetani, mara huzindukana na hapo huwa wenye kuiona haki. 202. Na ndugu zao wanawavuta kwenye upotovu, kisha wao hawaachi.

# {200} Yaani, wakati wowote na katika hali yoyote ile, "kama uchochezi kutoka kwa Shetani utakuchochea." Yaani, utahisi wasiwasi kutoka kwake, kuna kukuzembesha dhidi ya heri au kukuhimiza juu ya uovu na kuelekea huko, “basi tafuta ulinzi wa Mwenyezi Mungu.” Yaani, mkimbilie na ushikamane na Mwenyezi Mungu, na utafute ulinzi katika hifadhi yake. Kwani Yeye hakika ni Mwenye kuyasikia vyema yale unayoyasema, "ni Mwenye kujua vyema" makusudio yako, na udhaifu wako, na nguvu ya kukimbilia kwako kwake. Basi atakulinda kutokaka na fitina yake Shetani, na atakukinga na wasiwasi wake. Kama alivyosema Yeye Mtukufu: "Sema, ninajikinga kwa Mola Mlezi wa watu..." mpaka mwisho wa sura hii.

# {201} Na kwa vile mja hana budi kughafilika na kushawishiwa na Shetani, ambaye hajaacha kuvizia na kusubiri kughafilika kwake, Yeye Mtukufu akataja alama ya wachamungu kutokana na wale waliopotea, na kwamba mchamungu anapoihisi dhambi na akaguswa na pepesi kutoka kwa Shetani. Basi akafanya dhambi kwa kufanya kitendo kilichoharamishwa au kuacha wajibu, anakumbuka ni kutokea mlango gani alijiwa, na ni kutokea kiingilio gani alimwingilia Shetani; na anakumbuka yale ambayo Mwenyezi Mungu amemwajibishia na yale yaliyo juu yake yanayotakiwa na imani. Kwa hivyo akapata kuona, na akamwomba Mwenyezi Mungu Mtukufu kumsitiria dhambi, na akalipa yale aliyozembea ndani yake kwa toba ya kweli na matendo mazuri mengi. Kwa hivyo akamrudhisha Shetani wake huku ameambulia patupu amechoka, na huku ameshamharibia kila kitu alichofanya ndani yake.

# {202} Na ama ndugu za mashetani na marafiki zao, wao wakianguka katika madhambi, hawaachi kuendelea kuwavuta katika ukengeufu kwa madhambi baada ya madhambi, na hawaachi kufanya hivyo. Kwa hivyo mashetani hawazembei katika kuwapoteza. Kwa sababu waliwatamani wakati walipowaona wakijinyenyekeza kwao kwa urahisi na hali hawazembei katika kufanya uovu.

203. Na usipowajia na Ishara, wanasema: Kwa nini hukuibuni? Sema: hakika mimi ninafuata tu yale yanayofunuliwa kwangu kutoka kwa Mola wangu Mlezi. Hii (Qur'ani) ni hoja zinazotoka kwa Mola wenu Mlezi, na uwongofu, na rehema kwa kaumu wanaoamini.

# {203} Yaani, hawaachi hawa wanaokukadhibisha kuwa katika ukaidi, hata wakijiwa ishara zinazoonyesha kwenye uwongofu na unyoofu. Kwa hivyo ukiwajia na kitu miongoni mwa ishara zinazoashiria kwenye ukweli wako, hawafuati. "Na usipowajia na Ishara" miongoni mwa ishara za kupendekezwa kwao ambazo wanazitaka wao, "wanasema: Kwa nini hukuileta?" Yaani, kwa nini hukuichagua ishara basi ikawa ishara fulani au muujiza fulani ni kana kwamba wewe ndiwe uteremshaye ishara, muendeshaji wa viumbe vyote, na hawakujua kuwa hauna chochote katika jambo hilo, au [maana yake ni] lau ungeibuni wewe mwenyewe tu. "Sema: hakika mimi ninafuata tu yale yanayofunuliwa kwangu kutoka kwa Mola wangu Mlezi." Mimi ni mja ninayefuata, ninayeendeshwa, na Mwenyezi Mungu Mtukufu ndiye ambaye anaziteremsha ishara na anazituma kulingana na inavyohitaji sifa yake na ikataka hekima yake kubwa mno. Na kama mnataka ishara isiyofifia kwa kufuatana kwa nyakati, na hoja isiyobatilika katika nyakati zote, basi Qur-ani hii Tukufu na ukumbusho wenye hekima kubwa ni "hoja zinazotoka kwa Mola wenu Mlezi" inakuwa hoja katika kila matakwa ya kimungu na malengo ya kibinadamu. Nayo ni ushahidi na yenyewe inaeleza inachothibitisha. Kwa hivyo, anayeitafakari , na akizingatia, atajua kuwa uteremsho kutoka kwa Mwenye hekima kubwa, Msifiwa zaidi, haijiwi na batili kwa mbele yake wala kwa nyuma yake, na kwayo hoja ilisimama juu ya kila mwenye kumfikia, lakini wengi wa watu hawaamini. Na vinginevyo, mwenye kuamini, basi hiyo ni "uwongofu" kwake kutokana na upotofu, na ni “rehema” kwake kutokana na taabu. Kwa hivyo Muumini anaongoka kwa Qur-ani, anaifuata, ana furaha katika dunia yake na Akhera yake. Na Ama asiyeiamini, yeye ni mpotevu, mwenye taabu katika dunia na akhera.

204. Na inaposomwa Qur-ani, basi isikilizeni na mnyamaze ili mrehemewe.

# {204} Jambo hili ni la jumla kwa kila anayekisikia Kitabu cha Mwenyezi Mungu kikisomwa. Ameamrishwa kukisikiliza na kunyamaza. Na tofauti kati ya kusikiliza na kunyamaza ni kwamba kunyamaza kunakuwa katika dhahiri kwa kuacha kuzungumza au kujishughulisha na yale yanayomshughulisha dhidi ya kuisikiliza. Na ama kuisikiliza, hilo linamaanisha kuipa kusikiliza kwake, na kuuweka hapo moyo wake, na kuzingatia yale anayosikiliza. Kwani mwenye kudumu katika mambo haya mawili kinaposomwa Kitabu cha Mwenyezi Mungu, yeye hakika atapata heri nyingi, na elimu nyingi, na imani yenye kuendelea mpya, na uwongofu wenye kuongezeka, na utambuzi katika dini yake, na ndiyo maana Mwenyezi Mungu ameweka kupata rehema juu ya mawili hayo, basi hilo likaashiria kwamba mwenye kusomewa Kitabu hiki lakini hakukisikiliza na kunyamaza basi yeye hakika amenyimwa fungu katika rehema, na amekosa heri nyingi. Na katika mambo yenye msisitizo mkubwa anayoamrishwa [hayo] msikilizaji wa Qur-ani ni kwamba akisikilize na kunyamaza katika swala za kusoma kwa sauti kubwa imamu wake anaposoma. Kwa kuwa ameamrishwa kunyamaza, mpaka wengi wa wanachuoni wanasema kuwa kushughulika kwake na kunyamaza ni bora zaidi kuliko kusoma kwake Al-Fatiha na sura zingine zisizokuwa hiyo.

205. Na mkumbuke Mola wako Mlezi katika nafsi yako kwa unyenyekevu na hofu, na bila ya kuinua sauti juu kwa kauli, asubuhi na jioni, wala usiwe miongoni wa walioghafilika. 206. Hakika wale walio kwa Mola wako Mlezi hawajivuni wakaacha kumuabdu, na wanamtakasa, na wanamsujudia Yeye.

# {205} Kumkumbuka Mwenyezi Mungu Mtukufu kunakuwa kwa moyo, na kunakuwa kwa ulimi, na kunakuwa kwa vyote viwili, na huku ndiko aina kamili zaidi ya kukumbuka na hali zake. Basi Mwenyezi Mungu akamwamrisha mja wake na Mtume wake Muhammad mwanzo na wengineo kwa kumfuata kumkumbuka Mola wake Mlezi katika nafsi yake. Yaani, kwa ikhlasi na akiwa peke yake, "kwa unyenyekevu;" yaani, kwa kunyenyekea kwa ulimi wako, na kwa kurudia aina za kukumbuka, "na hofu" katika moyo wako, kwa kuwa na hofu juu ya Mwenyezi Mungu, mwenye moyo wa hofu juu yake, akihofu kwamba matendo yake yanaweza kuwa hayakukubaliwa. Na alama ya hofu ni kwamba afanye bidii na kujitahidi katika kukamilisha matendo, na kuyafanya yatengenee, na kushauri juu yake. "Na bila ya kuinua sauti juu kwa kauli," yaani, kuwa wastani, usiswali kwa sauti kubwa wala usinyamaze katika swala zako, na tafuta njia baina ya hayo "asubuhi," mwanzo wa mchana, "na jioni" mwisho wake. Na nyakati hizi mbili [katika kumkumbuka Mwenyezi Mungu] ndani yake zina ubora na fadhila juu ya zinginezo. "Wala usiwe miongoni wa walioghafilika," wale ambao walimsahau Mwenyezi Mungu, naye akawasahaulisha nafsi zao. Kwani walinyimwa heri ya dunia na akhera, na wakampa mgongo yule ambaye kila furaha na kufaulu kuko katika kumkumbuka na kumuabudu. Na wakamgeukia yule ambaye kila taabu na kuambulia patupu viko katika kujishughulisha naye. Na hizi ni katika adabu ambazo mja anapaswa kuzizingatia kwa haki ya kuzizingatia. Nazo ni kumkumbuka Mwenyezi Mungu kwa wingi nyakati za usiku na mchana, hasa pande mbili za mchana, kwa ikhlasi, na khushuu, na unyenyekevu, na kujidhalilisha, kwa utulivu, huku moyo wake na ulimi wake vikiingiana, kwa adabu njema, na adhama, na kuielekea dua na ukumbusho, na kumhudhria kwa moyo wake na kutoghafilika. Kwani, Mwenyzi Mungu haitikii dua kutoka katika moyo ulioghafilika au uliopumbaa.

# {206} Kisha Yeye Mtukufu akataja kwamba Yeye anao waja ambao daima wanamuabudu na wanaodumu katika kumtumikia Yeye, na hao ni Malaika. Kwa hivyo mjue kuwa Mwenyezi Mungu hataki ibada yenu izidishe kwa sababu ya upungufu wake, wala apate nguvu kwayo kwa sababu ya unyonge wake. Bali anataka kuzinufaisha nafsi zenu, na kwamba mpate faida kutoka kwake mara nyingi zaidi sana kuliko mlivyotenda. Akasema: "Hakika wale walio kwa Mola wako Mlezi" miongoni mwa Malaika waliokurubishwa, na wanaobeba ‘Arshi na Malaika watukufu zaidi; "hawajivuni wakaacha kumuabdu," bali wanazinyenyekea na wanafuata maamrisho ya Mola wao Mlezi, "na wanamtakasa" usiku na mchana wala hawachoki "na Yeye" peke yake asiyekuwa na mshirika "wanamsujudia." Basi na waige waja Malaika hawa watukufu, na wadumu katika kumwabudu Mfalme, Mwenye kujua vyema.

Imetimia tafsir ya Suratul-A'raaf. Na kuhimidiwa ni kwa Mwenyezi Mungu, na shukrani, na sifa. Na rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu ya Muhammad na familia yake na maswahaba wake.

***