Tafsiri ya Surat Aal-'Imran

Nayo iliteremka Madina

1. Alif Laam Miim. 2. Mwenyezi Mungu, hakuna mungu isipokuwa Yeye. Aliye hai, Msimamizi wa yote milele. 3. Amekiteremsha Kitabu juu yako kwa haki, kinachosadikisha yaliyokuwa kabla yake. Na aliteremsha Taurati na Injili. 4. Kabla yake, viwe uwongofu kwa watu. Na akateremsha Furqani (Upambanuo). Hakika, wale waliozikufuru Ishara za Mwenyezi Mungu wana adhabu kali. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye nguvu, na Mwenye kulipiza. 5. Hakika, Mwenyezi Mungu hakifichiki chochote kwake, katika dunia wala katika mbingu. 6. Yeye ndiye anayewaunda ndani ya matumbo ya uzazi kwa namna apendavyo. Hapana mungu isipokuwa Yeye, Mwenye nguvu, Mwenye hekima.

# {1} Alif Laam Miim ni katika herufi ambazo hajui maana yake isipokuwa Mwenyezi Mungu.

# {2} Kisha Mola Mtukufu akajulisha kwamba Yeye ndiye "Aliye hai," uhai kamili. "Msimamizi wa yote milele." Anayejisimamia mwenyewe, mwenye kusimamia hali za viumbe wake. Na anasimamia hali zao za kidini na hali zao za kidunia na za kimajaaliwa. Kwa hivyo, akateremsha juu ya Mtume wake Muhammad -rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - Kitabu kwa haki, ambacho hakina shaka yoyote ndani yake, nacho kinajumuisha haki.

# {3 - 4} "Kinachosadikisha yaliyokuwa kabla yake" katika Vitabu. Yani, kinashuhudia yale viliyoshuhudia, na kinakubaliana navyo, na kinasadikisha wale waliokuja navyo miongoni mwa Mitume. Na vile vile "aliteremsha Taurati na Injili kabla yake" Kitabu hiki. "Viwe uwongofu kwa watu." Na akakamilisha ujumbe na akauhitimisha kwa Muhammad – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – na Kitabu chake kitukufu. Ambacho kwacho Mwenyezi Mungu amewaongoa viumbe kutoka kwenye upotevu mbalimbali. Na akawaokoa kwacho kutoka kwa ujinga mbalimbali. Na akapambanua kwacho baina ya haki na batili, na furaha na taabu, na njia iliyonyooka na njia za Jahim. Basi wale waliomwamini na wakaongoka, walipata kwake heri nyingi na thawabu ya haraka na ya baadaye. Na "wale waliozikanusha Ishara za Mwenyezi Mungu" ambazo alizibainisha katika Kitabu chake na kwa ulimi wa Mtume wake; "wana adhabu kali. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mwenye kulipiza," kwa mwenye kumuasi.

# {5 - 6} Na katika ukamilifu wa usimamizi wake Yeye Mtukufu ni kwamba, elimu yake imevizunguka viumbe vyote. "Hakifichiki chochote kwake, katika dunia wala katika mbingu," hata yaliyomo ndani ya matumbo ya wajawazito. Yeye "ndiye anayewaunda ndani ya matumbo ya uzazi kwa namna apendavyo." Kama vile vya kiume na vya kike, na viumbe kamilifu na vipungufu vyake, wakipitia katika awamu za uumbaji wake na hekima yake kubwa. Basi yule ambaye jambo lake ni hili kwa waja wake, na kujali kwake kukubwa juu ya hali zao tangu wakati alipowaumba hadi mwisho wa mambo yao; hana mshirika katika hilo. Kwa hivyo, inabaki kwamba hakuna anayestahiki kuabudiwa isipokuwa Yeye tu. "Hapana mungu isipokuwa Yeye, Mwenye nguvu" ambaye alivishinda viumbe kwa nguvu zake. Na akatukuka kusifiwa na upungufu wowote, au kuelezwa na kashfa. "Mwenye hekima" katika uumbaji wake na sheria yake.

7.Yeye ndiye aliyeteremsha juu yako Kitabu hiki. Ndani yake zimo Aya muhkam (zenye maana wazi). Hizo ndizo msingi wa Kitabu hiki. Na zimo nyingine Mutashabihat (zenye maana zisizo wazi). Ama wale ambao katika nyoyo zao umo upotovu, wao wanafuata zile zenye maana zisizo wazi kwa kutafuta fitina, na kutafuta maana yake. Na wala hapana ajuaye maana yake isipokuwa Mwenyezi Mungu. Na wale waliokita katika elimu husema: Sisi tumeziamini, zote zimetoka kwa Mola wetu Mlezi. Lakini hawakumbuki (hayo) isipokuwa wenye akili. 8. (Na wao husema) Mola wetu Mlezi! Usizipotoe nyoyo zetu baada ya kutuongoa, na tutunuku rehema itokayo kwako. Hakika, Wewe ndiye Mwenye kutunuku.

# {7} Mola Mtukufu anajulisha juu ya ukuu wake na ukamilifu wa usimamizi wake kwamba Yeye peke yake ndiye aliyekiteremsha kitabu hiki kitukufu, ambacho hakikuwepo. Na kamwe hakitakuwepo kilicho sawa nacho au chenye kukikaribia katika uwongofu wake, na ufasaha wake, na ushindi wake, na utengenezaji wake wa viumbe. Na kwamba Kitabu hiki kinajumuisha Aya zenye maana zilizo wazi, zilizo bainifu ambazo hazifanani ni nyinginezo. Na kina Aya zenye maana zisizo wazi, ambazo zina baadhi ya maana na wala moja ya maana zinazowezekana haiainiki kuwa ndiyo maana kivyake mpaka iunganishwe na zenye maana wazi. Kwa hivyo, wale ambao katika nyoyo zao kuna maradhi, na kuchepuka, na upotofu, kwa sababu ya nia yao mbaya, wanafuata zile zisizo na maana wazi katika Aya hizo. Kwa hivyo, wanazitumia kuwa ni ushahidi juu ya maneno yao ya batili, na maoni yao ya uwongo, kwa kutaka fitina na kupotosha kitabu chake, na kukifasiri kulingana na matamanio yao na madhehebu yao ili wapotee na wapoteze. Na ama wenye elimu, ambao wamekita mizizi ndani yake, ambao elimu na yakini imefika katika nyoyo zao, basi ikawaletea matunda ya kutenda matendo na maarifa. Kwa hivyo, wanajua kwamba Qur-ani yote imetoka kwa Mwenyezi Mungu, na kwamba yote ni haki, ya wazi yake na isiyokuwa ya wazi yake, na kwamba haki haitenguani wala haihitalafiani. Na kwa sababu ya kujua kwao kwamba Aya zile zilizo wazi maana yake iko wazi mno na bainifu zaidi, wanazirudisha zile zisizo na maana wazi kwa zile zilizo wazi. Kwa hivyo zote zinakuwa na maana wazi, na wanasema, "sisi tumeziamini, zote zimetoka kwa Mola wetu Mlezi, lakini hawakumbuki" mambo ya manufaa na elimu sahihi. "Isipokuwa wenye akili" yani wenye akili timamu. Basi katika hili kuna ushahidi kwamba hii ni katika alama za wenye akili. Na kwamba kufuata Aya zisizo wazi ni katika sifa za wenye maoni magonjwa, na akili dhaifu, na makusudio mabaya. Na kauli yake, "na wala hapana anayejua maana yake isipokuwa Mwenyezi Mungu." Ikiwa makusudio ya 'Ta-awiil' hapa ni kujua mwisho wa mambo na namna yanavyomalizika, basi inalazimu kusimamia kwenye kauli yake, "isipokuwa Mwenyezi Mungu." Kwa vile Yeye Mtukufu ndiye tu anayejua Ta-awiil yake kwa maana hii. Na ikiwa makusudio ya 'Ta-awiil' hapa ina maana ya tafsiri na kujua maana ya usemi, basi kuunganisha kunakuwa ndio bora zaidi. Na hili linakuwa ni sifa kwa wale ambao wamekita katika elimu. Kwamba wao wanajua jinsi ya kuteremsha maandiko ya Kitabu na Sunna yenye maana wazi yake, na yasiyokuwa na maana wazi yake. Na pale muktadha ulikuwa ni muktadha wa kugawanyika watu katika wapotofu na wale walionyooka. Wakamwomba Mwenyezi Mungu Mtukufu kwamba awaimarishe juu ya Imani, wakasema:

# {8} "Mola wetu Mlezi! Usizipotoe nyoyo zetu." Yani usizigeuze kutoka kwenye haki kwenda kwenye batili. "Baada ya kutuongoa, na tutunuku rehema itokayo kwako," ili kwazo uzirekebishe hali zetu. "Hakika, Wewe ndiye Mwenye kutunuku" yani Mwingi wa fadhila na vipawa. Na Aya hizi ni mfano mzuri wa njia ambayo ni lazima kuifuata katika mambo yasiyokuwa wazi. Na hilo ni kwa sababu, Mwenyezi Mungu Mtukufu alitaja kuhusu wale waliokita (katika elimu) kwamba wanamuomba asizipotoe nyoyo zao baada ya kuwaongoa. Na alijulisha katika Aya nyingine sababu ambazo kwazo zinapotoka nyoyo za wenye upotovu, na kwamba hilo ni kwa sababu ya kuchuma kwao. Kama kauli yake, "walipopotoka, Mwenyezi Mungu, akazipotosha nyoyo zao." "Kisha wakageuka wakaenda, Mwenyezi Mungu akazigeuza nyoyo zao." "Nasi tunazigeuza nyoyo zao na macho yao, kama walivyokuwa hawakuyaamini mara ya kwanza." Basi mja anapogeuka akamwacha Mola wake Mlezi, na akamfanya adui wake kuwa ndiye rafiki, na akaiona haki na akaiacha, na akaiona batili na akaichagua, Mwenyezi Mungu anamuachia yale aliyojifanyia mwenyewe kuwa rafiki yake. Na anaupoteza moyo wake kama adhabu kwake kwa sababu ya upotovu wake. Basi, na asilaumu isipokuwa nafsi yake inayoamrisha mabaya. Na Mwenyezi Mungu ndiye anayejua vyema.

9. Mola wetu Mlezi! Hakika, Wewe ndiye utakayewakusanya watu kwa Siku isiyo na shaka ndani yake. Hakika, Mwenyezi Mungu havunji miadi yake.

# {9} Haya ni katika yale yanayokamilisha maneno ya wale waliokita katika elimu. Nayo yanajumuisha kukiri ufufuo, na malipo, na yakini kamili, na kwamba Mwenyezi Mungu lazima atatenda yale aliyoyaahidi. Na hilo linalazimu matokeo yake na matakwa yake kama vile kutenda matendo (mema) na kujitayarisha kwa ajili ya siku hiyo. Kwa sababu, kuamini katika ufufuo na malipo ndiyo chimbuko la nyoyo kuwa miema. Na chimbuko la kutaka kufanya mema, na kuyahofu maovu, ambayo mawili haya ndiyo msingi wa heri nyingi.

10. Kwa hakika, wale waliokufuru, hazitawafaa kitu mali zao wala watoto wao kutokana na Mwenyezi Mungu. Na hao ndio kuni za Moto. 11. Kama ada ya watu wa Firauni na wale waliokuwa kabla yao. Walikadhibisha Ishara zetu, basi Mwenyezi Mungu akawachukua kwa dhambi zao; na Mwenyezi Mungu ni Mkali wa kuadhibu.

# {10 - 11} Alipoitaja Siku ya Kiyama, akataja kuwa kila aliyemkufuru Mwenyezi Mungu na akawakadhibisha Mitume wa Mwenyezi Mungu, lazima wataingia Motoni na watateketea humo. Na kwamba mali zao na watoto wao havitawafaa chochote kutokana na adhabu ya Mwenyezi Mungu. Na kwamba katika dunia watachukuliwa na wataadhibiwa. Kama ilivyowapata kaumu ya Firauni na umma zote zilizozikadhibisha Ishara za Mwenyezi Mungu. "Mwenyezi Mungu aliwachukua kwa dhambi zao," na akawaharakishia adhabu za kidunia zilizoungana na adhabu za kiakhera. "Na Mwenyezi Mungu ni Mkali wa kuadhibu." Kwa hivyo, ole wenu kuidharau adhabu yake, hivyo ikawawia rahisi kuendelea juu ya ukafiri na kukadhibisha.

12. Waambie wale waliokufuru: Karibuni mtashindwa na mtakusanywa mtiwe kwenye Jahannam; napo ndipo pahali paovu zaidi pa mapumziko. 13. Hakika, mlikuwa na Ishara katika yale makundi mawili yalipokutaka (katika vita). Kundi moja likipigana katika Njia ya Mwenyezi Mungu, nalo lingine kafiri likiwaona zaidi kuliko wao mara mbili, kwa kuona kwa macho. Na Mwenyezi Mungu humuunga mkono amtakaye kwa nusura yake. Hakika, katika hayo kuna mazingatio kwa wenye macho.

# {12 - 13} Na hii ni habari na bishara njema kwa Waumini, na kuwahofisha makafiri ya kwamba lazima watashindwa katika dunia hii. Na tayari lilishatokea kama alivyojulisha Mwenyezi Mungu, wakashindwa kushindwa ambako hakukuwa na mfano wala kilicho sawa nako. Na Mwenyezi Mungu Mtukufu akayafanya yaliyotokea Badr katika ishara zake zinazoonyesha ukweli wa Mtume wake. Na kwamba Yeye yu juu ya haki, nao maadui zake wako juu ya batili. Ambapo makundi mawili yalikutana, kundi la Waumini wasiofikia isipokuwa wanaume mia tatu na kumi tu. Licha ya uchache wa maandalizi yao, na kundi la makafiri lililokaribia elfu moja pamoja na kujiandaa kwao kamili katika silaha na mengineyo. Basi Mwenyezi Mungu akawaunga mkono Waumini kwa nusura yake, hivyo wakawashinda kwa idhini ya Mwenyezi Mungu. Na katika hili kuna mazingatio kwa wenye kuona. Na lau kuwa hii siyo haki ambayo ikikumbana na batili, inaiangamiza. Na batili hiyo inatoweka, basi kulingana na sababu za hisia, lingekuwa jambo hili ni kinyume chake.

14. Watu wamepambiwa kupenda matamanio ya wanawake, na wana, na mirundo mingi ya dhahabu na fedha, na farasi wazuri zaidi, na mifugo, na mashamba. Hayo ni starehe ya maisha ya duniani, na Mwenyezi Mungu ana marejeo mazuri. 15. Sema: Je, niwaambie yaliyo bora kuliko hayo? Kwa waliomcha Mungu kwa Mola wao Mlezi ziko Bustani zipitazo mito chini yake. Watadumu humo, na wake waliotakaswa, na radhi kutoka kwa Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuwaona waja wake.

# {14} Mola Mtukufu alijulisha katika Aya hizi mbili kuhusu hali ya watu katika kuipendelea dunia kuliko Akhera. Na akabainisha kuboresha kukubwa na tofauti kubwa iliyopo baina ya nyumba mbili hizi. Kwa hivyo, akajulisha kwamba watu wamepambiwa mambo haya, wakavitazama kwa macho yao na wakavihalalisha kwa nyoyo zao, na nafsi zikajishughulisha na ladha zavyo. Kila kundi katika watu linaegemea kwenye aina katika aina hizi. Na walivifanya kuwa ndivyo hamu yao kubwa zaidi, na kiwango cha elimu yao. Navyo pamoja na hayo ni starehe ndogo yenye kwisha katika muda mfupi. Na hii, "ni starehe ya maisha ya duniani, na Mwenyezi Mungu ana marejeo mazuri."

# {15} Kisha akajulisha kuhusu hilo kwamba wale wanaomcha Mwenyezi Mungu, wanaomuabudu wana kilicho bora kuliko ladha hizi. Wana aina za neema za heri na neema ya kudumu ambazo jicho halijapata kuona, wala sikio halijapata kusikia, wala halijapata kupita katika moyo wa mwanadamu yeyote. Na wana radhi za Mwenyezi Mungu ambazo ndio kubwa kuliko kila kitu. Na wana wake waliotakaswa kutokana na kila maradhi na upungufu, wenye maadili mazuri, wenye maumbile kamili, kwa sababu kukanusha kunalazimu kinyume chake. Kwa hivyo, kuwatakasa kutokana na maradhi kunalazimu kuwasifu kwa sifa kamilifu. "Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuwaona waja wake" kwa hivyo anamrahishia kila mmoja wao kwa kile alichoumbiwa. Ama watu wa furaha, anawarahisishia kufanya matendo kwa ajili ya nyumba hii ya yenye kudumu. Na wanachukua katika maisha haya ya dunia yale yenye kuwasaidia kumwabudu Mwenyezi Mungu na kumtii. Na ama watu wa upotovu na kupeana mgongo, anawafungamanisha na matendo ya watu wa upotovu. Na wanauridhia uhai wa dunia hii, na wanatulia nao, na wanauchukulia kuwa ndipo pahali pa kutua.

16. Wale wanaosema: Mola wetu Mlezi! Hakika, sisi tumeamini. Basi tusamehe dhambi zetu, na tuepushe na adhabu ya Moto. 17. Wanaovumulia, na wakweli, na wanyenyekevu, na watoao, na wanao omba msamaha katika masaa ya mwisho ya usiku.

# {16} Yani hawa waliokita katika elimu, wenye elimu na Imani, wanatafuta njia ya kumwendea Mola wao Mlezi kwa imani yao ili awasamehe dhambi zao, na awakinge kutokana na adhabu ya Moto. Na hili ni katika njia ambazo Mwenyezi Mungu anapenda kwamba, mja atafute njia ya kumwendea Mola wake Mlezi kwa yale aliyomneemesha kwayo ya imani na matendo mema. Ili zitimie neema za Mwenyezi Mungu juu yake kwa kupata thawabu kamili na kuzuilika adhabu.

# {17} Kisha akawasifu kwa sifa nzuri kabisa: Kwa subira ambayo ni kuzizuilia nafsi kwa yale anayoyapenda Mwenyezi Mungu ili kutafuta radhi zake. Wao wanavumulia juu ya kumtii Mwenyezi Mungu. Na wanavumilia katika kutomuasi. Na wanavumilia juu ya maamuzi yake machungu. Na akawasifu kwa ukweli katika maneno na hali. Nao ni kusawazisha mambo ya dhahiri na ya ndani. Na kuwa na azimio la ukweli juu ya kufuata njia iliyonyooka. Na akawasifu kwa qunuut ambayo ni kudumu katika utiifu pamoja na kuwa na unyenyekevu na utiifu. Na akawasifu kwa kupeana katika njia za heri, na mafakiri na wenye mahitaji. Na akawasifu kwa kuomba msamaha hususan katika maasa ya mwisho ya usiku. Kwani, walirefusha Swala mpaka masaa ya mwisho ya usiku, kisha wakaketi wakimuomba Mwenyezi Mungu Mtukufu msamaha.

18. Mwenyezi Mungu alishuhudia kuwa hakika hapana mungu isipokuwa Yeye, na pia (walishuhudia) Malaika, na wenye elimu akisimamisha uadilifu. Hapana mungu isipokuwa Yeye Mwenye nguvu, Mwenye hekima.

# {18} Huu ndio ushahidi mtukufu zaidi uliotoka kwake Mfalme Mkuu, na kutoka Malaika, na wenye elimu, juu ya kilicho kitukufu zaidi chenye kushuhudiliwa, ambacho ni kumpwekesha Mwenyezi Mungu na kufanya kwake uadilifu. Na hilo linajumuisha kushuhudia juu ya sheria yote na hukumu zote za malipo. Kwani sheria na dini chimbuko lake na msingi wake ni kumpwekesha Mwenyezi Mungu. Na kumpwekesha katika ibada na kuukiri upweke wake katika sifa ya ukuu na ukubwa na heshima, na nguvu, na uwezo, na utukufu. Na kwa sifa za ukarimu, na wema, na rehema, na hisani, na uzuri. Na kwa ukamilifu wake ambao hakuna yeyote katika viumbe anayeweza kuujua vyema na kuzunguka chochote chake, au waufikie, au wafikie kumsifu. Na ibada za kisheria na miamiliano na yale yanayofuatana nayo. Na maamrisho na makatazo, yote ni uadilifu na haki, hakuna dhuluma yoyote ndani yake kwa namna yoyote ile. Bali yeye ana hekima ya juu kabisa na kushikilia amri vilivyo. Na malipo juu ya matendo mema na mabaya yote ni haki na uadilifu. "Sema: Ni kitu gani ushahidi wake ndio mkubwa zaidi? Sema: Mwenyezi Mungu" Kwa hivyo, kumpwekesha Mwenyezi Mungu, na dini yake, na malipo yake yamethibiti kuthibiti kusikokuwa na shaka yoyote. Nayo ndiyo uhakika mkubwa zaidi na ulio wazi kabisa. Na Mwenyezi Mungu amesimamisha juu ya hayo ushahidi na dalili zisizowezekana kudhibitiwa na kuhesabiwa. Na katika Aya hii, kuna fadhila ya elimu na wanachuoni, kwa sababu Mwenyezi Mungu amewataja hususan kando na wanadamu wengine. Na akaufungamanisha ushahidi wao na ushuhuda wake na ushuhuda wa Malaika wake. Na akaufanya ushahidi wao kuwa miongoni mwa dalili na ushahidi mkubwa zaidi juu ya upweke wake, na dini yake, na malipo yake. Na kwamba inawalazimu mukallaf (watu wazima wanaoamrishwa na kukatazwa) kukubali ushahidi huu wa uadilifu (wa haki) na wa kweli. Na ndani ya hayo kuna kuwasifu kwa sifa njema, na kwamba viumbe vyote vinawafuata wao, na kwamba wao ndio viongozi wanaofuatwa. Na katika hili kuna fadhila na heshima na cheo cha juu ambacho haiwezekani kupima kiwango chake.

19. Hakika, Dini kwa Mwenyezi Mungu ni Uislamu. Na hawakuhitalifiana wale waliopewa Kitabu isipokuwa baada ya kuwajia na elimu, kwa sababu ya uhasidi uliokuwa baina yao. Na mwenye kuzikufuru Ishara za Mwenyezi Mungu, basi hakika Mwenyezi Mungu ni Mwepesi wa kuhesabu.

# {19} Mola Mtukufu anajulisha, "hakika, Dini kwa Mwenyezi Mungu." Yani dini ambayo Mwenyezi Mungu hana dini isiyokuwa hiyo, wala dini inayokubaliwa isiyokuwa hiyo ni "Uislamu." Nayo ni kumfuata Mwenyezi Mungu peke yake kwa dhahiri na ndani, kwa yale aliyoyaweka kuwa sheria kwa ndimi za Mitume wake. Yeye Mtukufu amesema: "Na mwenye kutafuta dini isiyokuwa Uislamu, haitakubaliwa kwake. Naye Akhera atakuwa miongoni mwa waliohasiri." Kwa hivyo, mwenye kushika dini isiyokuwa dini ya Uislamu, basi hajashika dini ya Mwenyezi Mungu kwa uhakika. Kwa sababu, hakufuata njia aliyoiweka kuwa sheria juu ya ndimi za Mitume wake. Kisha Yeye Mtukufu akajulisha kwamba Watu wa Kitabu wanalijua hilo, lakini walihitalifiana na wakapotoka wakaiacha kwa ukaidi na uadui. Vinginevyo, walikwisha jiwa na elimu inayolazimu kutokuwepo na hitilafu, inayowalazimu kushikamana na dini ya uhakika. Kisha alipowajia Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - wakamjua kwa elimu ya kweli, lakini husuda, dhuluma na kukufuru Ishara za Mwenyezi Mungu ndivyo vilivyowazuia kufuata haki. "Na mwenye kuzikufuru Ishara za Mwenyezi Mungu, basi hakika Mwenyezi Mungu ni Mwepesi wa kuhesabu". Yani na wangoje hayo, kwani linakuja, na Mwenyezi Mungu atawalipa kwa yale waliyokuwa wakiyafanya.

20. Na wakikuhoji, basi sema: Mimi nimeusalimisha uso wangu kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, na vile vile walionifuata. Na waambie wale waliopewa Kitabu na wale wasiojua kusoma: Je, mmesilimu? Wakisilimu, basi hakika wameongoka. Na wakikengeuka, basi juu yako ni kufikisha ujumbe tu. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuwaona waja wake.

# {20} Alipobainisha kwamba Dini ya uhakika kwake ni Uislamu, na Watu wa Kitabu walikuwa wamemwongelesha Nabii – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - kwa kuhojiana naye. Na hoja ikasimama juu yao, nao wakaipinga. Mwenyezi Mungu Mtukufu akamwamrisha hapo kwamba aseme na atangaze kwamba ameusalimisha uso wake. Yani dhahiri yake na ndani yake kwa Mwenyezi Mungu. Na kwamba wale waliomfuata pia walikubaliana naye katika kunyenyekea huku halisi. Na kwamba awaambie watu wote katika Watu wa Kitabu, na wale wasiojua kusoma na kuandika. Yani wale wasiokuwa na kitabu miongoni mwa Waarabu na wengineo: Mkisilimu, basi nyinyi mko kwenye njia iliyonyooka, na uwongofu, na haki. Na mkikengeuka, basi hesabu yenu iko kwa Mwenyezi Mungu. Na mimi si juu yangu isipokuwa kifikisha tu, na tayari nimeshawafikishia, na nimewasimamishia hoja juu yenu.

21. Hakika, wale wanaozikufuru Ishara za Mwenyezi Mungu, na wakawaua Manabii bila ya haki, na wakawaua wale wanaoamrisha haki katika watu, basi wabashirie adhabu kali. 22. Hao ndio ambao vitendo vyao viliharibika duniani na Akhera. Nao hawana wowote wa kuwanusuru.

# {21 - 22} Yani wale waliojumuisha kati ya maovu haya: Kukufuru Ishara za Mwenyezi Mungu, na kuwakadhibisha Mitume wa Mwenyezi Mungu. Na kosa kubwa dhidi ya wakubwa zaidi wa viumbe wote wenye haki kubwa zaidi juu ya viumbe. Nao ni Mitume na viongozi wa uongofu, ambao wanawaamrisha watu kuwa uadilifu, ambao dini zote na akili zilikubaliana juu yake. Basi hawa, "matendo yao yalikwisha haribika katika dunia na Akhera" na wakastahiki adhabu iumizayo. Nao hawana wa kuwanusuru yeyote kutokana na adhabu ya Mwenyezi Mungu, wala wa kuwaokoa kutokana na adhabu yake.

23. Je, huwaoni wale waliopewa fungu katika Kitabu? Wanaitwa kukiendea Kitabu cha Mwenyezi Mungu ili kihukumu baina yao; kisha kundi miongoni mwao wanageuka huku wamepeana mgongo. 24. Hayo ni kwa sababu walisema: Hautatugusa Moto isipokuwa kwa siku chache tu. Na yakawadanganya katika dini yao yale ambayo wenyewe walikuwa wakiyazua. 25. Basi itakuwaje tutakapowakusanya kwa ajili ya Siku ambayo hakuna shaka nayo? Na kila nafsi italipwa ilichochuma, nao hawatadhulumiwa.

# {23 - 25} Yani kwani huwaoni na kustaajabishwa na hawa, "waliopewa fungu katika Kitabu?" Na "wanaitwa kukiendea Kitabu cha Mwenyezi Mungu" ambacho kinayasadikisha yale aliyoyateremsha juu ya Mitume wake. "Kisha kundi miongoni mwao wanageuka huku wamepeana mgongo" wakiacha kuifuata haki. Na ni kana kwamba ilisemwa: Ni sababu gani iliyowafanya kupeana mgongo huku, ilhali wao ndio wanaostahiki zaidi kufuata; na ninaofaa kujua zaidi uhakika wa yale aliyokuja nayo Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake? Kwa hivyo, akataja sababu mbili za hilo: Kuwa kwao na amani, na ushahidi wa batili juu ya nafsi zao kwamba wataokoka (na Moto). Na kwamba Moto hautawagusa isipokuwa kwa siku chache tu. Walizipima kulingana na matamanio yao maovu, kana kwamba uendeshaji wa ufalme unarudi kwao. Kama walivyosema, "hataingia Peponi isipokuwa aliyekuwa Muyahudi au Mkristo." Na inavyojulikana ni kwamba matarajio haya ni batili, kisheria na kiakili. Na sababu ya pili ni kwamba walipozikadhibisha Ishara za Mwenyezi Mungu, na wakumzulia uongo, Shetani akawapambia matendo yao maovu na wakadanganyika nayo. Na ikawafanya kuona kwamba hiyo ndiyo haki ili iwe adhabu kwao kwa sababu ya kuipa kwao mgongo haki. Basi, hawa hali yao itakuwaje wakati Mwenyezi Mungu atapowakusanya Siku ya Kiyama? Na awatimizie malipo wale wafanyao matendo yale waliyoyafanya; na uadilifu wa Mwenyezi Mungu ufanyie kwa waja wake? Basi, hapo hutauliza kiwango watakachofikia katika adhabu, na kile watakachokosa katika heri na thawabu. Na hayo ni kwa sababu ya yale iliyoyafanya mikono yao. Na Mola wako Mlezi si mwenye kuwadhulumu waja.

26. Sema: Ewe Mwenyezi Mungu uliye mmiliki wa ufalme wote! Wewe humpa ufalme umtakaye, na humwondolea ufalme umtakaye. Na humtukuza umtakaye, na humdhalilisha umtakaye. Heri yote iko mkononi mwako. Hakika, Wewe ni Muweza wa kila kitu. 27. Wewe huuingiza usiku katika mchana, na huuingiza mchana katika usiku. Na humtoa hai kutokana na maiti, na humtoa maiti kutokana na aliye hai. Na unamruzuku umtakaye bila ya hesabu.

# {26-27} Yeye Mtukufu anamwamrisha Nabii wake – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – kimsingi, na wengineo kwa kumfuata yeye kwamba aseme kuhusu Mola wake Mlezi. Akitangaza upweke wake katika uendeshaji mambo, na upangiliaji wa ulimwengu wa juu na wa chini. Na kwamba anastahiki Yeye peke yake ufalme kamili, na uendeshaji mambo madhubuti. Na kwamba yeye humpa ufalme amtakaye, na humwondolea ufalme amtakaye. Na humtukuza amtakaye na humdhalilisha amtakaye. Na jambo hili si kwa matamanio ya Watu wa Kitabu wala wengineo. Bali jambo hili ni jambo la Mwenyezi Mungu, na upangiliaji wake. Yeye hana mpinzani katika upangiliaji wake, wala msaidizi katika makadirio yake. Naye kama vile yeye ndiye anayeendesha mzunguko wa siku kati ya watu, yeye ndiye anayeuendesha wakati wenyewe: Anaingiza mchana katika usiku, na anaingiza usiku katika mchana. Yani anaingiza hiki katika kile, na anakiweka hiki katika nafasi ya kile. Na anaongeza katika hili yale yanayopungukiwa katika lile ili asimamishe kwa hilo masilahi ya viumbe vyake. Na anatoa vilivyo hai kutokana na vilivyokufa, kama vile anavyoitoa mimea na miti mbalimbali kutoka katika mbegu zake. Na Muumini kutoka kwa kafiri, na maiti kutoka kwa aliye hai, kama vile inavyotoka nafaka, mbegu, mimea, miti, na yai kutoka kwa ndege.Yeye ndiye anayetoa vinyume vyenyewe kwa vyenyewe. Na vipengele vyote vya msingi vimemtii. Na kauli yake, "heri yote iko mkononi mwako". Yani, heri yote inatoka kwako, na wala haileti mema na heri isipokuwa Mwenyezi Mungu. Na ama shari, hiyo haiunganishwi na Mwenyezi Mungu Mtukufu, si kama sifa, wala jina, wala kitendo. Lakini, shari inaingia katika athari za vitendo vyake (yani viumbe vyake), na inaingia katika hukumu zake na makadirio yake. Kwa hivyo, heri na shari, vyote vinaingia katika hukumu yake na makadirio yake. Na hakifanyiki katika miliki yake isipokuwa akitakacho, lakini shari haiunganishwi Kwa Mwenyezi Mungu. Kwa hivyo, haisemwi kuwa heri na shari vimo mkononi mwako, bali inasemwa kwamba heri iko mkononi mwako kama alivyosema Mwenyezi Mungu na Mtume wake. Na ama kujazilia kwa baadhi ya wafasiri waliposema kwamba shari pia iko mkononi mwa Mwenyezi Mungu, hilo ni dhana potovu tupu. Kwa sababu, walidhani kuwa kuitaja heri peke yake kunapingana na hukumu yake na makadirio yake ya jumla, lakini jawabu lake ni kama tulivyoeleza kwa kina. Na kauli yake, "na unamruzuku umtakaye bila ya hesabu." Mwenyezi Mungu alitaja katika zisizokuwa Aya hii sababu ambazo kwazo yeye hupata riziki yake, kama kauli yake: "Na mwenye kumcha Mwenyezi Mungu, atamtengenezea njia ya kutokea, na atamruzuku kutoka ambapo hakutarajia." (Na) "Na mwenye kumtegemea Mwenyezi Mungu, basi Yeye atamtosheleza." Basi ni juu ya waja wasitafute riziki isipokuwa kutoka kwa Mwenyezi Mungu tu, na waitafute kwa njia ambazo Mwenyezi Mungu alizirahisisha na kuziruhusu.

28. Waumini wasiwafanye makafiri kuwa marafiki wa kuwasaidia badala ya Waumini. Na mwenye kufanya hilo, basi hatakuwa chochote mbele ya Mwenyezi Mungu. Isipokuwa ikiwa kwa ajili ya kujilinda na shari zao. Na Mwenyezi Mungu anawahadharisha naye mwenyewe. Na marejeo ni kwa Mwenyezi Mungu.

# {28} Hili ni katazo litokalo kwa Mwenyezi Mungu, na ni tahadharisho kwa Waumini kwamba, wasiwafanye makafiri kuwa ni marafiki wasaidizi wao badala ya Waumini. Kwani, Waumini ni marafiki wasaidizi wao kwa wao, na Mwenyezi Mungu ndiye mlinzi wao. "Na mwenye kufanya hilo," yani kuwafanya marafiki wasaidizi, "hatakuwa chochote mbele ya Mwenyezi Mungu." Yani yeye yuko mbali na Mwenyezi Mungu, na Mwenyezi Mungu yuko mbali naye. Kama kauli yake Mola Mtukufu, "na mwenye kuwafanya kuwa marafiki wasaidizi miongoni mwenu, basi huyo ni miongoni mwao." Na kauli yake, "isipokuwa ikiwa kwa ajili ya kujilinda na shari zao." Yani isipokuwa ikiwa mtazihofia nafsi zenu katika kuwaonyesha uadui makafiri, basi katika hali hii mna ruhusa ya kufanya amani na kusuluhisha. Lakini si katika urafiki wa kusaidiana ambao ni upendo wa moyo ambao unafuatwa na kunusuriana. "Na Mwenyezi Mungu anawahadharisha naye mwenyewe." Yani basi mhofuni na muogopeni, na tangulizeni kumuogopa yeye mbele ya kuwaogopa watu. Kwani, yeye ndiye anayesimamia mambo ya waja. Na alishachukua nywele zao za na, kwake watarejea, na wataishia kwake. Kisha, atamlipa yule aliyetanguliza kumhofu yeye na kumtumaini yeye juu ya mwengineye kwa thawabu nyingi. Na anawaadhibu makafiri na mwenye kuwafanya marafiki wasaidizi adhabu kali.

( 29 ) Sema: Mkificha yaliyo katika vifua vyenu au mkiyaweka wazi, Mwenyezi Mungu anayajua. Na anayajua yaliyo katika mbingu na yaliyo katika dunia. Na Mwenyezi Mungu ni Muweza wa kila kitu. 30. Siku ambayo kila nafsi itakuta iliyofanya katika mema yamehudhurishwa, na pia iliofanya katika ubaya. Itapenda lau baina ya hayo (mabaya) na yeye ungekuwepo umbali mrefu. Na Mwenyezi Mungu anawatadharisha na yeye mwenyewe. Na Mwenyezi Mungu ni Mpole kwa waja wake.

# {29-30} Mola Mtukufu anajulisha kuhusu kuzunguka kwa elimu yake yale yaliyo katika vifua, sawa waja wayafiche au wayadhihirishe. Kama vile elimu yake pia imekizunguka kila kitu kilicho katika mbingu na ardhi. Hivyo hakuna siri yoyote inayofichika kwake. Na pamoja na kuzunguka kwa elimu yake, Yeye ndiye Mkuu, Mwenye uwezo juu ya kila kitu, ambaye hakuna chochote kipatikanacho kinaweza kukataa kutaka kwake. Na alipowatajia ukubwa wake na upana wa sifa zake chenye kuwafanya waja kumwangalia katika hali zao zote, akawatajia pia sababu nyingine ya kumwangalia na kumwogopa. Nayo ni kwamba wote watarudi kwake, na matendo yao wakati huo ya heri na ya shari yatahudhurishwa. Wakati huo, watu wa heri watahusudiwa kwa kile walichojitangulizia nafsi zao. Nao watu wa shari watasikitika watakapopata kile walichofanya kimehudhurishwa, na watapenda lau kuwa kati yao na hayo (matendo) kuna umbali mrefu. Kwa hivyo, mja anapojua kwamba anajitahidi kwenda kwa Mola wake Mlezi, na anataabika katika maisha haya; na kwamba ni lazima atakutana na Mola wake Mlezi. Basi itamlazimu kuchukua tahadhari na kujiepusha na matendo yenye kuleta fedheha na adhabu. Na kujiandaa na matendo mema ambayo huleta furaha na thawabu. Na kwa sababu hiyo, Mola Mtukufu alisema, "na Mwenyezi Mungu anawatadharisha na yeye mwenyewe." Na hilo ni kwa yale anayowaonyesha ya sifa za ukuu wake, na ukamilifu wa uadilifu wake, na ukali wa adhabu yake. Na pamoja na ukali wa adhabu yake, yeye kwa hakika ni Mpole, Mwenye kurehemu. Na katika Upole wake na rehema yake ni kwamba aliwahofisha waja, na akawakemea dhidi ya kupotea na ufisadi, kama alivyosema yeye mtukufu alipotaja adhabu. "Kwa hayo, Mwenyezi Mungu anawahofisha waja wake, enyi waja, basi nicheni Mimi." Na upole wake na rehema yake viliwarahisishia njia ambazo kwazo wanapata heri. Na Upole wake na rehema yake viliwatahadharisha dhidi ya njia zinazowapeleka kwenye machukizo. Tunamuomba Mola Mtukufu atutimizie ihsan yake kwa kufuata njia iliyonyooka na kusalimika kutokana na njia zinazopeleka Jahiim (Motoni).1

31. Sema: Ikiwa nyinyi mnampenda Mwenyezi Mungu, basi nifuateni mimi, Mwenyezi Mungu atawapenda na atawafutia dhambi zenu. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kufuta dhambi, Mwenye kurehemu. 32. Sema: Mtiini Mwenyezi Mungu na Mtume. Na wakigeuka, basi hakika Mwenyezi Mungu hawapendi makafiri.

# {31 - 32} Aya hii ndiyo mizani ambayo kwayo anajulikana yule anayempenda Mwenyezi Mungu kikweli, na yule anayedai hilo kwa madai matupu tu. Hivyo, alama ya kumpenda Mwenyezi Mungu ni kumfuata Muhammad – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. – Ambaye alifanywa kumfuata yeye na kila anacholingania ndiyo njia ya kumpenda na radhi zake. Kwa hivyo, hayafikiwi mapenzi ya Mwenyezi Mungu na radhi zake na thawabu zake, isipokuwa kwa kusadiki aliyokuja nayo Mtume katika Kitabu na Sunna. Na kutekeleza amri za viwili hivyo na kuepuka makatazo ya viwili hivyo. Kwa hivyo, mwenye kufanya hivyo, Mwenyezi Mungu atampenda na kumlipa malipo ya wapenzi. Na atamfutia dhambi zake na atamsitiria aibu zake. Na ni kana kwamba ilisemwa: Pamoja na hayo, ni nini ukweli wa kumfuata Mtume na sifa yake? Akajibu kwa kauli yake: "Sema: Mtiini Mwenyezi Mungu na Mtume," kwa kutekeleza amri na kujiepusha na katazo na kusadiki habari zake. "Na wakigeuka" wakaliacha hilo, basi hii ndiyo kufuru, na Mwenyezi Mungu, "hawapendi makafiri".

33. Hakika, Mwenyezi Mungu alimteua Adam, na Nuhu, na ukoo wa Ibrahim, na ukoo wa Imran juu ya walimwengu wote. 34. Ni dhuria wao kwa wao. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusikia, Mwenye kujua. 35. Aliposema mke wa Imran: Mola wangu Mlezi! Hakika mimi, nimekuwekea nadhiri kilicho katika tumbo langu la uzazi awe mtumishi wako, basi nikubalie. Hakika, Wewe ndiye Mwenye kusikia, Mwenye kujua. 36. Basi alipomzaa, akasema: Mola wangu Mlezi! Hakika mimi, nimemzaa wa kike - na Mwenyezi Mungu anajua sana aliyemzaa. -Na wa kiume si sawa na wa kike. Na mimi kwa hakika nimemwita Mariam. Nami kwa hakika ninamkinga kwako, yeye na dhuria yake kutokana na Shetani aliyelaaniwa. 37. Basi Mola wake Mlezi akampokea kwa mapokeo mema na akamkuza makuzo mema, na akamfanya Zakariya awe mlezi wake. Kila mara Zakariya alipoingia chumbani kwake, alimkuta na vyakula. Basi alisema: Ewe Mariam! Unavipata wapi hivi? Naye akasema: Hivi vinatoka kwa Mwenyezi Mungu. Hakika, Mwenyezi Mungu humruzuku amtakaye bila ya hesabu. 38. Pale pale Zakariya akamwomba Mola wake Mlezi, akasema: Mola wangu Mlezi! Nitunuku kutoka kwako dhuria njema. Hakika, Wewe ndiye unayesikia maombi. 39. Kwa hivyo, Malaika wakamwita hali ya kuwa amesimama katika chumba akisali kwamba: Mwenyezi Mungu anakupa bishara njema ya Yahya, atakayesadikisha neno litokalo kwa Mwenyezi Mungu, na ni bwana, na mtawa, na ni Nabii miongoni mwa walio wema. 40. Zakariya akasema: Mola wangu Mlezi! Vipi nitapata mwana, ilhali tayari uzee umeshanifikia, na mke wangu ni tasa? Akasema: Hivyo ndivyo Mwenyezi Mungu, yeye hufanya apendalo. 41. Akasema: Mola wangu Mlezi! Niwekee alama. Akasema: Alama yako ni kuwa hutasema na watu kwa siku tatu, isipokuwa kwa kuashiria tu. Na mtaje Mola wako Mlezi kwa wingi, na mtakase jioni na asubuhi. 42. Na tazama, pale Malaika waliposema: Ewe Maryam! Kwa hakika, Mwenyezi Mungu amekuteua, na amekutakasa, na amekuteua juu ya wanawake wa walimwengu wote. 43. Ewe Maryam! Mnyenyekee Mola wako Mlezi, na usujudu, na urukuu pamoja na wanaorukuu. 44. Hizi ni katika habari za ghaibu tunazokufunulia. Nawe hukuwa nao walipokuwa wakitupa kalamu zao ni nani wao atakayemlea Maryam? Na hukuwa nao walipokuwa wakizozana. 45. Pale Malaika waliposema: Ewe Maryam! Hakika, Mwenyezi Mungu anakupa bishara njema ya (mwana kwa) neno litokalo kwake. Jina lake ni Masihi Isa mwana wa Maryam, mwenye heshima katika dunia na Akhera, na ni miongoni mwa waliowekwa karibu (na Mwenyezi Mungu). 46. Naye atazungumza na watu katika utoto wake na katika utu uzima wake, na atakuwa katika walio wema. 47. Maryam akasema: Mola wangu Mlezi! Vipi nitampata mwana ilhali hajanigusa mwanaadamu? Akasema: Hivyo ndivyo Mwenyezi Mungu, yeye huumba apendacho. Anapohukumu jambo, yeye kwa hakika huliambia: Kuwa! Na linakuwa. 48. Na atamfundisha kuandika na hekima na Taurati na Injili. 49. Na ni Mtume kwa Wana wa Israili kuwaambia: Mimi kwa hakika nimewajia na Ishara kutoka kwa Mola wenu Mlezi, ya kwamba mimi kwa hakika ninawaundia kwa udongo kama sura ya ndege. Kisha ninapuliza ndani yake na anakuwa ndege kwa idhini ya Mwenyezi Mungu. Na ninawaponesha vipofu wa tangu kuzaliwa na wakoma, na ninawafufua maiti kwa idhini ya Mwenyezi Mungu. Na ninawaambia mnachokila na mnachoweka akiba katika nyumba zenu. Hakika, katika haya ipo Ishara kwenu ikiwa nyinyi ni Waumini. 50. Na ninasadikisha yaliyokuwa kabla yangu katika Taurati, na ili niwahalalishie baadhi ya yale mliyoharimishiwa. Na nimewajia na Ishara kutoka kwa Mola Mlezi wenu. Kwa hivyo, mcheni Mwenyezi Mungu na nitiini mimi. 51. Hakika, Mwenyezi Mungu ni Mola wangu Mlezi na ni Mola wenu Mlezi. Basi muabuduni Yeye. Hii ndiyo Njia iliyonyooka. 52. Isa alipohisi ukafiri miongoni mwao, akasema: Ni nani wasaidizi wangu kwa Mwenyezi Mungu? Wanafunzi wake wakasema: Sisi ni wasaidizi wa Mwenyezi Mungu. Tumemuamini Mwenyezi Mungu, na shuhudia kwamba sisi hakika ni Waislamu. 53. Mola wetu Mlezi! Tuliyaamini uliyoyateremsha, na tulimfuata Mtume huyu, basi tuandike pamoja na wanaoshuhudia. 54. Na makafiri wakapanga vitimbi, na Mwenyezi Mungu akapanga vitimbi, na Mwenyezi Mungu ndiye mbora wa wenye kupanga vitimbi. 55. Pale Mwenyezi Mungu aliposema: Ewe Isa! Mimi nitakuchukua, na nitakunyanyua kwangu, na nitakutakasa kutokana na wale waliokufuru, na nitawaweka wale waliokufuata juu ya wale waliokufuru, mpaka Siku ya Kiyama. Kisha kwangu ndiko marejeo yenu, na nihukumu kati yenu katika yale mliyokuwa mkihitalifiana.

# {33 - 55} Mwenyezi Mungu Mtukufu anao wateule miongoni mwa waja wake. Anawateua na kuwachagua, na anawaneemesha kwa fadhila za hali ya juu, na sifa tukufu, na elimu zenye manufaa, na matendo mema, na sifa maalumu mbalimbali. Kwa hivyo, alitaja nyumba hizi kubwa, na yale zilizoyajumuisha ya wanaume wakamilifu ambao walipata sifa za ukamilifu. Na kwamba fadhila hii na heri ni mfululizo katika dhuria zao. Na hilo liliwajumuisha wa kiume wao na wanawake wao. Na haya ni katika neema zake kubwa, na maeneo bora zaidi ya ukarimu wake na utukufu wake. "Na Mwenyezi Mungu ni mwenye kusikia, Mwenye kujua". Anajua anayestahiki fadhila na kuboreshwa, naye huiweka fadhila yake pale ambapo hekima yake inahitaji. Alipothibitisha ukuu wa nyumba hizi, akataja kisa cha Maryam na mwanawe, Isa - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - na jinsi walivyofululiza kutoka katika nyumba hizi nzuri. Na jinsi hali zilivyowapeleka tangu mwanzo wa jambo lao hadi mwisho wake. Na kwamba mke wa 'Imran alisema akimnyenyekea Mola wake Mlezi, akijiweka karibu naye kwa kurubani hii ambayo anaipenda. Ambayo ndani yake kuna kuitukuza nyumba yake na kushikamana na utiifu kwake. "Hakika mimi, nimekuwekea nadhiri kilicho katika tumbo langu la uzazi awe mtumishi wako." Yani mtumishi wa nyumba ya ibada iliyojaa wenye kufanya ibada. "Basi nikubalie" tendo hili." Yani lifanye (tendo hili) lijiasisi juu ya imani na ikhlasi, yenye kuzaa matunda ya heri na thawabu. "Hakika, Wewe ndiye Mwenye kusikia, Mwenye kujua. Basi alipomzaa, akasema: Mola wangu Mlezi! Hakika mimi, nimemzaa wa kike - na Mwenyezi Mungu anajua sana aliyemzaa. -Na wa kiume si sawa na wa kike." Na ni kana kwamba katika maneno haya kuna aina ya kunyenyekea kutoka kwake na kuvunjika kwa nafsi, kwani nadhiri yake ilijengeka juu ya hali ya kwamba atakuwa ni wa kiume. Ambaye atapata nguvu kwa sababu ya hilo, na huduma na kufanya hivyo kama linavyotoka kwa watu wenye nguvu. Naye wa kike ni tofauti na hivyo. Basi Mwenyezi Mungu akauponya moyo wake na Mwenyezi Mungu akaikubali nadhiri yake. Na huyu wa kike akawa mkamilifu zaidi na mtimilifu zaidi kuliko wengi katika wa kiume. Bali kuliko wengi wao. Na kupitia kwake, yalipatikana malengo makubwa zaidi kuliko yale yanayopatikana kutoka kwa wa kiume. Ndio maana akasema: "Basi Mola wake Mlezi akampokea kwa mapokeo mema na akamkuza makuzo mema." Yani alilelewa malezi ya ajabu, ya kidini, ya kimaadili na ya kiadabu. Ambayo kwayo alikamilika katika hali zake, na akatengenezeka kwayo maneno yake na matendo yake. Na ukakua ukamilifu wake ndani yake. Na Mwenyezi Mungu akamfanyia Zakariya kuwa mlezi wake. Na hii ni katika neema ya Mwenyezi Mungu juu ya mja wake kwamba, amfanye yule anayesimamia malezi yake kuwa miongoni mwa wakamilifu na watengenezaji. Kisha, Mwenyezi Mungu Mtukufu akamtukuza Maryamu na Zakariya. Kwani alimrahisishia Maryamu riziki iliyopatikana bila ya shida wala taabu. Na ulikuwa ukarimu tu ambao Mwenyezi Mungu alimpa. Kwa sababu:"Kila mara Zakariya alipoingia chumbani mwake mwa kuabudia." Na ndani yake kuna ishara juu ya wingi wa swala zake, na kushikamana kwake na pahali pake pa kuswalia. "Alimkuta na vyakula" chenye raha, kilichokwisha andaliwa. Akasema, “Basi alisema: Ewe Mariam! Unavipata wapi hivi? Naye akasema: Hivi vinatoka kwa Mwenyezi Mungu. Hakika, Mwenyezi Mungu humruzuku amtakaye bila ya hesabu." Na Zakariya alipoiona hali hii na wema na upole kutoka kwa Mwenyezi Mungu juu yake (Maryamu), ilimkumbusha kwamba amuombe Mwenyezi Mungu Mtukufu kupata mtoto alipokuwa amefikia wakati wa kukata tamaa. Akasema, "Mola wangu Mlezi! Nitunuku kutoka kwako dhuria njema. Hakika, Wewe ndiye unayesikia maombi. Kwa hivyo, Malaika wakamwita hali ya kuwa amesimama katika chumba akisali kwamba: Mwenyezi Mungu anakupa bishara njema ya Yahya, atakayesadikisha neno litokalo kwa Mwenyezi Mungu." Yani neno litokalo kwa Mwenyezi Mungu ni Isa mwana wa Maryamu. Kwa hivyo, ikawa bishara yake juu ya Nabii huyu mtukufu inajumuisha bishara ya Isa mwana wa Maryamu, na kumsadikisha, na kuushuhudia ujumbe wake. Na neno hili litokalo kwa Mwenyezi Mungu ni neno tukufu. Mwenyezi Mungu aliliteua kwa ajili ya Isa mwana wa Maryamu. Vinginevyo, hilo ni miongoni mwa maneno yake ambayo aliumba kwalo viumbe, kama alivyosema Yeye Mtukufu. "Hakika, mfano wa Isa kwa Mwenyezi Mungu ni kama mfano wa Adam. Alimuumba kwa udongo kisha akamwambia: Kuwa! Basi akawa." Na kauli yake, "na ni bwana na mtawa." Yani huyu ni aliye bishara ambaye ni Yahya ni bwana miongoni mwa bora wa Mitume na watukufu wao. Na mtawa ilisemwa kuwa ni yule ambaye hawezi kupata watoto wala hana matamanio ya wanawake. Na ilisemwa kuwa ni yule ambaye aliyelindwa na kuhifadhiwa kutokana na dhambi na matamanio yenye madhara. Na hili ndiyo maana inayofaa zaidi kati ya maana mbili hizi. "Na ni Nabii miongoni mwa walio wema," ambao walifikia kilele cha juu katika wema. Akasema, "Mola wangu Mlezi! Vipi nitapata mwana, ilhali tayari uzee umeshanifikia, na mke wangu ni tasa?" Kwa maana viwili hivi ni vizuizi. Basi ni kwa njia gani, ewe Mola wangu Mlezi hili litaweza kunipata pamoja na kuwepo kwa yenye kupingana nalo? "Akasema: Hivyo ndivyo Mwenyezi Mungu, Yeye hufanya apendalo." Kwani kama vile hekima yake ilivyohitaji kutokea kwa mambo kupitia sababu zake zinazojulikana, basi Yeye kwa hakika anaweza kukiuka hilo kwa sababu yeye ni mtendaji wa anachotaka; ambaye sababu zote zimeutii uwezo wake. Na mapenzi yake na kutaka kwake kunatekelezeka ndani yake, na hakuna sababu yoyote inayoweza kuasi uwezo wake, hata kikifikia kwa nguvu kinavyofikia. "Akasema: Mola wangu Mlezi! Niwekee alama." Ili nipate furaha na bishara njema, ingawa ewe Mola Mlezi nina yakini juu ya uliyoniambia, lakini nafsi inafurahi, na moyo unatulia kwa yale yanayotangulia rehema na upole. "Akasema: Alama yako ni kuwa hutasema na watu kwa siku tatu, isipokuwa kwa kuashiria tu." Na katika kipindi hiki "mtaje Mola wako Mlezi kwa wingi, na mtakase jioni na asubuhi." Yani mwanzo wa siku na mwisho wake. Kwa hivyo akazuiliwa kuzungumza katika kipindi hiki. Na hili lilikuwa ndilo tukio la kuzaliwa kwa mtoto baina ya mzee na mwanamke tasa. Na hali ikiwa kwamba hana uwezo wa kuwaongelesha wanadamu ilhali ulimi wake unasonga kwa utajo wa Mwenyezi Mungu na kumtakasa ni alama nyingine. Hapo, akapata furaha na bishara njema. Na akamshukuru Mwenyezi Mungu, na akazidisha kufanya dhikri na tasbihi kwa wingi jioni na asubuhi. Na huyu mzaliwa alikuwa ni katika baraka za Maryam binti Imran juu ya Zakariya. Kwani, Mwenyezi Mungu alimneemesha kwa riziki hiyo yenye furaha, ambayo inapatikana bila hesabu. Hilo lilimkumbusha (Zakariya) na kumchochea kunyenyekea na kuomba. Na Mwenyezi Mungu ndiye anayetoa fadhila ya sababu na matokeo yake. Naye hukadiria vitu vinavyopendeza kupitia mkono wa yule anayempenda ili Mwenyezi Mungu aiyanyue hadhi yake, na ampe malipo makubwa. Kisha Mola Mtukufu akarejea kwenye kumtaja Maryamu, na kwamba alifikia kiwango kikubwa katika ibada na ukamilifu. Mola Mtukufu akasema: "Na tazama, pale Malaika waliposema: Ewe Maryam! Kwa hakika, Mwenyezi Mungu amekuteua." Yani amekuchagua na akakutunuku sifa kubwa na maadili mazuri. "Na amekutakasa," kutokana na tabia mbovu. "Na amekuteua juu ya wanawake wa walimwengu wote." Ndio maana akasema – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake,– “Walikamilika wengi katika wanaume. Na hawakukamilika katika wanawake isipokuwa Maryamu binti Imran, Asiya binti Muzahim, na Khadija binti Khuwaylid. Na ubora wa Aisha juu ya wanawake wote ni kama ubora wa Tharid (mkate kwa supu yenye nyama) juu ya vyakula vingine vyote.” Basi Malaika wakamwita kwa amri hii ya Mwenyezi Mungu juu yake ili azifurahie neema za Mwenyezi Mungu, na amshukuru Mwenyezi Mungu, na atekeleze haki zake, na ashughulike na kumtumikia. Na ndio maana Malaika wakasema, "Ewe Maryamu, mnyenyekee Mola wako Mlezi." Yani fanya kwa wingi utiifu, kunyenyekea Mola wako Mlezi, na udumishe hilo {na urukuu pamoja na wanaorukuu." Yani swali pamoja na wanaoswali. Kwa hivyo, akafanya kila alichoamrishwa, na akajitokeza, na akainuka juu katika ukamilifu wake. Na kwa kuwa kisa hiki na vinginevyo ni miongoni mwa dalili kubwa kabisa juu ya ujumbe wa Muhammad, - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake,- kwa maana alikieleza kwa kina na kusadikisha, bila ya kuongeza wala kupunguza. Na hilo siyo isipokuwa ni kwa sababu ulikuwa ni wahyi kutoka kwa Mwenyezi Mungu, Mwenye nguvu, Mwenye hekima, na si kwa kusoma kutoka kwa watu. Mola Mtukufu akasema, "Hizi ni katika habari za ghaibu tunazokufunulia. Nawe hukuwa nao walipokuwa wakitupa kalamu zao ni nani wao atamlea Maryam? Wakati mama yake alipomleta, nao wakazozana ni nani miongoni mwao atakayemlea, kwa sababu yeye ni binti wa imamu wao na wa mbele wao. Nao wote walitaka heri na malipo kutoka kwa Mwenyezi Mungu, mpaka mzozo huo ukawafikisha kupigia kura juu yake. Basi wakazitupa kalamu zao wakipiga kura (kwazo). Basi kura hiyo ikamwangukia Zakariya, kwa rehema ya Mwenyezi Mungu juu yake na juu ya Maryamu. Basi wewe - ewe Mtume - hukuwepo katika hali hiyo ili uijue na uwasimulie watu. Lakini Mwenyezi Mungu tu ndiye aliyekuambia kuihusu. Na hili ndilo lengo kuu la kusimulia visa, kwamba mazingatio hupatikana ndani yake. Na mazingatio makubwa zaidi ni kuvitumia kama ushahidi juu ya Tauhidi, utume, ufufuo na mengineyo katika misingi mikubwa. "45. Pale Malaika waliposema: Ewe Maryam! Hakika, Mwenyezi Mungu anakupa bishara njema (ya mwana) kwa neno litokalo kwake. Jina lake ni Masihi Isa mwana wa Maryam, mwenye heshima katika dunia na Akhera, na ni miongoni mwa waliowekwa karibu (na Mwenyezi Mungu)." Yani ana heshima na hadhi kubwa katika dunia na Akhera mbele ya viumbe, na pamoja na hayo yeye kwa Mwenyezi Mungu ni katika wale waliowekwa karibu. Ambao ndio viumbe walio karibu zaidi na Mwenyezi Mungu na wa daraja la juu zaidi wao. Na bishara hii njema ambayo haifanani nayo chochote katika bishara zote. Na katika katika ukamilifu wa bishara hii ni kwamba, "atazungumza na watu katika utoto wake.” Basi kutakuwa kumzungumzisha kwake ni alama katika alama za Mwenyezi Mungu, na rehema itokayo kwake, kwa mama yake na juu ya viumbe. Na vile vile atawazungumzisha “katika utu uzima wake.” Yani katika hali ya uzee wake. Na huku ni kumzungumzisha kwa unabii, kulingania na kuongoza. Hivyo basi, kuzungumza kwake katika utoto wake kuna alama na ushahidi juu ya ukweli wake na unabii wake na kutokuwa na hatia kwa mama yake kutokana na yale wanayomdhania katika dhana mbaya. Na kuzungumza kwake katika uzee wake kuna manufaa yake makubwa kwa viumbe, na kwamba ni njia baina yao na Mola wao Mlezi katika wahyi wake na kuifikisha dini yake na sheria yake. Na pamoja na hayo, Yeye ni “katika walio wema” ambao Mwenyezi Mungu alizitengeneza nyoyo zao kwa kumjua na kumpenda. Na ndimi zao kwa kumsifu na kumtaja. Na viungo vyao kwa kumtii na kumtumikia. “Akasema: Mola wangu Mlezi! Vipi nitampata mwana ilhali hajanigusa mwanaadamu?” Na hili ni miongoni mwa mambo ya kushangaza. “Akasema: Hivyo ndivyo Mwenyezi Mungu, yeye huumba apendacho.” Ili waja wajue kwamba Yeye ni muweza wa kila kitu, na kwamba hakuna chenye kuzuia mapenzi yake. “Anapohukumu jambo, yeye kwa hakika huliambia: Kuwa! Na linakuwa. Na atamfundisha kuandika” Vitabu vilivyotangulia na kuhukumu baina ya watu, na atampa unabii, na atamfanya awe “Mtume kwa Wana wa Israili.” Na atamuunga mkono kwa Aya zilizo wazi, na hoja zenye ushindi, pale aliposema, “Mimi kwa hakika nimewajia na Ishara kutoka kwa Mola wenu Mlezi,” zinazowaonyesha kwamba mimi hakika ni Mtume wa Mwenyezi Mungu wa haki. Na hilo ni kwamba “mimi kwa hakika ninawaundia kwa udongo kama sura ya ndege. Kisha ninapuliza ndani yake na anakuwa ndege kwa idhini ya Mwenyezi Mungu. Na ninawaponesha vipofu wa tangu kuzaliwa.” Naye ni aliyefunikwa macho mawili, ambaye alipoteza kuona kwake na macho yake. “Na ninawafufua maiti kwa idhini ya Mwenyezi Mungu. Na ninawaambia mnachokila na mnachoweka akiba katika nyumba zenu. Hakika, katika hayo,” yaliyotajwa “ipo Ishara kwenu ikiwa nyinyi ni Waumini. Na ninasadikisha yaliyokuwa kabla yangu katika Taurati.” Basi Mwenyezi Mungu akamuunga mkono kwa Aya za aina mbili na ushahidi wa usio wa kawaida na wa ajabu ambazo haziwezi kuletwa na wasiokuwa manabii. Na ujumbe, na wito na dini ambayo alikuja nayo, na kwamba ni dini ya Taurati, na dini ya Manabii waliotangulia. Na huu ndio ushahidi mkubwa zaidi wa ukweli wa wakweli. Kwani, lau kuwa angekuwa miongoni mwa waongo, angeyahalifu yale waliyokuja nayo Mitume, na angewatengua katika misingi yao na matawi yao. Basi ikajulikana kwa hayo kuwa yeye ni Mtume wa Mwenyezi Mungu, na kwamba yale aliyokuja nayo ni haki, hayana shaka yoyote ndani yake. Na pia kauli yake, ”Na ili niwahalalishie baadhi ya yale mliyoharimishiwa.” Yani niwapunguzieni baadhi ya mizigo na minyororo yenu. “Basi mcheni Mwenyezi Mungu na nitiini mimi. Hakika, Mwenyezi Mungu ni Mola wangu Mlezi na ni Mola wenu Mlezi. Basi muabudni Yeye.” Na hili ndilo wanalolingania Mitume wote; kumwabudu Mwenyezi Mungu peke yake, ambaye hana mshirika yeyote, na kuwatii wao. Na hii ndiyo njia iliyonyooka ambayo mwenye kuishika, itamfikisha kwenye mabustani yenye neema. Hapo, makundi ya Wana wa Israili yakahitalifiana kuhusiana na Isa. Miongoni mwao kuna yule aliyemwamini na akamfuata. Na miongoni mwao kuna yule aliyekufuru na akamkadhibisha na akamtuhumu mama yake na uchafu, kama vile Mayahudi. “Basi, Isa alipohisi ukafiri miongoni mwao,” na makubaliano ya kuukataa ulunganizi wake. “Akasema," akiwaita Wana wa Israili ili wamsaidie, “Ni nani wasaidizi wangu kwa Mwenyezi Mungu? Wakasema wanafunzi wake.” Yani wale wanaomnusuru, “Sisi ni wasaidizi wa Mwenyezi Mungu. Tumemuamini Mwenyezi Mungu, na shuhudia kwamba sisi hakika ni Waislamu.” Na hii ni katika neema ya Mwenyezi Mungu juu yao, na juu ya Isa. Kwani wanafunzi hao walifunuliwa na Mwenyezi Mungu kumwamini na kufuata na kutii amri zake, na kumnusuru Mtume wake. “Mola wetu Mlezi! Tuliyaamini uliyoyateremsha, na tulimfuata Mtume huyu.” Na hii ni ahadi kamili ya kuamini kila alichoteremsha Mwenyezi Mungu na kumtii Mtume wake. "Basi tuandike pamoja na wanaoshuhudia,” kuwa wewe ni mpweke, na kwamba nabii wako ni Mtume, na kwamba dini yako ni ya haki na ukweli. Na ama wale ambao Isa alihisi kufuru miongoni mwao, nao ndio wengi katika Wana wa Israili, wao kwa hakika “wakapanga vitimbi” dhidi ya Isa. “Na Mwenyezi Mungu akapanga vitimbi” dhidi yao, “na Mwenyezi Mungu ndiye mbora wa wenye kupanga vitimbi.” Basi wakakubali kumwua na kumsulubisha. Naye wakafananishiwa anayefanana na Isa, kwa hivyo wakamkamata yule waliofananishiwa. Na Mwenyezi Mungu akamwambia Isa, “Mimi nitakuchukua, na nitakunyanyua kwangu, na nitakutakasa kutokana na wale waliokufuru.” Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu akamnyanyua kwenda kwake, na akamtakasa kutokana na wale waliokufuru. Na wakamsulubisha yule waliyemuua wakidhani kuwa yeye ndiye Isa, na wakarudi na dhambi kubwa. Isa bin Maryamu atashuka katika mwisho wa umma huu akihukumu kwa uadilifu, atawachinja nguruwe; na atavunja msalaba, na atafuata yale aliyokuja nayo Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. - Na waongo watajua kudanganywa kwao na kuhadaiwa kwao, na kwamba wao walidanganywa na wakahadaiwa. Na kauli yake, “Na nitawaweka wale waliokufuata juu ya wale waliokufuru, mpaka Siku ya Kiyama.” Kinachokusudiwa na wale waliomfuata ni kundi lile lililomuamini, na Mwenyezi Mungu akawanusuru juu ya wale walioiacha dini yake. Kisha umma wa Muhammad – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – ulipokuja, walikuwa wao ndio wafuasi wake, kwa hivyo akawaunga mkono na akawanusuru dhidi ya makafiri wote. Na akawapa ushindi kwa dini aliyowajia nayo Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. – “Mwenyezi Mungu amewaahidi wale walioamini miongoni mwenu na wakatenda mema, ya kwamba atawafanya makhalifa katika ardhi,” hadi mwisho wa Aya. Hata hivyo, hekima ya Mwenyezi Mungu ni ya uadilifu. Kwani, ilipita kwamba mwenye kushikamana na dini, atamnusuru kumnusuru kuliko wazi. Na kwamba mwenye kuacha amri yake na makatazo yake, na akaitupa sheria yake, na akayafanyia ujasiri maasia yake kwamba atamwadhibu na atawapa maadui wake mdono juu yake. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mwenye hekima. Na kauli yake, ” Kisha kwangu ndiko marejeo yenu, na nihukumu kati yenu katika yale mliyokuwa mkihitalifiana.”

Kisha akabainisha atakachowafanyia, akasema:

56. Ama wale waliokufuru, basi nitawaadhibu adhabu kali katika dunia na Akhera, na wala hawatapata wowote wa kuwanusuru. 57. Na ama wale walioamini na wakatenda mema, basi Mwenyezi Mungu atawalipa ujira wao kamili. Na Mwenyezi Mungu hawapendi madhaalimu.

# {56 - 57} Na haya ni malipo ya jumla kwa kila mwenye kusifika kwa sifa hizi kutoka kwa watu wote wa dini zilizotangulia. Kisha alipotuma bwana wa Mitume, na wa mwisho wa Manabii, na ujumbe wake ukafuta jumbe zote, na dini yake ikafuta dini zote. Anakuwa mwenye kushikamana na dini isiyokuwa hii ni miongoni mwa walioangamia. Na kauli yake Mola Mtukufu:

58. Haya tunayokusomea ni katika Aya na ukumbusho wenye hekima.

# {58} Yani, Qur-ani hii tukufu, ambayo ndani yake kuna habari za wa mwanzo na wa mwisho, na Manabii na Mitume, ni Ishara za Mwenyezi Mungu zilizo wazi. Nayo ndiyo ambayo inawakumbusha waja kila wanachohitaji. Nayo ni yenye hekima, iliyo madhubuti, ya habari za kweli, yenye hukumu nzuri.

59. Hakika, mfano wa Isa kwa Mwenyezi Mungu ni kama mfano wa Adam. Alimuumba kwa udongo kisha akamwambia: Kuwa! Basi akawa. 60. Hii ni haki itokayo kwa Mola wako Mlezi. Basi usiwe miongoni mwa wanaofanya shaka. 61. Basi mwenye kukuhoji katika haya baada ya yale yaliyokufikia katika elimu hii, waambie: Njooni tuwaite watoto wetu na watoto wenu, na wake zetu na wake zenu, na sisi wenyewe na nyinyi wenyewe, kisha tuombe kwa unyenyekevu tutake laana ya Mwenyezi Mungu iwashukie waongo. 62. Hakika, haya ndiyo maelezo ya kweli. Na hakuna mungu yeyote isipokuwa Mwenyezi Mungu tu. Na hakika Mwenyezi Mungu ndiye Mwenye nguvu, Mwenye hekima. 63. Na wakigeuka, basi Mwenyezi Mungu anawajua waharibifu.

# {59 - 62} Alipotaja kisa cha Maryamu na Isa, na akawaambia haki, na kwamba yeye ni mja ambaye Mwenyezi Mungu amemneemesha. Na kwamba mwenye kudai kuwa ndani yake kuna kitu cha uungu, basi hakika amesema uwongo juu ya Mwenyezi Mungu. Na amesema uongo juu ya Manabii wake wote, na amesema uwongo juu ya Isa - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, - basi fikira iliyomjia aliyemfanya yeye kuwa Mungu, ni fikira batili. Lau kuwa yalikuwa na sura sahihi, basi Adam angestahiki zaidi kuliko yeye. Kwa sababu, Yeye Mwenyezi Mungu aliumbwa bila ya mama wala baba. Na pamoja na hayo, wanadamu wote walikubaliana kuwa yeye ni mja miongoni mwa waja wa Mwenyezi Mungu. Kwa hivyo, madai ya uungu wa Isa kwa sababu aliumbwa kutokana na mama bila ya baba ni madai miongoni mwa madai batili zaidi. Na hii ndiyo haki ambayo haina shaka yoyote ndani yake, kama alivyosema Isa juu ya nafsi yake. “Sikuwaambia lolote isipokuwa yale uliyoniamrisha, kwamba muabuduni Mwenyezi Mungu, Mola wangu Mlezi na Mola wenu Mlezi.” Na ulikuja ujumbe wa Wakristo kutoka Najran kwa Nabii -rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, - hali ya kuwa wameshikilia vigumu batili yao baada ya Nabii - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, – kuwasimamishia hoja kwamba Isa ni mja wa Mwenyezi Mungu na Mtume wake walipodai uungu wake. Basi hali ikamfikia yeye na wao kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu alimwamrisha alaaniane nao. Kwani, haki ilikwisha wadhihirikia, lakini ukaidi na ushabiki mpofu vikawazuia na hilo. Basi Mtume wa Mwenyezi Mungu – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - akawaita kwenye kulaaniana, kwamba yeye aje mwenyewe na wake zake na watoto wake. Nao waje pamoja na wake zao na watoto wao, kisha wamwombe Mwenyezi Mungu Mtukufu kwamba aiteremshe adhabu yake na laana yake juu ya waongo. Basi wakashauriana je wamwitikie katika hilo? Kwa hivyo, maoni yao yakakubaliana kwamba wasimwitikie, kwa sababu walijua kwamba hakika yeye ni Nabii wa Mwenyezi Mungu, na kwamba wakilaaniana, wataangamia wao na watoto wao na wake zao. Basi wakafanya suluhu na yeye, na wakamlipa kodi, na wakamwomba kwamba wafanye amani na makubaliano naye, - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. – Na wala hakuwatia katika ugumu, kwa sababu lengo la kubainisha haki lilikwisha patikana, na kubainisha ukaidi wao walipoazimia kukataa kulaaniana. Na hilo linathibitisha kuwa walikuwa madhalimu. Ndiyo maana Mola Mtukufu akasema, "Hakika, hii ndiyo hadithi ya kweli" Yani ambayo haina shaka yoyote ndani yake. "Na hakika Mwenyezi Mungu ndiye Mwenye nguvu." Ambaye alikishinda nguvu kwa uwezo wake na nguvu zake kila kinachopatikana, wakazi wa ardhi na mbingu wakamnyenyekea. Na pamoja na hayo, yeye ni "Mwenye hekima" ambaye anaviweka vitu mahali pake, na anaviteremsha katika daraja zavyo.

64. Sema: Enyi Watu wa Kitabu! Njooni kwenye neno lililo sawa baina yetu na nyinyi: Ya kwamba tusimuabudu yeyote isipokuwa Mwenyezi Mungu, wala tusimshirikishe na chochote. Wala tusifanyane waungu sisi kwa sisi badala ya Mwenyezi Mungu. Na wakigeuka, basi semeni: Shuhudieni ya kwamba sisi kwa hakika ni Waislamu.

# {64} Aya hii tukufu alikuwa Nabii – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – akiwaandikia wafalme wa Watu wa Kitabu. Na alikuwa akisoma saa zingine katika rakaa ya kwanza ya Sunna ya Alfajiri. “Semeni: Tumemuamini Mwenyezi Mungu” hadi mwisho wa Aya. Na anaisoma katika rakaa ya mwisho ya sunna ya asubuhi kwa sababu inajumuisha mwito katika dini moja waliyokubaliana juu yake Manabii na Mitume. Na imejumuisha Tauhidi ya uungu iliyojengwa juu ya kumuabudu Mwenyezi Mungu peke yake bila mshirika. Na kwamba aamini kuwa wanadamu na viumbe vyote viko katika daraja la ubinadamu, na hakuna hata mmoja wao anayestahiki chochote katika sifa maalumu za umola, wala katika sifa za kiungu. Na wakifuata Watu wa Kitabu na wengineo hayo, basi watakuwa wameongoka. Na “wakigeuka, basi semeni: Shuhudieni kwamba sisi kwa hakika ni Waislamu.” Kama kauli yake Mola Mtukufu, “Sema: enyi makafiri...” hadi mwisho wake.

65. Enyi Watu wa Kitabu! Mbona mnabishana juu ya Ibrahim, na hali Taurati na Injili havikuteremshwa isipokuwa baada yake? Kwani hamtumii akili? 66. Angalieni! Nyinyi mlibishana katika yale mliyoyajua. Mbona sasa mnabishana katika yale msiyoyajua? Na Mwenyezi Mungu ndiye ajuaye, na nyinyi hamjui. 67. Ibrahim hakuwa Muyahudi wala Mkristo. Lakini alikuwa mnyoofu, Muislamu, na wala hakuwa katika washirikina. 68. Hakika, watu wanaomstahiki zaidi Ibrahim ni wale waliomfuata yeye, na Nabii huyu, na wale walioamini. Na Mwenyezi Mungu ndiye Mlinzi wa Waumini.

# {65 - 68} Dini zote Mayahudi, Wakristo, na washirikina na vile vile Waislamu walikuwa wote wakidai kuwa wao wako katika mila ya Ibrahim. Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu Mtukufu akajulisha kwamba watu wanaomstahiki zaidi ni Muhammad, – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - na wafuasi wake, na wafuasi wake Al-Khalil kabla ya Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. Na ama Mayahudi, Wakristo na washirikina, yeye Ibrahim yuko mbali na wao, na yuko mbali na kuwafanya marafiki. Kwa sababu, dini yake ni ile iliyonyooka vyema, ambayo imo kuwaamini Mitume wote na vitabu vyote. Na hii ndiyo sifa ya kipekee kwa Waislamu. Na ama madai ya Mayahudi na Wakristo kwamba wanafuata mila ya Ibrahim, basi ilikwisha julikana kuwa Uyahudi na Ukristo ambao wanadai kuwa wao wako juu yake, haukuanzishwa isipokuwa baada ya Al-Khalil. Basi vipi wanabishana juu ya jambo hili ambalo kwalo unajulikana uongo wao na uzushi wao. Acha tuseme walibishana katika yale wanayoyajua, basi wanajadiliana vipi katika hali hii? Hili kabla ya kuangalia kile ambacho kauli yao inajumuisha, unajulikana ubatili wa madai yao. Na katika Aya hii kuna ushahidi kwamba hairuhusiwi kwa mtu kusema au kubishana katika yale asiyoyajua. Na kauli yake, “Na Mwenyezi Mungu ndiye mlinzi wa Waumini” kila imani ya mja inapokuwa na nguvu. Mwenyezi Mungu anakuwa ndiye mlinzi wake kwa Upole wake, na anamrahisishia yawe mepesi, na anamwepusha magumu.

69. Kilipenda kikundi katika Watu wa Kitabu lau kuwa wangewapoteza. Lakini hawapotezi isipokuwa nafsi zao, nao wenyewe hawatambui. 70. Enyi Watu wa Kitabu! Kwa nini mnazikufuru Ishara za Mwenyezi Mungu ilhali nyinyi mnashuhudia? 71. Enyi Watu wa Kitabu! Kwa nini mnaivisha haki uongo, na mnaificha haki ilhali mnajua? 72. Na kilisema kikundi kimoja katika Watu wa Kitabu: Yaaminini yale waliyoteremshiwa wale walioamini mwanzo wa mchana, na yakufuruni mwisho wake; huenda wakarejea. 73. Wala msimuamini isipokuwa yule anayeifuata dini yenu. Sema: Hakika uwongofu ni uwongofu wa Mwenyezi Mungu, kuwa apewe mtu mfano wa mliopewa nyinyi au wawahoji mbele ya Mola wenu Mlezi. Sema: Hakika fadhila zimo mkononi mwa Mwenyezi Mungu. Humpa hizo amtakaye. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye wasaa, Mwenye kujua. 74. Yeye humchagua kumpa rehema zake amtakaye. Na Mwenyezi Mungu ndiye Mwenye fadhila kubwa.

# {69 - 74} Haya ni katika neema za Mwenyezi Mungu juu ya umma huu, kwa kuwa aliwajulisha vitimbi vya maadui zao katika Watu wa Kitabu. Na kwamba kwa sababu ya uchu wao wa kuwapoteza Waumini, wanatumia vitimbi mbalimbali viovu. Basi lilisema kundi moja miongoni mwao. “Yaaminini yale yaliyoteremshwa juu ya wale walioamini mwanzo wa mchana” na muiache dini yao mwisho wa siku. Kwa sababu, wakikuona mkiiacha na ilhali wanaitakidi kwamba nyinyi mna elimu, basi watakuwa na shaka na dini yao na watasema. “Lau kuwa si kwamba waliona ndani yake yale wasiyoyapenda na wala hayakukubaliani na vitabu vilivyotangulia, basi hawangeiacha. Hivi ndivyo vitimbi vyao. Na Mwenyezi Mungu ndiye ambaye mkononi mwake kuna fadhila, anampa hizo amtakaye. Naye amewateua enyi ummah huu kwa kile ambacho hakuwateua kwacho wengineo. Na watu hawa wenye vitimbi hawakutambua kuwa Dini ya Mwenyezi Mungu ni ya haki, uhakika wake ukifika katika nyoyo, mwenyewe hatazidi muda huo wote isipokuwa imani na yakini. Na fikira potovu hazitamzidishia isipokuwa kukamata kwa nguvu dini yake na kumhimidi na kumsifu Mwenyezi Mungu kwa sababu alimneemesha. Na kauli yao, “kuwa apewe mtu mfano wa mliopewa nyinyi au wawahoji mbele ya Mola wenu Mlezi.” Inamaanisha kwamba kile kilichofanya kutenda matendo haya yaliyotajwa ni husuda, na udhalimu, na woga wa hoja kufanywa dhidi yao kwayo. Kama vile yeye Mtukufu alivyosema, “Wengi katika Watu wa Kitabu wanatamani lau kuwa wangewafanya kuwa makafiri baada ya kuamini kwenu. Kwa sababu ya uhasidi uliomo ndani ya nafsi zao, baada ya haki kuwapambanukia.” Hadi mwisho wa Aya.

75. Na miongoni mwa Watu wa Kitabu yupo ambaye ukimpa amana ya mrundo wa mali, atakurudishia. Na miongoni mwao yupo ambaye ukimpa amana ya dinari moja, hakurudishii isipokuwa ukimsimamia kumdai. Haya ni kwa kuwa walisema: Hatuna lawama kwa ajili ya hawa wasiojua kusoma na kuandika. Na wanasema uongo juu ya Mwenyezi Mungu hali ya kuwa wanajua. 76. Sivyo hivyo! Bali mwenye kuitimiza ahadi yake na akawa mchamungu, basi hakika Mwenyezi Mungu huwapenda wachamungu.

# {75} Mwenyezi Mungu anajulisha kuhusu Watu wa Kitabu kwamba miongoni mwao lipo kundi la watu waaminifu kiasi kwamba, ukiwakabidhi amana ya Qintar, yani rundo la mali nyingi, atakurudisha kwako. Na miongoni mwao kuna kundi la wahaini wanaokufanyia hiana hata katika kitu kidogo sana. Na pamoja na hiana hii mbaya, wao wanatumia visingizio vya uongo na wanasema, “Hatuna ubaya wowote juu yetu kwa hawa wasiojua kusoma na kuandika.” Yani hakuna ubaya wowote juu yetu tukiwafanyia hiana na kuzihalalisha mali zao. Kwa kuwa wao hawana uharamu wowote. Mola Mtukufu akasema, “Na wanasema uwongo juu ya Mwenyezi Mungu hali ya kuwa wanajua,” kwamba kuna ubaya mkubwa juu yao. Kwa hivyo, wakachanganya kati ya uhaini na kuwadharau Waarabu, na kati ya kusema uwongo kwa Mwenyezi Mungu hali ya kuwa wanajua hilo kwamba, wao si kama mwenye kulifanya hilo kwa kutojua na upotovu.

# {76} Kisha Yeye Mtukufu akasema, “Sivyo hivyo!” Yani jambo hili si kama walivyosema. “Mwenye kuitimiza ahadi yake na akawa mchamungu.” Yani alitimiza haki za Mwenyezi Mungu na haki za viumbe vyake, kwani huyu ndiye anayemcha Mwenyezi Mungu na Mwenyezi Mungu anampenda. Yani na yule ambaye ni kinyume na hilo, na hakutimiza ahadi yake na mikataba yake ambayo iko baina yake na viumbe. Na wala hakumcha Mwenyezi Mungu, basi hakika Mwenyezi Mungu anamchukia, na atamlipa kwa hayo adhabu kubwa kabisa.

77. Hakika, wale wanaouza ahadi ya Mwenyezi Mungu na viapo vyao kwa thamani ndogo, hao hawatakuwa na fungu lolote katika Akhera, wala Mwenyezi Mungu hatasema nao, wala hatawatazama Siku ya Kiyama, wala hatawatakasa, nao wana adhabu chungu.

# {77} Yani hakika wale wanaonunua dunia kwa Dini, kwa hivyo wakachagua uharibifu mdogo wa kidunia na wakaufikia kwa viapo vya uwongo na ahadi zenye kuvunjwa, basi hao, “Mwenyezi Mungu hatasema nao, wala hatawatazama Siku ya Kiyama, wala hatawatakasa, nao wana adhabu chungu”. Yani imewafikia ghadhabu ya Mwenyezi Mungu, na ikawajibika adhabu yake juu yao, na wakanyimwa thawabu zake, na wakazuiliwa utakaso, yani kusafishwa. Bali watakuja kwenye Kiyama huku wamechafuliwa na makosa na madhambi makubwa.

78. Na hakika wapo miongoni mwao kundi lipindualo ndimi zao katika kusoma Kitabu ili mdhanie kuwa hayo yanatoka Kitabuni, na wala hayatoki Kitabuni. Nao husema: Haya yametoka kwa Mwenyezi Mungu. Na wala hayakutoka kwa Mwenyezi Mungu. Na wanasema uongo juu ya Mwenyezi Mungu hali ya kuwa wanajua.

# {78} Yani, hakika miongoni mwa Watu wa Kitabu lipo kundi linalokipotoa Kitabu cha Mwenyezi Mungu, “linalopindua ndimi zao katika kusoma Kitabu ili mdhanie kuwa hayo yanatoka Kitabuni.” Na hili linajumuisha upotoshaji wa matamshi, na upotoshaji wa maana. Kisha wao pamoja na upotoshaji huu mbaya, wanafanya idhaniwe kwamba hayo yametoka katika Kitabu ilhali wao ni waongo katika hilo. Na wanasema uongo waziwazi juu ya Mwenyezi Mungu hali ya kuwa wanajua hali zao na ubaya wa matokeo yao.

79. Haikumfailia mtu yeyote kwamba Mwenyezi Mungu ampe Kitabu na hekima na Unabii, kisha awaambie watu: Kuweni wa kuniabudu mimi badala ya Mwenyezi Mungu. Bali atawaambia: Kuweni wenye kumuabudu Mola Mlezi wa viumbe vyote, kwa kuwa nyinyi mnafundisha Kitabu na kwa kuwa mnakisoma. 80. Wala hatawaamrisha kwamba muwafanye Malaika na Manabii kuwa ni miungu. Je, atawaamrisha ukafiri baada ya nyinyi kuwa Waislamu?

# {79 - 80} Yani, inakatalika na haiwezekani kabisa kwa mwanadamu ambaye Mwenyezi Mungu amemneemesha na Wahyi, na Kitabu, na Unabii. Na akampa hukumu ya kisheria, kwamba awaamrishe watu wamwabudu, wala kuwaabudu Manabii na Malaika na kuwafanya kuwa ni miungu. Kwa sababu huku ndiko kukufuru. Basi itakuwa vipi na hali ni kwamba alitumwa na Uislamu unaopingana na ukafiri katika kila namna? Basi vipi ataamrisha kinyume chake? Hili ni katika yasiyowezekana, kwa sababu hali yake, na namna alivyo, na yale ambayo Mwenyezi Mungu alimneemesha kwayo katika fadhila na sifa maalumu, yanahitaji utumwa kamili na utiifu kamili kwa Mwenyezi Mungu, Mmoja, Mshindi. Na hili ni jibu kwa ujumbe wa Najran pale kudanganyika kwao kuliendelea na hali yao na kiburi vikawafikisha kusema: Je, unatuamrisha Ewe Muhammad kwamba tukuabudu? Wakati alipowaamrisha kumwabudu Mwenyezi Mungu na kumtii. Basi Al-Bari (Muumba mwanzilishi) akabainisha yenye kukanusha yale waliyoyasema, na kwamba maneno yao na maneno ya mfano wao katika hili ni ya batili iliyo dhahiri.

81. Na pale Mwenyezi Mungu alipochukua ahadi za Manabii: Nikishawapa Kitabu na hekima, kisha akawajia Mtume mwenye kusadikisha yale mliyo nayo, basi hakika mtamuamini na mtamsaidia. Akasema: Je, mmekiri na mmekubali kushika agizo langu juu ya hayo? Wakasema: Tumekubali. Akasema: Basi shuhudieni, na Mimi ni pamoja nanyi katika wanaoshuhudia. 82. Kwa hivyo, mwenye kugeuka baada ya haya, basi hao ndio wapotovu.

# {81 - 82} Huu ni ujumbe utokao kwake Yeye Mtukufu ya kwamba alichukua ahadi ya Manabii na maagano yao wote kwa sababu ya yale aliyowapa. Na akawaneemesha kwa Kitabu na hekima inayolazimu kutekeleza kitimilifu haki ya Mwenyezi Mungu na kuikamilisha; kwamba ikiwa watawajia na Mtume anayesadikisha yale yaliyo pamoja nao. Yani wakitumwa na yale waliyotumwa nayo ya Tauhidi, na haki, na uadilifu na misingi ambayo sheria zote zilikubaliana juu yake kwamba watamwamini na watamnusuru. Kwa hivyo, wakakiri hilo, na wakakubali, na wakaahidi, na akawashuhudisha, na akashuhudia hilo juu yao, na akamwahidi adhabu mwenye kuhalifu agano hili. Na hili ni jambo la jumla miongoni mwa Manabii, kwamba wote wana njia moja, na kwamba wito wa kila mmoja wao umeafikiana na wakaingia katika mkataba juu yake. Na jumla ya hayo ni kuwa alichukua juu yao wote ahadi ya kumwamini Muhammad – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - na kumnusuru. Kwa hivyo, mwenye kuadai kuwa yeye ni miongoni mwa wafuasi wao, basi hii ndiyo dini yao aliyoichukua Mwenyezi Mungu juu yao, na wakaikiri na wakaikubali. Hivyo basi, mwenye kugeuka na asimfuate Muhammad miongoni mwa wale wanaodai kuwa ni miongoni mwa wafuasi wao, basi yeye kwa hakika ni ameruka mipaka; aliyetoka katika utiifu wa Mwenyezi Mungu. Mwenye kumkadhibisha Mtume ambaye yeye anadai kuwa ni miongoni mwa wafuasi wake, naye anahalifu njia yake. Na katika hili kuna kusimamisha hoja na ushahidi dhidi ya kila asiyemwamini Muhammad, - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - miongoni mwa Watu wa Vitabu na dini. Na kwamba hawawezi kuwaamini Mitume wao ambao wanadai kuwa ni wafuasi wao, mpaka wamuamini imamu wao na wa mwisho wao rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake.

83. Je, wanataka dini isiyokuwa ya Mwenyezi Mungu, ilhali kila kilicho katika mbingu na katika ardhi kimejisalimisha kwake kwa kumtii Yeye kwa kupenda na kwa kutopenda, na kwake Yeye watarejeshwa? 84. Sema: Tumemwamini Mwenyezi Mungu, na yale tuliyoteremshiwa sisi, na yale yaliyoteremshwa kwa Ibrahim, na Ismail, na Is-haak na Yaakub na wana wake, na yale aliyopewa Musa na Isa na Manabii wengine kutoka kwa Mola wao Mlezi. Hatutofautishi yeyote baina yao, na sisi ni wenye kujisalimisha kwake. 85. Na mwenye kutafuta dini isiyokuwa Uislamu, basi haitakubaliwa kwake. Naye katika Akhera atakuwa miongoni mwa waliohasirika.

# {83 - 85} Imeshatangulia katika Surat Al-Baqara kwamba misingi hii ambayo ndiyo misingi ya imani ambayo Mwenyezi Mungu aliuamrisha umma huu. Vimeafikiana juu yake na Vitabu na Mitume, na kwamba hiyo ndiyo lengo linalomwongoza kila mtu. Na kwamba hiyo ndiyo Dini na Uislamu wa kihakika, na kwamba mwenye kutaka isiyokuwa hiyo, basi matendo yake yatakataliwa naye hana dini atakayoirudia. Kwa hivyo, mwenye kutokuwa na hamu nayo, na asiitake, basi atakwenda wapi? Atakwenda katika kuiabudu miti, na mawe, na mioto, au kujichukulia marabi, na watawa, na misalaba. Au katika kumpinga Mola Mlezi wa walimwengu wote, au katika dini za batili ambazo ni katika ufunuo wa mashetani? Na hao wote katika Akhera ni miongoni mwa waliohasirika.

86. Vipi Mwenyezi Mungu atawaongoa kaumu waliokufuru baada ya kuamini kwao, na wakashuhudia ya kuwa Mtume huyu ni wa haki, na zikawajia hoja zilizo wazi? Na Mwenyezi Mungu hawaongoi kaumu ya madhaalimu. 87. Hao malipo yao ni kuwa ipo juu yao laana ya Mwenyezi Mungu na ya Malaika na ya watu wote. 88. Humo watadumu. Hawatapunguziwa adhabu, wala hawatapewa nafasi. 89. Isipokuwa wale waliotubu baada ya hayo na wakatengenea. Basi Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusamehe, Mwenye kurehemu. 90. Hakika, wale waliokufuru baada ya kuamini kwao, kisha wakazidi kukufuru, haitakubaliwa toba yao, na hao ndio waliopotea. 91. Hakika, wale waliokufuru, na wakafa hali ya kuwa ni makafiri, haitakubaliwa kutoka kwa yeyote wao fidia ya dhahabu ya kujaza dunia nzima lau wangeliitoa. Hao wana adhabu chungu, wala hawatakuwa na wowote wa kuwanusuru.

# {86 - 88} Maana yake ni kuwa ni mbali sana kwamba Mwenyezi Mungu awaongoe kaumu walioijua imani, na wakaingia ndani yake. Na wakashuhudia kuwa Mtume ni wa haki, kisha wakarudi nyuma kwa visigino vyao, wakipinga na kuvunja ahadi. Kwa sababu, waliijua haki na wakaikataa. Na kwa sababu yule ambaye hii ndiyo hali yake na sifa yake, basi Mwenyezi Mungu humuadhibu kwa kumrudisha nyuma, na kuugeuza moyo wake kama malipo kwake alipoijua haki na akaiacha, na akaujua uongo na akaupendelea, basi Mwenyezi Mungu akamwacha atawaliwe na kile alichokifanya kuitawala nafsi yake. Na hao, “juu yao kuna laana ya Mwenyezi Mungu na ya Malaika na ya watu wote.” Watadumu katika laana na adhabu, “hawatapunguziwa adhabu wala hawatapewa nafasi,” itakapowajia amri ya Mwenyezi Mungu. Kwa kuwa, Mwenyezi Mungu ndiye aliyewapa umri wa kutosha kukumbuka mwenye kukumbuka, na akawajia mwonyaji.

# {89 - 91} Kisha Yeye Mwenyezi Mungu akaondoa kutoka katika onyo hili wale wanaotubia ukafiri wao na dhambi zao, wanaosahihisha makosa yao. Kwani Mwenyezi Mungu atawafutia yale waliyotanguliza, na atawasamehe yale waliyoyatanguliza. Lakini mwenye kukufuru na akaendelea kuwa katika ukafiri wake, na hakuzidisha isipokuwa ukafiri mpaka akafia katika ukafiri wake. Basi hao ndio waliopotea njia ya uwongofu, walioshika njia ya upotovu. Na walistahiki adhabu chungu kwa hili. Kwa hivyo, hawana wa kuwanusuru kutokana na adhabu ya Mwenyezi Mungu, hata lau kuwa wangetoa dhahabu ya kujaza dunia nzima ili wajifidie kwayo, haingewafaa kitu. Basi tunajikinga kwa Mwenyezi Mungu kutokana na ukafiri na matawi yake.

92. Kamwe hamtaufikia wema mpaka mtoe katika vile mnavyovipenda. Na kitu chochote mnachokitoa, basi hakika Mwenyezi Mungu anakijua.

# {92} Maana yake ni “kamwe hamtaufikia” na kupata “wema” ambao ni jina linalokusanya heri mbalimbali. Nao ni njia inayofikisha katika Pepo “mpaka mtoe katika vile mnavyovipenda,” kutoka katika vilivyo vizuri zaidi katika mali zenu na visafi vyake zaidi. Kwani, kutoa katika vile vilivyo vizuri, vinavyopendwa na nafsi ni katika dalili kubwa juu ya ukarimu wa nafsi na kusifika kwake kwa tabia za ukarimu na rehema yake na upole wake. Na ni katika dalili zinazoashiria zaidi mapenzi kwa Mwenyezi Mungu, na kutanguliza upendo wake juu ya upendo wa mali ambazo nafsi zimeumbiwa nguvu ya kufungamana nazo. Kwa hivyo, mwenye kuupendelea upendo wa Mwenyezi Mungu juu ya kujipenda mwenyewe, basi amefikia kilele cha juu kabisa katika ukamilifu. Na vile vile anayetoa vitu vizuri na akawatendea wema waja wa Mwenyezi Mungu, Mwenyezi Mungu atamtendea wema na atamwezesha kufanya matendo na maadili ambayo hayawezi kupatikana bila ya hali hii. Na vile vile, mwenye kutekeleza kutoa huku kwa njia hii, basi kutakuwa kutekeleza kwake matendo mengineyo mema na maadili bora ni katika njia ya uwezekano mkubwa na ifaayo zaidi. Na pamoja na kwamba kutoa katika vile vilivyo vizuri ndiyo hali iliyo kamili zaidi, basi chochote atakachotoa mja, sawa kiwe kichache au kingi, kutoka katika vilivyo vizuri au vinginevyo. "Basi hakika Mwenyezi Mungu anakijua,” na atamlipa kila mtoaji kulingana na matendo yake. Atamlipa katika dunia kwa kumrudishia kwa haraka, na katika Akhera kwa neema ya baadaye.

93. Kila chakula kilikuwa halali kwa Wana wa Israili isipokuwa kile alichojiharamishia Israili mwenyewe kabla ya kuteremshwa Taurati. Sema: Ileteni Taurati, na muisome ikiwa nyinyi ni wakweli. 94. Na mwenye kumzulia uongo Mwenyezi Mungu baada ya hayo, basi hao ndio madhalimu.

# {93-94} Miongoni mwa mambo ambayo Mayahudi waliukashifu unabii wa Isa na Muhammad – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, – ni kwamba walidai kuwa kufuta (kitu katika sheria) ni batili. Na kwamba haiwezekani kwamba aje nabii akitofautiana na nabii aliyekuwa kabla yake. Basi Mwenyezi Mungu akawakadhibisha kwa jambo wanalolijua. Kwani, wanakiri kwamba chakula chote kabla ya kuteremka kwa Taurati kilikuwa halali kwa Wana wa Israili. Isipokuwa vitu vichache tu ambavyo Israili ambaye ni Yaqub amani iwe juu yake alijiharamishia mwenyewe, na akaizuia hivyo kwa sababu ya ugonjwa uliompata. Zaidi ya hayo ni kwamba Taurati ndani yake kuna maharamisho mengi ambayo yalifuta yale yaliyokuwa halali kabla ya hapo. Waambie ikiwa watakanusha hayo, “Basi ileteni Taurati na muisome ikiwa nyinyi ni wakweli,” katika madai yenu kuwa hakuna ufutaji, wala uhalalishaji, wala uharamishaji. Na hili ni katika hoja zenye nguvu sana kuwa itumiwe hoja dhidi ya mtu kwa jambo analolisema na kulikiri na wala halikanushi. Kwa hivyo, ikiwa ataifuata haki, basi hilo ndilo la wajibu. Na akikataa na asifuate baada ya kubainisha huku, utabainika uongo wake, na uzushi wake, na dhuluma yake, na ubatili wa yale aliyo juu yake, ni hii ndiyo hali ya hakika ya Mayahudi.

95. Sema: Mwenyezi Mungu amesema kweli. Basi fuateni mila ya Ibrahim mwongofu, wala hakuwa miongoni mwa washirikina.

# {95} Yani Sema: Mwenyezi Mungu ni Mkweli katika yote aliyoyasema. Na ni nani mkweli zaidi kumliko Mwenyezi Mungu kwa kauli na usemi? Katika aya hizi, alibainisha ushahidi wa usahihi wa ujumbe wa Muhammad – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. – Na ushahidi wa wito wake na ubatili wa yale waliyoko wapotofu katika Watu wa Kitabu ambao walimkadhibisha Mtume wake, na wakaukataa wito wake. Na Mwenyezi Mungu alisema kweli katika hilo, na akawashawishi waja wake katika hilo kwa ushahidi na hoja ambazo milima inaweza kupasuka kwazo, na wanaume wananyenyekea kwazo. Kwa hivyo, ikabaki tu hapo juu ya watu wote kwamba wafuate mila ya Ibrahim ya kumpwekesha Mwenyezi Mungu peke yake asiyekuwa na mshirika. Na kumsadiki kila Mtume aliyetumwa na Mwenyezi Mungu, na kila Kitabu alichokiteremsha. Na wazipe mgongo kila dini za batili, zilizo potofu. Kwa sababu, Ibrahim alikuwa amekipa mgongo kila kitu chenye kupingana na Tauhidi, akijieka mbali na ushirikina na watu wake.

96. Hakika, Nyumba ya kwanza waliowekewa watu kwa ibada ni ile iliyo Bakka, iliyobarikiwa na yenye uwongofu kwa walimwengu. 97. Ndani yake kuna Ishara zilizo wazi - masimamio ya Ibrahim. Na mwenye kuingia humo, anakuwa na amani. Na kwa ajili ya Mwenyezi Mungu imewawajibikia watu wahiji kwenye Nyumba hiyo, kwa yule awezaye njia ya kuiendea. Na atakayekufuru, basi hakika Mwenyezi Mungu si mhitaji kwa walimwengu.

# {96-97} Yeye Mtukufu anajulisha kuhusu ukuu wa Nyumba yake Takatifu, na kwamba ndiyo ya kwanza katika nyumba zote ambazo, Mwenyezi Mungu aliziweka katika dunia kwa ajili ya kumuabudu Yeye na kusimamisha utajo wake. Na kwamba ndani yake kuna baraka nyingi na aina mbalimbali za uongofu, na aina mbalimbali za masilahi na manufaa mengi na fadhila tele kwa walimwengu. Na kwamba ndani yake kuna ishara zilizo wazi zinazokumbusha vituo alivyosimama Ibrahim Al-Khalil, na harakati zake katika Hija. Na baada yake zinakumbusha kuhusu vituo vya bwana wa Mitume na imamu wao. Na ndani yake kuna amani ambayo mwenye kuingia humo, anakuwa na amani kwa majaaliwa ya Mwenyezi Mungu na anapewa amani kisheria na kidini. Na ilipojumuisha mambo haya ambayo haya ndiyo jumla yake, na maelezo yake ya kina ni mengi, Mwenyezi Mungu akawajibisha kufanya Hija hapo juu ya wale wanaojukumika (Mukallafun), wenye uwezo wa kupata njia ya kuiendea. Naye (mwenye uwezo) ni yule anayeweza kuifikia kwa chombo chochote kinachomfaa na ana masurufu anayoyabeba. Na kwa sababu ya hili, alitumia neno hili ambalo linaweza kutumika kwa vipando vyote vilivyotokea na vitakavyotokea. Na hili ni katika ishara za Qur-ani, kwani hukumu zake ni nzuri kwa kila wakati na kila hali, na kutengenea kukamilifu hakuwezekani bila ya hukumu hizo. Kwa hivyo, mwenye kulitii hilo na akalitekeleza, basi huyo ni miongoni mwa Waumini walioongoka. Na mwenye kukufuru na asitekeleze kuihiji Nyumba yake, basi yeye yuko nje ya Dini. “Na mwenye kukufuru, basi hakika Mwenyezi Mungu hawahitaji walimwengu.”

98. Sema: Enyi Watu wa Kitabu! Kwa nini mnazikufuru ishara za Mwenyezi Mungu, na ilhali Mwenyezi Mungu ni Shahidi kwa yote mnayoyatenda? 99. Sema: Enyi Watu wa Kitabu! Kwa nini mnamzuilia Njia ya Mwenyezi Mungu aliyeamini mkiitakia ipotoke, ilhali nyinyi mnashuhudia? Na Mwenyezi Mungu si mwenye kughafilika na mnayoyatenda.

# {98-99} Alipozisimamisha hoja katika yaliyotangulia juu ya Watu wa Kitabu, pamoja na kwamba kabla ya hapo walikuwa wanamjua Nabii – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – kama wanavyowajua watoto wao. Aliwakemea wakaidi miongoni mwao kwa kukufuru kwao Ishara za Mwenyezi Mungu, na kuwazuilia kwao viumbe Njia ya Mwenyezi Mungu; kwa sababu watu wao wa kawaida wanawafuata wanachuoni wao. Na Mwenyezi Mungu Mtukufu anazijua hali zao, na atawalipa kwa hayo, malipo kamili na timilifu zaidi.

100. Enyi mlioamini! Mkilitii kundi katika wale waliopewa Kitabu, watawarudisha baada ya kuamini kwenu muwe makafiri. 101. Na vipi mkufuru hali ya kuwa nyinyi mnasomewa Aya za Mwenyezi Mungu, na Mtume wake yuko miongoni mwenu? Na mwenye kushikamana na Mwenyezi Mungu, basi huyo hakika ameongolewa kwenye Njia iliyonyooka.

# {100-101} Aliposimamisha hoja juu ya Watu wa Kitabu, na akawakemea kwa kukufuru kwao na ukaidi wao, akawaonya waja wake Waumini dhidi ya kudanganywa nao. Na akawabainishia kuwa kundi hili miongoni mwao wana utu wa kuwadhuru nyinyi na kuwarudisha katika ukafiri baada ya imani. Lakini – na sifa njema zote ni za Mwenyezi Mungu - enyi kundi la Waumini. Baada ya Mwenyezi Mungu kuwaneemesha kwa Dini, na mkaziona ishara zake, na mema yake, na sifa zake nzuri, na fadhila zake. Na miongoni mwenu yuko Mtume wa Mwenyezi Mungu ambaye aliwaongoza kwenye masilahi yenu yote. Na mkashikamana na Mwenyezi Mungu na kamba yake ambayo ni Dini yake, itakuwa haiwezekani kwamba wawarudishe muiache Dini yenu. Kwa sababu, dini ambayo imejengwa juu ya misingi hii na nguzo zenye msingi imara, zenye nuru zinazong’aa, ambayo nyoyo zinavutika kwayo. Na inakusanya pamoja pande zote za nyoyo, na inawafikisha waja kwenye lengo tukufu zaidi, na bora zaidi kinachotafutwa. “Na mwenye kushikamana na Mwenyezi Mungu,” yani mwenye kumtegemea na anajilinda kwa ulinzi wake. “Basi huyo hakika ameongolewa kwenye Njia iliyonyooka”. Na hili ndani yake kuna himizo juu ya kushikamana nayo, na kwamba ndiyo njia ya kufikisha kwenye usalama na uwongofu.

102. Enyi mlioamini! Mcheni Mwenyezi Mungu haki ya kumcha, wala msife isipokuwa nyinyi ni Waislamu. 103. Na shikamaneni kwa Kamba ya Mwenyezi Mungu nyote pamoja, wala msitengane. Na ikumbukeni neema ya Mwenyezi Mungu juu yenu: mlipokuwa maadui nyinyi kwa nyinyi, naye akaziunganisha nyoyo zenu; na kwa neema yake mkawa ndugu. Na mlikuwa kwenye ukingo wa shimo la Moto, naye akawaokoa kutokana nalo. Hivi ndivyo Mwenyezi Mungu anavyowabainishia Ishara zake ili mpate kuongoka. 104. Na uwepo umma miongoni mwenu wanaoilingania heri, na wanaamrisha mema na wanakataza maovu. Na hao ndio waliofaulu. 105. Wala msiwe kama wale waliotengana na wakahitilafiana baada ya kufikiwa na hoja zilizo wazi. Na hao ndio wana adhabu kubwa.

# {105-102} Katika aya hizi, kuna himizo la Mwenyezi Mungu kwa waja wake Waumini kwamba washukuru neema zake kubwa kwa kumcha haki ya kumcha Na kwamba wamtii na waache kumuasi huku wakimfanyia Yeye tu hayo. Na kwamba waisimamishe Dini yao na washikamane kwa Kamba yake ambayo aliwafikishia, na akaifanya kuwa ndio njia baina yao na Yeye; nayo ni Dini yake na Kitabu chake. Na kuungana juu ya hilo, na kutotengana, na kwamba wadumishe hilo mpaka kufa. Na akawakumbusha yale waliyokuwa juu yake kabla ya neema hii. Nayo ni kwamba walikuwa maadui waliotengana, kwa hivyo akawaunganisha kwa hili. Dini. Na akaziunganisha nyoyo zao, na akawafanya kuwa ndugu. Na walikuwa kwenye ukingo wa shimo la Moto, na akawaokoa kutokana na taabu, na akawaongoza kwenye njia ya furaha. Ndiyo maana akabainisha, "Mwenyezi Mungu Aya zake kwenu ili mpate kuongoka" kwenye kumshukuru Mwenyezi Mungu na kushikamana kwa Kamba yake. Na akawaamrisha kuikamilisha hali hii. Na sababu yenye nguvu zaidi ambayo kwayo wanaweza kuisimamisha Dini yao ni kwamba kundi miongoni mwao lenye kutosheleza lisimamie, "kulingania kwenye heri". Nayo ni Dini: misingi yake, na matawi yake, na sheria zake, "na wanaamrisha mema". Nayo ni yale yanayojulikana uzuri wake kisheria na kiakili. "Na wanakataza maovu". Nayo ni yale yanyojulikana ubaya wake kisheria na kiakili. "Na hao ndio waliofaulu," waliopata kila linalotafutwa, waliookoka kutokana na kila lenye kuogopwa. Na wanaingia katika kundi hili wanachuoni, na waalimu, na wenye kusimamia kutoa khutba na kuwapa watu mawaidha kiujumla na hasa. Na wale wanaojitolea kulingania kwa Mwenyezi Mungu ambao wanawalazimisha watu kusimamisha swala, na kutoa Zaka, na kutekeleza sheria za dini, na wanawakataza maovu. Kwa hivyo, kila mwenye kuwalingania watu kwenye heri kwa namna ya ujumla au kwa namna maalumu, au kutoa nasiha ya ujumla au maalumu, basi yeye anaingia katika aya hii tukufu. Kisha akawakataza kufuata njia ya waliotengana ambao walijiwa na Dini na hoja zilizo wazi zenye kuwalazimu kusimama kwazo na kuungana kwao. Lakini wakatengana na wakahitalifiana na wakawa makundi makundi. Na hilo halikutokea kwa kutojua na upotovu. Bali lilitokea pamoja na kuwa na elimu, na nia mbaya, na dhuluma kutoka kwa baadhi yao dhidi ya wenzao. Na kwa sababu ya hayo, akasema, "Na hao wana adhabu kubwa." Kisha akabainisha ni lini itatokea adhabu hii kubwa, na lini itawagusa adhabu hii chungu, akasema:

106. Siku zitakapokuwa nyuso nyeupe, na nyuso nyingine zikawa nyeusi. Basi, ama wale ambao nyuso zao zitakuwa nyeusi (wataambiwa): Je, mlikufuru baada ya kuamini kwenu? Basi ionjeni adhabu kwa sababu ya yale mliyokuwa mkikufuru. 107. Na ama wale ambao nyuso zao zitakuwa nyeupe, basi watakuwa katika rehema ya Mwenyezi Mungu. Wao humo watadumu.

# {106-107} Yeye Mtukufu anajulisha kuhusu kutofautiana kwa viumbe Siku ya Kiyama katika furaha na taabu (huzuni). Na kwamba nyuso za watu wa furaha zitakuwa nyeupe. Wale waliomwamini Mwenyezi Mungu, na wakawasadiki Mitume wake, na wakatekeleza amri yake, na wakaepukana na makatazo yake. Na kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu atawaingiza Peponi, na awamiminie aina mbalimbali za utukufu, nao watadumu humo. Na nyuso za watu wenye taabu zitakuwa nyeusi. Wale waliowakadhibisha Mitume wake, na wakaasi amri yake, na wakaigawanya dini yao makundi makundi. Na kwamba watakemewa wakiambiwa. "Je, mlikufuru baada ya kuamini kwenu." Basi vipi mliuchagua ukafiri badala ya Imani? "Basi ionjeni adhabu kwa sababu ya yale mliyokuwa mkikufuru."

108. Hizi ni Aya za Mwenyezi Mungu tunazokusomea kwa haki. Na Mwenyezi Mungu hataki kuwadhulumu walimwengu. 109. Na ni cha Mwenyezi Mungu kilicho katika mbingu na kilicho katika ardhi, na kwa Mwenyezi Mungu ndiko mambo yote yatarejeshwa.

# {108} Yeye Mtukufu anayasifu yale aliyomsimulia Nabii wake katika Ishara zake ambazo kwazo kilitokea kipambanuzi baina ya haki na batili, na baina ya marafiki wa Mwenyezi Mungu na maadui wake. Na yale aliyowaandalia hawa miongoni mwa thawabu, na wale wengine ya adhabu. Na kwamba hayo ndiyo matakwa ya fadhila yake, na uadilifu wake, na hekima yake. Na kwamba hakuwadhulumu waja wake. Na wala hakuwapunguzia katika matendo yao au kumuadhibu yeyote kwa dhambi isiyokuwa yake, au kumbebesha mzigo wa mwengineye. Na alipotaja kuwa ni yake amri na sheria, akataja kuwa ni wake ufalme kamili, na kuendesha mambo, na mamlaka. Kwa hivyo, akasema:

# {109} "Na ni vya Mwenyezi Mungu vile vilivyo katika mbingu na vilivyo katika ardhi, na kwa Mwenyezi Mungu ndiko mambo yote yatarejeshwa." Kisha atawalipa watendao mema kwa wema wao, na watendao maovu kwa uasi wao. Na mara nyingi Mwenyezi Mungu huzitaja hukumu zake tatu pamoja, ili awabainishie waja wake kwamba Yeye ndiye Hakimu wa pekee. Ni zake hukumu za kimajaaliwa, na hukumu za kisheria, na hukumu za malipo. Yeye ndiye anayehukumu baina ya waja wake katika dunia na Akhera. Na asiyekuwa Yeye miongoni mwa viumbe vinavyohukumiwa, havina chochote katika jambo hili.

110. Nyinyi mmekuwa bora ya umma waliotolewa watu, kwa kuwa mnaamrisha mema na mnakataza maovu, na mnamuamini Mwenyezi Mungu. Na lau kuwa Watu wa Kitabu waliamini, ingelikuwa bora kwao. Miongoni mwao wako Waumini, lakini wengi wao ni wapotovu. 111. Maadui hawatawadhuru isipokuwa kwa maudhi tu. Na wakipigana nanyi, watawapa migongo, kisha hawatanusuriwa.

# {110-111} Huku ni kuboresha kutokako kwa Mwenyezi Mungu kwa umma huu kwa sababu hizi ambazo walipambanuka kwazo na wakazipita umma zingine zote. Na kwamba wao ndio watu bora zaidi kwa watu katika kushauri, na kupenda heri, na kulingania, na kufundisha, na kuongoza, na kuamrisha mema na kukataza maovu. Na kujumuisha baina ya kukamilika maumbile na kujitahidi katika manufaa yao kulingana na inavyowezekana. Na baina ya kukamilika nafsi kwa kumwamini Mwenyezi Mungu na kutekeleza haki za imani. Na kwamba ikiwa Watu wa Kitabu wangeliamini kama mlivyoamini, basi wangeliongoka na ingelikuwa bora kwao. Lakini hawakuamini miongoni mwao isipokuwa wachache tu. Na ama wengi, wao ni mafasiki waliotoka katika kumtii Mwenyezi Mungu na kumtii Mtume wake, wanawapiga vita Waumini wakijitahidi kuwadhuru kwa uwezo wao wote. Na pamoja na hayo, hawatawadhuru Waumini isipokuwa maudhi kwa ulimi tu. Vinginevyo, lau kuwa wangepigana nao, basi wangeigeuza migongo yao kisha wasingenusuriwa. Na yale aliyosema Mwenyezi Mungu tayari yalikwisha tokea. Kwa sababu, walipopigana vita na Waislamu, waliigeuza migongo yao, na Mwenyezi Mungu akawanusuru Waislamu dhidi yao.

112. Umepigwa udhalilifu juu yao popote wanapokutwa, isipokuwa kwa kamba ya Mwenyezi Mungu na kamba ya watu. Na walirudi na ghadhabu kutoka kwa Mwenyezi Mungu, na unyonge umepigwa juu yao. Hayo ni kwa sababu walikuwa wakizikufuru Ishara za Mwenyezi Mungu, na wakiwaua Manabii bila ya haki. Hayo ni kwa sababu waliasi na walikuwa wakiruka mipaka.

# {112} Huku ni kujulisha kutokako kwa Yeye Mtukufu kwamba udhalilifu ulipigwa juu ya Mayahudi, kwa hivyo wao huwa na hofu popote wanapokutwa. Na wala hakuna chochote kinachowapa amani isipokuwa mkataba na sababu wanayopata amani kwayo. Wanazitii hukumu za Uislamu na wanakubali kulipa Jizya (Kodi), au kwa kamba "ya watu." Yani wanapokuwa chini ya ulinzi wa wengine na uangalizi wao, kama hali yao ilivyoonekana hapo awali na baadaye. Kwa maana, hawakuweza katika wakati wa mwisho kuwa na umiliki wa muda huko Palestina isipokuwa kwa usaidizi wa nchi kubwa kubwa na kuwaandalia kwao kila sababu (njia). "Na wakarudi na ghadhabu kutoka kwa Mwenyezi Mungu." Yani Mwenyezi Mungu aliwakasirikia na akawaadhibu kwa udhalilifu na unyonge. Na sababu ya hayo ni kuzikufuru kwao Ishara za Mwenyezi Mungu na kuwaua kwao Manabii "bila ya haki." Yani, hilo si kwa kutojua, bali ni kwa ukaidi na dhuluma. Hizo adhabu mbalimbali kwao, "ni kwa sababu waliasi na walikuwa wakiruka mipaka." Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu Mtukufu hakuwadhulumu na kuwaadhibu bila ya dhambi. Bali yale aliyowapitishia ni kwa sababu ya dhuluma yao, na kuruka kwao mipaka, na ukafiri wao, na kukadhibisha kwao Mitume, na makosa yao mabaya mno.

113. Wote hao si wamoja. Miongoni mwa Watu wa Kitabu kuna watu waliosimama barabara, wanasoma Aya za Mwenyezi Mungu nyakati za usiku, nao wanasujudu. 114. Wanamwamini Mwenyezi Mungu na Siku ya Mwisho, na wanaamrisha mema na wanakataza maovu, na wanakimbilia katika mambo ya heri. Na hao wako miongoni mwa walio wema. 115. Na heri yoyote wanayoifanya, basi hawatanyimwa malipo yake. Na Mwenyezi Mungu anawajua wachamungu.

# {113-114} Mwenyezi Mungu alipowataja waliopotoka miongoni mwa Watu wa Kitabu, akabainisha hali ya wale walionyooka miongoni mwao. Na kwamba miongoni mwao kuna umma wanaosimamisha misingi ya dini na matawi yake. "Wanamwamini Mwenyezi Mungu na Siku ya Mwisho, na wanaamrisha mema." Nayo ni heri yote. Na wanakataza maovu. Nayo ni shari zote, kama alivyosema Yeye Mtukufu: "Na katika kaumu ya Musa kuna kundi la watu wanaoongoa kwa haki, na kwayo wanafanya uadilifu." Na "wanakimbilia katika mambo ya heri." Na kukimbilia kutenda heri ni kiwango kilicho zaidi ya kuzifanya tu. Na huko ni kuwaeleza kwa kufanya matendo mema na kuharakisha kuyatenda na kuyakamilisha kwa yale yote yanayotimia kwayo ya wajibu na ya kupendekezwa.

# {115} Kisha Yeye Mtukufu akabainisha kwamba chochote wanachokifanya cha heri, kidogo au kingi, basi Mwenyezi Mungu Mtukufu atakikubali. Kwa kuwa kilitokana na imani na ikhlasi, "hawatanyimwa malipo yake." Yani, hatakataa waliyoyafanya, wala hatayapoteza. "Na Mwenyezi Mungu anawajua wachamungu." Nao ndio wale waliotenda mema na wakaacha yaliyoharamishwa kwa nia ya kumridhisha Mwenyezi Mungu na kutafuta thawabu zake.

116. Hakika, wale waliokufuru, hazitawafaa kitu mali zao wala watoto wao mbele ya Mwenyezi Mungu. Na hao ndio wenza wa Moto. Wao watadumu humo. 117. Mfano wa vile wanavyovitoa katika uhai wao wa duniani ni kama upepo ambao ndani yake ipo baridi ya barafu, ukalipiga shamba la kaumu waliozidhulumu nafsi zao, basi ukaliharibu. Na Mwenyezi Mungu hakuwadhulumu, bali wao wenyewe wanazidhulumu nafsi zao.

# {116-117} Yeye Mtukufu alibainisha kuwa makafiri waliozikufuru Ishara za Mwenyezi Mungu na wakawakadhibisha Mitume wake, kwamba hakuna mwokozi yeyote atakayewaokoa kutokana na adhabu ya Mwenyezi Mungu. Wala hakuna mwenye kunufaisha atakayewanufaisha, wala hakuna mwombezi yeyote atakayewaombea mbele ya Mwenyezi Mungu. Na kwamba mali zao na watoto wao walivyokuwa wakiviandalia shida na machukizo, havitawanufaisha chochote. Na kwamba kutoa kwao walikotoa hapa duniani kwa ajili ya kunusuru batili yao, kutatoweka. Na mfano wao, "ni kama mfano" wa mazao yaliyopigwa na "upepo" mkali "wenye barafu ndani yake." Yani, barafu nyingi au moto uunguzao. Kwa hivyo, ukaharibu mazao hayo, na hayo ni kwa sababu ya dhuluma yao. Na Mwenyezi Mungu hakuwadhulumu, na akawaadhibu bila ya dhambi. Bali walizidhulumu nafsi zao. Na haya ni kama kauli yake Mtukufu, "Hakika, wale waliokufuru wanatoa mali zao ili waizuilie Njia ya Mwenyezi Mungu. Basi watazitoa, kisha zitakuwa majuto makubwa kwao, kisha watashindwa."

118. Enyi mlioamini! Msiwafanye wandani wenu kuwa watu wasiokuwa katika nyinyi. Hawataacha kuwafikishia lolote la kuwadhuru. Wanapenda mngepata taabu. Imekwisha dhihirika chuki yao kutoka katika midomo yao. Na yanayofichwa na vifua vyao ni makubwazaidi. Tumekwisha wabainishia Ishara ikiwa nyinyi mnatumia akili. 119. Nyinyi ndio hawa mnawapenda watu hao, wala wao hawawapendi. Nanyi mnaviamini Vitabu vyote. Na wanapokutana nanyi husema: Tumeamini. Na wanapokuwa peke yao, wanawaumia vidole kwa chuki. Sema: Kufeni na chuki yenu! Hakika, Mwenyezi Mungu anayajua yale yaliyo katika vifua. 120. Ikiwagusa heri, inawawia vibaya. Na ikiwapata shari, wanaifurahia. Na nyinyi mkisubiri na mkamcha Mwenyezi Mungu, havitawadhuru kitu vitimbi vyao. Hakika, Mwenyezi Mungu ameyazunguka yote wayatendayo.

# {118-119} Hili ni tahadharisho kutoka kwa Mwenyezi Mungu kwa waja wake juu ya kuwafanya makafiri kuwa wandani, au kuwa watu maalumu na marafiki wanaowafichulia na kuwafikishia siri za Waumini. Kwa hivyo, aliwawekea wazi waja wake Waumini mambo ambayo yanalazimu kujitenga mbali na kuwachukua kama wandani, kwamba "hawataacha kuwafikishia lolote la kuwadhuru." Yani wanakakamia bila ya kuzembea katika kuwadhuru. Na chuki imeshadhihirika kutoka katika maneno yao, na kuteleza kwa ndimi zao. Na yale yanayofichwa na vifua vyao ya chuki na uadui "ni makubwa zaidi," kuliko yale yaliyowadhihirikia katika kauli zao na matendo yao. Basi ikiwa nyinyi mna ufahamu na akili, basi Mwenyezi Mungu ameshawabainishia jambo lao. Na pia nini sababu ya kuwapenda na kuwafanya wasaidizi na wandani, na mnajua vyema kutoka kwao upotofu mkubwa katika Dini na katika kukabiliana na wema wenu? Nyinyi ni wanyoofu kwenye Dini za Mitume. Mnamwamini kila Mtume aliyetumwa na Mwenyezi Mungu na kila kitabu alichokiteremsha Mwenyezi Mungu. Nao wanakikufuru kitukufu zaidi cha vitabu vyote, na mtukufu zaidi wa Mitume wote. Nanyi mnawafanyia huruma kubwa, na upendo kiwango wasichowalipa kwa kidogo ya vidogo vyote kwa hayo. Basi mnawapenda vipi ilhali wao hawawapendi? Nao wanajilainisha kwenu na wanawafanyia unafiki. Kwa hivyo, wakikutana nanyi, wanasema, "Tumeamini. Na wanapokuwa peke yao" pamoja walio sawa nao, "wanawaumia vidole vyao;" kwa sababu ya ghadhabu kali juu yenu na kuwachukia nyinyi na dini yenu. Akasema Mtukufu, "Sema: Kufeni katika hasira zenu." Yani, mtaona katika utukufu wa Uislamu na udhalilifu wa ukafiri kitu ambacho kitawachukiza. Na mtakufa katika ghadhabu zenu, na humtafikia uponyaji wa hayo kutoka kwa yale mnayoyakusudia. "Hakika, Mwenyezi Mungu anayajua yaliyo ndani ya vifua." Ndio maana akawabainishia waja wake Waumini yale yaliyofichwa na vifua vya maadui wa Dini miongoni mwa makafiri na wanafiki.

# {120} "Yakiwagusa mazuri" yani, utukufu, na nusura, na usalama, na heri, "yanawawia mabaya. Na mkipatwa na ubaya", kama vile na kurejelewa na maadui au kupatwa na baadhi ya misiba ya kidunia, "wanaufurahia." Haya ni maelezo kuhusu adui mwenye uadui mkubwa. Mola alipobainisha ukali wa uadui wao, na akaeleza waliyo nayo miongoni mwa sifa mbaya, akawaamrisha waja wake Waumini wawe na subira na kushikamana na uchamungu. Na kwamba wakifanya hivyo, vitimbi vya maadui wao havitawadhuru kitu. Kwani, Mwenyezi Mungu amewazunguka wao, na vitendo vyao, na vitimbi vyao ambavyo wanawafanyia. Na aliwaahidi mtakapofanya uchamungu, kwamba hawatawadhuru kwa kitu. Basi msiwe na shaka katika kutokea kwa hilo.

121. Na pale ulipotoka asubuhi, ukaacha ahali zako ili uwapange Waumini kwenye vituo kwa ajili ya vita. Na Mwenyezi Mungu ni mwenye kusikia, mwenye kujua. 122. Makundi mawili miongoni mwenu yalipoingiwa na woga kuwa watashindwa - na hali Mwenyezi Mungu ndiye Mlinzi wao. Na kwa Mwenyezi Mungu tu, na wategemee Waumini. 123. Na Mwenyezi Mungu alishawanusuru huko Badri hali ya kuwa nyinyi ni wanyonge. Basi mcheni Mwenyezi Mungu ili mpate kushukuru. 124. Ulipowaambia Waumini: Je, haiwatoshi kwamba Mola wenu Mlezi awasaidie kwa Malaika elfu tatu walioteremshwa? 125. Kwani! Ikiwa mtavumilia na mkamcha Mungu, na hata maadui wakiwajia mara hii, basi hapo Mola wenu Mlezi atawasaidia kwa Malaika elfu tano wenye alama maalumu. 126. Na Mwenyezi Mungu hakufanya haya isipokuwa iwe ni bishara kwenu, na ili nyoyo zenu zipate kutua kwa hilo. Na nusura haitoki isipokuwa kwa Mwenyezi Mungu, Mwenye Nguvu, Mwenye hekima. 127. Ili akate sehemu katika wale waliokufuru, au awahizi; wapate kurejea nyuma hali ya kuwa wameambulia patupu.

# {121} Na hilo lilikuwa siku ya Uhud alipotoka yeye - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - pamoja na Waislamu, wakati walipofika washirikina katika mkusanyiko wao karibu na Uhud. Kwa hivyo, akawateremsha katika mashukio yao, na akawaweka taratibu katika vituo vyao. Na akawapanga mpangilio wa ajabu unaoonyesha ukamilifu wa rai yake na ustadi wake kamili katika elimu za kuongoza. Kama vile vile alivyokuwa mkamilifu katika nyadhifa zote. "Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusikia, Mwenye kujua." Hakuna kinachofichikana kwake katika mambo yenu.

# {122} "Wakati makundi mawili miongoni mwenu yalipokaribia kuingiwa na woga wa kushindwa." Nao ni Banu Salama na Banu Haritha, lakini yeye Al-Bari (Muumba mwanzilishi) akawasimamia kwa upole wake, na ulezi wake, na mafanikio yake. "Na kwa Mwenyezi Mungu, basi na wategemee Waumini." Kwani wakimtegemea Yeye, atawatosheleza, na atawasaidia, na atawalinda kutokana na kutokea kwa yenye kuwadhuru katika mambo ya dini yao na dunia yao. Na katika Aya hii na mfano wake kuna ulazima wa kutegemea. Na kwamba kulingana na imani ya mja ndio kunakuwa kutegemea kwake. Na Tawakkul ni kutegemea mja kwa Mola wake Mlezi ili kupata yenye kumnufaisha na kuzuia yenye kumdhuru.

Na alipotaja hali yao katika Uhud, na msiba uliowapata, aliingiza humo kuwakumbusha nusura yake, na neema yake juu yao siku ya Badr; ili wapate kumshukuru Mola wao Mlezi, na ili hili lilipunguze lile. Akasema:

# {123} Na "Mwenyezi Mungu alipowanusuru katika Badr, hali ya kuwa nyinyi ni wadhalilifu," katika idadi yenu na maandalizi yenu. Wao walikuwa mia tatu na kumi na, wakiwa na vipando vichache na silaha mbivu. Nao maadui zao walikaribia elfu moja wakiwa katika ukamilifu wa idadi na silaha. "Basi mcheni Mwenyezi Mungu ili mpate kushukuru" yule aliyewaneemesha kwa nusura yake.

# {124} "Uliposema" ukiwabashiria Waumini, ukiwaimarisha nyoyo zao, "Je, haitawatosha ikiwa Mola wenu Mlezi awasaidie kwa Malaika elfu tatu walioteremshwa?"

# {125} "Kwani! Ikiwa mtavumilia na mkamcha Mwenyezi Mungu, na hata maadui wakiwajia kwa haraka yao hii" Yani, kwa mshamubulio wao wa namna hii, "basi hapo Mola wenu Mlezi atawasaidia kwa Malaika elfu tano waliotiwa alama maalumu." Yani, waliotiwa alama za ushujaa. Na watu walihitalifiana kuhusu kusaidiwa huku kulikotokea. Je, Malaika walihusika moja kwa moja katika kupigana vita kama walivyosema hivyo baadhi yao? Au hilo lilikuwa kuimarisha kutoka kwa Mwenyezi Mungu kwa waja wake Waumini, na kutia hofu katika nyoyo za washirikina kama walivyosema wengi miongoni mwa wafasiri? Na hilo linaashiriwa na kauli yake:

# {126} "Na Mwenyezi Mungu hakufanya haya isipokuwa yawe ni bishara kwenu, na ili nyoyo zenu zipate kutua kwayo. Na nusura haitoki isipokuwa kwa Mwenyezi Mungu, Mwenye nguvu, Mwenye hekima." Na katika hili kuna kwamba mja asizitegemee sababu tu. Bali anamtegemea Mwenyezi Mungu. Lakini sababu na kupatikana kwake kuna utulivu wa nyoyo ndani yake na uthabiti juu ya heri.

# {127} "Ili akate sehemu katika wale waliokufuru, au awahizi ndio wapate kurejea nyuma hali ya kuwa wameambulia patupu." Yani, nusura ya Mwenyezi Mungu kwa waja wake Waumini haipiti kuwa kukata kundi miongoni mwa makafiri. Au warejee na ghadhabu zao bila kupata heri yoyote, kama alivyowarudisha Siku ya Handaki baada ya kwamba walikuwa wamekuja huku wameshikilia azimio hilo wakijiona wenye uwezo. Lakini Mwenyezi Mungu akawarudisha katika ghadhabu yao hali ya kuwa wameambulia patupu.

128. Wewe huna chochote katika jambo hili. Ama atawakubalia toba au atawaadhibu, kwani wao hakika ni madhaalim.

# {128} (Mtume) - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - alipojeruhiwa Siku ya Uhud, na machonge yake manne yakavunjwa, na kichwa chake kikajeruhiwa, akawa anasema. “Vipi watafaulu kaumu waliojeruhi uso wa Nabii wao na wakayavunja machonge yake?” Basi Mwenyezi Mungu Mtukufu akateremsha Aya hii, na akabainisha kuwa jambo hili lote ni la Mwenyezi Mungu. Na kwamba Mtume - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, - hana kitu chochote katika jambo hili. Kwa sababu, yeye ni mja miongoni mwa waja wa Mwenyezi Mungu. Na wote wako chini ya uja wa Mola wao Mlezi, wanaendeshwa, siyo waendeshaji. Na hawa ambao uliwaapiza, ewe Mtume, au ulioona kwamba mafanikio yao na uwongofu wao yako mbali sana, akipenda Mwenyezi Mungu, atakawakubalia toba yao na awawezeshe kuingia katika Uislamu, na alikwisha fanya hivyo. Kwa sababu, wengi wa hao, Mwenyezi Mungu aliwaongoa na wakasilimu. Na Mwenyezi Mungu akipenda atawaadhibu, kwa kuwa wao ni madhalimu na wanastahiki mateso ya Mwenyezi Mungu na adhabu yake.

129. Na ni vya Mwenyezi Mungu vyote vilivyo katika mbingu na vilivyo katika ardhi. Yeye humfutia dhambi amtakaye na humwadhibu amtakaye. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kufuta dhambi, Mwenye kurehemu.

# {129} Yeye Mtukufu anajulisha kuwa Yeye ndiye mwendeshaji mambo katika ulimwengu wa juu na wa chini. Na kwamba humkubalia toba amtakaye na anamfutia dhambi. Na anaacha kumsaidia amtakaye, na anamwadhibu. "Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kufuta dhambi, Mwenye kurehemu." Na katika sifa zake za kudumu ni ukamilifu wa kufuta dhambi na rehema. Na kupatikana kwa matakwa yake katika viumbe na amri. Anawafutia dhambi wanaotubia, na anamrehemu yule aliyefanya sababu za kuleta rehema. Yeye Mtukufu alisema, "Na mtiini Mwenyezi Mungu na Mtume ili mrehemewe."

* * *

Juzuu ya pili ya Taysir Al-Karim Al-Mannan fi Tafsiri Kalaam Ar-rahman kwa mkusanyiko wake masikini kwa Mwenyezi Mungu Abdur-Rahman bin Nasir bin Abdullah bin Saadi, Mwenyezi Mungu amfutie dhambi yeye na wazazi wake; na Waislamu wanaume na Waislamu wanawake walio hai miongoni mwao na wafu, kwa rehema zako. Ewe mbora zaidi wa wanaorehemu, Amin! Kwa jina la Mwenyezi Mungu, Mwingi wa Rehema, Mwenye kurehemu. Na kwake tunatafuta msaada, na kwake tunategemea. Mola Mlezi, fanya wepesi na usaidie, ewe mkarimu. Sifa njema zote ni za Mwenyezi Mungu, tunamhimidi, na tunamuomba msaada, na tunamwomba atufutie dhambi, na tunajikinga kwa Mwenyezi Mungu kutokana na maovu ya nafsi zetu na mabaya ya matendo yetu. Mwenye kuongozwa na Mwenyezi Mungu, basi hakuna wa kumpoteza. Na anayempoteza, basi hana wa kumwongoa. Na ninashuhudia ya kwamba hapana mungu isipokuwa Mwenyezi Mungu, yeye mmoja peke pake, hana mshirika. Na ninashuhudia kwamba Muhammad ni mja wake na Mtume wake - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. Na amani nyingi iwe juu yake. Mola Mtukufu alisema:

130. Enyi mlioamini! Msile riba mkizidisha juu kwa juu. Na mcheni Mwenyezi Mungu ili mpate kufaulu. 131. Na ucheni Moto ambao umeandaliwa kwa ajili ya makafiri. 132. Na mtiini Mwenyezi Mungu na Mtume ili mpate kurehemewa. 133. Na kimbilieni kufutiwa dhambi kutoka kwa Mola wenu Mlezi, na Pepo ambayo upana wake ni mbingu na ardhi. Iliandaliwa kwa ajili ya wachamungu. 134. Wale ambao hutoa wanapokuwa katika nyakati nzuri na wanapokuwa katika dhiki, na wanajizuia ghadhabu, na wasamehevu kwa watu. Na Mwenyezi Mungu huwapenda wafanyao wema. 135. Na wale ambao wanapofanya uchafu au wakazidhulumu nafsi zao, humkumbuka Mwenyezi Mungu; basi wanamwomba kufutiwa dhambi zao. Na ni nani anayefuta dhambi isipokuwa Mwenyezi Mungu? Na wala hawaendelei na waliyoyafanya na hali ya kuwa wanajua. 136. Hao malipo yao ni kufutiwa dhambi kutoka kwa Mola wao Mlezi, na Bustani zipitazo mito chini yake. Humo watadumu, na bora zaidi ni ujira wa watendao (wema).

# {130} Ilitangulia katika utangulizi wa tafsiri hii kwamba, inampasa mja kuzingatia maamrisho na makatazo katika nafsi yake mwenyewe na katika wengineye. Na kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu anapomwamrisha jambo fulani, inamlazimu kwanza ajue kikomo chake na kile alichoamrishwa; ili aweze kwa hilo kuitekeleza. Kwa hivyo, anapojua hilo, basi anajitahidi na kutafuta msaada wa Mwenyezi Mungu juu ya kuitekeleza yeye mwenyewe na kwa wengineye kulingana na uwezo wake na uwezekano wake. Na vile vile, anapokatazwa jambo, anajua mipaka yake na kinachoingia ndani yake na kisichoingia. Kisha anajitahidi na kutafuta msaada wa Mola wake Mlezi katika kuliacha. Na kwamba hili linapaswa kuzingatiwa katika maamrisho na makatazo yote ya Mwenyezi Mungu. Aya hizi tukufu zimejumuisha maamrisho na sifa miongoni mwa sifa za heri alizoamrisha Mwenyezi Mungu. Na akahimiza zifanywe, na akajulisha kuhusu malipo ya wanaozistahiki, na makatazo aliyohimiza kuyaacha. Na huenda, - na Mwenyezi Mungu ndiye anayejua zaidi - hekima katika kuziingiza aya hizi wakati wa kisa cha Uhud ni kwamba, ilikwisha tangulia kwamba, Mwenyezi Mungu Mtukufu aliwaahidi waja wake Waumini kwamba ikiwa watakuwa na subira na kumcha Yeye tu; basi atawanusuru juu ya maadui zao. Na ataacha kuwasaidia maadui zao dhidi yao, kama ilivyo katika kauli yake Mtukufu. "Na mkisubiri, na mkamcha Mwenyezi Mungu, basi havitawadhuru kitu vitimbi vyao." Kisha akasema, "Na mkisubiri na mkamcha Mwenyezi Mungu, na hata wakiwajia kwa haraka yao hii, hapo Mola wenu Mlezi atawasaidia," hadi mwisho wa Aya. Ni kana kwamba nafsi zilitamani kujua sifa za uchamungu ambazo kwazo unaweza kupata ushindi, kufaulu na furaha. Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu akataja katika aya hizi sifa muhimu zaidi za uchamungu ambazo ikiwa mja akizitekeleza, basi kutekeleza kwake mengineyo ni katika mlango wa yale yanayostahiki zaidi na yanayofaa zaidi. Na tuliyoyasema yanaashiriwa kwa kuwa Mwenyezi Mungu alitaja neno uchamungu katika Aya hizi mara tatu. Mara moja bila ya kulifungamanisha na Mwenyezi Mungu, nayo ni kauli yake, “Imeandaliwa kwa wachamungu.” Na mara mbili kwa kulifungamanisha na Mwenyezi Mungu, akasema: “Na mcheni Mwenyezi Mungu” (na) “Na ucheni Moto.” Basi kauli yake Mola Mtukufu, “Enyi mlioamini”, yote yaliyomo ndani ya Qur-ani ya kauli yake Mola Mtukufu: Enyi mlioamini, fanyeni hivi au liacheni hili, yanaashiria kwamba imani ndiyo sababu inayopelekea na yenye kusababisha kutekeleza amri hiyo na kujiepusha na makatazo. Kwa sababu, imani ni kusadiki kamili kwa yale yanayopasa kusadikiwa, yenye kulazimu kufanya matendo kwa viungo. Basi akawakataza kula riba kwa kuzidisha juu kwa juu. Na hilo ndilo walilokuwa wamelizoea watu wa Jahiliyya, na yule ambaye hayajali maamrisho ya kisheria. Kwamba deni likifikia muda wake juu ya mwenye ugumu na asilipe kwalo chochote, wanamwambia: Ima ulipe deni lililo juu yako, au tuongeze katika muda na pia tuongeze katika kile kilicho katika dhima yako (yani deni). Kwa hivyo, masikini analazimika, na anafanikiwa kumrudisha mdai wake nyuma, na anaahidi kutekeleza hilo ili apate fursa ya kutulia kwa sasa. Hivyo basi kinaongezeka kwa hilo kile ambacho kilicho katika dhima yake, mizidisho juu ya mizidisho bila manufaa na wala kunufaika. Basi katika kauli yake, “mkizidisha juu kwa juu,” kuna kujulisha juu ya ukali wa ubaya wake kwa sababu ya wingi wake. Na pia kujulisha hekima ya kuharamishwa kwake, na kwamba kukataza riba hekima yake ni kwa sababu Mwenyezi Mungu ameikataza kwa sababu ya dhuluma iliyo ndani yake. Na hilo ni kwa sababu Mwenyezi Mungu amewajibisha kumpa muda mwenye ugumu, na kuacha kile kilicho katika dhima yake kilivyo bila ya nyongeza yoyote. Hivyo basi, kumlazimisha kufanya kilicho zaidi ya hayo ni dhuluma maradufu. Kwa hivyo, inamlazimu Muumini mchamungu kuiacha na asiikaribie (riba) kwa sababu kuiacha ni miongoni mwa yenye kuleta uchamungu, nako kufaulu kunategemea uchamungu. Na kwa sababu ya hilo ndiyo akasema, “Na mcheni Mwenyezi Mungu ili mpate kufaulu.”

# {131} “Na ucheni Moto ambao umeandaliwa kwa ajili ya makafiri” kwa kuacha yale yanayosababisha kuingia humo kama vile, ukafiri na maasia kwa daraja zake tofauti tofauti. Kwani, maasia yote hasa maasia makubwa yanapelekea kwenye ukafiri. Bali ni katika sifa za ukafiri ambao Mwenyezi Mungu amewaandalia watu wake Moto. Kwa hivyo, kuacha maasia kunaokoa kutokana na Moto na kunakinga kutokana na ghadhabu ya Al-Jabbar (Afanyae atakalo). Nayo matendo ya heri na utiifu, husababisha radhi ya Mwingi wa Rehema, na kuingia Peponi, na kupata rehema. Na kwa sababu hii, akasema:

# {132} “Na mtiini Mwenyezi Mungu na Mtume” kwa kutekeleza maamrisho na kujiepusha na makatazo “ili mpate kurehemewa”. Kwa hivyo, kumtii Mwenyezi Mungu na kumtii Mtume wake ni miongoni mwa sababu za kupata rehema, kama alivyosema Yeye Mtukufu; “Na rehema yangu imeenea kila kitu. Lakini nitawaandikia wamchao Mwenyezi Mungu na wakatoa zaka,” hadi mwisho wa Aya.

# {133} Kisha Yeye Mtukufu akawaamrisha kukimbilia kufutiwa dhambi kwake na kupata Pepo yake ambayo upana wake ni mbingu na ardhi. Basi vipi urefu wake ambao Mwenyezi Mungu amewaandalia wenye wachamungu? Wao ndio wanaoistahiki, nayo matendo ya uchamungu ndiyo yenye kufikisha huko.

# {134} Kisha akatoa maelezo kuhusu wachamungu na matendo yao, akasema. “Wale ambao hutoa katika nyakati nzuri na nyakati mbaya.” Yani katika hali ya ugumu wao na wepesi wao. Wakiwa katika hali nzuri, hutoa kwa wingi, na wakiwa katika hali ngumu, hawadharau kitu katika mema, hata kama ni kidogo. “Na wanajizuia ghadhabu.” Yani, wanapoudhiwa na wengine maudhi yanayosababisha kuwa na ghadhabu kwao, ambayo ni kuzijaza nyoyo zao hasira zinazolazimu kulipiza kisasi kwa kauli na vitendo. Watu hawa hawatendi kulingana na maumbile ya kibinadamu. Lakini badala yake huzuilia yale yaliyo ndani ya mioyo ya hasira, na huvumilia kukabiliana na wale wanaowaudhi. “Na wanaowasamehe watu.” Na inaingia katika kuwasamehe watu kumsamehe kila aliyekufanyia ubaya kwa kauli au kitendo. Na kusamehe ni bora zaidi kuliko kujizuilia ghadhabu. Kwa sababu, kusamehe ni kuacha kuchukulia ubaya pamoja na kumwachilia mbali aliyefanya ubaya. “Na wanaowasamehe watu.” Na inaingia katika kuwasamehe watu kumsamehe kila aliyekufanyia ubaya kwa kauli au kitendo. Na kusamehe ni bora zaidi kuliko kujizuilia ghadhabu. Kwa sababu, kusamehe ni kuacha kuchukulia ubaya pamoja na kumwachilia mbali aliyefanya ubaya. Na hii huwa tu kwa yule ambaye amejipamba kwa tabia nzuri na akaziacha tabia mbovu, miongoni mwa wale wanaofanya biashara na Mwenyezi Mungu. Na wanawasamehe waja wa Mwenyezi Mungu ili kuwarehemu na kuwafanyia wema, na kuchukia wapatwe na mabaya. Na ili Mwenyezi Mungu amsamehe na malipo yake yawe kwa Mola wake Mlezi Mkarimu, na siyo kwa mja fakiri, kama alivyosema Yeye Mtukufu. “Na mwenye kusamehe na akatengenea, basi malipo yake ni kwa Mwenyezi Mungu.” Kisha akataja hali iliyo ya jumla zaidi kuliko nyingine, na bora zaidi, na ya juu zaidi, na tukufu zaidi, nayo ni ihsan (wema). Yeye Mtukufu alisema, “Na Mwenyezi Mungu anawapenda wafanyao ihsan (wema)”. Nayo ihsan ni aina mbili: Ihsan katika kumuabudu Muumba, na ihsan kwa viumbe. Na Ihsan katika kumuabudu Muumba iliielezwa na Nabii – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – kwa kauli yake. “Ni kwamba umuabudu Mwenyezi Mungu kana kwamba unamuona. Na ikiwa hamuoni, basi Yeye kwa hakika anakuona.” Na ama ihsan kwa kiumbe ni kuwafikishia manufaa ya kidini na kidunia na kuwaondolea maovu ya kidini na kidunia. Kwa hivyo inaingia katika hilo kuwaamrisha mema, na kuwakataza maovu, na kuwafunza wasiojua wao. Na kuwapa mawaidha walioghafilika wao, na kuwapa nasiha watu wao wa kawaida na wale wao walio mahususi. Na kujitahidi katika kuunganisha neno lao, na kuwafikishia sadaka na matumizi ya lazima na ya kupendekezwa kulingana na hali zao tofauti tofauti, na sifa zao mbalimbali. Kwa hivyo, inaingia ndani ya hilo kutoa kwa ukarimu, na kuzuia madhara, na kuvumilia madhara, kama vile Mwenyezi Mungu alivyowaeleza wachamungu katika aya hizi. Kwa hivyo, mwenye kufanya mambo haya, basi atakuwa ametekeleza haki ya Mwenyezi Mungu na haki ya waja wake.

Kisha akataja udhuru wao kwa Mola wao Mlezi kwa makosa yao na dhambi zao, akasema:

# {135} “Na wale ambao wanapofanya uchafu au wakazidhulumu nafsi zao.” Yani, yatokeapo kwao maovu makubwa au kitu kidogo kuliko hayo, wanakimbilia kutubia na kuomba kufutiwa dhambi. Wanamkumbuka Mola wao Mlezi na yale aliyowatishia kwayo waasi, na aliyowaahidi wachamungu. Kwa hivyo wanamwomba maghufira kwa dhambi zao, na kuzisitiri aibu zao, pamoja na kuyaacha na kuyajutia. Na ndiyo maana akasema, “na wala hawaendelei na waliyoyafanya hali ya kuwa wanajua.”

# {136} “Hao” walioelezwa kwa sifa hizo, “malipo yao ni kufutiwa dhambi kutoka kwa Mola wao Mlezi” kwenye kuwaondolea kila kinachoepukwa. “Na Bustani zipitazo mito chini yake,” ambamo kuna neema ya kudumu, na ya pendezayo, na furaha, na uzuri, na heri, na makasri, na majumba mazuri ya juu, na miti mizuri yenye matunda, na mito ipitayo maji katika makazi hayo mazuri. “Humo watadumu” wala hawataondolewa humo, wala hawatatafuta badala ya hayo, wala hayabadilika yale waliyomo ya neema. “Na ni mwema mno ujira wa watendao.” Walitenda machache kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, basi wakalipwa malipo mengi. Kwa hivyo, asubuhi kaumu hao wanasifu yaliyo mazuri, na wakati wa malipo, mwenye kutenda atapata malipo yake kwa ukamilifu na wingi. Na Aya hizi tukufu ni miongoni mwa ushahidi wa Ahlul-Sunnah wal-Jama'ah kwamba matendo yanaingia katika imani, tofauti na Al-Murji-ah. Na namna ya ushahidi wenyewe inatimia kwa kuitaja ile Aya ambayo iko katika Surat Al-Hadid iliyo sawa na hizi. Nayo ni kauli yake, “Kimbilieni kwenye kutaka kufutiwa dhambi kutoka kwa Mola wenu Mlezi na Pepo ambayo, upana wake ni kama upana wa mbingu na ardhi, iliyoandaliwa kwa ajili ya wale waliomwamini Mwenyezi Mungu na Mitume wake.” Na hakutaja ndani yake isipokuwa neno kumwamini Yeye na Mitume wake. Na hapa akasema, “iliyoandaliwa kwa ajili ya wachamungu.” Kisha akawaeleza wachamungu kwa matendo haya ya kimali na kimwili. Kwa hivyo, ikaashiria kuwa wachamungu hawa ndio walioelezwa kwa sifa hizi ndio wale Waumini. Kisha Yeye Mtukufu akasema:

137. Tayari zimepita kabla yenu nyendo nyingi. Basi tembeeni katika ulimwengu na muangalie vipi ulikuwa mwisho wa wanaokanusha. 138. Huu ni ubainisho kwa watu wote, na ni uwongofu, na mawaidha kwa wachamungu.

# {137} Na Aya hizi tukufu, na zile zilizo baada yake katika kisa cha Uhud, Mwenyezi Mungu Mtukufu anaomboleza waja wake Waumini. Na anawafariji, na anawajulisha ya kwamba kabla yao vilipita vizazi na umma nyingi waliopewa mtihani. Na Waumini miongoni mwao wakajaribiwa kwa kupigana na makafiri. Basi hawakuacha kurejea rejea na kuzunguka zunguka mpaka Mwenyezi Mungu alipoufanya mwisho mwema kuwa ni wachamungu, na ushindi kuwa wa waja wake Waumini. Na mwisho wa mambo ulikuwa kwamba kushindwa kuliwapata wakadhibishao, na Mwenyezi Mungu akaacha kuwasaidia na akawasaidia Mitume wake na wafuasi wao. “Basi tembeeni katika ulimwengu” kwa miili yenu na mioyo yenu. “Na muangalie vipi ulikuwa mwisho wa wanaokanusha.” Nyinyi hakika hamtawakuta ispokuwa hali ya kuwa wameadhibiwa kwa aina za adhabu za kidunia. Tayari makazi yao yalikwisha anguka, na ikambainikia kila mmoja hasara yao. Na ikaenda heshima yao na ufalme wao, ukaisha na ubadhirifu wao na kiburi chao. Kwani katika hayo hakuna dalili kubwa na ushuhuda mkubwa juu ya ukweli wa yale waliyokuja nayo Mitume? Na hekima ya Mwenyezi Mungu ambayo anawapa mtihani kwayo waja wake ili kuwajaribu; na abainike mkweli wao kutokana na mwongo wao? Na ndiyo maana Yeye Mtukufu akasema:

# {138} “Huu ni ubainisho kwa watu wote.” Yani dalili iliyo dhahiri yenye kuwabainishia watu haki kutokana na batili, na watu wa furaha kutokana na watu wa taabu. Nayo ni ishara kwa yale aliyowafanyia Mwenyezi Mungu wakadhibishaji. “Na ni uwongofu, na mawaidha kwa wachamungu.” Kwa sababu ndio wanaonufaika na Aya, basi zikawaongoza kwenye njia ya uwongofu, na zinawapa mawaidha, na zinawakemea kutokana na njia ya upotovu. Na ama watu waliobakia, hizo ni ubainisho kwao ambao kwa huo inasimama hoja juu yao kutoka kwa Mwenyezi Mungu. Ili aangamie mwenye kuangamia kwa dalili zilizo wazi. Na inawezekana kuwa ishara katika kauli yake, “Huu ni ubainisho kwa watu;” ni kwa Qur-ani Tukufu na Ukumbusho wenye hekima. Na kwamba ni ubainisho kwa watu kwa ujumla, na uwongofu na mawaidha kwa wachamungu hasa. Na maana mbili hizi zote ni za kweli.

139. Wala msilegee, wala msihuzunike, kwani nyinyi ndio wa juu mkiwa nyinyi ni Waumini. 140. Ikiwa mtaguswa na majeraha, basi kwa hakika hao watu wengine walikwisha patwa na majeraha mfano wake. Na siku za namna hii tunawaletea watu kwa zamu, ili Mwenyezi Mungu awajue wale walioamini na awateue miongoni mwenu mashahidi. Na Mwenyezi Mungu hawapendi madhaalim. 141. Na pia ili Mwenyezi Mungu awasafishe walioamini na awafutilie mbali makafiri. 142. Je, mnadhani kwamba mtaingia Peponi ilhali Mwenyezi Mungu hajawajua wale miongoni mwenu waliopigana Jihadi, na akawajua waliosubiri? 143. Na nyinyi mlikuwa mkiyatamani mauti kabla hamjakutana nayo. Basi sasa mmekwisha yaona na huku mnayatazama.

# {139} Yeye Mtukufu anasema huku akiwatia moyo waja wake Waumini; akiimarisha maazimio yao, na akiziamsha hamasa zao. “Wala msilegee, wala msihuzunike.” Yani msiwe wanyonge na mkadhoofika katika miili yenu, wala msihuzunike katika nyoyo zenu pale msiba ulipowapata, na mkajaribiwa na msiba huu. Kwani huzuni katika nyoyo na udhaifu kwenye miili ni ongezeko la msiba juu yenu, na ni msaada kwa adui yenu dhidi yenu. Bali zitieni moyo nyoyo zenu, na zivumilisheni, zisukume huzuni mbali nazo, na kuweni imara juu ya kupigana na adui yenu. Na Yeye Mtukufu alitaja kuwa haifai wala haiendani nao kuwa dhaifu na kuhuzunika hali ya kuwa wao ndio wa juu katika imani; na kutumai nusura ya Mwenyezi Mungu na malipo yake. Basi Muumini anayetafuta yale aliyoahidiwa na Mwenyezi Mungu ya malipo ya kidunia na ya kiakhera, halimfai hilo. Na ndiyo maana Yeye Mtukufu akasema; “kwani nyinyi ndio wa juu mkiwa ni Waumini.”

Kisha akawafariji juu ya yale yaliyowapata ya kushindwa, na akabainisha hekima kubwa zilizotokana na hayo, akasema:

# {140} “Na mkiguswa na majeraha, basi na hao kaumu wengine yaliguswa na majeraha mfano wake.” Basi nyinyi na wao mmekuwa sawa katika kujeruhiwa, lakini nyinyi mnatarajia kwa Mwenyezi Mungu yale wasiyoyatarajia. Kama alivyosema Yeye Mtukufu, “Ikiwa mnaumia, basi wao hakika pia wanaumia kama mnavyoumia nyinyi. Nanyi mnatarajia kwa Mwenyezi Mungu yale wasiyoyatarajia.” Na miongoni mwa hekima katika hilo ni kwamba katika Nyumba hii Mwenyezi Mungu humpa Muumini na kafiri, na mwema na mwovu. Kisha Mwenyezi Mungu hubadilisha siku kwa zamu baina ya watu: Siku kwa kundi hili na siku kwa lile kundi lingine. Kwa sababu Nyumba hii ya duniani ni yenye kupita na kwisha. Na hii ni tofauti na Nyumba ya Akhera, ambayo ni ya wale walioamini peke yao. "Na ili Mwenyezi Mungu awajue wale walioamini.” Hili pia ni katika hekima kwamba Mwenyezi Mungu huwajaribu waja wake kwa kushindwa na majaribio ili abainike Muumini kutokana na mnafiki. Kwa sababu lau kuwa ushindi utaendelea kwa Waumini katika matukio yote, basi angeingia katika Uislamu yule asiyeutaka. Basi iwapo katika baadhi ya matukio yatatokea aina fulani ya mitihani, anabainika Muumini wa kweli ambaye anautaka Uislamu katika dhiki na nyakati nzuri, na wepesi na ugumu, kutokana na yule asiyekuwa hivyo. “Na awateue miongoni mwenu mashahidi” Hii pia ni katika hekima, kwa sababu kufa kishahidi kwa Mwenyezi Mungu ni moja ya daraja za juu, na hakuna njia ya kuipata isipokuwa kwa yale yanayotokea kutokana na kuwepo kwa sababu zake. Basi hii ni katika rehema yake kwa waja wake Waumini. Kwamba aliwawekea katika sababu ambazo nafsi zinachukia, ili awape wanayoyapenda ya vyeo vya juu, na neema ya milele. “Na Mwenyezi Mungu hawapendi madhalimu.” Ambao walizidhulumu nafsi zao na wakakaa wakaacha kupigana vita katika Njia Yake. Na ni kana kwamba katika hili kuna kuwakashifu wanaafiki kwa njia isiyokuwa ya moja kwa moja, na kwamba wanachukiwa na Mwenyezi Mungu. Na ndio maana akawazuilia wasipigane katika njia yake. Na lau kuwa walitaka kutoka, basi wangeliandalia maandalizi, lakini Mwenyezi Mungu alichukia kutoka kwao, kwa hivyo akawazuia na ikasemwa: Kaeni nyuma pamoja na waliokaa nyuma.

# {141} “Na pia ili Mwenyezi Mungu awasafishe walioamini.” Na hili pia ni katika hekima ya kwamba Mwenyezi Mungu anasafisha Waumini kwa hilo kutokana na dhambi zao na aibu zao. Hilo linaashiria kwamba kufa kishahidi na kupigana katika njia ya Mwenyezi Mungu vinafuta dhambi na vinaondoa aibu. Na pia ili Mwenyezi Mungu awasafishe Waumini kutokana na wengineo miongoni mwa wanafiki. Kwa hivyo, wanaondolewa kutokana nao na wanajulikana; Muumini kutoka kwa mnafiki. Na pia katika hekima ni kwamba Yeye anajaalia hayo ili awafutilie mbali makafiri. Yani ili iwe sababu ya kuwafutilia mbali na kuwaangamiza kwa adhabu. Kwa sababu, wao wakishinda, wanavuka mipaka na wanazidisha uasi juu ya uasi wao, ambao wanastahili kwao adhabu ya haraka kama rehema kwa waja wake Waumini. Kisha Yeye Mtukufu akasema:

# {142} "Je, mnadhani kwamba mtaingia Peponi ilhali Mwenyezi Mungu hajawajua wale miongoni mwenu waliopigana Jihadi, na akawajua waliosubiri?" Hili ni swali la kejeli lenye maana ya kuwa msidhanie wala isiwajie akilini mwenu kwamba, mtaingia Pepo bila ya dhiki na kustahimili yachukizayo katika njia ya Mwenyezi Mungu, na kutafuta radhi zake. Kwani, Pepo ndiyo kitakwacho cha juu zaidi na kilicho bora zaidi wanachoshindania wenye kushindana. Na kila kinapokuwa kitakwacho kikubwa, basi njia yake na matendo yake yenye kukifikia yanakuwa makubwa. Kwa hivyo starehe haifikiwi isipokuwa kwa kuacha starehe. Na wala neema haipatikani isipokuwa kwa kuacha neema. Lakini machukizo ya kidunia ambayo yanamfika mja katika njia ya Mwenyezi Mungu, wakati nafsi inapoyavumilia na kuyazoea na kujua hali ambayo itaishia, (machukizo hayo) yanageukia kwa wababe wa busara yanakuwa tunu wanazofurahishwa nayo, wala hawayajali. Na hiyo ni fadhila ya Mwenyezi Mungu anayompa amtakaye. Kisha Yeye Mtukufu akawakemea kwa kukosa kwao kusubiri juu ya jambo walilokuwa wakilitamani na wanapenda litokee. Akasema:

# {143} “Na nyinyi mlikuwa mkitamani mauti kabla hamjakutana nayo ” Na hilo ni kwamba wengi katika maswahaba, Mwenyezi Mungu awe radhi nao, miongoni mwa wale waliokoswa na Badr, walitamani Mwenyezi Mungu awaletee tukio ambalo watalifanyia juhudi zao. Mwenyezi Mungu Mtukufu akawaambia, “Basi sasa mmekwisha yaona” [yani, mmeona] yale mliyoyatamani kwa macho yenu, “na huku mnayatazama.” Basi mna nini na kuacha subira? Hali hii haimfai wala siyo nzuri hasa kwa yule aliyelitamani hilo na akalipata alilotamani. Basi la wajibu juu yake ni kufanya juhudi na kufanya kila liwezekanalo katika hilo. Na katika aya hii, kuna ushahidi kwamba haichukizi kutamani kufa kishahidi. Na namna ya ushahidi wenyewe ni kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu aliwaridhia katika matamanio yao, na wala hakuwashutumu. Bali aliwashutumu kwa kutotenda kulingana na matakwa yake. Na Mwenyezi Mungu ndiye anayejua zaidi. Kisha Yeye Mtukufu akasema:

144. Na Muhammad si isipokuwa Mtume tu. Wamekwisha pita kabla yake Mitume. Je, akifa au akiuawa, mtageuka mrudi kwa visigino vyenu? Na atakayegeuka akarudi kwa visigino vyake, basi huyo hatamdhuru kitu Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu atawalipa wanaoshukuru. 145. Na haikuwa kwa nafsi kufa isipokuwa kwa idhini ya Mwenyezi Mungu kama ilivyoandikiwa muda wake. Na mwenye kutaka malipo ya duniani, tutampa kwayo. Na mwenye kutaka malipo ya Akhera tutampa kwayo. Na tutawalipa wenye kushukuru.

# {144} Yeye Mtukufu anasema, "Na Muhammad si isipokuwa Mtume tu. Wamekwisha pita kabla yake Mitume." Yani, Yeye si kitu kipya katika Mitume. Bali yeye ni katika jamii ya Mitume waliokuwa kabla yake. Kazi yao ni kufikisha ujumbe wa Mola wao Mlezi na kutekeleza maamrisho yake. Wao si wa kuishi milele, na wala kubaki kwao si sharti la kutii amri za Mwenyezi Mungu. Bali, la wajibu kwa umma zote ni kumwabudu Mola wao Mlezi kila wakati na kwa kila hali. Na kwa sababu hiyo akasema, "Je, akifa au akiuawa, mtageuka mrudi kwa visigino vyenu?" Kwa kuacha yale aliyowajia nayo ya imani, au jihadi, au mengineyo. Yeye Mtukufu alisema, "Na atakayegeuka akarudi kwa visigino vyake, basi huyo hatamdhuru kitu Mwenyezi Mungu." Yeye anajidhuru tu mwenyewe. La sivyo, Mwenyezi Mungu Mtukufu anajitosheleza, na atasimamisha Dini yake, na atawapa nguvu waja wake Waumini. Yeye Mtukufu alipomkemea yule aliyegeuka kwenye visigino vyake, akamsifu yule aliyesimama imara pamoja na Mtume wake na akatekeleza amri ya Mola wake Mlezi. Akasema, “Na Mwenyezi Mungu atawalipa wanaoshukuru.” Na kushukuru haiwi isipokuwa kwa kumuabudu Mwenyezi Mungu Mtukufu katika kila hali. Na katika Aya hii tukufu, kuna mwongozo kutoka kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu kwa waja wake kwamba, wawe katika hali ambayo hakuwatikisi katika imani yao au katika baadhi ya matakwa yake kumpoteza kiongozi hata akiwa mkubwa vipi. Na hilo si isipokuwa kwa kujitayarisha katika kila jambo katika mambo ya Dini kwa idadi ya watu wenye uwezo katika hilo. Ikiwa mmoja wao atapotea, analifanya mtu mwingine. Na kwamba Waumini wote liwe na lengo lao ni kusimamisha Dini ya Mwenyezi Mungu na kuifanyia Jihadi kulingana na inavyowezekana. Na wala wasiwe wana lengo kwa kiongozi mmoja na si kiongozi mwingine. Na kwa hali hii, mambo yao yatatulia, na mambo yao yatanyooka. Na vile vile katika Aya hii kuna ushahidi mkubwa zaidi juu ya fadhila za rafiki mkubwa Abu Bakr na maswahaba wake, ambao walipigana vita na walioritadi baada ya Mtume wa Mwenyezi Mungu - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. - Kwa sababu wao ndio mabwana wa wenye kushukuru.

# {145} Kisha Mwenyezi Mungu akajulisha kwamba nafsi zote zimefungamanishwa na muda wake, kwa idhini ya Mwenyezi Mungu, na majaaliwa yake, na hukumu yake. Basi aliyewekewa majaaliwa kufa, basi atakufa hata bila ya sababu. Na aliyemtaka abaki, basi hata kama sababu zitatokea, kila sababu haitamdhuru kabla ya kufika kwa muda wake. Na hilo ni kwa sababu, Mwenyezi Mungu alipitisha hilo na akalijaalia, na akaliandikia muda uliowekwa. Muda wao ukifika, basi hawatakawia hata saa moja, wala hawatatangulia. Kisha Mwenyezi Mungu akajulisha kwamba, Yeye huwapa watu katika thawabu za dunia na Akhera yale yaliyofungamana na mapenzi yao. Kwa hivyo, akasema, “Na mwenye kutaka malipo ya duniani, tutampa kwayo. Na mwenye kutaka malipo ya Akhera tutampa kwayo.” Na alisema Mwenyezi Mungu Mtukufu, “Wote hao tunawapa - hawa na hao - katika neema za Mola wako Mlezi. Wala neema za Mola wako Mlezi hazikuwa ni zenye kuzuilika. Angalia vipi tulivyowaboresha baadhi yao kuliko wengine wao. Na hakika, Akhera ni yenye daraja kubwa zaidi na kuboresha kukubwa zaidi.” “Na tutawalipa wanaoshukuru.” Na wala hakutaja malipo yao; ili hilo liashirie wingi wake na ukubwa wake. Na ili ijulikane kwamba, malipo ni kwa kiwango cha shukrani, kwa uchache, na wingi uzuri.

146. Na ni Manabii wangapi waliopigana vita pamoja nao Waumini wenye ikhlasi wengi! Na hawakulegea kwa yaliyowapata katika Njia ya Mwenyezi Mungu, wala hawakudhoofika wala hawakusalimu amri. Na Mwenyezi Mungu huwapenda wanaosubiri. 147. Na haikuwa kauli yao isipokuwa walisema: Mola wetu Mlezi! Tufutie dhambi zetu na kupita kwetu kiasi katika mambo yetu, na isimamishe imara miguu yetu na utunusuru dhidi ya kaumu ya makafiri. 148. Basi Mwenyezi Mungu akawapa malipo ya duniani na malipo bora ya Akhera. Na Mwenyezi Mungu anawapenda wafanyao mema.

# {146} Huku ni kuwafariji Waumini na kuwahimiza kufuata mfano wao na kufanya kama walivyofanya. Na kwamba jambo hili lilikuwa limeshatangulia na ni nyendo ya Mwenyezi Mungu ambayo bado inaendelea hivyo. Kwa hivyo, akasema, “Na ni Manabii wangapi.” Yani, ni wangapi katika Manabii? “Waliopigana vita pamoja nao Waumini wenye ikhlasi.” Yani, makundi mengi katika wafuasi wao ambao walilelewa na Manabii kwa imani na matendo mema, na wakafikwa na mauaji, na majeraha na yasiyokuwa hayo. “Na hawakulegea kwa yaliyowapata katika Njia ya Mwenyezi Mungu, wala hawakudhoofika wala hawakusalimu amri.” Yani, mioyo yao haikudhoofika, wala miili yao haikulegea, wala hawakujidhalilisha mbele ya maadui zao kwa kusalimu amri. Bali, walisubiri, na wakawa madhubuti, na wakajipa moyo. Na kwa sababu hiyo ndio akasema, “Na Mwenyezi Mungu huwapenda wanaosubiri.”

# {147} Kisha akaitaja kauli yao na kutafuta kwao msaada kwa Mola wao Mlezi, akasema, “Na haikuwa kauli yao.” Yani, katika hali hizo ngumu, “isipokuwa walisema: Mola wetu Mlezi! Tufutie dhambi zetu, na kupita kwetu kiasi katika mambo yetu.” Na Israaf ni kupindukia mipaka hadi katika kilicho haramishwa. Walijua kwamba madhambi na kupindukia mipaka ni miongoni mwa sababu kubwa za kutosaidiwa, na kwamba kuziacha ni katika sababu za ushindi. Kwa hivyo, wakamwomba Mola wao Mlezi awafutie dhambi. Kisha hawakuitegemea juhudi waliyoifanya katika kusubiri. Bali walimtegemea Mwenyezi Mungu, na wakamwomba kwamba aiimarishe miguu yao wakati wanapokutana na maadui makafiri, na kwamba awanusuru dhidi yao. Kwa hivyo, wakaunganisha baina ya subira na kuacha kinyume chake, na toba, na kuomba kufutiwa dhambi na kuomba msaada kwa Mola wao Mlezi. Hakuna shaka kwamba Mwenyezi Mungu aliwanusuru, na akawafanyia mwisho mwema katika dunia na Akhera. Na ndiyo maana akasema:

# {148} “Basi Mwenyezi Mungu akawapa malipo ya duniani” ya msaada, na ushindi, na ngawira, “na malipo bora ya Akhera." Nayo ni kupata radhi za Mola wao Mlezi na neema ya kudumu ambayo imesalimika kutokana na misiba yote. Na hilo si isipokuwa kwamba wao walimfanyia matendo mema, kwa hivyo akawalipa malipo bora zaidi. Na ndiyo maana akasema, “Na Mwenyezi Mungu anawapenda wafanyao mema.” katika kumuabudu Muumba na kuamiliana na viumbe. Na katika wema ni kufanya wakati wa kupigana jihadi dhidi ya maadui kama walivyofanya Waumini wale. Kisha Yeye Mtukufu akasema:

149. Enyi mlioamini! Ikiwa mtawatii wale waliokufuru, watawarudisha kwa visigino vyenu, na hapo mtageuka huku mmehasirika. 150. Bali Mwenyezi Mungu ndiye Mlinzi wenu. Naye ndiye mbora wa wanaonusuru. 151. Tutatia hofu katika nyoyo za wale waliokufuru kwa vile walivyomshirikisha Mwenyezi Mungu na yale ambayo hakuyateremshia hoja yoyote. Na makazi yao ni Motoni. Na maovu mno ni maskani ya wenye kudhulumu!

# {149} Na hili ni katazo kutoka kwa Mwenyezi Mungu kwa Waumini kuwatii makafiri kama vile wanafiki na washirikina. Kwa sababu, ikiwa watawatii, basi hawatawatakia isipokuwa shari. Nao makusudio yao ni kuwarudisha kwenye ukafiri ambao mwisho wake ni kuambulia patupu na kuhasirika.

# {150} Kisha akajulisha kuwa Yeye ndiye mlinzi wao na msaidizi wao. Basi, ndani yake kuna kuwajulisha hilo na kuwabashiria kwamba Yeye ndiye anayesimamia mambo yao kwa upole wake, na anawalinda kutokana na kila aina ya shari. Na ndani ya hilo kuna kuwahimiza wamchukue Yeye peke yake kama mlinzi na msaidizi kando na kila yeyote.

# {151} Basi katika ulinzi wake na usaidizi wake kwao ni kwamba aliwaahidi kwamba atatia hofu katika nyoyo za maadui zao miongoni mwa makafiri. Nayo ni hofu kubwa ambayo inawazuia na mengi ya malengo yao. Na tayari Yeye Mtukufu alikwisha fanya (hivyo). Na hilo ni kwamba washirikina baada ya kutoka katika vita vya Uhud, walishauriana wao kwa wao, na wakasema. “Vipi tunaondoka baada ya kuwa tumewaua miongoni mwao wale tuliowaua na kuwashinda, na bado hatujawaangamiza? kwa hivyo, wakaazimia kufanya hivyo. Basi Mwenyezi Mungu akatia hofu katika nyoyo zao, kwa hivyo wakaondoka hali ya kuwa wameambulia patupu. Na hakuna shaka kwamba huu ni katika ushindi mkubwa kabisa. Kwa sababu, ilikwisha tangulia nusura ya Mwenyezi Mungu kwa waja wake Waumini haitoki nje ya moja ya mambo mawili: Ima akate sehemu katika wale waliokufuru, au awafutilie mbali na warudi hali ya kuwa wameambulia patupu. Na hili ni katika hili la pili. Kisha akataja sababu inayolazimu kutia hofu katika nyoyo za makafiri, akasema, “Kwa vile walivyomshirikisha Mwenyezi Mungu na wale ambao hakuwateremshia hoja yoyote.” Yani, hayo ni kwa sababu ya yale waliyoyachukua kando na Yeye kama vile washirika na masanamu ambayo walivichukua kulingana na matamanio yao na kutaka kwake kwao kubovu bila ya hoja yoyote wala ushahidi. Na wakakatika kutoka kwa ulinzi wa Mwingi wa Rehema. Basi kwa sababu ya hilo, ndio mshirikina akawa anawaogopa Waumini. Haitegemei nguzo yoyote imara, na hana kimbilio wakati wa kila ugumu na dhiki. Na hii ndiyo hali yake katika dunia. Na ama katika Akhera, basi ni kali zaidi na kubwa zaidi. Na kwa sababu hii, akasema, “Na makazi yao ni Motoni.” Yani, pahala pao pa kutulia ambapo watakimbilia, na hawataweza kutoka humo. “Na maovu mno ni maskani ya wenye kudhulumu!” Kwa sababu ya dhuluma yao na ukaidi wao, Moto ukawa ndio makazi yao.

152. Na Mwenyezi Mungu aliwatimilizia ahadi yake, vile mlivyokuwa mnawaua kwa idhini yake, mpaka mlipolegea na mkazozana katika amri hii, na mkaasi baada ya Yeye kuwaonyesha yale mnayoyapenda. Wapo miongoni mwenu wanaotaka dunia, na wapo miongoni mwenu wanaotaka Akhera. Kisha akawatenga nao (maadui) ili awajaribu. Naye sasa amekwisha wasamehe. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye fadhila juu ya Waumini.

# {152} Yani, “Na Mwenyezi Mungu aliwatimilizia ahadi yake” ya ushindi, basi akawapa ushindi juu yao mpaka wakawapa mabega yao. Na mkawa mnawaua mpaka mlipokuwa sababu ya nafsi zenu na msaada kwa maadui zenu dhidi yenu. Na kushindwa ambako ni udhaifu na kulegea kulipotokea kwenu, “na mkazozana katika amri hii” ambalo ndani yake kulikuwepo kuiacha amri ya Mwenyezi Mungu ya kuungana na kutohitalifiana, nanyi mkahitilafiana. Kukawa na mwenye kusema: Tukae katika mahali petu ambapo Nabii – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – alituweka. Na kukawa na mwenye kusema: Hatutakaa hapa hali ya kuwa adui ameshindwa na hakuna chochote cha kuhofia kilichobakia. Kwa hivyo, mkamuasi Mtume na mkaiacha amri yake, baada ya Mwenyezi Mungu kuwaonyesha yale mnayoyapenda, ambacho ni kutosaidiwa kwa maadui zenu. Kwa sababu wajibu kwa yule ambaye Mwenyezi Mungu alimneemesha kwa kile anachokipenda ni mkubwa kuliko asiyekuwa yeye. Kwa hivyo, wajibu katika hali hii hasa na katika zisizokuwa hii kwa ujumla ni kutekeleza amri ya Mwenyezi Mungu na Mtume wake. “Wapo miongoni mwenu wanaotaka dunia.” Nao ndio wale walioletewa na hilo yale lililoleta. “Na wapo miongoni mwenu wanaotaka Akhera.” Nao ndio wale walioshikamana na amri ya Mtume wa Mwenyezi Mungu. Na wakasimama imara pale walipoamrishwa, “kisha akawaepusha nao” Yani, baada ya kupatikana kwa mambo haya kutoka kwenu. Basi uso utukufu ni wa maadui zenu kama majaribio kwenu kutoka kwa Mwenyezi Mungu, na mtihani, ili abainike Muumini kutoka kwa kafiri, na mtiifu kutoka kwa muasi, na ili Mwenyezi Mungu akufutie kwa msiba huu yale yaliyotokea kutoka kwenu. Na kwa sababu ya hayo, akasema, “Naye amekwisha wasamehe. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye fadhila juu ya Waumini.” Yani, Mwenye fadhila kubwa juu yao, kwa maana aliwaneemesha kwa Uislamu, akawaongoa kwenye sheria zake, akawasamehe makosa yao, na akawalipa kwa misiba yao. Na katika fadhila zake juu ya Waumini ni kwamba hawaandikii heri yoyote wala msiba isipokuwa vinakuwa heri kwao. Na wakipatwa na ya furaha na wakashukuru, anawalipa malipo ya wenye kushukuru. Na wakipatwa na mabaya na wakasubiri, anawalipa malipo ya wenye kusubiri.

153. Pale mlipokuwa mkikimbia mbio, wala hamumsikilizi yeyote, na Mtume anawaita, yuko nyuma yenu. Basi Mwenyezi Mungu akawapa dhiki juu ya dhiki, ili msisikitike kwa yale yaliyowakosa wala kwa yale yaliyowapata. Na Mwenyezi Mungu ana habari za yote mnayoyatenda. 154. Kisha baada ya dhiki aliwateremshia utulivu - usingizi ambao ulifunika kundi moja kati yenu. Na kundi jingine nafsi zao ziliwashughulisha hata wakamdhania Mwenyezi Mungu dhana isiyokuwa ya haki, dhana ya kijinga. Wakisema: Je, sisi tuna lolote katika jambo hili? Sema: Jambo hili lote ni la Mwenyezi Mungu. Wanaficha katika nafsi zao wasiyokudhihirishia. Wanasema: Lau ingelikuwa tuna lolote katika jambo hili, tusingeulia papa hapa. Sema: Hata mngelikuwa majumbani mwenu, basi wangelitoka wale walioandikiwa kufa, wakaenda mahali pao pa kuangukia wafe. (Haya ni hivyo) ili Mwenyezi Mungu ayajaribu yaliyo katika vifua vyenu, na asafishe yaliyo katika nyoyo zenu. Na Mwenyezi Mungu anayajua yaliyomo vifuani.

# {153} Yeye Mtukufu anawakumbusha hali yao katika wakati wa kushindwa kwao vitani, na anawalaumu juu ya hilo, akasema, “Mlipokuwa mnapanda” Yani, mlipojitahidi katika kutoroka, “wala msimgeukie yeyote” Yani, hakuna yeyote miongoni anayemgeukia mwingine wala kumtazama. Bali hamna hamu yoyote isipokuwa kukimbia tu na kuokoka kutokana na kupigana vita. Na hali ni kwamba hakuna hatari kubwa juu yenu, kwani nyinyi siyo wa mwisho katika watu wanaofuatana na maadui, na wanaokumbana na ghasia. Bali, “Mtume anawaita yuko nyuma yenu.” Yani, kutokea karibu na watu hao (maadui) akisema, “Njooni kwangu enyi waja wa Mwenyezi Mungu.” Lakini hamkugeuka kumwelekea wala hamkumwendea. Kwa hivyo, kukimbia kwenyewe kunasababisha kulaumiwa, na wito wa Mtume unaomlazimu kumtanguliza yeye juu ya nafsi ni kwenye lawama kubwa zaidi kwa kubakia nyuma yake. “Kwa hivyo akawapa,” Yani, akawalipa kwa kitendo chenu “dhiki kwa dhiki.” Yani, dhiki ikifuatwa na dhiki. Dhiki ya kupoteza ushindi na kupoteza ngawira, na dhiki ya kushindwa kwenu, na dhiki iliyowasahaulisha kila dhiki, nayo ni kusikia kwenu kwamba Muhammad – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – ameuawa. Lakini Mwenyezi Mungu kwa upole wake na kwa uangalizi wake mzuri kwa waja wake, akafanya kukusanyika kwa mambo haya kwa waja wake Waumini kuwa heri kwao. Akasema, “Ili msihuzunike kwa yaliyowakosa” ya nusura na ushindi, “wala yaliyowasibu” ya kushindwa, na kuuawa, na majeraha. Mtakapohakikisha kuwa Mtume – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - hakuuawa, basi misiba hiyo itakuwa nyepesi kwenu, na mtafurahia kwa uwepo wake unaofariji kila msiba na msukosuko. Basi ni za Mwenyezi Mungu siri na hekima za yaliyomo ndani ya misiba na misukosuko. Na yote haya yanatokana na elimu yake na ukamilifu wa uzoefu wake kwa matendo yenu, na dhahiri zenu, na ndani zenu. Na kwa sababu ya hayo, akasema, “Na Mwenyezi Mungu ana habari za yote mnayotenda.” Na inawezekana kuwa maana ya kauli yake, “Ili msihuzunike kwa yaliyowakosa wala yaliyowasibu.” Yani, Yeye aliyajaalia dhiki hiyo na msiba juu yenu ili nafsi zenu ziwe tayari, na zizoee kuwa na subira juu ya misiba, na iwe rahisi kwenu kuvumilia taabu.

# {154} “Kisha akawateremshia baada ya dhiki” iliyowasibu “utulivu – usingizi ambao ulifunika kundi miongoni mwenu.” Na hakuna shaka kuwa hili ni kwa ajili ya kuwarehemu, na wema, na kuimarisha nyoyo zao, na kuzidisha utulivu. Kwa sababu, mwenye hofu hajiwi na usingizi kwa sababu ya hofu iliyo ndani ya moyo wake. Na hofu inapoondoka kutoka katika moyo, inawezekana ajiwe na usingizi. Na kundi hili ambalo Mwenyezi Mungu alilineemesha kwa usingizi, ndio Waumini ambao hawana isipokuwa kusimamisha Dini ya Mwenyezi Mungu na radhi za Mwenyezi Mungu na Mtume wake, na masilahi ya ndugu zao Waislamu. Na lile kundi jingine ambao, “nafsi zao ziliwashughulisha,” basi hawana hamu katika wasiokuwa wao, kwa sababu ya unafiki wao au udhaifu wa imani yao. Ndiyo maana hawakupatwa na usingizi kama uliowapata wasiokuwa wao. “Wanasema: Je, tuna lolote katika jambo hili?" Na hili ni swali la kejeli. Yani, sisi hatuna chochote katika jambo hili. Yani, nusura na ushindi ni jambo. Basi wakamdhania vibaya Mola wao Mlezi, na Dini yake, na Nabii wake. Na wakadhania kuwa Mwenyezi Mungu hatakamilisha amri ya Mtume wake. Na kwamba kushindwa huku ndiko hukumu ya mwisho na wenye kuimaliza Dini ya Mwenyezi Mungu. Mwenyezi Mungu akasema katika kuwajibu, “Sema: Hakika, jambo hili lote ni la Mwenyezi Mungu.” Na jambo linajumuisha amri na kimajaaliwa, na amri ya kisheria. Basi vitu vyote ni kwa mapitisho ya Mwenyezi Mungu na majaaliwa yake. Na mwisho wake ni nusura na ushindi kwa marafiki zake na wale wanaomtii, hata yakiwafika yale yanayowafika, “wanaficha.” Yani wanafiki hao “katika nafsi zao yale wasiyokudhihirishia.” Kisha akabainisha jambo ambalo wanalificha. Akasema, “Wanasema: Lau tungekuwa kitu katika jambo hili.” Yani, lau tungelikuwa na rai na nasaha katika vita hivi, “hatungeuliwa papa hapa.” Na huku ndiko kukanusha kwao, na kukanusha hukumu ya Mwenyezi Mungu, na kuona kwao kwamba rai ya Mtume wa Mwenyezi Mungu na rai ya maswahaba zake ni upumbavu, na kujitaka kwao nafsi zao. Basi Mwenyezi Mungu akawajibu kwa kauli yake, “Sema: Hata mngelikuwa majumbani mwenu” ambayo ndiyo yako mbali mno na mahali penye uwezekano mkubwa wa kuuawa, “wangetoka wale walioandikiwa kuuawa hadi mahali pao pa kuangukia wake.” Kwa hivyo sababu, hata zikiwa kubwa vipi, zinafaa iwapo tu hazipingani na hukumu na majaaliwa. Lakini hukumu ikipingana nazo, basi hazinufaishi kitu. Bali Mwenyezi Mungu ni lazima apitishe yale aliyoandikwa katika Ubao Uliohifadhiwa ya mauti na uhai. “Na ili Mwenyezi Mungu ayajaribu yaliyo katika vifua vyenu.” Yani, anayajaribu yaliyo ndani yake ya unafiki, na Imani, na udhaifu wa imani. “Na ili ayasafishe yaliyo katika nyoyo zenu” ya minong'ono ya Shetani na yanayotokana na hayo ya sifa zisizokuwa nzuri. “Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye anayajua yaliyomo vifuani.” Yani, yaliyo ndani yake, na yale vinavyoficha. Kwa hivyo, elimu yake na hekima yake vikalazimu kwamba aliweka sababu ambazo kwazo zinadhihirika siri za vifua na siri za mambo. Kisha Yeye Mtukufu akasema:

155. Hakika, wale waliogeuka wakakimbia miongoni mwenu siku yalipokutana makundi mawili, hakika Shetani tu ndiye aliyewatelezesha kwa sababu ya baadhi ya makosa waliyoyafanya. Na Mwenyezi Mungu amekwisha wasamehe. Hakika, Mwenyezi Mungu ni Mwenye kufuta dhambi, Mpole.

# {155} Yeye Mtukufu anajulisha kuhusu hali ya wale walioshindwa Siku ya Uhud, na yale yaliyowaletea kukimbia. Na kwamba ni katika kushawishi kwa Shetani, na kwamba aliwatawala kwa sababu ya baadhi ya dhambi zao. Wao ndio waliomwingiza katika nafsi zao na wakamwezesha kwa sababu ya yale waliyoyafanya ya maasia, kwa hayo ndiyo pahali pa kupandia na pa kuingilia. Na lau wangeshikamana na utiifu kwa Mola wao Mlezi, asingekuwa na mamlaka juu yao. Yeye Mtukufu alisema, “Hakika waja wangu, wewe huna mamlaka yoyote juu yao.” Kisha akajulisha kuwa aliwasamehe baada ya wao kufanya yenye kusababisha kuadhibiwa. Vinginevyo, lau angewaadhibu, basi angewaangamiza. “Hakika, Mwenyezi Mungu ni Mwenye kufuta dhambi, Mpole;” kwa wafanyao dhambi, wakosefu kwa yale anayowawezesha ya kutubia na kuomba kufutiwa dhambi na misiba yenye kufuta dhambi. “Mpole” Yeye hamharakishii yule anayemuasi (kumwadhibu). Bali humpa muhula na kumuita arejee na aelekee kwake. Kisha akitubu na akarudi kwake, anamkubalia, na anamfanya kuwa kana kwamba dhambi yoyote haikutokea kwake, na wala kasoro yoyote hakutokea kwake. Basi sifa njema zote ni za Mwenyezi Mungu kwa wema wake.

156. Enyi mlioamini! Msiwe kama wale waliokufuru na wakawaambia ndugu zao wanaposafiri katika nchi au wanapokuwa vitani: Lau wangelikuwa nasi, wasingelikufa na wasingeliuwawa. Ili Mwenyezi Mungu afanye hayo kuwa ni majuto makubwa katika nyoyo zao. Na Mwenyezi Mungu huhuisha na hufisha. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuyaona mnayoyatenda. 157. Na mkiuliwa katika Njia ya Mwenyezi Mungu, au mkifa, hakika kufutiwa dhambi kutoka kwa Mwenyezi Mungu na rehema ni bora kuliko yale wanayoyakusanya. 158. Na mkifa au mkiuliwa, basi ni kwa Mwenyezi Mungu ndiko mtakakokusanywa.

# {156} Yeye Mtukufu anawakataza waja wake Waumini kujifananisha na makafiri, ambao hawamuamini Mola wao Mlezi wala hukumu yake na majaliwa yake miongoni mwa wanafiki na wengineo. Aliwakataza kujifananisha nao katika kila kitu, na katika jambo hili hasa. Nalo ni kwamba wao wanawaambia ndugu zao katika dini au katika nasaba. “Wanaposafiri katika nchi.” Yani, wanaposafiri kwa ajili ya biashara “au wanapokuwa vitani” kisha wakapatwa na mauaji au wakafa, wanayapinga majaliwa na wanasema. “Lau wangelikuwa nasi, wasingelikufa na wasingeliuawa.” Na huu ni uongo kutoka kwao. Yeye Mtukufu alikwisha sema, “Sema: Hata mngelikuwa majumbani mwenu, wangetoka wale walioandikiwa kuuawa hadi mahali pao pa kuangukia wafe.” Lakini kukanusha huku hakukuwafaa, isipokuwa tu Mwenyezi Mungu aliifanya kauli hii na itikadi hii kuwa majuto makubwa katika nyoyo zao, ndio msiba wao uongezeke. Na ama Waumini, wao wanajua ya kwamba hayo ni kwa majaaliwa ya Mwenyezi Mungu. Kwa hivyo, wanaamini na wanasalimu amri. Hivyo basi, Mwenyezi Mungu huziongoza nyoyo zao na kuziimarisha, na anaepesishwa misiba kwa hayo. Mwenyezi Mungu alisema akiwajibu, “Na Mwenyezi Mungu huhuisha na hufisha.” Yani, Yeye peke yake ndiye anayeweza hayo. Kwa hivyo, tahadhari haifai kitu mbele ya majaliwa. “Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuyaona mnayoyafanya” na atawalipa kwa matendo yenu na kukadhibisha kwenu.

# {157} Kisha Yeye Mtukufu akajulisha kwamba kuuawa katika njia yake au kufa ndani yake hakuna upungufu wala kinachokatazwa. Bali, ni katika yale ambayo inafaa washindane juu yake wale wanaoshindana. Kwa kuwa, hilo ni sababu inayopelekea na kufikisha kwenye kufutiwa dhambi kutoka kwa Mwenyezi Mungu, na rehema zake. Na hilo ni bora zaidi kuliko kile ambacho watu wa dunia wanakikusanya kutoka katika dunia yao.

# {158} Na kwamba viumbe pia wanapokufa au wakiuliwa katika hali yoyote ile, basi marejeo yao na maishio yao ni kwa Mwenyezi Mungu tu, naye atamlipa kila mmoja kwa matendo yake. Basi ni wapi pa kukimbilia isipokuwa kwa Mwenyezi Mungu? Na viumbe havina ulinzi isipokuwa kushikamana kwa kamba ya Mwenyezi Mungu.

159. Basi ni kwa sababu ya rehema itokayo kwa Mwenyezi Mungu ndiyo umekuwa laini kwao. Na lau ungelikuwa mkali, mwenye moyo mgumu, bila ya shaka wangelikukimbia. Basi wasamehe, na waombee kufutiwa dhambi, na shauriana nao katika mambo. Na ukishakata shauri, basi mtegemee Mwenyezi Mungu. Hakika, Mwenyezi Mungu huwapenda wanaomtegemea.

# {159} Yani, kwa rehema ya Mwenyezi Mungu kwako na kwa masahaba wako, Mwenyezi Mungu alikuneemesha kuwa uliwalainishia upande wako, na ukawainamishia bawa lako, na ukawafanyia huruma, na ukawafanyia tabia yako kuwa nzuri. Kwa hivyo, wakakukusanyikia, na wakakupenda, na wakatekeleza amri yako. “Na lau ungelikuwa mkali” Yani, wa tabia mbaya “mwenye moyo mgumu” yani moyo sugu “bila ya shaka wangelikukimbia.” Kwa sababu, hilo linawafanya kujitenga na kumchukia anayefanya tabia hii mbaya. Kwani maadili mema kutoka kwa kiongozi katika dini yanawavuta watu kwenye dini ya Mwenyezi Mungu na kuwahimiza kwayo, pamoja na kile anachosifika mwenyewe cha sifa na malipo maalumu. Na maadili mabaya kutoka kwa kiongozi katika dini yanawaepusha watu na dini, na kuwafanya waichukie, pamoja na kile anachosifika mwenyewe kwacho cha kashfa na adhabu maalumu. Basi, huyu ndiye Mtume asiyekosea, Mwenyezi Mungu anamwambia anachomwambia, basi itakuwa vipi kuhusu asiyekuwa yeye? Je, si ni miongoni mwa wajibu za wajibu zote? Na majukumu muhimu ya majukumu yote kuyafuata maadili yake matukufu? Na kuamiliana na watu kwa namna anavyoamiliana nao yeye, – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – ya kuwa laini, na wa tabia njema, na kuunganisha? Kwa kutekeleza amri ya Mwenyezi Mungu, na kuwavuta waja wa Mwenyezi Mungu kwenye dini ya Mwenyezi Mungu? Kisha Yeye Mtukufu akamwamrisha awasamehe yale yaliyotoka kwao ya uzembe wao katika haki yake yeye – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – naye awaombee kufutiwa dhambi katika uzembe wao katika haki za Mwenyezi Mungu. Kwa hivyo, awe amejumuisha kati ya kusamehe na kufanya wema. “Na shauriana nao katika mambo.” Yani, mambo ambayo yanahitaji mashauriano, na kuangaliwa vizuri, na kutafakari. Kwa maana, katika kushauriana kuna manufaa na masilahi mengi ya kidini na ya kidunia ambayo hayawezi kuwekewa mipaka. Miongoni mwake ni kwamba, kushauriana ni katika ibada za kujileta kwazo karibu na Mwenyezi Mungu. Na miongoni mwake ni kwamba, ndani yake kuna kutuliza fikira zao na kuondoa yale yanaiyongia ndani ya nyoyo wakati matukio yanapotokea. Kwa sababu, mwenye mamlaka juu ya watu anapowakusanya watu wenye maono na fadhila, na akashauriana nao katika tukio miongoni mwa matukio, nafsi zao zinatua na wanampenda na wanajua kwamba yeye hawanyanyasi; bali anaangalia masilahi ya jumla ya wote. Kwa hivyo, wanafanya juhudi zao na uwezo wao katika kumtii, kwa sababu ya kujua kwao kwamba yeye anajitahidi katika masilahi ya umma; tofauti na yule ambaye si hivyo. Kwa sababu wao hawakaribii kumpenda upendo wa kweli, wala hawamtii. Na hata wakimtii, basi ni utii usio kamili. Na miongoni mwake ni kwamba, katika kushauriana mawazo hutiwa nuru kwa sababu ya kuyatumia katika yale yaliyowekwa kwa ajili yake. Kwa hivyo, ikawa katika hilo kuna kuongezeka kwa akili. Na miongoni mwake, ni yale yanayotokana na mashauriano kama vile maoni sahihi. Kwa sababu, mwenye kutafuta ushauri, hakaribii kufanya makosa katika matendo yake. Na hata akikosea au hayakutimia mahitaji yake, basi yeye halaumiwi. Basi ikiwa Mwenyezi Mungu anamwambia Mtume wake - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – hali ya kuwa yeye ndiye mkamilifu wa watu katika akili, na mwingi wao wa elimu, na mbora wao katika maoni. “Na shauriana nao katika mambo.” Basi itakuwa vipi asiyekuwa yeye? Kisha Yeye Mtukufu akasema, “Na ukishaazimia,” yani, katika jambo miongoni mwa mambo baada ya kutafuta ushauri juu yake ikiwa linahitaji mashauriano; “basi mtegemee Mwenyezi Mungu.” Yani, kutegemea uwezo wa Mwenyezi Mungu na nguvu zake, ukijitenga na uwezo wako na zako. “Hakika, Mwenyezi Mungu huwapenda wanaomtegemea” yeye; wanaokimbilia kwake.

160. Akiwanusuru (nyinyi) Mwenyezi Mungu, hapana wa kuwashinda. Na asipowasaidia, basi ni nani huyo baada yake atayewanusuru? Na kwa Mwenyezi Mungu tu, basi na wategemee Waumini.

# {160} Yani, ikiwa Mwenyezi Mungu atawapa nusura yake na msaada wake, “basi hapana wa kuwashinda.” Hata wakiwakusanyikia wote walio katika maeneo yake na kile walicho nacho katika idadi na maandalizi. Kwa sababu, Mwenyezi Mungu hana wa kumshinda. Na aliwashinda waja na akawachukua kwa nywele zao za upande wa mbele ya kichwa, basi hasongi mnyama yeyote isipokuwa kwa idhini yake, wala hatulii isipokuwa kwa idhini yake. “Na asipowasaidia” na akawaachia nafsi zenu “basi ni nani huyo baada yake atakayewanusuru?” Basi hakuna budi kwamba mtashindwa hata kama viumbe vyote vitawasaidia. Na ndani ya hayo, kuna amri ya kuomba msaada kwa Mwenyezi Mungu na kumtegemea Yeye na kujitenga na kuwa na nguvu na uwezo. Na ndiyo maana akasema, “Na kwa Mwenyezi Mungu tu, basi na wategemee Waumini.” Na kutanguliza mtendwa, kunaidhinisha kumwekea mipaka. Yani, kwa Mwenyezi Mungu, tegemeeni, na si kwa asiyekuwa Yeye. Kwa sababu ilikwisha julikana kuwa Yeye pekee ndiye msaidizi. Kwa hivyo kumtegemea Yeye ni upwekeshaji unaoleta kile kilichokusudiwa. Na kumtegemea asiyekuwa Yeye ni shirki isiyo na manufaa kwa mwenyewe, bali ni yenye madhara. Na katika Aya hii kuna amri ya kumtegemea Mwenyezi Mungu peke yake, na kwamba kulingana na imani ya mja kunakuwa kutegemea kwake.

161. Na haikuwa kwa Nabii yeyote kufanya hiyana. Na atakayefanya hiyana, atakuja Siku ya Kiyama na kile alichofanyia hiyana, kisha kila nafsi italipwa kwa iliyoyachuma kwa ukamilifu; wala hawatadhulumiwa.

# {161} Al-Ghulul ni kuficha katika ngawira na kufanya hiyana katika kila mali anayoisimamia mtu. Nayo imeharamishwa kwa kauli moja. Bali, ni katika dhambi kubwa, kama inavyoonyesha na aya hii tukufu na maandiko mengineyo. Kwa hivyo, Yeye Mtukufu akajulisha kwamba haifai wala haiendani na Nabii yeyote kufanya uhaini. Kwa sababu uhaini - kama ulivyojua - ni katika dhambi kubwa zaidi na kasoro mbaya zaidi. Na Mwenyezi Mungu Mtukufu aliwalinda Manabii wake kutokana na kila kinachowachafua, na kuwatia dosari. Na akawafanya kuwa bora zaidi wa walimwengu katika maadili na wasafi wao zaidi wa nafsi, na waliotakasika wao zaidi, na wazuri wao zaidi. Na akawaepusha na kila dosari. Na akawafanya kuwa mahali pa ujumbe wake na johari za hekima yake. "Mwenyezi Mungu ndiye anayejua zaidi ni wapi anaweka ujumbe wake." Na mara tu mja anapojua kuhusu mmoja miongoni mwao, anakuwa na uhakika kwamba wamesalimika kutokana na kila jambo lenye kuwatia dosari. Na wala hahitaji ushahidi wowote kwa yale yaliyosemwa juu yao na maadui zao. Kwa sababu, kujua kwake unabii wao kunalazimu kuzuia hilo. Na ndiyo maana akaja na mbinu inayozuia kuwepo kwa kitendo kutoka kwao. Akasema, "Na haikuwa kwa Nabii yeyote kufanya hiyana." Yani, hilo haliwezekani na ni muhali kwa wale ambao Mwenyezi Mungu aliwachagua kwa unabii wake. Kisha akataja ahadi ya adhabu kwa mwenye kufanya hiyana. Akasema, "Na atakayefanya hiyana, atakuja Siku ya Kiyama na kile alichofanyia hiyana." Yani atakuja nacho hali ya kuwa amekibeba juu ya ya mgongo wake, awe ni mnyama au bidhaa au kitu kingine chochote. Ataadhibiwa kwacho Siku ya Kiyama. "Kisha kila nafsi italipwa kwa iliyoyachuma kwa ukamilifu." Hiyana na mengineyo. Kila mmoja atalipwa kwa ukamilifu ujira wake na mzigo wake kwa kiwango cha kuchuma kwake. "Nao hawatadhulumiwa." Yani, hawatazidishiwa katika maovu yao, na wala hawatapunjwa kitu katika mema yao. Na tafakari kuondoa huku kuzuri katika Aya hii tukufu alipotaja adhabu ya mwenye kufanya hiyana, na kwamba atakuja Siku ya Kiyama na kile alichohaini. Na alipotaka kutaja kukamilisha kwake na malipo yake, na kukawa kusimamia kwake kwa mwenye kufanya hiyana, kunaweza kuleta dhana ya maana isiyokuwa ya moja kwa moja kwamba, asiyekuwa yeye miongoni mwa watendao matendo huenda wasikamilishiwe. Akaja na neno la jumla lenye kumjumuisha yeye na asiyekuwa yeye.

162. Je, aliyeyafuata ya kumridhisha Mwenyezi Mungi ni kama yule aliyerudi na ghadhabu ya Mwenyezi Mungu, na makazi yake yakawa Jahannamu? Napo ndipo pahali pabaya mno pa kurejea. 163. Hao wana vyeo mbalimbali kwa Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuyaona yote wayatendayo.

# {162 - 163} Yeye Mtukufu anajulisha kwamba, hatoshani yule ambaye makusudio yake ni kumridhisha Mola wake Mlezi na kutenda yale yanayomridhisha; si sawa na yule ambaye si hivyo miongoni mwa wale ambao walijibwaga katika maasia, mwenye kumkasirikia Mola wake Mlezi. Wawili hawa hawatoshani katika hukumu ya Mwenyezi Mungu na hekima Mwenyezi Mungu na katika maumbile ya asili ya waja wa Mwenyezi Mungu. “Ati yule ambaye ni Muumini ni kama yule aliyepindukia mipaka? Hawawi sawa.” Ndiyo maana akasema hapa, “Hao wana vyeo mbalimbali kwa Mwenyezi Mungu.” Yani, wote hawa wanatofautiana katika daraja zao na vyeo vyao kulingana na tofauti zao katika matendo yao. Kwa hivyo, wale wanaofuata radhi za Mwenyezi Mungu, hujitahidi katika kuzifikia daraja za juu, na nyumba na vyumba. Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu huwapa katika fadhila zake na ukarimu wake kwa kiwango cha matendo yao. Nao wale wanaofuata yenye kumghadhabisha Mwenyezi Mungu hutafuta kuteremka katika matabaka hadi wa chini wa walio chini kabisa, kila mmoja kulingana na matendo yake. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuyaona matendo yao. Hayafichiki kwake kitu kwayo. Bali alikwisha yajua na akayaandika katika Ubao Uliohifadhiwa, na akawaweka Malaika wake waaminifu watukufu kwamba wayaandike na wayahifadhi, na wayadhibiti.

164. Hakika, Mwenyezi Mungu amewafanyia wema mkubwa Waumini alipowaletea Mtume kutoka miongoni mwao wenyewe, anayewasomea Aya zake, na anawatakasa, na anawafunza Kitabu na hekima, ijapokuwa kabla ya hapo walikuwa katika upotovu ulio wazi.

# {164} Neema hii ambayo Mwenyezi Mungu aliwaneemesha kwayo waja wake ndiyo neema kubwa zaidi. Bali ndiyo asili yake. Nayo ni kuwaneemesha kwa Mtume huyu mtukufu ambaye kwaye Mwenyezi Mungu aliwaokoa kutokana na upotovu, na akawalinda kwaye na kutokana na kuangamia. Akasema, “Hakika, Mwenyezi Mungu amewafanyia wema mkubwa Waumini alipowaletea Mtume kutoka miongoni mwao wenyewe.” Wanaijua nasaba yake, na hali yake, na lugha yake. Ni wa kutoka kwa watu wao, na kabila lao. Ni mwenye kuwanasihi, mwenye kuwahurumia. Anawasomea Aya za Mwenyezi Mungu. Anawafundisha matamshi yake na maana zake. “Anawatakasa” kutokana na ushirikina, na maasia, na machafu, tabia zote mabaya. “Na anawafundisha Kitabu.” Ima ni hiki kitabu ambacho ni Qur-ani, basi inakuwa kauli yake, “Anawasomea Aya zake.” Kinachokusudiwa nayo ni ishara za kiulimwengu, au kinachomaanishwa na kitabu hapa ni kuandika, basi anakuwa aliwaneemesha kwa kuwafundisha kitabu na kuandika ambako kwako elimu zinafahamika na kuhifadhiwa. “Na hekima.” Nayo ni Sunnah ambayo ni dada wa Qur-ani, au kuweka vitu pahali pake na kujua siri za Sharia. Basi akawakusanyia kuwafunza hukumu na kile ambacho kwacho hukumu zinatekelezwa, na kile ambacho kwacho yanapatikana manufaa yake na matunda yake. Basi wakawapita viumbe vyote kwa mambo haya makubwa, na wakawa miongoni mwa wanachuoni wanaomuabudu Mola wao Mlezi peke yake. “Ijapokuwa kabla ya hapo,” yani, kutumwa kwa Mtume huyu; “walikuwa katika upotovu ulio wazi.” Hawaijui njia yenye kufikisha kwa Mola wao Mlezi, wala yale yenye kutakasa nafsi na kuzitakasa. Lakini yale yenye kuwapambia ujinga wao, wanayafanya hata kama hayo yanapingana na mawazo ya walimwengu.

165. Nyinyi mlipopatwa na msiba ambao nyinyi mmekwisha watia mara mbili mfano wake, mkasema: Umetoka wapi huu? Sema: Huo umetoka kwenu wenyewe. Hakika, Mwenyezi Mungu ni Mwenye uwezo juu ya kila kitu. 166. Na yale yaliyowapata siku yalipokutana makundi mawili, yalikuwa kwa idhini ya Mwenyezi Mungu, na ili awajue Waumini. 167. Na ili awajue wale waliofanya unafiki, walipoambiwa: Njooni mpigane katika Njia ya Mwenyezi Mungu au lindeni. Wakasema: Tungelijua kuna kupigana vita, bila ya shaka tungeliwafuata. Wao siku ile walikuwa karibu zaidi na ukafiri kuliko Imani. Wanasema kwa midomo yao yasiyokuwa katika nyoyo zao. Na Mwenyezi Mungu anajua vyema wanayoyaficha. 168. Wale waliowaambia ndugu zao, na wao wenyewe walikuwa wamekaa: Lau wangelitutii, wasingeliuliwa. Sema: Ziondoleeni nafsi zenu mauti kama nyinyi ni wakweli.

# {165} Huku ni kufariji kutokako kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu kwa waja wake Waumini wakati yalipowasibu yale yaliyowasibu siku ya Uhud, waliuawa miongoni mwao wapatao sabini, Mwenyezi Mungu akasema: Nyinyi kwa hakika, “nyinyi mmekwisha wasibu” miongoni mwa washirikina “mara mbili mfano wake” [siku ya Badr]. Basi mkawaua sabini katika wakuu wao, na mkawateka sabini. Basi na liwe jepesi jambo hili, na ukawe msiba mwepesi juu yenu, pamoja na kuwa nyinyi na wao hamko sawa. Kwa maana, wale wenu waliouawa wako Peponi, na wale wao waliouwawa wako Motoni. “Mkasema: Umetoka wapi huu?” Yani, yametusibu kutokea wapi yaliyotusibu na tukashindwa? “Sema: Huo umetoka kwenu wenyewe.” Wakati mlipozozana na mkaasi baada ya Yeye kuwaonyesha yale mnayoyapenda. Basi zirudishieni nafsi zenu lawama, na jihadharini kutokana na sababu za kupotoka. “Hakika, Mwenyezi Mungu ni Mwenye uwezo juu ya kila kitu.” Kwa hivyo, jihadhari na kuwa na dhana mbaya na Mwenyezi Mungu. Kwani yeye ni muweza wa kuwanusuru, lakini ana hekima kamili zaidi katika majaribio yenu na misibu yenu hiyo. Na lau kuwa Mwenyezi Mungu angelipenda, angeliwashinda. Lakini ni ili awajaribu nyinyi kwa nyinyi.

# {166 - 167} Kisha akajulisha kwamba yale yaliyowasibu siku yalipokutana makundi yale mawili: Kundi la Waislamu na kundi la washirikina katika Uhud ya kuuwawa na kushindwa, kwamba ni kwa idhini yake, na hukumu yake, na majaliwa yake. Hakuna cha kuyazuia, na hakuna budi yatokee. Na jambo la kimajaliwa likitekelezeka, basi haibaki isipokuwa ni kujisalimisha kwalo, na kwamba alilijaalia kwa sababu ya hekima kubwa na manufaa makubwa, na ili abainike kwalo Muumini kutokana na mnafiki, ambao walipoamrishwa kupigana vita; “Njooni mpigane katika Njia ya Mwenyezi Mungu.” Yani, kuiondoshea mabaya Dini ya Mwenyezi Mungu na kuilinda na kutaka radhi za Mwenyezi Mungu, “au lindeni” vitakatifu vyenu na nchi yenu ikiwa hamna nia njema. Lakini walikataa hilo na wakaomba udhuru, “Wakasema: Tungelijua kuna kupigana vita, bila ya shaka tungeliwafuata.” Yani, lau tungelijua kuwa kutakuwa na vita baina yenu na wao, basi tungelikufuata. Nao ni waongo katika hili. Bila shaka walikwisha jua na wakawa na yakini, na kila mmoja alijua kwamba washirikina hawa walikuwa wamejawa na hasira na ghadhabu dhidi ya Waumini, kwa sababu ya yale yaliyokuwa wamewasibu. Na kwamba walitoa mali zao na wakakusanya wawezavyo miongoni mwa wanaume na matayarisho. Na wakaja katika jeshi kubwa, wakiwaendea Waumini katika nchi yao, likiwa na shauku ya kupigana vita nao. Basi yule ambaye hali yake ni hii, vipi itafikiriwa kwamba hakutakuwa na vita baina yao na Waumini? Hasa kwamba Waislamu walikuwa wameshatoka Madina na wakawatokea maadui zao. Hili ni katika yasiyowezekana. Lakini wanafiki walidhani kuwa udhuru huu utawaonekania Waumini kuwa mzuri. Mwenyezi Mungu akasema, “Wao siku ile na ukafiri.” Yani, katika hali ile ambayo waliacha kutoka ndani yake pamoja na Waumini, “walikuwa karibu zaidi kuliko Imani. Wanasema kwa midomo yao yasiyokuwa katika nyoyo zao.” Na hili ni jambo mahsusi kwa wanafiki. Wanadhihirisha kwa maneno yao na matendo yao yale wanayoficha kinyume chake katika nyoyo zao na siri zao. Na katika hayo ni kauli yao, “Lau tungelijua kuna kupigana vita, bila ya shaka tungeliwafuata.” Kwani wao kwa hakika walikwisha jua kutokea kwa vita. Na Aya hii inatumika kama ushahidi juu ya kanuni ya kufanya ovu dogo zaidi kati ya maovu mawili, ili kuzuia la juu zaidi kati ya mawili hayo. Na kufanya masilahi ya chini zaidi kati ya masilahi mawili kwa sababu ya kutoliweza liliko juu zaidi kati ya mawili hayo. Kwa sababu, wanafiki waliamrishwa kuipigania dini. Na ikiwa hawatafanya hivyo, basi kwa ajili ya kuwalinda familia na nchi. “Na Mwenyezi Mungu anajua vyema wanayoyaficha.” Basi atayadhihirisha kwa waja wake Waumini na kuwaadhibu kwa hayo.

# {168} Kisha Yeye Mtukufu akasema, “Wale waliowaambia ndugu zao, na wao wenyewe walikuwa wamekaa: Lau wengelitutii, wasingeliuliwa.” Yani, walichanganya kati ya kubaki nyuma ya jihadi na kupinga na kukadhibisha hukumu ya Mwenyezi Mungu na majaliwa yake. Mwenyezi Mungu akasema akiwajibu, “Sema: Ziondoleeni,” yani zizuieni “nafsi zenu mauti kama nyinyi ni wakweli.” Kwamba lau wangewatii nyinyi (wanafiki) wasingeliuawa. Hamna uwezo juu ya hilo wala hamliwezi. Na katika Aya hizi kuna ushahidi kwamba mja anaweza kuwa na sifa ya ukafiri ndani yake na sifa ya imani. Na anaweza kuwa karibu zaidi na mmoja ya mbili hizi kuliko ile nyingine.

169. Wala kabisa usiwadhanie wale waliouliwa katika Njia ya Mwenyezi Mungu kuwa ni wafu. Bali hao wa hai kwa Mola wao Mlezi wanaruzukiwa. 170. Wanafurahia yale aliyowapa Mwenyezi Mungu katika fadhila yake, na wanawapa bishara wale ambao bado hawajajiunga nao, walio nyuma yao, ya kwamba haitakuwa hofu juu yao wala hawatahuzunika. 171. Wanapata bishara ya neema kutoka kwa Mwenyezi Mungu na fadhila, na ya kwamba Mwenyezi Mungu hapotezi ujira wa Waumini.

# {169} Aya hizi tukufu zina fadhila za mashahidi na utukufu wao, na yale aliyowaneemesha Mwenyezi Mungu katika fadhila zake na wema wake. Na ndani yake kuna kuwafariji walio hai kwa ajili ya wafu wao, ni kuwaomboleza na kuwatia moyo katika kupigana vita katika njia ya Mwenyezi Mungu na kutafuta kufa kishahidi. Akasema, “Wala kabisa usiwadhanie wale waliouliwa katika Njia ya Mwenyezi Mungu." Yani, katika jihadi dhidi ya maadui wa dini, wakikusudia kwa hilo kuliinua neno la Mwenyezi Mungu, “kuwa ni wafu.” Yani, isiingie katika mawazo yako na dhana yako kwamba walikufa, na wakapotea, na ikawatoka ladha ya maisha ya dunia na starehe ya mapambo yake, ambayo inajitahadharisha juu ya kuyapoteza yule mwenye woga wa kupigana vita na akakata tamaa kufa kishahidi. “Bali” limekwisha wafikia jambo kubwa zaidi kuliko yale wanayoyashindania ndani yake washindani. Kwani wao, “ni hai kwa Mola wao Mlezi” katika nyumba ya utukufu wake. Na maneno “kwa Mola wao Mlezi” yanalazimu kuinuka juu kwa daraja zao na ukarubu wao kwa Mola wao Mlezi. “Wanaruzukiwa” katika aina za neema ambazo hayajui maelezo yake isipokuwa yule aliyeneemeshwa kwazo.

# {170} Na pamoja na haya, “wanafurahia yale aliyowapa Mwenyezi Mungu katika fadhila yake.” Yani, wanafurahishwa hayo, na macho yao yalikwisha farijika kwayo na nafsi zao zikayafurahia. Na hilo ni kwa sababu ya uzuri wake, na wingi wake, na ukubwa wake, na ukamilifu wa ladha katika kuyafikia na kutokuwepo na cha kukasirisha. Basi Mwenyezi Mungu akuwaunganisha baina ya raha ya mwili kwa riziki na raha ya moyo na roho kwa kufurahia yale aliyowapa katika fadhila yake. Kwa hivyo, neema na furaha zikatimia kwake, na wakawa, “wanawapa bishara wale ambao bado hawajajiunga nao, walio nyuma yao.” Yani, wanabashiriana wao kwa wao kufika kwa ndugu zao ambao hawajaungana nao, na kwamba watapata yale waliyoyapata. “Ya kwamba haitakuwa hofu juu yao wala hawatahuzunika”. Yani Wanafurahia kuondokewa wao na ndugu zao kile kinachohofiwa, ambako kunalazimu ukamilifu wa furaha.

# {171} “Wanapata bishara ya neema kutoka kwa Mwenyezi Mungu na fadhila.” Yani, wanapongezana wao kwa wao kwa kikubwa zaidi cha kupongezwa juu yake. Nayo ni neema ya Mola wao Mlezi, na fadhila zake, na wema wake. “Na ya kwamba Mwenyezi Mungu hapotezi ujira wa Waumini.” Bali yeye huukuza na kuushukuru, na anamzidishia katika fadhila zake kile ambacho juhudi zao hazikifikii. Na katika Aya hizi, kuna uthibitisho wa neema ya Barzakh (maisha ya kaburini), na kwamba Mashahidi wako katika pahali pa juu kabisa kwa Mola wao Mlezi. Na ndani yake kuna kukutana kwa roho za wafanyao wema, na kutembeleana wao kwa wao, na kupeana bishara wao kwa wao.

172. Wale waliomwitikia Mwenyezi Mungu na Mtume baada ya kwisha patwa na majeraha. Kwa waliofanya wema miongoni mwao na wakamcha Mungu, utakuwa ujira mkubwa. 173. Wale walioambiwa na watu: Hakika, kuna watu wamewakusanyikia, hivyo waogopeni! Hayo yakawazidishia Imani, na wakasema: Mwenyezi Mungu anatutosha, naye ni mbora zaidi wa kutegemewa. 174. Basi wakarudi na neema kutoka kwa Mwenyezi Mungu na fadhila. Hapana baya liliowagusa, na wakafuata yanayomridhisha Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye fadhila kubwa. 175. Hakika, huyo ni Shetani anawatia hofu marafiki zake. Basi msiwaogope. Bali niogopeni Mimi ikiwa nyinyi ni Waumini.

# {172 - 173} Nabii – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - aliporejea kutoka Uhud kwenda Madina, na akasikia kwamba Abu Sufyan na wale waliokuwa pamoja naye miongoni mwa washirikina wameazimia kurejea Madina, aliwaita maswahaba zake watoke nje. Basi wakatoka pamoja na majeraha waliyokuwa nayo kwa kumwitikia Mwenyezi Mungu na Mtume wake, na kumtii Mwenyezi Mungu na Mtume wake. Kwa hivyo, wakafika Hamra Al-Asad, na wakajiwa na yule aliyewajia na akawaambia; “Hakika, kuna watu wamewakusanyikia” na wameazimia kuwaangamiza, ili kuwatisha na kuwatia hofu. Lakini hilo halikuwazidishia isipokuwa imani kwa Mwenyezi Mungu na kumtegemea Yeye. “Na wakasema: Mwenyezi Mungu anatutosha.” Yani, anatutosheleza kila chenye kututia wasiwasi. “Naye ni mbora zaidi wa kutegemewa.” Anayeachiwa kuwaendesha waja wake, na mwenye kuyasimamia masilahi yao.

# {174} “Basi wakarudi,” yani walirejea, “na neema kutoka kwa Mwenyezi Mungu na fadhila. Hapana baya liliowagusa.” Na zikawafikia washirikina habari ya kwamba Mtume na maswahaba wake wamewatokea, na wakajuta yule aliyebaki nyuma miongoni mwao. Basi Mwenyezi Mungu akatia hofu katika nyoyo zao, wakaendelea kurejea Makka. Nao Waumini wakarejea na neema kutoka kwa Mwenyezi Mungu na fadhila, ambapo aliwaneemesha na mafanikio ya kutoka katika hali hii, na kumtegemea Mola wao Mlezi. Kisha Yeye tena alikwisha waandikia ujira kamili wa wapiganaji. Na kwa sababu ya kumtii kwao Mola wao Mlezi kwa uzuri, na kujiepusha kwao na kumuasi, wana malipo makubwa. Na hii ni fadhila ya Mwenyezi Mungu juu yao.

# {175} Kisha Yeye Mtukufu akasema, “Hakika, huyo ni Shetani anawatia hofu marafiki zake.” Yani, hofu aliyopata yule aliyehofishwa miongoni mwa washirikina - na akasema: Hakika wao, "Wamewakusanyikia..." - ni mlinganiaji katika walinganiaji wa Shetani anawahofisha kwa hayo washirika wake ambao haikupatikana imani yao au ilidhoofika. “Basi msiwaogope. Bali niogopeni Mimi ikiwa nyinyi ni Waumini.” Yani, msiwaogope washirikina, washirika wa Shetani. Kwa maana, nywele zao za upande wa mbele ya kichwa ziko mkononi mwa Mwenyezi Mungu. Hawatendi isipokuwa kwa majaliwa yake. Bali mwogopeni Mwenyezi Mungu ambaye anawanusuru marafiki zake wanaomwogopa, wanaoitikia wito wake. Na katika Aya hii kuna ulazima wa kumwogopa Mwenyezi Mungu peke yake, na kwamba ni katika matakwa ya imani. Kwa hivyo, kulingana na ukubwa wa imani ya mja, inakuwa hofu yake kwa Mwenyezi Mungu. Na hofu yenye kusifiwa ni ile inayomzuia mja kutokana na makatazo ya Mwenyezi Mungu.

176. Wala wasikuhuzunishe wale wanaoukimbilia ukafiri. Hakika, hao hawamdhuru kitu Mwenyezi Mungu. Mwenyezi Mungu anataka asiwawekee fungu lolote katika Akhera. Na wana adhabu kubwa. 177. Hakika, wale walioununua ukafiri kwa Imani, hawatamdhuru kitu Mwenyezi Mungu. Na wana adhabu chungu.

# {176} Nabii – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - alikuwa akiwajali sana viumbe, na akijitahidi katika kuwaongoza. Na alikuwa akihuzunika ikiwa hawaongoki. Mwenyezi Mungu Mtukufu alisema, “Wala wasikuhuzunishe wale wanaoukimbilia ukafiri” kwa sababu ya kuutaka kwao kukubwa, na kufanya kwao bidii juu yake. “Hakika, hao hawamdhuru kitu Mwenyezi Mungu.” Kwa maana, Mwenyezi Mungu atainusuru dini yake, na atamsaidia Mtume wake, ataitekeleza amri yake pasipo wao. Basi usiwajali, wala usiwachukulie kuwa ni muhimu. Wao hakika wanajidhuru na wanajitahidi kudhuru nafsi zao kwa kukosa imani katika dunia, na kupata adhabu chungu katika Akhera, kama vile kuwadunisha kwa Mwenyezi Mungu, na kuanguka kwao machoni pake, na kutaka kwake kutowawekea fungu katika Akhera katika thawabu zake. Aliacha kuwasaidia, kwa hivyo hakuwafanikisha kwenye yale waliyoongoka kwayo marafiki zake, na yule aliyemtakia heri kama uadilifu kutoka kwake na hekima. Kwa sababu ya kujua kwake kwamba wao si safi juu ya uwongofu wala si wenye kuongoka kwa sababu ya tabia yao chafu, na nia yao mbaya.

# {177} Kisha akajulisha wale waliouchagua ukafiri badala ya Imani, na wakautaka kutaka kwa yule aliyetoa anachokipenda katika mali ili kununua kile anachokipenda katika bidhaa. “Hawatamdhuru kitu Mwenyezi Mungu” bali madhara ya vitendo vyao yanarejea kwa nafsi zao. Na ndiyo maana akasema, “Na wana adhabu chungu.” Na vipi watamdhuru Mwenyezi Mungu kitu? Na ilhali walikata tamaa kukata kukubwa katika imani, na wakataka kutaka kwote kumkufuru Mwingi wa Rehema. Lakini Mwenyezi Mungu hawahitaji. Na aliiwekea Dini yake katika waje wake wema, watakatifu, aliowafanya sawasawa, na akaiandalia katika wale aliowaridhia kuinusuru, watu wenye maono, na akili, na wenye ufahamu miongoni mwa wanaume wenye nguvu. Akasema Yeye Mtukufu, “Sema: Iaminini au msiiamini. Hakika, wale waliopewa elimu kabla yake, wanaposomewa hii, huanguka kifudifudi wanasujudu.”Hadi mwisho wa Aya.

178. Wala wasidhani kabisa wale wanaokufuru kwamba muhula huu tunaowapa ni heri kwao. Hakika, tunawapa muhula ili wazidishe dhambi. Na wana adhabu ya kudunisha.

# {178} Yani, wala wasidhani wale waliomkufuru Mola wao Mlezi, na wakaiacha Dini yake, na wakapigana na Mtume wake, kwamba kuwaacha kwetu katika maisha haya ya dunia, na kutowaangamiza kwetu, na kuwapa kwetu muda ni heri kwa nafsi zao na upendo wetu juu yao. Hapana, jambo hili si kama walivyodai. Bali hilo ni kwa sababu ya shari anayowatakia Mwenyezi Mungu, na kuzidishia (yani waliokufuru) adhabu juu ya adhabu yao. Na ndiyo maana akasema, “Hakika, tunawapa muhula ili wazidishe dhambi. Na wana adhabu ya kudunisha.” Basi Mwenyezi Mungu Mtukufu anampa muhula dhalimu ili azidishe upotovu wake, na ukafiri wake ufuatane mpaka anapomshika, anamshika mshiko wa Mwenye nguvu, Mwenye uwezo. Basi na wajihadhari madhalimu kutokana na kupewa muhula, na wala wasidhani kuwa watamwepuka Mkubwa, Mtukufu.

179. Na hakuwa Mwenyezi Mungu ni mwenye kuwaacha Waumini katika hali mliyo nayo mpaka apambanue mbaya kutokana na mwema. Na wala hakuwa Mwenyezi Mungu mwenye kuwajulisha mambo ya ghaibu. Lakini Mwenyezi Mungu humteua katika Mitume wake amtakaye. Basi muaminini Mwenyezi Mungu na Mitume yake. Na mkiamini, na mkamcha Mungu, basi mtakuwa na ujira mkubwa.

# {179} Yani, haikuwa katika hekima ya Mwenyezi Mungu kuwaacha Waumini katika hali mliyo nayo ya kuchanganyika na kutotenganisha, mpaka apambanue mbaya kutokana na mwema, na Muumini kutokana na mnafiki, na mkweli kutokana na mwongo. Na haikuwa katika hekima yake pia kuwajulisha waja wake mambo ya ghaibu ambayo anaijua kuhusu waja wake. Kwa hivyo, hekima yake ya kustaajabisha ikalazimu awajaribu waja wake kwa kuwajaribu kwa yale yenye kuwapambanua waovu kutokana na wema kwa aina za majaribio na mitihani. Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu akawatuma Mitume wake, na akaamrisha watiiwe, na kuwafuata, na kuwaamini, na akawaahidi kwa imani na uchamungu malipo makubwa. Basi watu wakagawanyika kulingana na kufuata kwao Mitume katika makundi mawili: Watiifu na waasi. Na Waumini na Wanafiki. Na Waislamu na Makafiri. Ili itokee kwa sababu ya hayo thawabu na adhabu. Na ili udhihirike uadilifu wake, na fadhila zake, na hekima yake kwa viumbe vyake.

180. Wala wasidhani kabisa wale ambao wanafanya ubahili katika aliyowapa Mwenyezi Mungu katika fadhila zake kuwa ni heri kwao. Bali hiyo ni shari kwao. Watafungwa shingoni yale waliyoyafanyia ubahili Siku ya Kiyama. Na urithi wa mbingu na ardhi ni wa Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu ana habari za yote myatendayo.

# {180} Yani, wala wasidhani wale wanaofanya ubahili. Yani wanaozuia walichonacho katika kile alichowapa Mwenyezi Mungu katika fadhila zake kama mali, na hadhi, elimu, na mengineyo ambayo Mwenyezi Mungu aliwapa na akawaneemesha kwayo. Na akawaamrisha watoe wawape waja wake kwayo kile kisichowadhuru wao, lakini wakafanya ubahili kwayo, na wakaishikilia na wakaifanyia ubahili waja wa Mwenyezi Mungu, na wakadhani kuwa ni heri kwao. Bali ni shari kwao katika Dini yao, na dunia yao, na maisha yao ya karibuni na yao ya mustakbali. “Watafungwa shingoni yale waliyoyafanyia ubahili Siku ya Kiyama.” Yani atayafanya yale waliyofanyia ubahili kuwa kongwa shingoni mwao, wakiadhibiwa kwayo, kama ilivyokuja katika Hadithi Sahihi. “Hakika, bahili atafanyiwa mfano wa mali yake Siku ya Kiyama kama nyoka wa kiume, mwenye sumu kali na kipara, mwenye madoa meusi juu ya macho yake (au mwenye tundu mbili za sumu mdomoni mwake). Atamshika kwenye upande wa mdomo wake, kisha atasema, 'Mimi ni mali yako. Mimi ni hazina yako.' Na Mtume wa Mwenyezi Mungu - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake– akakariri Aya hii yenye kuyasadikisha hayo. Kwa kuwa hawa walidhani kuwa ubakhili wao utawafaa, ni chanzo cha heshima kwao. Lakini jambo hilo likawawia kinyume, na likawa miongoni mwa yenye madhara makubwa zaidi juu yao na sababu ya kuadhabiwa kwao. “Na urithi wa mbingu na ardhi ni wa Mwenyezi Mungu.” Yani, Yeye Mtukufu ndiye mmiliki wa ufalme, na vyote vinavyomilikiwa vitarudishwa kwa mmiliki wake, na waja watatoka katika dunia pasi na dirhamu wala dinari pamoja nao, wala kisichokuwa hivyo katika mali. Yeye Mtukufu alisema, “Hakika Sisi, tutairithi ardhi na wale walio juu yake. Na kwetu watarejeshwa.” Na tafakari jinsi alivyoitaja sababu ya msingi na sababu ya mwisho, zenye kulazimu kila moja yake kwamba mja asifanye ubahili kwa yale ambayo Mwenyezi Mungu alimpa. Alijulisha kwanza kwamba kile alicho nacho na mkononi mwake ni fadhila kutoka kwa Mwenyezi Mungu na neema ambayo si miliki ya mja. Bali kama si fadhila za Mwenyezi Mungu na wema wake, hakingemfikia kitu katika hayo. Kwa hivyo, kuzuia kwake huko, ni kuzuia fadhila za Mwenyezi Mungu na wema wake. Na kwa sababu wema wake juu yake unalazimu awafanyie wema waja wake, kama alivyosema Yeye Mtukufu. “Nawe fanya wema kama Mwenyezi Mungu alivyokufanyia wema wewe.” Na mwenye kutambua kwamba kile kilicho mkononi mwake ni fadhila kutoka kwa Mwenyezi Mungu, hawezi kuizuia fadhila ambayo haimdhuru. Bali inamnufaisha katika moyo wake na mali yake, na inamzidishia imani yake na inamhifadhi kutokana na balaa. Kisha akataja la pili kwamba vyote ambavyo vimo mikononi mwa waja, vitarejea kwa Mwenyezi Mungu, naye Mtukufu atavirithi, na Yeye ndiye mbora wa wanaorithi. Basi, hakuna maana ya kuwa bahili kwa kitu ambacho kitatoweka kutoka kwako na kuhamishiwa kwa mtu mwingine. Kisha, tatu, akataja sababu ya kuwaadhibu, akasema, “Na Mwenyezi Mungu ana habari za yote myatendayo.” Basi ikiwa Yeye ana habari za matendo yenu yote, na hilo linalazimu malipo mema kwa mambo ya heri, na adhabu kwa maovu, basi mwenye imani ya uzito wa chembe katika moyo wake hatabaki nyuma katika kutoa matumizi ambako analipwa kwako thawabu, na wala hataridhia kuzuia ambako kunasababisha adhabu.

181. Mwenyezi Mungu amekwisha sikia kauli ya wale waliosema: Hakika, Mwenyezi Mungu ni fakiri, na sisi ni matajiri. Tutayaandika yale waliyoyasema, na pia kuwaua kwao Manabii bila ya haki, na tutawaambia Siku ya Kiyama: Onjeni adhabu ya kuunguza. 182. Hayo ni kwa sababu ya iliyotanguliza mikono yenu, na kwamba Mwenyezi Mungu si mwenye kuwadhulumu waja.

# {181} Yeye Mtukufu anajulisha kuhusu kauli ya hawa wanaoasi, waliosema maneno mabaya zaidi, na maovu yake zaidi, na yenye kudharauliwa yake zaidi. Kwa hivyo akajulisha kwamba alisikia waliyoyasema, na kwamba atayaandika na kuyahifadhi pamoja na matendo yao maovu. Ambayo ni kuwauwa kwao Mitume wanaonasihi. Na kwamba atawaadhibu kwa hilo adhabu kali kabisa. Na kwamba wataambiwa badala ya kauli yao: Hakika Mwenyezi Mungu ni fakiri, na sisi ni matajiri: “Onjeni adhabu ya kuunguza.” Yenye kuunguza na kupenya kutoka kwenye mwili hadi kwenye nyoyo. Na kwamba adhabu yao si dhuluma kwao kutoka kwa Mwenyezi Mungu. Kwa sababu, “si mwenye kuwadhulumu waja.” Kwani, Yeye ametakasika na hilo.

# {182} Lakini “Hayo ni kwa sababu ya iliyotanguliza” mikono yao ya fedheha na mabaya ambayo yaliwafanya kustahiki adhabu na kunyimwa kwao thawabu. Na wafasiri walitaja kuwa Aya hii iliteremka kuhusu kundi la Mayahudi walioyazungumza hayo, na wakataja miongoni mwao Finhaas bin ‘Aazuuraa aliyekuwa miongoni mwa wanachuoni wakuu wa Mayahudi wa Madina; na kwamba aliposikia kauli yake Mwenyezi Mungu Mtukufu, “Ni nani atakayemkopesha Mwenyezi Mungu mkopo mwema?” “Na mkopesheni Mwenyezi Mungu mkopo mwema.” Akasema kwa njia ya kiburi na ujasiri maneno haya – na Mwenyezi Mungu amtweze. Basi Mwenyezi Mungu akayataja kutoka kwao, akajulisha kuwa si jambo geni katika maovu yao. Bali ilikwisha tangulia katika maovu yao yale ambayo yanafanana na hilo, nalo ni kuwaua kwao Mitume bila ya haki. Na huku kuzuia (yani bila ya haki) kumekusudiwa kwako kwamba walifanya ujasiri kuwaua pamoja na kujua kwao uovu wake, si kwa kutojua, na upotovu. Bali kwa uasi na ukaidi.

183. Waliosema: Hakika, Mwenyezi Mungu alituusia kwamba tusimwamini Mtume yeyote mpaka atujie na kafara inayoliwa na moto. Waambie: Walikujieni Mitume kabla yangu kwa hoja zilizo wazi na kwa hayo mnayosema. Basi kwa nini mliwaua ikiwa nyinyi ni wakweli? 184. Na wakikukadhibisha, basi walikadhibishwa Mitume wengine kabla yako, waliokuja na hoja zilizo wazi, na Vitabu vyenye hekima, na Kitabu chenye nuru.

# {183} Yeye Mtukufu anajulisha kuhusu hali ya hawa wazushi wanaosema, “Hakika, Mwenyezi Mungu alituusia.” Yani, alitupatia na akatuusia tusimwamini Mtume yeyote mpaka atujie na kafara inayoliwa na moto. Basi wakajumuisha kati ya kumzulia uongo Mwenyezi Mungu na kuzuilia ishara za Mitume katika yale waliyoyasema tu katika uongo huu ulio wazi. Na kwamba ikiwa hawatamwamini Mtume ambaye hakuwaletea kafara inayoliwa na moto, basi watakuwa katika hilo wamemtii Mola wao Mlezi na wameshikamana na ahadi yake. Na ilikwisha julikana kuwa kila Mtume aliyetumwa na Mwenyezi Mungu humsaidia kwa ishara na hoja ambazo mfano wake waliamini watu, na wala hakuzifungia katika yale wanayoyasema. Na pamoja na hayo, hakika walisema uongo ambao hawakushikamana nao, na batili ambayo hawakuifanyia kazi. Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu akamwamrisha Mtume wake kuwaambia, “Sema: Walikujieni Mitume kabla yangu kwa hoja zilizo wazi” zinazoashiria ukweli wao, “kwa hayo mnayoyasema.” Kwamba aliwajia na kafara inayoliwa na moto. “Basi kwa nini mliwaua ikiwa nyinyi ni wakweli?” Yani, katika madai yenu ya kumwamini Mtume atakayewajia na kafara inayoliwa moto. Basi ulikwisha bainika kwa hili uongo wao, na ukaidi wao, na kugongana kwao.

# {184} Kisha akamfariji Mtume wake – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – akasema: “Na wakikukadhibisha, basi walikadhibishwa Mitume wengine kabla yako.” Yani, hii ni ada ya madhalimu na tabia yao ya kumkufuru Mwenyezi Mungu na kuwakanusha Mitume wa Mwenyezi Mungu. Na kuwakanusha kwao Mitume wa Mwenyezi Mungu si kwa sababu ya upungufu wa yale waliyowajia nayo au kutobainisha hoja. Bali tayari, "walikuja na hoja zilizo wazi.” Yani, hoja za kiakili na ushahidi wa kimaandiko, “na Vitabu;” yani, vitabu vilivyoandikwa, vilivyoteremshwa kutoka mbinguni, ambavyo hawawezi kuvileta wasiokuwa Mitume. “Na Kitabu chenye nuru” juu ya hukumu za kisheria, na ubainisho wa yale yaliyomo ndani yake ya mema ya kiakili, na pia yenye kutia nuru habari za kweli. Hivyo basi, ikiwa hii ndio ada yao ya kutowaamini Mitume ambao haya ndiyo maelezo yao, basi usihuzunishwe na mambo yao, na wala kabisa mambo yao yasikufanye kujali. Kisha Yeye Mtukufu akasema:

185. Kila nafsi itaonja mauti. Na bila ya shaka mtapewa ujira wenu kamili Siku ya Kiyama. Na atakayeepushwa na Moto, na akaingizwa Peponi, basi huyo hakika amefuzu. Na maisha ya dunia si kitu isipokuwa starehe ya udanganyifu.

# {185} Katika Aya hii tukufu, kuna kukatisha tamaa juu ya dunia kwa sababu ya kuisha kwake na kutodumu kwake. Na kwamba starehe ya udanganyifu inafitinisha kwa mapambo yake, na inahadaa kwa udanganyifu wake, na inadanganya kwa mazuri yake. Kisha itahamishwa na itahamwa kwenda kwenye nyumba ya kudumu, ambako nafsi zitatimiziwa yale zilizofanya katika nyumba hii; ya heri na ya shari. "Na atakayeepushwa," yani atakayeondolewa, "na Moto, na akaingizwa Peponi, basi huyo hakika amefuzu." Yani, atakuwa amepata ushindi mkubwa kwa kuokoka na adhabu chungu na kufika kwenye Bustani za neema, ambazo ndani yake kuna kile ambacho jicho halijawahi kuona, wala sikio halijawahi kusikia, na wala halijawahi kupita katika moyo wa mwanadamu. Na maana ya Aya isiyokuwa ya moja kwa moja ni kwamba yule ambaye hataepushwa na Moto na akaingia Peponi, basi hatakuwa amefuzu. Bali atakuwa amepata taabu ya milele, na atapata adhabu ya milele. Na katika Aya hii, kuna ishara nzuri ya neema ya kaburini na adhabu yake. Na kwamba watendao matendo watalipwa humo baadhi ya malipo ya yale waliyoyafanya, na watapewa mfano wa yale waliyoyatanguliza. Na hilo linafahamika katika kauli yake, "Na bila ya shaka mtapewa ujira wenu kamili Siku ya Kiyama." Yani, malipo kamili kwa matendo yatakuwa Siku ya Kiyama tu. Na ama kilicho chini ya hayo, hicho kitakuwa kwenye kaburi. Bali huenda ikawa kabla ya hayo katika dunia kama kauli yake, "Na tutawaonjesha adhabu hafifu kabla ya adhabu kubwa."

186. Hapana shaka yoyote mtajaribiwa katika mali zenu, na nafsi zenu. Na bila ya shaka yoyote mtasikia udhia mwingi kutoka kwa wale waliopewa Kitabu kabla yenu na wale walioshirikisha. Na ikiwa mtasubiri na mkamcha Mungu, basi hakika hayo ni katika mambo ya kuazimia.

# {186} Yeye Mtukufu anajulisha na anawaongelesha Waumini kwamba watajaribiwa katika mali zao kutokana na matumizi ya lazima na ya kupendekezwa. Na kutokana na kuyaharibia katika njia ya Mwenyezi Mungu. Na katika nafsi zao kwa kuwaamrisha amri zenye mizigo mizito wengi wa watu, kama vile jihadi katika njia ya Mwenyezi Mungu, na kukabiliana katika hilo na uchovu, na kuuawa, na kutekwa, na majeraha, na kama maradhi yanayomsibu katika nafsi yake au katika wale awapendao. Na bila ya shaka, mtasikia kutoka kwa wale waliopewa Kitabu na washirikina "udhia mwingi" kama vile kukashifiwa nyinyi na Dini yenu, na Kitabu chenu, na Mtume wenu. Na katika kuwajulisha waja wake Waumini kuhusu hayo, kuna manufaa kadhaa: Miongoni mwake ni kwamba hekima yake, Yeye Mtukufu inataka hivyo ili apambanuke Muumini wa kweli kutokana na wengineo. Na miongoni mwake ni kwamba Yeye Mtukufu anawaandikia mambo haya kwa sababu ya yale anayowatakia ya heri ili awanyanyue daraja zao. Na awafutie mabaya yao, na azidishe kwa hayo imani yao na ikamilike kwayo yakini yao. Kwani ikiwa atawajulisha hayo, na yakatokea kama alivyojulisha; "Wakasema hivi ndivyo alivyotuahidi Mwenyezi Mungu na Mtume wake, na Mwenyezi Mungu na Mtume wake wakasema kweli, na ikawazidishia imani na utiifu." Na miongoni mwake ni kwamba, aliwajulisha hayo ili nafsi zao zizoee kutokea kwa hayo ili wawe na subira juu yake yakitokea. Kwa sababu, walikuwa wamejitayarisha kwa ajili ya kutokea kwake, basi inakuwa rahisi juu yao kuyabeba, na mzigo wake utakuwa hafifu kwao, na watakimbilia kwenye subira na uchamungu. Na ndio maana akasema, "Na ikiwa mtasubiri na mkamcha Mungu," yani, mkisubiri kwa yale yaliyowasibu katika mali zenu, na nafsi zenu ya majaribio na mitihani, na juu ya udhia wa madhalimu, na mkamcha Mwenyezi Mungu katika subira hiyo kwa kuukusudia uso wa Mwenyezi Mungu na kujiweka karibu naye. Na hamkukiuka katika subira yenu mpaka wa kisheria wa subira katika hali ambayo hairuhusiwi kwenu kuvumilia, bali kazi yenu ndani yake ni kulipiza kisasi kwa maadui wa Mwenyezi Mungu. "Basi hakika hayo ni katika mambo ya kuazimia." Yani ni miongoni mwa mambo ambayo yanaazimiwa na yanashindaniwa, wala hawezeshwi kuyafikia isipokuwa wale wenye azimio na hima kubwa, kama alivyosema Yeye Mtukufu." Lakini hawapewi wema huu isipokuwa wale wanaosubiri, na wala hawapewi isipokuwa wale wenye bahati kubwa.

187. Na pale Mwenyezi Mungu alipochukua agano la wale waliopewa Kitabu kuwa: Bila shaka mtawabainishia watu, na wala hamtakificha. Lakini wakakitupa nyuma ya migongo yao, na wakanunua kwacho thamani kidogo. Basi ni kiovu mno hicho wanachokinunua. 188. Kamwe usiwadhanie wale wanaofurahia yale waliyoyafanya, na wakapenda kwamba wasifiwe kwa yale ambayo hawakuyatenda. Basi kamwe usiwadhanie kuwa watasalimika na adhabu. Na wana adhabu chungu.

# {187} Agano ni ahadi nzito iliyosisitizwa. Na agano hili Mwenyezi Mungu Mtukufu alilichukuwa juu ya kila ambaye Mwenyezi Mungu alimpa Vitabu, na akamfundisha elimu kwamba awabainishie watu yale wanayohitaji katika yale aliyomfundisha Mwenyezi Mungu wala asiwafiche hayo na kufanya ubahili nayo. Hususan wanapomuuliza au likatokea lenye kulazimu hayo, basi kila mwenye elimu ni inamlazimu katika hali hiyo kuibainisha na kuiweka wazi haki kutokana na batili. Basi ama wale waliowezeshwa, hao walifanya hivyo kufanya kukamilifu. Na wakawafundisha watu katika yale aliyowafundisha Mwenyezi Mungu, kwa kutaka radhi za Mola wao Mlezi na huruma kwa viumbe, na kuogopa dhambi ya kuficha. Na ama wale waliopewa Kitabu miongoni mwa Mayahudi na Manasara na yeyote aliye mfano wao, walizitupa ahadi hizi na maagano haya nyuma ya migongo yao, wala hawakuzijali. Hivyo, wakaificha haki na wakaidhihirisha batili, wakajasiri kuvuka makatazo ya Mwenyezi Mungu, na wakazipuuza haki zake Yeye Mtukufu, na haki za viumbe. Na wakanunua kwa kuficha huko, "thamani ndogo." Nayo ni kile wanachokipata ikiwa kitapatikana miongoni mwa baadhi ya uongozi, na mali duni kutoka kwa wale wa chini wao, wanaofuata matamanio yao, wanaotanguliza matamanio yao mbele ya haki ya Mwenyezi Mungu. "Basi ni kiovu mno hicho wanachokinunua." Kwa sababu ni badala ya chini kabisa. Na yale waliyoyakataa ambayo ni kubainisha haki ambayo ndani yake kuna furaha ya milele, na masilahi ya kidini na ya kidunia ndiyo matakwa makubwa zaidi na matukufu zaidi. Kwa hivyo, hawakuyachagua yaliyo duni na ya kudharauliwa na wakayaacha yaliyo juu na ya thamani isipokuwa kwa bahati yao mbaya, na unyonge wao, na kwamba wao hawafailii kisichokuwa walichoumbiwa kwa ajili yake. Kisha Yeye Mtukufu akasema:

# {188} "Kamwe usiwadhanie wale wanaofurahia yale waliyoyafanya." Yani, katika mabaya na batili ya kikauli vitendo. "Na wakapenda kwamba wasifiwe kwa yale ambayo hawakuyatenda." Yani, kwa wema ambao hawakuufanya, na haki ambayo hawakuisema. Basi wakajumuisha baina ya kutenda maovu na kuyasema na kulifurahia hilo, na kupenda kwamba wasifiwe kwa kutenda mema ambayo hawakuyafanya. "Basi kamwe usiwadhanie kuwa watasalimika na adhabu." Yani, kwamba watapata pahali pa kukimbilia kutokana nao na kuwa salama. Bali waliistahiki na wataishia huko. Na kwa sababu ya hayo akasema, "Na wana adhabu chungu." Na wanaingia katika Aya hii tukufu Watu wa Kitabu ambao walifurahia kile walicho nacho cha elimu lakini hawakumfuata Mtume, na wakadai kuwa wao ndio walio kwenye haki katika hali yao na maneno yao. Na vile vile kila aliyezua uzushi wa kikauli au wa kimatendo, na akaufurahia, na akaulingania, na akadai kuwa yuko kwenye haki, na asiyekuwa yeye yuko kwenye batili, kama ilivyo hali ya wenye kuzua uzushi. Na Aya iliashiria kwa maana yake isiyokuwa ya moja kwa moja kwamba anayependa kuhimidiwa na kusifiwa kwa mema aliyoyafanya na kufuata haki, ikiwa makusudio yake kwa hilo si kujionyesha na kusifiwa, kwamba yeye hakashifiwi. Bali haya ni miongoni mwa mambo yanayotakikana ambayo Mwenyezi Mungu alijulisha kwamba Yeye hakika huwalipa kwayo wanaomfanyia wema katika matendo na maneno. Na kwamba huwalipa kwayo wale walio maalumu katika viumbe vyake, na wakayaomba kutoka kwake, kama alivyosema Ibrahimu. "Na unijaalie nitajwe kwa wema katika wale watakaokuja baadaye." Na akasema, "Iwe salama kwa Nuhu katika walimwengu wote! Kwa hakika, hivi ndivyo tunavyowalipa wanaofanya mema." Na waja wa Mwingi wa Rehema wakasema, "Na utufanye mfano kwa wachamungu." Nayo ni miongoni mwa neema za Muumba mwanzilishi juu ya mja wake, na neema zake zinazihitaji kushukuriwa.

189. Na ni wa Mwenyezi Mungu ufalme wa mbingu na ardhi. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye uwezo juu ya kila kitu.

# {189} Yani, Yeye ndiye mmiliki wa mbingu na ardhi, na vilivyomo ndani ya viwili hivyo miongoni mwa aina zote za viumbe. Mwenye kuviendesha kwa nguvu kamili, Mwanzilishi wa uundaji. Kwa hivyo, hakuna hata mmoja miongoni mwao asiyewezekana kwake, wala hakuwa yeyote anayeweza kumshinda.

190. Hakika, katika kuumbwa mbingu na ardhi na kuhitalifiana usiku na mchana ziko Ishara kwa wenye akili. 191. Ambao humkumbuka Mwenyezi Mungu hali ya kuwa wamesimama, na wakiketi, na ubavuni kwao. Na hutafakari katika kuumbwa kwa mbingu na ardhi, wakisema: Mola wetu Mlezi! Hukuviumba hivi bure. Subhanaka (umetakasika)! Basi tukinge kutokana na adhabu ya Moto. 192. Mola wetu Mlezi! Hakika, yule unayemwingiza Motoni, basi umemhizi. Na waliodhulumu hawana wasaidizi wowote. 193. Mola wetu Mlezi! Hakika, sisi tumemsikia mwitaji akiita kwenye Imani kwamba: Muaminini Mola wenu Mlezi; kwa hivyo, tukaamini. Basi tufutie dhambi zetu, na utufunikie makosa yetu, na utufishe pamoja na walio wema. 194. Mola wetu Mlezi! Na utupe yule uliyotuahidi kwa Mitume wako, wala usituhizi Siku ya Kiyama. Hakika, Wewe huvunji miadi.

# {190} Yeye Mtukufu anajulisha, "Hakika, katika kuumbwa mbingu na ardhi na kuhitalifiana usiku na mchana ziko Ishara kwa wenye akili." Na ndani ya hayo kuna kuwahimiza waja wayatafakari hayo, na wazitazame Aya zake, na wazingatie kuumbwa kwake. Na akasema bila kubainisha kauli yake, "ishara" na wala hakusema ni kwa matakwa fulani, ili liashirie wingi wake na ujumla wake. Na hilo ni kwa sababu ndani yake kuna ishara za ajabu zenye kuwashangaza watazamaji, na kumshawishi mwenye kutafakari, na zenye kuvutia nyoyo za wakweli, na zinazindua akili zenye nuru juu ya matakwa yote ya Mwenyezi Mungu. Na ama kubainisha kwa kina yale yaliyomo ndani yake, hakuna kiumbe anayeweza kuyadhibiti na kuyajua vyema ijapokuwa baadhi yake. Lakini kwa ujumla, yale yaliyomo ndani yake ya ukuu, na wasaa, na mpangilio mzuri wa mwendo na harakati vinaonyesha ukubwa wa Muumba wake, ukubwa wa mamlaka yake, na ujumlishaji wa uwezo wake. Na yaliyomo ndani yake ya udhibiti mambo, na utengenezaji vilivyo wa vitu, na ufundi wa hali ya juu, na uzuri wa vitendo vinaashiria hekima ya Mwenyezi Mungu na kuweka kwake vitu mahali pake, na upana wa elimu yake. Na yale yaliyomo ndani yake ya manufaa kwa viumbe yanaashiria wingi wa rehema za Mwenyezi Mungu na ujumla wa fadhila zake, ujumuishaji wema wake, na ulazima wa kumshukuru, na yote haya yanaashiria kufungamana kwa moyo na Muumba wake na Muumba mwanzilishi wake, na kufanya juhudi katika kumridhisha Yeye. Na kwamba asishirikishwe asiyekuwa yeye pamoja naye miongoni mwa wale wasiozimilikia nafsi zao uzito wa chembe katika ardhi na katika mbingu. Na Mwenyezi Mungu alizifanya ishara kuwa za wenye akili hususan kwa sababu wao ndio wenye kunufaika nazo, wanaozitazama kwa akili zao, na si kwa macho yao.

# {191} Kisha akawaeleza wenye akili kwamba wao, "Wanamdhukuru Mwenyezi Mungu" katika hali zao zote. "Hali ya kuwa wamesimama, na wakiketi, na ubavuni kwao." Na hili linajumuisha kila aina ya utajo kwa maneno na kwa moyo. Na inaingia katika hilo kuswali kwa kusimama, na asipoweza, basi kwa kuketi, na asipoweza, basi kwenye ubavu wake. Na kwamba wao, "hutafakari katika kuumbwa kwa mbingu na ardhi." Yani, ili watumie hayo kama ushahidi juu ya kilichokusudiwa nayo. Na hili linaashiria kuwa kutafakari ni ibada ambayo ni miongoni mwa sifa za marafiki wa Mwenyezi Mungu, wenye elimu. Basi wakizitafakari, wanajua kuwa Mwenyezi Mungu hakuziumba bure. Kwa hivyo, husema, "Mola wetu Mlezi! Hukuviumba hivi bure. Subhanaka (umetakasika!)" kutokana na kila kisicholingana na utukufu wako kwa haki na kwa ajili ya haki. Bali wewe uliziumba zikiwa zimejumuisha haki. "Basi tukinge kutokana na adhabu ya Moto." Kwa kutukinga kutokana na maovu, na utuwezeshe kutenda mema, ili tupate kwa hilo kuokoka kutokana na Moto. Na hilo linajumuisha kuomba Pepo. Kwa sababu, ikiwa Mwenyezi Mungu atawalinda kutokana na adhabu ya Moto, basi wanapata Pepo. Lakini, pindi hofu ilipotanda mioyoni mwao, walimwomba Mwenyezi Mungu kile cha muhimu zaidi kwao:

# {192} "Mola wetu Mlezi! Hakika, yule unayemwingiza Motoni, basi umemhizi." Yani, kwa sababu ya kupata kwake ghadhabu kutoka kwa Mwenyezi Mungu, na kutoka kwa Malaika wake na marafiki wake. Na kutokea kwa fedheha ambayo haina njia ya kuikimbia wala hakuna wa kuokoa kutokana nayo. Na ndiyo maana akasema, "Na waliodhulumu hawana wasaidizi wowote" wanaoweza kuwaokoa kutokana na adhabu yake. Na ndani yake kuna ushahidi kwamba waliingia humo kwa dhuluma yao.

# {193} "Mola wetu Mlezi! Hakika, sisi tumemsikia mwitaji akiita kwenye Imani." Naye ni Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - [yani]: Anawalingania watu kwayo, na anawahimiza kwayo katika misingi yake na matawi yake, "kwa hivyo tukaamini." Yani, tulimwitikia mara moja na tukaharakisha kumwendea. Na katika haya kuna kujulisha kwao kuhusu neema za Mwenyezi Mungu juu yao, na kujisifu kwa neema zake. Na kutafuta njia ya kumwendea kuzipitia hizo ili awafutie dhambi zao na awafunikie maovu yao. Kwa sababu, matendo mema huyaondoa maovu. Na yule aliyewaneemesha kwa imani, atawaneemesha kwa amani kamili. "Na utufishe pamoja na walio wema." Dua hii inajumuisha kuwezeshwa kufanya mema na kuacha maovu ambayo kwayo mja anakuwa miongoni mwa walio wema, na kuendelea nayo na kusimama imara mpaka kufa.

# {194} Na walipotaja kuwezeshwa kwao na Mwenyezi Mungu kuamini, na kutafuta kwao njia kwayo kufikia neema kamilifu, wakamwomba thawabu juu ya hayo. Na kwamba awatimizie yale aliyowaahidi kwa ndimi za Mitume wake ya nusura na ushindi katika dunia, na kupata radhi za Mwenyezi Mungu na Pepo yake huko Akhera. Kwani, Yeye Mtukufu havunji miadi. Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu akawajibu dua yao, na akakubali kunyenyekea kwao. Na kwa sababu ya hayo akasema:

195. Basi, Mola wao Mlezi akayakubali maombi yao akayajibu: Hakika Mimi, sipotezi matendo ya mfanya matendo yeyote miongoni mwenu, akiwa mwanamume au mwanamke, kwani ni nyinyi kwa nyinyi. Basi waliohama, na waliotolewa katika makazi yao, na wakaudhiwa katika Njia yangu, na wakapigana vita, na wakauliwa, kwa yakini Mimi nitawafunikia makosa yao; na kwa yakini nitawaingiza katika Mabustani yanayopita mito chini yake. Hizo ndizo thawabu zinazotoka kwa Mwenyezi Mungu. Na Mwenyezi Mungu kwake zipo thawabu njema kabisa.

# {195} Yani, Mwenyezi Mungu akajibu dua yao, dua ya ibada na dua kuomba, na akasema. "Hakika Mimi, sipotezi matendo ya mfanya matendo yeyote miongoni mwenu, akiwa mwanamume au mwanamke." Wote watapata malipo ya matendo yake kwa ukamilifu na kwa wingi. Yani nyinyi nyote ni sawa katika thawabu na adhabu. "Basi waliohama, na waliotolewa katika makazi yao, na wakaudhiwa katika Njia yangu, na wakapigana vita, na wakauliwa." Basi wakajumuisha kati ya Imani, na kuhama, na kuachana na wavipendavyo miongoni mwa nchi na mali ili kutafuta kumridhisha Mola wao Mlezi, na wakapigana Jihadi katika Njia ya Mwenyezi Mungu. "Kwa yakini Mimi nitawafunikia makosa yao, na kwa yakini nitawaingiza katika Mabustani yanayopita mito chini yake. Hizo ndizo thawabu zinazotoka kwa Mwenyezi Mungu" ambaye humpa mja wake thawabu nyingi kwa matendo machache. "Na Mwenyezi Mungu kwake zipo thawabu njema kabisa." Miongoni mwa yale ambayo jicho halijawahi kuyaona, wala sikio halijawahi kuyasikia, wala hayajawahi kupita katika moyo wa binadamu yeyote. Kwa hivyo, anayetaka hiyo, basi na ayaombe kutoka kwa Mwenyezi Mungu kwa kumtii na kujiweka karibu naye kwa kile ambacho mja anakiweza.

196. Kamwe kusiwadanganye kutangatanga kwa wale waliokufuru katika nchi. 197. Hiyo ni starehe ndogo. Kisha makazi yao yatakuwa Jahannamu. Na ni pahali pabaya mno pa kupumzikia. 198. Lakini wale waliomcha Mola wao Mlezi wana Mabustani yanayopita mito chini yake. Watadumu humo. Hayo ni makaribisho yao yatokayo kwa Mwenyezi Mungu. Na vilivyo kwa Mwenyezi Mungu ni bora kwa walio wema.

# {196} Na Aya hii inakusudiwa kuwa maliwazo kwa yale wanayopata wale waliokufuru miongoni mwa starehe za dunia na kuneemeshwa kwao humo. Na kutangatanga kwao katika nchi kwa aina mbalimbali za biashara, na michumo, na starehe, na aina mbalimbali za utukufu, na ushindi katika baadhi ya nyakati. Kwa maana hivi vyote:

# {197} "Ni starehe ndogo" ambayo haina uimara au kubakia. Bali wanastarehe kwayo kidogo, na wataadhibiwa juu yake kwa muda mrefu. Hii ndiyo hali ya juu kabisa anayofikia kafiri. Na tayari umeshaona pale inapoishia.

# {198} Na ama wale wanaomcha Mola wao Mlezi, wanaomuamini, basi pamoja na yale yanayowafikia miongoni mwa utukufu wa dunia na neema zake, "wana Mabustani yanayopita mito chini yake. Watadumu humo." Na lau kuwa inachukuliwa kwamba wao katika nyumba ya dunia iliwapata kila shida, na ugumu, na taabu, na dhiki; basi kwa kulinganishwa haya na neema ya kudumu, na kuishi kwa usalama, na furaha, na raha, na uzuri yangekuwa kama jambo duni dogo, na zawadi katika mfano wa mtihani. Na kwa sababu ya hayo Yeye Mtukufu akasema, "Na vilivyo kwa Mwenyezi Mungu ni bora kwa walio wema." Nao ni wale ambao nyoyo zao ni njema, kwa hivyo maneno yao na matendo yao yakawa mema. Kwa hivyo, Yeye Mwema, Mwingi wa Rehema akawalipa katika wema wake malipo makubwa, na kipawa kikubwa, na kufaulu kwa daima.

199. Na hakika, miongoni mwa Watu wa Kitabu wapo wanaomwamini Mwenyezi Mungu na yaliyoteremshwa kwenu na yaliyoteremshwa kwao, wakimnyenyekea Mwenyezi Mungu. Hawanunui kwa Aya za Mwenyezi Mungu thamani ndogo. Hao wana ujira wao kwa Mola wao Mlezi. Hakika, Mwenyezi Mungu ni Mwepesi wa kuhesabu. 200. Enyi mlioamini! Subirini, na vumilieni, na kuweni macho, na mcheni Mwenyezi Mungu, ili mpate kufaulu.

# {199} Yani, "Na hakika, miongoni mwa Watu wa Kitabu" lipo kundi lililowezeshwa kufanya heri. Wanamwamini Mwenyezi Mungu, na wanayaamini "yaliyoteremshwa kwenu na yaliyoteremshwa kwao." Na hii ndiyo Imani yenye manufaa. Si kama mwenye kuwaamini baadhi ya Mitume na vitabu, na anawakufuru baadhi. Na kwa sababu hii, pindi imani yao ilipokuwa ya ujumla, ya uhakika, ikawa ni yenye manufaa. Kwa hivyo, ikawasababishia kumhofu Mwenyezi Mungu, na kuunyenyekea utukufu wake, yenye kulazimu kufuata amri zake na makatazo yake, na kusimamia katika mipaka yake. Na hawa ndio Watu wa Kitabu na elimu kwa uhakika, kama alivyosema Yeye Mtukufu. "Kwa hakika, wanaomcha Mwenyezi Mungu miongoni mwa waja wake ni wanachuoni." Na katika kunyenyekea kwao kukamilifu kwa Mwenyezi Mungu ni kwamba wao, "Hawanunui kwa Aya za Mwenyezi Mungu thamani ndogo". Kwa hivyo, hawaitangulizi dunia mbele ya dini, kama walivyofanya watu wapotovu; ambao wanaficha yale aliyoyateremsha Mwenyezi Mungu, na wananunua kwayo thamani ndogo. Na ama hawa, wao walilijua jambo hilo kwa uhalisia wake na wakajua kwamba katika hasara kubwa zaidi ni kutosheka na kilicho duni badala ya dini. Na kusimama na baadhi ya mafungu ya nafsi zilizo duni na kuiacha haki ambayo ndiyo fungu kubwa zaidi, na kufaulu katika dunia na Akhera. Basi wakaipendelea haki na wakaibainisha na wakailingania, na wakaonya dhidi ya batili. Kwa hivyo Mwenyezi Mungu akawalipa kwa hayo kwamba aliwaahidi ujira mkubwa na thawabu nzuri, na akawajulisha ukaribu wake, na kwamba Yeye, "ni mwepesi wa kuhesabu.” Kwa hivyo, hawaoni kuwa yale aliyowaahidi Mwenyezi Mungu yaja polepole. Kwa sababu yale yanayokuja, ambayo hayana shaka kutokea kwake, basi hayo yako karibu.

# {200} Kisha akawahimiza Waumini kwa yale yanayowafikisha kwenye kufaulu. Nayo ni kupata furaha na kufaulu, na kwamba njia inayofikisha huko ni kushikamana na subira; ambayo ni kuizuia nafsi juu ya yale inayoyachukia ya kuacha dhambi na kuwa na subira juu ya misiba, na juu ya maamrisho mazito juu ya nafsi. Basi akawaamrisha wawe na subira juu ya hayo yote. Na uvumilivu ni kushikamana na kuendelea kufanya hivyo daima, na kupigana vita na maadui katika hali zote. Na Al-Murabata ni kushikamana na sehemu ambayo adui anahofiwa kufika kupitia hapo, na kwamba wawakalie macho maadui zao na wawazuie kuyafikia malengo yao, ili wapate kufaulu. Yani wafaulu kupata wanachokipenda cha kidini, na kidunia, na cha kiakhera. Na wapate kuokoka kutokana na wanachokichukia vile vile. Basi hajafaulu aliyefaulu isipokuwa kwa hayo. Na hakujamkosa mtu kufaulu isipokuwa kwa kuyakiuka hayo au baadhi yake.

Na Mwenyezi Mungu ndiye mwenye kuwezesha, na hakuna uwezo wala nguvu isipokuwa kwake. Imetimia tafsiri ya Surat Al-Imran. Na sifa njema zote ni za Mwenyezi Mungu kwa neema zake. Na tunamuomba neema kamili.

* * *