Tafsiri ya Surat Al-Hajj

Ilisemekana kuwa iliteremka Makka na ikasemwa kuwa iliteremka Madina

1. Enyi watu! Mcheni Mola wenu Mlezi. Hakika mtetemeko wa Saa (ya Qiyama) ni jambo kuu. 2. Siku mtakapoiona, kila mwenye kunyonyesha atamsahau amnyonyeshaye, na kila mwenye mimba ataharibu mimba yake. Na utaona watu wamelewa, na kumbe hawakulewa. Lakini adhabu ya Mwenyezi Mungu ni kali.

# {1} Mwenyezi Mungu anawaita watu wote wamche Mola wao Mlezi aliyewanyanyua kwa neema za dhahiri na zilizofichika, ni haki kwao kumcha kwa kuacha ushirikina, uasherati, na uasi, na kutii amri zake kadri wawezavyo. Kisha akataja yale yatakayowasaidia katika uchamungu na kuwaonya dhidi ya kuuacha, nayo ni habari ya maovu ya Kiyama, na akasema: "Hakika tetemeko la Saa (ya Kiyama) ni jambo kuu." Ukubwa wake hauwezi kukadiriwa wala asili yake haiwezi kuwasilishwa, kwa sababu ikiwa Saa itatokea; nchi ikatetemeka na kutikisika, na tetemeko la ardhi likatetemeka, na milima ikapasuka na kuanguka, ikawa kama tifutifu la mchanga, kisha likatawanyika kama wingu, kisha watu wakagawanyika jozi tatu. Hapo mbingu itapasuka, jua na mwezi zitapigwa mpira, nyota zitatawanyika, na kutakuwa na machafuko na machafuko ambayo mioyo itapasuka, mioyo itauma, watoto watakuwa na mvi, na mioyo ya viziwi itayeyuka.

# {2} Na kwa ajili hiyo Akasema: "Siku mtakapoiona, kila mwenye kunyonyesha atamsahau amnyonyeshaye." Licha ya kuwa alizaliwa na mapenzi yake kwa mtoto wake, haswa. Katika hali hii ambayo hakuna mtu awezaye kuishi humo isipokuwa humo. "Na kila mwenye mimba ataharibu mimba yake," kwa hofu kubwa na wasiwasi. "Na utaona watu wamelewa, na kumbe hawakulewa." Yaani, unafikiri wamelewa mvinyo kumbe hawakulewa. "Lakini adhabu ya Mwenyezi Mungu ni kali." Basi akaziondoa akili zao, na akazitia utupu nyoyo zao, na akawatia hofu, na nyoyo zikafika kooni, na macho yakawa safi. [Na] siku hiyo hatolipa baba kwa mtoto wake, wala mtoto hatamlipa baba yake kwa njia yoyote, na siku hiyo mtu atamkimbia ndugu yake na mama yake na rafiki yake kundi lake linalomkinga. Kila mmoja wao siku hiyo atakuwa na jambo litakalomtajirisha, na hapo dhalimu atauma mikono yake na kusema: “Laiti ningelishika njia pamoja na Mtume! Laiti nisingalimchukua fulani na fulani kuwa rafiki. Wakati huo, nyuso zitakuwa nyeusi na nyuso (nyingine) zitakuwa nyeupe. Na mizani itawekwa ambayo kwayo uzito wa atomu ya mema na mabaya utapimwa na zitachapishwa kumbukumbu za matendo, pamoja na amali, kauli na makusudio yote, madogo au makubwa, na itawekwa njia kwenye ubao wa Jahannam, na Pepo itakuwa karibu na watu wema, na Moto utaonekana kwa wapotovu. Wakionyeshwa (Moto huo) kutoka mahali mbali, watasikia ghadhabu yake na mngurumo wake, na wakitupwa kutoka humo mahali pembamba, wakiwa wamefungwa pamoja, wataitwa huko kwenye maangamizo, na wataambiwa: “Msiombe angamizo moja leo, bali ombeni maangamizo mengi.” Na wanapomwomba Mola wao Mlezi awatoe humo atasema: Jipotezeni humo na msiseme. Mola mwingi wa rehema amewakasirikia, na imewajia adhabu iumizayo, na wamenyimwa wema wote, na wameona kuwa vitendo vyao vyote havikupoteza hata wakia wala tone lake. Hii; na wanaomcha Mwenyezi Mungu watakuwa katika Mabustani ya Peponi, na watastarehe aina mbalimbali za starehe. Na katika yale yanayotamani nafsi zao watadumu. Ni kweli kwa mtu mwenye akili timamu ambaye anajua kuwa haya yote yapo mbele yake anajitayarisha kwa ajili yake, na matumaini hayo hayamsumbui hivyo anaacha kazi, na kwamba kumcha Mwenyezi Mungu ndiyo kauli mbiu yake, na hofu yake ni kifuniko chake. Na kumpenda Mwenyezi Mungu na kumkumbuka iwe roho ya matendo yake.

3. Na miongoni mwa watu wapo wanaobishana juu ya Mwenyezi Mungu bila ya ilimu, na wanamfuata kila shetani aliyeasi. 4.Ameandikiwa kwamba anayemfanya kuwa rafiki, basi huyo hakika atampoteza na atamwongoza kwenye adhabu ya Moto mkali.

# {3 - 4} Yaani, miongoni mwa watu wamo madhehebu na makundi; walioshika njia ya upotevu, na wakaanza kubishana kwa uwongo dhidi ya haki. Wanataka kusimamisha uwongo na kuubatilisha ukweli, lakini hali ni kuwa wao ni wajinga wa kupindukia, hawana elimu, Na mwisho wa yale waliyo nayo ni kuiga maimamu wa upotovu kutoka kwa kila pepo anayemuasi Mwenyezi Mungu na Mitume wake, ambaye ni mkaidi dhidi yao, Mwenyezi Mungu na Mtume wake wamepigana vita, na amekuwa miongoni mwa maimamu wanaolingania Motoni. "Ameandikiwa;" yaani, ana uwezo juu ya Shetani huyu apendaye, "kwamba anayemfanya kuwa rafiki;" yaani mfuateni, "basi huyo hakika atampoteza:" kutoka kwenye Haki na kumuepusha na njia iliyonyooka, "na atamwongoza kwenye adhabu ya Moto mkali." Na huyu ndiye mwakilishi wa Shetani; kwani Mwenyezi Mungu amesema juu yake: "Kwani yeye analiita kundi lake liwe katika watu wa Motoni." Huyu anayebishana juu ya Mwenyezi Mungu ameunganisha upotofu wake mwenyewe na majaribio yake ya kuwapoteza watu, na yeye ni mfuasi na mwigaji wa kila shetani apandaye, giza juu ya jingine, na hili linajumuisha wingi wa watu wa ukafiri na wazushi; wengi wao ni waigaji ambao hubishana na kitu tofauti

5. "Enyi watu! Ikiwa nyinyi mna shaka juu ya kufufuliwa basi kwa hakika Sisi tulikuumbeni kutokana na udongo, kisha kutokana na manii, kisha kutokana na kipande cha damu iliyogandana, kisha kutokana na kipande cha nyama chenye umbo na kisichokuwa na umbo, ili tuwabainishie. Nasi tunakiweka katika matumbo ya uzazi tunachokitaka mpaka muda uliowekwa. Kisha tunawatoe kwa hali ya mtoto mchanga, kisha mfikie kutimia akili. Na wapo katika nyinyi wanaokufa, na wapo katika nyinyi wanaorudishwa kwenye umri wa unyonge kabisa, hata mtu awe hajui kitu baada ya kuwa anakijua. Na unaiona ardhi imetulia kimya, lakini tunapoyateremsha maji juu yake husisimka na kututumka, na kumea kila namna ya mimea mizuri. 6. Hayo ni kwa sababu hakika Mwenyezi Mungu ndiye Haki, na kwamba hakika Yeye ndiye mwenye kuhuisha wafu, na kwamba hakika Yeye ni Muweza wa kila kitu. 7. Na kwamba hakika Saa (ya Qiyama) itakuja hapana shaka kwa hilo, na kwamba hakika Mwenyezi Mungu atawafufua walio makaburini."

# {5} Mwenyezi Mungu Mtukufu anasema: "Enyi watu! Ikiwa nyinyi mna shaka juu ya kufufuliwa. Yaani: shaka, no kutokuwa na hakika, na kutojua kutokea kwake, ijapokuwa ni wajibu kwenu kumuamini Mola wenu Mlezi na kuwaamini Mitume wake katika jambo hilo, lakini mkikataa isipokuwa dhana tu. Hapa kuna sehemu mbili za ushahidi wa kimantiki ambazo unaweza kuziona, kila moja ambayo inatoa ushahidi wa uhakika kwa yale uliyoyatilia shaka, na inaondoa shaka ndani ya nyoyo zenu: Mojawapo ni: dhana kwamba uumbaji wa mwanadamu ulianza, na kwamba yule aliyemuanzisha atamrudsha. Kwa hivyo alisema juu yake: "Sisi tuliwaumba kutokana na udongo." Na hayo ni kwa kumuumba baba wa watu, Adam, amani iwe juu yake, "kisha kutokana na manii." Yaani; shahawa, na huu ndio mwanzo wa mwanzo wa uumbaji, "kisha kutoka kwenye pande la damu." Yaani, mbegu hiyo itageuka, Mwenyezi Mungu akipenda, kuwa damu nyekundu, "kisha kutokana na kipande cha damu iliyogandana." Yaani, damu hupitishwa kama kiinitete; "kisha kutokana na kipande cha nyama." Yaani, kipande cha nyama kiasi cha kutafunwa, na donge hilo lililotafunwa wakati mwingine "chenye umbo." Yaani, inasawiri uumbaji wa wanadamu, na mara nyingine "kisichokuwa na umbo," kwa matumbo ya uzazi kabla ya kuumbwa, "ili tuwabainishie" asili ya malezi yenu; kwa uwezo wa Mwenyezi Mungu wa kukamilisha uumbaji wake kwa dakika moja, lakini kutuonyesha ukamilifu wa hekima yake, ukuu wa uweza wake, na upana wa rehema yake. "Na tunayathibitisha ndani ya matumbo ya uzazi tunayoyataka kwa muda maalumu." Yaani, tunayahifadhi matumbo ya mimba ambayo hayakutoka matumboni, tunachotaka kukihifadhi kwa muda maalumu, ambao ni muda wa mimba. "Kisha tunawatoa" kutoka matumboni mwa mama zenu mkiwa "watoto mchanga." Nyinyi hamjui chochote, na hamna uwezo, na tumewatumikia akina mama, na tumewaruzuku vifuani mwao, riziki, kisha mtapanda daraja mpaka mfikie utu uzima, ukamilifu wa nguvu na akili. "Na wapo katika nyinyi wanaokufa" kabla ya kufikia umri mgumu zaidi, na wapo miongoni mwenu wanaopita na kurudishwa kwenye zama mbovu. Yaani, unyonge zaidi na udhalilishaji wake, ambao ni zama za uzee na utukutu, ambao ndani yake akili hutoweka na kufifia vile vile nguvu nyingine hutoweka na kudhoofika; "Wanaorudishwa kwenye umri wa unyonge;" yaani, ili mzee huyu asijue lolote katika yale aliyoyajua kabla, kutokana na udhaifu wa akili yake. Nguvu ya mwanadamu imejaa madhaifu mawili: udhaifu na upungufu wa utoto, na udhaifu na upungufu wa uzee. Amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "Mwenyezi Mungu ndiye aliyewaumba kutokana na udhaifu kisha akajaalia nguvu baada ya unyonge, kisha akajaalia baada ya nguvu unyonge tena na ukongwe. Anaumba atakavyo. Naye ndiye Mjuzi, Mwenye uweza." Ushahidi wa pili: kuhuisha ardhi baada ya kufa kwake, ambapo Mwenyezi Mungu alisema: "Na unaiona ardhi imetulia kimya." Yaani, unyonge wa vumbi, usio na mimea wala majani, "lakini tunapoyateremsha maji juu yake husisimka." Yaani, ilihamia pamoja na mmea, "na kututumka;" yaani, kikainuka baada ya unyenyekevu wake, ili kuzidisha ukuaji wake, "na kumea kila namna ya mimea." Yaani, aina ya mmea, "mizuri;" Hiyo ni, inafurahisha watazamaji na inafurahisha wanaotafakari.

# {6 - 7} Vielelezo hivi viwili vya ushahidi vinaashiria matakwa haya matano, nayo ni haya: "Hayo ni:" yule aliyemuumba mwanadamu kutokana na alivyowabainishia na akaihuisha ardhi baada ya kufa kwake, "kwa sababu hakika Mwenyezi Mungu ndiye Haki." Yaani, Mola Mlezi anayeabudiwa, ambaye hapana mola apasaye kuabudiwa isipokuwa Yeye, na kumuabudu Yeye ni kweli, na kumuabudu asiyekuwa Yeye ni batili. "Na kwamba hakika Yeye ndiye mwenye kuhuisha wafu:" kama alivyoanza kuumba, na kama alivyoihuisha ardhi baada ya kufa kwake, "na kwamba hakika Yeye ni Muweza wa kila kitu." Nguvu na ukubwa wa uumbaji wake, "Na kwamba hakika Saa (ya Qiyama) itakuja hapana shaka kwa hilo" na hapana msingi wa kuizuia. "Na kwamba hakika Mwenyezi Mungu atawafufua walio makaburini," ili waweze kulipwa kwa matendo yao mema na mabaya.

8. Na katika watu wapo wanaobishana juu ya Mwenyezi Mungu bila ya elimu, wala uwongofu, wala Kitabu chenye nuru. 9. Anayegeuza shingo yake ili kupoteza watu waiache Njia ya Mwenyezi Mungu. Duniani atapata hizaya, na Siku ya Kiyama tutamwonjesha adhabu ya kuunguza. 10. (Ataambiwa): Hayo ni kwa sababu ya iliyoitanguliza mikono yako. Na hakika Mwenyezi Mungu si dhalimu kwa waja.

# {8} Hoja iliyotajwa hapo juu ni kwa muigaji, na hoja hii ni kwa shetani mamluki ambaye analingania uzushi, kwa hiyo ikaripotiwa kwamba "wanaobishana juu ya Mwenyezi Mungu." Yaani, wanabishana na Mitume wa Mwenyezi Mungu na wafuasi wao kwa uwongo ili kuikadhibisha Haki, "bila ya elimu." Ni kweli, "wala uwongofu;" yaani, hafuati katika hoja yake yule anayemuongoza; Hapana mwenye kuongoa, wala mwenye kufuata, "wala Kitabu chenye nuru;" yaani, wazi na bayana. [Yaani:] Hana uthibitisho wa kiakili wala wa kimaandishi, ila ni dhana zilizofunuliwa na Shetani, na mashetani wanawatia marafiki zao kubishana nanyi.

# {9} Na pamoja na hili: "Anayeigeuza shingo yake;" yaani, aliugeuza ubavu na shingo yake, na hii ni kinaya cha kujivuna kwake kutokana na ukweli na kudharau kwake viumbe. Alifurahishwa na elimu isiyofaa aliyokuwa nayo, na akawadharau watu wa haki na haki pamoja nao, "ili kuwapoteza" watu. Yaani, kuwa miongoni mwa watetezi wa upotofu. Maimamu wote wa ukafiri na upotofu wamejumuishwa chini ya hii. Kisha akataja adhabu yao ya kidunia na ya akhera, na akasema: "Duniani atapata hizaya;" yaani, haya yanadhihirika katika ulimwengu kabla ya maisha yake ya akhera. Hii ni moja ya ishara za ajabu za Mungu. Kwani hutampata mhubiri wa ukafiri na upotofu ambaye hana chuki baina ya walimwengu, laana, chuki, na karipio lililo juu yake, na kila mmoja kwa hali yake. Na tutamwonjesha adhabu ya [kuunguza] Siku ya Kiyama. Yaani, tutamuonjesha joto lake kali na moto wake mkali, na hayo ni kwa sababu ya iliyotanguliza mikono yake; "na kwamba Mwenyezi Mungu si mwenye kuwadhulumu waja."

11. Na katika watu wapo wanaomuabudu Mwenyezi Mungu kwa ukingoni. Ikimfikia kheri hutulia kwayo, na ukimfikia msukosuko hugeuza uso wake. Amekhasiri dunia na Akhera; hiyo ndiyo hasara iliyo wazi. 12. Badala ya Mwenyezi Mungu, yeye huomba kisichomdhuru wala kumnufaisha. Huko ndiko kupotolea mbali! 13. Humuomba yule ambaye bila ya shaka dhara yake ipo karibu zaidi kuliko nafuu yake. Kwa hakika huyo ni mlinzi muovu, na rafiki muovu.

# {11} Yaani, miongoni mwa watu wapo walio dhaifu katika imani. Imani haikuingia moyoni mwake, wala haikuchanganyika na pazia lake haibaki imara wakati wa taabu. "Ikimfikia kheri hutulia kwayo." Yaani, ikiwa riziki yake itaendelea kwa wingi na hakuna ubaya wowote utakaompata, atafarijiwa na wema huo, siyo imani yake. Labda hii ni kwa sababu Mungu atamponya na hatamuepusha na majaribu yatakayomtoa kwenye dini yake." Na ukimfikia msukosuko," kama vile kutokea msiba au kupotea kwa mpendwa, "hugeuza uso wake." Yaani, aliiacha Dini yake akiwa "amekhasiri dunia na Akhera." Ama katika dunia; hakika yeye hatafikia kwa upotovu kile alichotarajia, kwa sababu aliufanya uasi kuwa mtaji wa mali yake na badala ya kile alichodhania kuwa atakipata, basi juhudi yake ikashindikana, na hakupata kwa ajili yake isipokuwa kile alichogawiwa. Ama Akhera; ni wazi kwamba alinyimwa Pepo ambayo upana wake ni kama mbingu na ardhi, na alistahiki Jahanamu. "Hiyo ndiyo hasara iliyo wazi;" yaani, wazi na dhahiri.

# {12 - 13} "Yeye huomba," huyu anaelekea usoni mwake badala ya Mwenyezi Mungu kwa yale ambayo hayamnufaishi wala hayamdhuru, na hii ndiyo sifa ya kila anayeitwa na kuabudiwa badala ya Mwenyezi Mungu. Kwa maana hana faida wala madhara kwa nafsi yake au kwa ajili ya wengine. "Huko ndiko kupotolea mbali," ambako kumefika mwisho katika mwelekeo; pale anapojiepusha na ́ibaadah ya mwenye kunufaisha, mwenye madhara, tajiri, mwenye kutajirika, na akakubali kuabudiwa kwa kiumbe kama yeye au mdogo kuliko yeye, hana chochote katika udhibiti wake juu ya jambo hilo, bali ni karibu zaidi kufikia kinyume cha makusudio yake. Na ndiyo maana akasema: "Humuomba yule ambaye bila ya shaka dhara yake ipo karibu zaidi kuliko nafuu yake:" kwani madhara yake yamo katika akili, na mwili, na dunia na Akhera ni yenye kujulikana. "Kwa hakika huyo ni mlinzi muovu;" yaani: muabudiwa huyu, "na rafiki muovu." Yaani, rafiki anayeshikamana naye; lengo la Mola ni kupata faida na kuzuia madhara. Ikiwa hakuna chochote kati ya haya kitatokea; ni mwenye kusemwa kwa ubaya na mwenye kulaumiwa.

14. Hakika Mwenyezi Mungu atawaingiza wale walioamini na wakatenda mema katika Bustani zipitazo mito kwa chini yake. Hakika Mwenyezi Mungu hutenda atakayo.

# {14} Mwenyezi Mungu Mtukufu alipomtaja mwenye kubishana kwa uwongo, na kwamba yeye ni wa aina mbili: mwigaji na mwenye kupinga. Ametaja kuwa mwenye sifa ya imani pia amegawanyika katika makundi mawili; kundi ambalo imani haijaingia moyoni mwake, kama ilivyotajwa hapo juu. Na kundi la pili: Muumini wa kweli. Imani yake juu ya matendo mema ilikuwa ya kweli, hivyo Mwenyezi Mungu Mtukufu akawaambia kuwa atawaingiza katika "Bustani zipitazo mito kati yake:" Pepo iliitwa bustani kwa sababu ilikuwa na majumba, na makasri, na miti na mimea inayowafanya waliomo humo wajifiche na wasionekane kwa sababu ya wingi wake. "Hakika Mwenyezi Mungu hutenda atakayo:" Kwa hivyo chochote anachotaka Mwenyezi Mungu; hukifanya hivyo; bila pingamizi wala upinzani, ikiwa ni pamoja na kuwaleta watu wa Peponi humo. Mwenyezi Mungu alitufanya sisi kuwa miongoni mwao kwa neema na ukarimu wake.

15. Anayedhani kwamba Mwenyezi Mungu hatamnusuru (Mtume) katika dunia na Akhera, basi na afunge kamba kwenye dari kisha na aikate, na atazame je hila yake itayaondoa hayo yaliyomkasirisha?

# {15} Yaani, mwenye kudhania kuwa Mwenyezi Mungu hatamuunga mkono Mtume wake na kwamba Dini yake itatoweka, basi ushindi utokao kwa Mwenyezi Mungu utashuka kutoka mbinguni, ["na afunge kamba kwenye dari kisha aikate:" Nusra kwa Mtume]. "Basi na atazame je, hila yake itayaondoa hayo yaliyomkasirisha?" Yaani anayoyapanga na kuyafanya Mtume, mfano kupigana naye na kutaka kuibatilisha dini yake, jambo ambalo linamkasirisha juu ya kudhihiri dini yake. Huku ni kuuliza kwa maana ya kukanusha, na kwamba hawezi kupunguza hasira yake kwa sababu zozote anazofanya. Na maana ya aya hii tukufu ni: Enyi mliokuwa na uadui na Mtume Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake – ambaye anataka kuizima dini yake, ambaye anafikiri kwa ujinga wake kwamba jitihada zake zitamnufaisha kitu! Jua kwamba hata ukifanya nini au ikiwa mnataka kumdanganya Mtume, hakika hilo halitaondoa hasira yako na haitaponya maumivu yako. Huna uwezo wa kufanya hivyo, lakini tutawanasihi kwa rai ambayo kwayo mtaweza kuponya hasira zenu na kukata ushindi kwa Mtume, ikiwezekana. Lichukueni jambo kama linavyokuja, na inukeni kwake na sababu zake: Funga kamba ya nyuzi au kitu kingine, kisha uitundike mbinguni, kisha panda nayo mpaka ufikie milango ambayo ushindi unashuka, basi izuie, ifunge, na uikate. Kwa njia hii, utaondoa hasira yako. Haya ni maoni na fitina, na ama kwa kitu kingine chochote isipokuwa hali hii; usifikirie kuwa utaondoa hasira yako nayo, hata kama wale waliokusaidia watakusaidia. Na Aya hii tukufu ina ahadi na bishara njema isiyofichika ya nusura ya Mwenyezi Mungu kwa dini yake, Mtume wake, na waja wake waumini. Na tena inawakatisha tamaa makafiri wanaotaka kuizima nuru ya Mwenyezi Mungu kwa vinywa vyao, na Mwenyezi Mungu ataikamilisha nuru yake ijapokuwa makafiri watachukia, na wakajitahidi namna wawezavyo.

16. Na namna hivyo tumeiteremsha (Qur-ani) kuwa ni Aya zilizo wazi, na hakika Mwenyezi Mungu humwongoa amtakaye.

# {16} Yaani: hali kadhalika, tunapoeleza kwa kina tuliyoyaeleza katika Qur’ani hii; tumeziweka wazi na dalili zilizo wazi zinazobainisha mahitaji na masuala yote yenye manufaa, lakini uwongofu uko mikononi mwa Mwenyezi Mungu. Yeyote ambaye Mungu anataka kumwongoza; ataongoka kwa Qur’an hii, akaifanya kiongozi wake na kiigizo chake, na akaangazwa na nuru yake yeyote ambaye Mungu hakutaka kumuongoza; ikiwa kila Aya ilimjia. Haamini na Qur’an haimnufaishi chochote, bali ni hoja kwake.

17. Hakika walioamini, na ambao ni Mayahudi na Wasabai na Wakristo na Majusi na wale walioshiriki - hakika Mwenyezi Mungu atawapambanua baina yao Siku ya Kiyama. Hakika Mwenyezi Mungu ni Shahidi wa kila kitu. 18. Je! Huoni kwamba vinamsujudia Mwenyezi Mungu vilivyomo mbinguni na vilivyomo katika ardhi, na jua, na mwezi, na nyota, na milima, na miti, na wanyama, na wengi miongoni mwa watu. Na wengi imewastahiki adhabu. Na anayefedheheshwa na Mwenyezi Mungu hana wa kumheshimu. Hakika Mwenyezi Mungu hutenda ayapendayo. 19. Hawa ni wagomvi wawili waliogombana kwa ajili ya Mola wao Mlezi. Basi waliokufuru watakatiwa nguo za moto, na yatamiminwa juu ya vichwa vyao maji yanayochemka. 20. Kwa maji hayo vitayeyushwa vilivyomo matumboni mwao, na ngozi zao pia. 21. Na kwa ajili yao yatakuwapo marungu ya chuma. 22. Kila wakitaka kutoka humo kwa sababu ya uchungu watarudishwa humo humo, na wataambiwa: Onjeni adhabu ya kuunguza! 23. Hakika Mwenyezi Mungu atawaingiza walioamini na wakatenda mema katika Bustani zipitiwazo na mito kati yake. Watapambwa humo kwa mapambo ya mikononi ya dhahabu na lulu. Na mavazi yao humo ni hariri. 24. Na wataongozwa kwenye maneno mazuri, na wataongozwa kwenye Njia ya Msifiwa.

# {17} Mwenyezi Mungu Mtukufu anaeleza kuhusu makundi ya watu wa ardhini miongoni mwa waliopewa Kitabu, kutokana na Waumini, na Mayahudi, na Wakristo, na Masabii, na Majusi, na washirikina, kwamba Mwenyezi Mungu atawakusanya wote kwa ajili ya Siku ya Kiyama, na atawatenganisha kwa hukumu yake ya haki, na atawalipa kwa matendo yao aliyoyahifadhi, aliyoyaandika, na kuyashuhudia. Na kwa ajili hiyo akasema: "Hakika Mwenyezi Mungu ni Shahidi wa kila kitu."

# {19-22} Kisha akaeleza utengano huu baina yao kwa kusema: "Hawa ni wagomvi wawili waliogombana kwa ajili ya Mola wao Mlezi:" kila mmoja anadai kuwa yeye ni sawa. "Basi waliokufuru," ni pamoja na kila kafiri miongoni mwa Mayahudi, Wakristo, Majusi, Masabii na washirikina, "watakatiwa nguo za moto." Yaani, nguo zilizotengenezwa kwa lami hutengenezwa kwa ajili yao, na moto huwekwa ndani yao, ili adhabu iwafunike kutoka pande zote. "Na yatamiminwa juu ya vichwa vyao maji yanayochemka;" maji ya moto sana. "Kwa maji hayo vitayeyushwa vilivyomo matumboni mwao, na ngozi zao pia:" na katika nyama, na mafuta, na matumbo, kwa sababu ya ukali wake na joto na ukubwa wa jambo lake. "Na kwa ajili yao yatakuwapo marungu ya chuma:" katika mikono ya Malaika wenye hasira kali na wakali, inayowapiga na kuwakandamiza. Kila watakapotaka kutoka ndani yake, watarudishwa ndani yake. Basi adhabu haitawapungukia, wala hawatapewa muhula, na wataambiwa: "Onjeni adhabu ya kuunguza;" yaani: yenye kuchoma mioyo na miili.

# {23} "Hakika Mwenyezi Mungu atawaingiza walioamini na wakatenda mema katika Bustani zipitiwazo na mito kati yake:" Inajulikana kwamba maelezo haya siyo kweli kwa wasio Waislamu. Walioamini vitabu vyote na wajumbe wote, "Watapambwa humo kwa mapambo ya mikononi ya dhahabu." Yaani, wamefungwa mikononi mwao, wanaume na wanawake wao ni vikuku vya dhahabu. "Na mavazi yao humo ni hariri;" yaani, wamevaa bangili za dhahabu mikononi mwao, wanaume wao na wanawake wao, na nguo zao humo ni hariri. Basi neema yao ikakamilika kwa hayo: aina za vyakula vitamu vinavyojumuisha neno “Pepo” na kutaja mito inayotiririka, mito ya maji, maziwa, asali na divai, na aina za mavazi ya anasa na mapambo.

# {24} Hii ni kwa sababu walikuwa "wataongozwa kwenye maneno mazuri;" yaliyo bora na mema na ni neno la unyenyekevu na maneno yote mazuri yenye kumkumbuka Mungu au wema kwa watumishi wa Mungu. "Na wataongozwa kwenye Njia ya Msifiwa." Yaani, njia iliyosifiwa, kwa sababu Sharia nzima ina hekima, sifa, wema wa yale yaliyoamrishwa na ubaya wa yale yaliyoharamishwa, na ni dini isiyo na ziada wala uzembe, ambayo inajumuisha elimu yenye manufaa na uadilifu wa matendo. Au, nao waliongozwa kwenye njia ya Mwenyezi Mungu, Msifiwa, kwa sababu Mwenyezi Mungu mara nyingi huiongezea njia, kwa sababu humwongoza mwenye kumongoza kwake yeye Mwenyezi Mungu. Na katika kutaja msifiwa hapa kuonyesha kwamba wamepokea mwongozo kwa sifa za Mola wao na baraka zake juu yao, na ndiyo maana wanasema Peponi. "Kuhimidiwa ni kwa Mwenyezi Mungu, ambaye aliyetuahidi kuyafikia haya. Wala hatukuwa wenye kuongoka wenyewe ingelikuwa Mwenyezi Mungu hakutuongoa."

# {18} Mwenyezi Mungu akaingilia baina ya Aya hizi kwa kutaja kumsujudia viumbe. Kila mtu mbinguni na duniani, na jua, na mwezi, na nyota, na milima, na miti, na wanyama, ambao ni pamoja na wanyama wote. Na wengi miongoni mwa watu; nao ni Waumini. "Na wengi imewastahiki adhabu." Yaani, ilikuwa ni faradhi na imeamuliwa kutokana na ukafiri wake na upungufu wake wa imani, lakini Mwenyezi Mungu hakumsaidia kuamini, kwa sababu Mwenyezi Mungu alimtukana. "Na anayemtukana Mungu, hakuna wa kumheshimu." Viumbe vyote vikimsujudia Mola wao Mlezi, na vinanyenyekea kwa ukuu wake, na vinanyenyekea kwa utukufu wake, na vinanyenyekea kwa mamlaka yake; hii inaashiria kwamba Yeye peke yake ndiye Mola anayeabudiwa na Mfalme anayehimidiwa, na kwamba anayejiepusha naye ili kumwabudu asiyekuwa Yeye; amepotea upotofu wa mbali, na amepata hasara iliyo wazi.

25. Hakika wale waliokufuru na wakazuilia Njia ya Mwenyezi Mungu na Msikiti Mtakatifu, ambao tumeufanya kwa ajili ya watu wote sawasawa, kwa wakaao humo na wageni. Na kila atakayetaka kufanya upotofu humo kwa dhuluma, basi tutamwonjesha adhabu chungu.

# {25} Mwenyezi Mungu Mtukufu anaeleza ubaya wa wanayoyafanya washirikina waliomkufuru Mola wao Mlezi, na kwamba wamechanganya kumkufuru Mwenyezi Mungu na Mitume wake, na kuzuilia Njia ya Mwenyezi Mungu, na kuwazuia watu wasiamini, na pia kugeuka. Wakajitenga na Msikiti Mtakatifu ambao si wao wala baba zao, bali walimwacha mbora wa viumbe, Muhammad na maswahaba zake. Hakika ni kuwa Msikiti Mtukufu ni miongoni mwa utakatifu wake, heshima na ukuu wake, na kwamba "kila atakayetaka kufanya upotofu humo kwa dhuluma, basi tutamwonjesha adhabu chungu." Tamaa tu ya dhuluma na ukafiri katika pahali patakatifu inalazimu adhabu, hata kama kuna kitu kisichokuwa hicho, mja haadhibiwi isipokuwa kwa kufanya dhuluma. Basi vipi kuhusu yule aliyefanya dhuluma kubwa zaidi, mfano ukafiri na ushirikina, na kumzuilia njia yake, na kumzuia yeyote anayemtaka kumzuru? Wanafikiri Mungu atawafanya nini? Katika aya hii tukufu, kuna wajibu wa kupaheshimu patakatifu, kuheshimu kwa uthabiti, na kuonya dhidi ya kukusudia na kufanya dhambi ndani yake.

26. Na pale tulipomweka Ibrahim pahala penye ile Nyumba tukamwambia: Usinishirikishe na chochote; na isafishe Nyumba yangu kwa ajili ya wanaoizunguka kwa kut'ufu, na wanaokaa hapo kwa ibada, na wanaorukuu, na wanaosujudu. 27. Na watangazie watu Hija; watakujia kwa miguu na juu ya kila ngamia aliyekonda, wakija kutoka katika kila njia ya mbali. 28. Ili washuhudie manufaa yao na walitaje jina la Mwenyezi Mungu katika siku maalumu juu ya nyama hoa aliowaruzuku. Basi kuleni katika hao na mlisheni mwenye shida aliye fakiri. 29. Kisha wajisafishe taka zao, na waondoe nadhiri zao, na waizunguke Nyumba ya Kale.

# {26} Mwenyezi Mungu Mtukufu anataja ukubwa na utukufu wa Nyumba tukufu na ukubwa wa mjenzi wake ambaye ni rafiki wa Mwingi wa Rehema, na Akasema: "Na pale tulipomweka Ibrahim pahali penye ile Nyumba." Yaani, tulimuandalia na tukaiteremsha kwake, na tukawawekea dhuria wake katika wakaazi wake, na Mwenyezi Mungu akamuamrisha kuijenga, akaijenga kwa kumcha Mwenyezi Mungu, na akaiweka juu ya kumtii Mwenyezi Mungu. Akaijenga yeye na mwanawe Ismaili,na kumwamuru asiishirikishe na kitu; kwa kujitolea matendo yake kwa unyoofu kwa Mungu na kuyajenga katika jina la Mungu. "Na isafishe Nyumba yangu;" yaani, kutoka katika ushirikina na uadui na kutoka katika najisi na uchafu, na Mwingi wa Rehema akajizidishia kwa ajili ya utukufu Wake na wema Wake na ili mapenzi Yake yawe makubwa zaidi katika nyoyo, na nyoyo zielekee kwake kutoka pande zote, na hivyo. Kwamba Angekuwa mkubwa zaidi kwa utakaso na utukufu wake. Kwa sababu ni nyumba ya Bwana kwa wale wanaoizunguka na kujitolea kwake, wale wanaokaa kufanya ibada kama vile kukumbuka, kusoma, kujifunza elimu, kuifundisha, na aina nyinginezo za ukaribu, "na wanaoinama na kusujudu;" yaani, wanaoabudu. Yaani kuitakasa kwa ajili ya wale watu wema ambao jambo lao pekee ni kumtii Mola wao, kumtumikia, na kuwa karibu naye nyumbani kwake. Watu hawa wana haki na wanaheshimiwa, na sehemu ya heshima yao ni kuitakasa nyumba kwa ajili yao. Na yanaingia katika kujisafisha, kujisafisha kutokana na sauti za upuzi, na za juu sana ambazo zinawasumbua wanaofanya ibada ya swala na tawafu (kuzunguka Kaabah). Na akatanguliza tawafu (kuzunguka Kaabah)qw katika nafasi ya kwanza kuliko I'tiqaaf (kujifunga na msikiti) na kuswali kutokana na kuihususisha kwake kwa nyumba hii, kisha kutengwa kutokana na kuihususisha kwa aina ya misikiti.

# {27} "Na watangazie watu Hija;" yaani, wafundishe juu yake, na waite kwayo, na wajulishe walio karibu nao na walio mbali nao juu ya faradhi na wema wake. Kwa hivyo ukiwaalika; watakujia kama mahujaji (wa Hijja) na mahujaji (wa umra) "kwa miguu." Yaani, wenye kutembea kwa miguu yao kwa kutamani, "na juu ya kila ngamia aliyekonda." Yaani ngamia aliyekonda anayemaliza kazi na misheni, na anaendelea na safari yake mpaka akafika mahali pazuri kabisa. "Wakija kutoka katika kila njia ya mbali;" yaani, kutoka kila nchi ya mbali. Al-Khalil, amani iwe juu yake, akafanya hivyo, na baada yake mwanawe Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu zimfikie, - wakawaita watu wahiji katika Nyumba hii, wakaendelea na kuirudia, na kile ambacho Mwenyezi Mungu aliahidi kilitimia. Watu wakamjia, wanaume na wanawake, kutoka mashariki na magharibi ya ardhi.

# {28} Kisha akataja manufaa ya kuzuru Nyumba tukufu ya Mwenyezi Mungu kwa kuitamani, na akasema: "Ili washuhudie manufaa yao." Yaani: kupata manufaa ya kidini katika Nyumba ya Mwenyezi Mungu kutokana na ibada njema, na ibada zinazoweza kufanywa ndani yake tu, na manufaa ya kidunia kutokana na kupata fedha na kupata faida za kidunia, na yote haya ni mambo ambayo kila mtu anaweza kuyapata tazama. "Na wanalitaja jina la Mwenyezi Mungu juu ya aliyowaruzuku katika mifugo. Haya ni katika manufaa ya kidini na ya kidunia. Yaani, kutaja jina la Mwenyezi Mungu wakati wa kuchinja zawadi kuwa ni shukrani kwa Mwenyezi Mungu kwa yale aliyowaruzuku na kuwafanyia wepesi. "Basi kuleni katika hao na mlisheni mwenye shida aliye fakiri;" yaani, aliye maskini sana.

# {29} "Kisha wajisafishe taka zao;" yaani, wanatekeleza ibada zao na kuwaondolea uchafu na madhara yaliyowapata katika hali ya Ihram, "na waondoe nadhiri zao" walizojiwekea Hijja, Umra, na zawadi. "Na waizunguke Nyumba ya Kale;" yaani, msikiti wa zamani, bora kuliko wote, ulioachiliwa kutoka kwa udhibiti wa madhalimu juu yake. Hii ni amri ya kuzunguka, hasa baada ya amri ya kufanya matambiko kwa ujumla. Kwa sababu ya neema na heshima yake, na kwa sababu Yeye ndiye marejeo yaliyokusudiwa, na yanayokuja mbele yake ni njia kwake. Na pengine, na Mwenyezi Mungu anajua zaidi, pia kuna faida nyingine, nayo ni kwamba tawaf inajuzu wakati wote, iwe ni sehemu ya ibada au peke yake.

30. Ni hivyo! Na anayevitukuza vitakatifu vya Mwenyezi Mungu basi hayo ndiyo kheri yake mbele ya Mola wake Mlezi. Na mmehalalishiwa nyama hoa ila wale mliosomewa. Basi jiepusheni na uchafu wa masanamu, na jiepusheni na usemi wa uongo. 31. Kwa kumtakasikia Imani Mwenyezi Mungu, bila ya kumshirikisha. Na anayemshirikisha Mwenyezi Mungu ni kama kwamba ameporomoka kutoka mbinguni, kisha ndege wakamnyakua au upepo ukamtupa pahali mbali.

# {30} "Ni hivyo." Yaani, tumewatajia baadhi ya hukumu hizi na utukufu, heshima na utukufu wa utakatifu wa Mwenyezi Mungu. Kwa sababu kuvitukuza vitakatifu vya Mwenyezi Mungu ni miongoni mwa vitu anavyovipenda Mwenyezi Mungu na viko karibu naye, na anayevitukuza na kuviheshimu, Mwenyezi Mungu atamlipa kheri, na itakuwa kheri kwake katika dini yake, dunia yake na Akhera na Mola wake Mlezi. Utakatifu wa Mwenyezi Mungu ni yote aliyo nayo utakatifu na ameamrisha yaheshimiwe, iwe ni ibada au vinginevyo. Kama ibada zote, kama vile patakatifu na ihram, kama zawadi, na ibada ambazo Mwenyezi Mungu aliwaamuru waja wake kuzifanya. Hivyo kuutukuza kwa unyenyekevu moyoni, kuupenda, na kuukamilisha utumwa ndani yake si uzembe, uvivu au uvivu. Kisha akataja wema wake na ukarimu wake kwa yale aliyowahalalishia waja wake wa mifugo kama ngamia, ng'ombe na kondoo, na akayaweka miongoni mwa mambo ambayo kwayo mtu aweza kujikurubisha kwake, basi rehema yake kwao ilikuwa kubwa; kwa njia zote mbili, "isipokuwa wale mliosomewa." Katika Qur-ani, imeharamishwa kusema: "Mmeharimishiwa nyamafu, na damu, na nyama ya nguruwe..." mpaka mwisho wa aya. Lakini iliyo sehemu ya rehema yake kwa waja wake ni kuwa amewaharamishia hayo na akawakataza kuwa ni utakaso kwao na utakaso wa kumshirikisha na kusema uongo. Na kwa ajili hiyo akasema: "Basi jiepusheni na uchafu;" yaani, uovu mchafu "kutokana kwa sanamu." Yaani, walio sawa na mliowafanya miungu pamoja na Mwenyezi Mungu. Ni aina kuu ya chukizo. Inaonekana kwamba "kutoka" hapa si kubainisha jinsia kama walivyosema wafasiri wengi, bali ni kuainisha, na kwamba uchafu ni wa jumla katika mambo yote yaliyoharamishwa na haramu, hivyo ni haramu kwao kwa ujumla, na kutoka kwa masanamu ya ambayo baadhi yao ni makhsusi. "Na jiepusheni na maneno ya uongo;" yaani, maneno yote yaliyokatazwa; kwani ni maneno ya uongo, [ambayo ni uongo, na kutokana na hayo ni ushahidi wa uongo, basi alipowakataza na ushirikina, uchafu na usemi wa uongo].

# {31} Akawaamuru wawe "wa kweli kwa Mungu." Yaani, kurejea kwake na kumuabudu na kujiepusha na kila kitu kisichokuwa Yeye. Wasiomshirikisha Mwenyezi Mungu na anayemshirikisha Mwenyezi Mungu na chochote, basi mfano wake ni "kama kwamba kimeanguka kutoka mbinguni." Yaani, ilianguka kutoka humo, "na ndege wakainyakua;" upesi, "au upepo ukaipeperusha mahali penye kina kirefu;" yaani, mbali. Kadhalika washirikina; Imani iko katika nafasi ya mbingu, imehifadhiwa na kuinuliwa, na yeyote anayeacha imani yuko katika hali ya kuanguka kutoka mbinguni, akikabiliwa na misiba na mateso. Ama ndege humnyakua na kumrarua, na hali kadhalika mshirikina ikiwa ataacha kushikamana na imani. Mashetani wakamteka nyara kutoka kila upande, wakampasua, na wakamnyang'anya dini yake na maisha yake ya dunia.

32. Ndiyo hivyo! Na anayetukuza ibada za Mwenyezi Mungu, basi hayo ni katika unyenyekevu wa nyoyo. 33. Katika hao nyinyi mna manufaa mpaka muda maalumu. Kisha pahali pa kuchinjiwa kwake ni kwenye Nyumba ya Kale.

# {32} Yaani, yule ambaye tumewatajia utakatifu wake na taratibu zake, na maana ya ibada ni dalili zinazoonekana za dini: Na miongoni mwake: ibada zote; Kama alivyosema Mwenyezi Mungu: "Hakika Al-Safa na Al-Marwah ni katika alama za Mwenyezi Mungu." Na Miongoni mwake: zawadi na sadaka kwa nyumba, na hapo awali ilitajwa kuwa maana ya kuzitukuza ni kuziheshimu na kuzifanya na kuzikamilisha kwa kadiri awezavyo mja. Na miongoni mwake ni zawadi; basi itukuze kwa kuiridhia na kuidhinisha, na kuikamilisha kwa kila njia. Kutukuza mila za Mwenyezi Mungu kunatokana na uchaji wa mioyo. Mwenye kuiheshimu anathibitisha uchamungu wake na uthabiti wa imani yake. Kwa sababu kuitukuza ni chini ya kumtukuza na kumheshimu Mungu.

# {33} "Kwa ajili yenu humo;" yaani, katika zawadi, "faida kwa muda maalumu:" hii ni katika karama zinazoletwa kutoka kwa mwili na kadhalika. Wamiliki wake wanafaidika nayo kwa kupanda, kukamua, na mambo mengine ambayo hayamdhuru kwa muda maalum, uliowekwa, na wa kitambo, ambayo ni kuchinja inapofika mahali pake, nayo ni "Nyumba ya Kale." Yaani, patakatifu pa wote, Mina na kwengine. Basi ikichinjwa; walikula matunda yake, wakatoa zawadi, na kuwalisha fukara.

34. Na kila umma tumewafanyia mahali pa kuchinjia mihanga ya ibada ili walitaje jina la Mwenyezi Mungu juu ya vile walivyoruzukiwa katika wanyama wa mifugo. Basi Mungu wenu ni Mungu Mmoja tu. Jisalimishieni kwake tu, na wabashirie wanyenyekevu. 35. Wale ambao, anapotajwa Mwenyezi Mungu nyoyo zao hutetemeka, na wanaovumilia kwa yanayowasibu, na wanaoshika Sala, na wanatoa katika tulivyowaruzuku.

# {34} Yaani, "Na kwa kila umma:" katika nyumati zililizopita, "tumefanya ibada." Yaani, basi kimbilieni mema na harakasheni kuyaelekea, na tuone ni nani miongoni mwenu mwenye vitendo vizuri zaidi. Na hekima ni katika Mungu ikifanya kila taifa kuwa mahali pa ibada; kusimamisha ukumbusho wake na kuzingatia kumshukuru. Na kwa ajili hiyo akasema: "Ili walitaje jina la Mwenyezi Mungu juu ya yale aliyowaruzuku wanyama wa mifugo, hakika Mungu wenu ni Mungu mmoja." Na ikiwa aina za sheria zikihitalifiana; wote wanaafikiana juu ya kanuni hii, ambayo ni uungu wa Mwenyezi Mungu na kumpwekesha kwa ajili ya utumwa na kuachana na kumshirikisha Yeye. Na ndiyo maana akasema: "Basi ni juu yake kunyenyekea;" yaani, kunyenyekea na kujisalimisha kwake na si kwa mwingine. Uislamu una njia ya kufikia nyumba ya amani. "Na wabashirie waliofichika," kwa wema wa dunia na Akhera, na aliyefichika, aliyenyenyekea kwa Mola wake Mlezi, amesalimu amri, na mnyenyekevu kwa waja wake.

# {35} Kisha akataja sifa za waliofichikana, na akasema: "Wale ambao anapotajwa Mwenyezi Mungu nyoyo zao huogopa." Yaani, kwa sababu ya hofu na ibada, basi wakaacha haramu kwa ajili ya hofu yao na kumcha Mwenyezi Mungu pekee. "Na mgonjwa kwa kile kilichowapata," katika taabu na uovu na aina ya madhara; hawadhihakiwi kwa lolote kati ya hayo, lakini walikuwa na subira ili kutafuta uso wa Mola wao; kuhesabu thawabu zake, wakitarajia thawabu zake. "Na wanaoswali;" yaani, wale walioifanya kuwa orodha iliyonyooka na kamili; kwa kufanya kile ambacho ni cha lazima na kinachohitajika ndani yake, na utumwa wake wa dhahiri na uliofichika. "Na katika yale tuliyowaruzuku wao hutoa;" hii ni pamoja na gharama zote za faradhi. Kama vile zaka, upatanisho, na matengenezo kwa wake, na Mamluki, na jamaa, na gharama zinazopendekezwa. Kama hisani kwa aina zake zote. Ameleta "kutoka" kwa manufaa ya kupambanua ili ajue wepesi wa yale aliyoyaamrisha Mwenyezi Mungu na aliyoyataka, na kwamba ni sehemu ndogo ya aliyoruzuku Mwenyezi Mungu, na mja asingekuwa na uwezo wa kuipata lau si imekuwa kwa ajili ya Mungu kumrahisishia na kumruzuku. Basi enyi mliobarikiwa kwa neema ya Mungu! Toeni katika yale aliyowaruzuku Mwenyezi Mungu; Mungu atakuzidishia riziki na akuzidishie neema.

36. Na ngamia wa sadaka tumewafanyia kuwa ni kudhihirisha matukuzo kwa Mwenyezi Mungu; kwa hao mna kheri nyingi. Basi litajeni jina la Mwenyezi Mungu juu yao wanaposimama kwa safu. Na waangukapo ubavu kuleni katika hao na walisheni waliokinai na wanaolazimika kuomba. Ndiyo kama hivi tumewafanya hawa wanyama dhalili kwenu ili mpate kushukuru. 37. Nyama zao hazimfikii Mwenyezi Mungu wala damu zao, lakini unamfikia uchamungu wenu. Namna hivi tumewadhalilisha kwenu ili mumtukuze Mwenyezi Mungu kwa alivyo waongoa. Na wabashirie wafanyao mema.

# {36} Huu ni ushahidi kwamba matambiko ni ya kawaida kwa watu wote wanaoonekana wa dini, na ilitajwa hapo awali kwamba Mwenyezi Mungu alimwambia kwamba yeyote anayeheshimu matambiko yake. Hakika hii ni sehemu ya uchamungu wa nyoyo, na hapa alisema kuwa mojawapo ya taratibu zake ni mwili. Yaani: ngamia na ng'ombe kwa moja kati ya kauli mbili, basi wanaabudiwa, wananona, na wanatamanika. "Humo mna kheri kwenu." Yaani, Al-Mahdi na vyakula vingine, sadaka, manufaa, thawabu na malipo. "Basi litajeni jina la Mwenyezi Mungu juu yake; yaani, mnapochinja, semeni: Kwa jina la Mwenyezi Mungu, na muchinje "Sawaf." Yaani, orodha; kwa kusimama kwa miguu yake minne, kisha kumfunga mkono wake wa kushoto, kisha kumchinja. "Basi ilipokaribia kusini kwake;" yaani, ilianguka ardhini upande wa kusini ilipochunwa ngozi, kisha mchinjaji akaidondosha kusini yake chini. Kisha itatayarishwa kuliwa humo. "Basi kuleni humo." Hii ni kauli ya Mahdi, basi inajuzu kwake kula katika zawadi yake, "Na kuwalisha walioridhika na walio huru." Yaani, masikini ambaye haombi kwa kuridhika na kujizuia, na masikini anayeuliza; kila mmoja wao ana haki kwao. "Namna hivi tumeifanya kwenu;" yaani, mwili, "ili mpate kumshukuru" Mwenyezi Mungu kwa ajili ya kuutiisha; lau si kwa ajili ya kuitiisha kwake. Hukuwa na uwezo juu yake, lakini akaifedhehesha kwa ajili yako na akaifanya kuwatumikia kwa rehema na upole juu yenu. Basi mshukuruni.

# {37} Na kauli yake: "Mwenyezi Mungu hapati nyama yao wala damu yao." Yaani: haikusudiwi kuchinjwa tu, na hakuna chochote kutoka kwa nyama au damu yake kitakachomdhuru Mwenyezi Mungu. Kwa sababu yeye ni Mkwasi, Msifiwa, lakini anachokipata humo ni ikhlasi, akitafuta malipo, na nia njema. Na ndiyo maana akasema: "Lakini uchamungu utokao kwako utamfikia." Katika haya yamo mawaidha na ushauri kuwa waaminifu katika kuchinja, na kwa nia ya kupata uso wa Mwenyezi Mungu peke yake; si kwa kiburi, au unafiki, au sifa, au tabia tu, na kadhalika na matendo mengine yote ya ibada ikiwa hayaambatani na unyoofu na hofu ya Mwenyezi Mungu. Alikuwa kama ganda lisilokuwa na majimaji na mwili usiokuwa na roho. "Namna hivi ameifanya chini yenu ili mumtukuze Mwenyezi Mungu;" yaani, nyinyi mnamtukuza na kumuabudu kama "alivyowaongoza." Yaani, kwa kubadilishana na uwongofu wake kwenu; kwani anastahiki sifa zote, sifa tukufu, na utukufu wa hali ya juu kabisa. "Na wabashirie wafanyao wema: kumwabudu Mwenyezi Mungu; kwamba wanamwabudu Mwenyezi Mungu kana kwamba wanamwona. Ikiwa hawatafikia kiwango hiki; basi wamuabudu Yeye, wakiamini wakati wa ibada yao kwamba Yeye anawaona na anawaona, na wanawafanyia wema waja wa Mungu katika kila aina ya ihsani. Mwenye kunufaisha pesa, elimu, ufahari, nasaha, anaamrisha mema, anakataza maovu, maneno mazuri, na kadhalika. Wafanyao wema watapata habari njema kutoka kwa Mwenyezi Mungu kwa furaha ya dunia na akhera, na Mwenyezi Mungu atawafanyia wema. "Je, malipo ya wema (si mengine) isipokuwa ni wema," "kama walivyofanya wema (katika kumuabudu) Yeye na waja wake."

38. Hakika Mwenyezi Mungu huwakinga walioamini. Hakika Mwenyezi Mungu hampendi kila haini mwingi wa kukanya mema.

# 38. Hii ni habari, ahadi na bishara kutoka kwa Mwenyezi Mungu kwa walioamini kwamba Mwenyezi Mungu atawalinda na kila msiba, na atawaepusha na kila shari kwa sababu ya imani yao, na shari ya makafiri ya minong'ono ya Shetani, ubaya wa nafsi zao, na ubaya wa vitendo vyao kila Muumini ana ulinzi na wema huu kwa mujibu wa imani yake, hivyo anajitegemea na anazidisha. "Mungu hampendi kila msaliti." Yaani, mhaini katika uaminifu wake aliompa Mwenyezi Mungu, kwa hiyo anadharau haki za Mwenyezi Mungu juu yake, anazifanyia hiyana, na anasaliti viumbe. "Kafiri," mwenye kuzikufuru neema za Mwenyezi Mungu, wema unaendelea juu yake, na ukafiri na uasi hutoka kwake. Mwenyezi Mungu hampendi mtu huyu, bali anamchukia na kumchukia, na atamlipa kwa ukafiri wake na hiyana yake. Maana ya Aya ni kuwa Mwenyezi Mungu humpenda kila mwaminifu anayesimama kwa ajili ya uaminifu wake na kumshukuru Mola wake Mlezi.

39. Wameruhusiwa kupigana wale wanaopigwa vita kwa sababu wamedhulumiwa - na kwa yakini Mwenyezi Mungu ni Muweza wa kuwasaidia. 40. Wale ambao wametolewa majumbani mwao pasipo haki, ila kwa kuwa wanasema: Mola wetu Mlezi ni Mwenyezi Mungu! Na lau kuwa Mwenyezi Mungu hawakingi watu kwa watu, basi hapana shaka zingelivunjwa nyumba za watawa, na makanisa, na masinagogi, na misikiti, ambamo ndani yake jina la Mwenyezi Mungu linatajwa kwa wingi. Na bila ya shaka Mwenyezi Mungu humsaidia yule anayemsaidia Yeye. Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mtukufu. 41. Wale ambao tukiwapa madaraka katika nchi husimamisha Sala, na wakatoa Zaka, na wakaamrisha mema, na wakakataza mabaya. Na kwa Mwenyezi Mungu ndiyo marejeo ya mambo yote.

# {39} Mwanzoni mwa Uislamu Waislamu walikuwa wamekatazwa kupigana na makafiri na wakaamrishwa kuwa na subira juu yao kutokana na hekima ya Mwenyezi Mungu, walipohamia Madina walidhurika na kupata ulinzi na nguvu. Walipewa ruhusa ya kupigana; kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "Imeruhusiwa kwa wanaopigana." Inafahamika ndani yake kwamba walikuwa wamekatazwa hapo kabla, basi Mwenyezi Mungu akawaruhusu kupigana na wale wanaopigana nao, lakini akawaruhusu ila kwa sababu walikuwa wamedhulumiwa kwa kuwazuia kutoka kwao katika dini yao kwa kuwadhuru, na kuwatoa majumbani mwao. "Na hakika Mwenyezi Mungu ni Muweza wa kuwasaidia." Basi watafute msaada kwake na wamtake msaada.

# {40} Kisha akataja hali ya dhuluma yao, na akasema: "Waliotolewa majumbani mwao." Yaani wakakimbilia katika dhara na fitina, "bila haki isipokuwa" dhambi yao ambayo maadui zao walilipiza kisasi kwayo, "kwa kusema kwamba Mola wetu Mlezi ni Mwenyezi Mungu." Yaani, isipokuwa walimshirikisha Mwenyezi Mungu na kumuabudu kwa ikhlasi katika dini. Ikiwa hii ni dhambi; ni kosa lao; Mwenyezi Mungu Mtukufu asemavyo: "Na hawakuwachukia isipokuwa walimwamini Mwenyezi Mungu, Mwenye nguvu, Msifiwa." Na hii inaashiria hekima ya jihadi, kwani kinachokusudiwa ni kusimamisha Dini ya Mwenyezi Mungu, au kuwakemea makafiri wanaowadhuru Waumini wanaoanza kuwashambulia kutokana na dhuluma na uadui wao, na kuweza kumuabudu Mwenyezi Mungu na kusimamisha sheria za wazi. Na kwa sababu hiyo akasema, "Na lau kuwa Mwenyezi Mungu hawakingi watu kwa watu " basi Mwenyezi Mungu huyaondolea madhara ya makafiri kwa wale wanaopigania njia yake, "basi hapana shaka zingelivunjwa nyumba za watawa, na makanisa, na masinagogi, na misikiti." Yaani haya mahekalu makubwa ya madhehebu ya Watu wa Kitabu, mahekalu ya Mayahudi na Wakristo, na misikiti ya Waislamu ingevunjwa. "Imetajwa humo;" yaani, katika mahekalu haya; "jina la Mwenyezi Mungu mara nyingi." Sala zinafanywa ndani yake, vitabu vya Mwenyezi Mungu vinasomwa ndani yake, na jina la Mwenyezi Mungu limetajwa ndani yake kwa namna mbalimbali za ukumbusho. Kama Mwenyezi Mungu asingewasukuma watu dhidi ya wao kwa wao, Makafiri wangewadhibiti Waislamu, wakiharibu mahekalu yao na kuwatoa katika dini yao hii, inaashiria kwamba jihadi ni halali kwa ajili ya kuwafukuza dhalimu na mwenye madhara, na inakusudiwa wengine. Hii inaashiria kuwa nchi ambazo kulikuwa na utulivu katika kumuabudu Mwenyezi Mungu, na misikiti yake ilijengwa, na ndani yake kulifanyika ibada za kidini, ambazo zote ni miongoni mwa fadhila na baraka za mujahidina, Mwenyezi Mungu awalinde makafiri dhidi yao. Amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "Na lau kuwa Mwenyezi Mungu asingewazuia watu kwa watu, basi ardhi ingeliharibika, lakini Mwenyezi Mungu ni Mwenye fadhila kwa walimwengu." Kwa hivyo mkisema: Sasa tunaiona misikiti ya Waislamu inakaliwa na haijaharibiwa; ingawa wengi wao ni falme ndogo na serikali isiyo na mpangilio, na hawana hatia ya kupigana na wafranki karibu nao, tunaona kwamba misikiti iliyo chini ya mamlaka na udhibiti wao imejaa, na watu wao wako salama na wametulizwa. Kwa uwezo wa watawala wao makafiri kuibomoa, na Mungu alituambia kuwa kama Mungu asingewarudisha watu nyuma mmoja baada ya mwingine; Mahekalu haya yangebomolewa, na hatuoni malipo yoyote? Ninajibu kwamba jibu la swali na tatizo hili limejumuishwa katika ujumla wa Aya hii na mojawapo ya watu wake binafsi. Kwa hivyo yeyote anayejua hali za nchi sasa na mfumo wao, na kwamba wanazingatia kila taifa na jamii chini ya mamlaka yake na ndani ya utawala wake. Inaonwa kuwa mshiriki wa Ufalme na sehemu ya serikali iwe taifa hilo lina nguvu kubwa kwa idadi, wafanyakazi, fedha, ujuzi, au huduma, basi serikali huzingatia maslahi ya kidini na ya kidunia ya watu hao, na kuogopa kwamba wasipofanya hivyo, mfumo wao utaharibika na kupoteza baadhi yao nguzo zake, na kwa ajili hiyo suala la dini litawekwa, hasa misikiti. Mwenyezi Mungu asifiwe, ni kawaida sana, hata katika miji mikuu ya nchi kubwa, na nchi hizo zinaheshimu serikali huru; kwa kuzingatia mawazo ya raia wao wa Kiislamu, pamoja na kuwepo kwa husuda na chuki baina ya nchi za Kikristo, ambazo Mwenyezi Mungu alituambia zitaendelea hadi Siku ya Kiyama, serikali ya Kiislamu ambayo haiwezi kujilinda na kwamba itabaki salama kutokana na madhara yao mengi; kwa sababu ya wivu wao. Hakuna hata mmoja wao anayeweza kunyoosha mkono wake kwake, kwa kuhofia yeye kumkinga mwenzake, ijapokuwa Mwenyezi Mungu Mtukufu atawaonyesha waja wake ushindi wa Uislamu na Waislamu ambao aliahidi katika Kitabu Chake, na sifa njema zote. Kwa Mwenyezi Mungu, sababu zake zimeonekana kwa hisia za Waislamu za ulazima wa kurejea katika dini yao, na hisia hiyo ndiyo kanuni ya utendaji. Kwa hivyo tunamhimidi na tunamuomba akamilishe baraka zake, na ndiyo maana akasema katika ahadi yake ya kweli inayolingana na ukweli: "Na bila ya shaka Mwenyezi Mungu humsaidia yule anayemsaidia." Yaani anaiunga mkono dini yake, akiwa mshikamanifu kwayo katika hilo, akipigana katika njia yake ili neno la Mwenyezi Mungu liwe kuu. "Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye nguvu." Yaani, zimekamilika nguvu zake, Mwenye nguvu, asiyehitajia, ameshinda viumbe na kuchukua nywele zao za mbele ya utosi. Basi bashirieni enyi umma wa Waislamu; kwa maana hata idadi yenu ikiwa dhaifu na idadi ya adui zako ni kubwa, hakina nguzo yenu ni Yeye Mwenye nguvu, kipenzi na tegemeo kwa Yule aliyekuumba na kuumba unachofanya. Basi fanya yale aliyoamrishwa, kisha muombe akusaidie. Yeye ni lazima akusaidieni, "Enyi mlioamini, ikiwa nyinyi mnamuunga mkono Mwenyezi Mungu atawanusuru na atawaweka imara miguu yenu." Na simameni enyi Waislamu kwa haki ya Imani na matendo mema. "Mwenyezi Mungu amewaahidi walioamini na wakatenda mema kuwa atawaweka makhalifa katika ardhi kama alivyowarithi waliokuwa kabla yao, na atawasimamishia Dini yao aliyowachagulia, na atawaweka badala yao kwa usalama baada ya hofu yao, wataniabudu Mimi na wala hawatanishirikisha na chochote."

# {41} Kisha akataja ishara ya mwenye kumuunga mkono, na kwayo inajulikana kwamba anayedai kuwa anamuunga mkono Mwenyezi Mungu na dini yake na hana maelezo haya; basi yeye ni mwongo. Akasema, "wale ambao tukiwaweka katika ardhi;" yaani, tuliwamilikisha, na tukawafanya watawala juu yake, bila ya yeyote kuwagombanisha wala kuwapinga "watasimamisha swala," kwa nyakati zake, mipaka yake, nguzo na masharti yake katika swalah ya Ijumaa na swalah ya jamaa. "Na toeni Zakat" wanayoistahiki hasa, na juu ya watu wao kwa ujumla, na wapeni watu wake ambao ni watu wake (Zakaa). "Wakaamrisha mema." Na hili ni pamoja na kila jema kwa mujibu wa sheria na akili, kutoka katika haki za Mwenyezi Mungu na haki za wanadamu. "Na wanakataza maovu." Kila shari kwa mujibu wa sheria na akili, ambayo ubaya wake unajulikana, na kuamrisha jambo na kukataza ni pamoja na jambo lisiloweza kutimia bila ya hayo. Ikiwa wema na uovu hutegemea kujifunza na kufundisha, huwalazimisha watu kujifunza na kufundisha, na ikiwa inategemea nidhamu ambayo imepangwa kisheria au la; kama vile aina za busara, walifanya hivi, na ikiwa ilitegemea kuwafanya watu wasimame juu yake; ni wajibu kufanya hivyo, na mambo mengine kama hayo ambayo bila ya hayo kuamrisha mema na kukataza maovu hayawezi kukamilika. "Na kwa Mwenyezi Mungu ndiyo marejeo ya mambo." Yaani, mambo yote yanarudi kwa Mwenyezi Mungu, na amesema kuwa mwisho wake ni uchamungu. Basi yeyote ambaye Mwenyezi Mungu amempa mamlaka juu ya waja wake miongoni mwa wafalme, na akatekeleza amri ya Mwenyezi Mungu; atakuwa na hatima njema na hali ya busara. Na mwenye kuwatawala kwa dhuluma na akayaweka matamanio yake miongoni mwao; Hata kama atapata ufalme wa muda, ikiwa matokeo yake si mazuri; mamlaka yake ni mabaya, na matokeo yake ni ya kulaumiwa.

42. Na wakikukanusha basi walikwisha kanusha kabla yao watu wa Nuhu, na kina A'ad na kina Thamud. 43. Na watu wa Ibrahim na watu wa Luti. 44. Na watu wa Madiana. Na Musa pia alikanushwa. Nikawapa muda makafiri, kisha nikawatia mkononi. Basi ilikuwaje adhabu yangu! 45. Basi ni miji mingapi iliyokuwa ikidhulumu tuliiangamiza, ikawa imebaki magofu, na visima vilivyoachwa, na majumba yaliyokuwa madhubuti? 46. Je, hawatembei katika ardhi ili wapate kuwa na nyoyo zao za kuzingatia, au masikio ya kusikilia? Kwani hakika si macho yanayopofuka, lakini zinazopofuka ni nyoyo zilizomo vifuani.

# {42 - 44} Mwenyezi Mungu Mtukufu anamwambia Mtume wake Muhammad -rehema na amani ziwe juu yake: - Na ikiwa washirikina hawa wanakukanusha; wewe si Mtume wa kwanza kukadhibishwa, wala wao si ummah wa kwanza kumkadhibisha Mtume wake. "Kwani kabla yao watu wa Nuhu na A'adi na Thamudi walikanusha. Na watu wa Ibrahim (na watu wa Luti); "na watu wa Madyani;" yaani, watu wa Shu'ayb. "Na Musa alikanushwa, basi nikawapa muhula makafiri" wenye kukadhibisha, basi sikuwaharakishia adhabu, bali niliwapa muhula mpaka wakapofushwa katika uasi wao, na kuzidisha ukafiri wao na uovu wao "kisha nikawatia mkononi" kwa adhabu; kuchukua kwa Mwenye nguvu, Mwenye uweza. "Kwa hivyo adhabu yangu ilikuwaje!" Yaani, adhabu yangu kwa kutokuamini kwao na kuwakanusha, kukoje? Ilikuwa ni adhabu kali zaidi na mifano ya kutisha zaidi; baadhi yao walizama, na baadhi yao walichukuliwa na kelele, na baadhi yao waliangamizwa na upepo usio na rutuba, na baadhi yao walipotea ardhini, na baadhi yao walipelekwa na adhabu ya siku ya kivuli. Basi wakadhibishaji hawa watambue kuwa yatawafika yale yaliyowafika (wale waliokadhibisha awali), kwani wao si bora kuliko wao, na hawana hatia yoyote iliyoandikwa katika vitabu vilivyoteremshwa na Mwenyezi Mungu. Na ni wangapi wengi walioadhibiwa na kuangamizwa mfano wa hawa!

# {45} Ndiyo maana akasema: "Basi ni miji mingapi!" "Tuliyoiangamiza" kwa adhabu kali na fedheha ya kidunia, "na hali wamedhulumu" kwa sababu ya kumkufuru Mwenyezi Mungu na kuwakadhibisha kwao Mitume wake. Haikuwa adhabu yetu juu yao ni dhuluma kwao. "Ikawa imebaki magofu tupu." Yaani, nyumba zao, majumba na kuta zao zimeporomoka, zimeanguka kwenye viti vyao vya enzi, na zimekuwa ukiwa baada ya kujaa mara moja, na ukiwa baada ya kukaliwa na watu wao. Na visima vilivyoachwa, na majumba yaliyokuwa madhubuti. Yaani, ni visima vingapi vilivyosongamana na watu kwa ajili ya kunywa kwao na kunywa kwa mifugo yao, lakini watu wake wakapotea na hapakuwa na maji yanayoingia wala kutoka! Je, ni majumba mangapi ambayo watu wao wamejitahidi kuyajenga, kuyainua, kuyaimarisha na kuyapamba? Ilipowajia amri ya Mungu; hayakuwafaa kitu, na ikawa tupu kwa watu wake, na wakawa ni mazingatio kwa wanaozingatia na mfano kwa wanaofikiri na kuzingatia.

# {46} Ndiyo maana Mwenyezi Mungu akawaita waja wake wasafiri katika ardhi wawaze na wafikirie, na akasema: "Je, hawakutembea katika ardhi" kwa miili yao na mioyo yao; "ili wapate kuwa na nyoyo zao za kuzingatia" ishara za Mwenyezi Mungu na wanayatafakari na kuyatumia mafundisho yake? "Au masikio ya kusikia" habari za umma; vinginevyo, kuona kwa jicho tu, na kusikia kwa sikio, na kusonga kwa mwili usio na tafakuri na mazingatio hayana faida na wala hayaelekezi yanayotamaniwa. Ndiyo maana akasema, "Kwani hakika si macho yanayopofuka, lakini zinazopofuka ni nyoyo zilizomo vifuani." Yaani, upofu huu wa kudhuru katika dini ni upofu wa moyo katika ukweli ili usiuone, kama vile kipofu haoni vitu vinavyoonekana. Ama upofu wa macho; lengo lake ni lugha na manufaa ya kidunia.

47. Na wanakuhimiza ulete adhabu, lakini Mwenyezi Mungu hatakwenda kinyume na ahadi yake kabisa. Na hakika siku moja kwa Mola wako Mlezi ni kama miaka elfu mnavyohesabu nyinyi. 48. Na ni miji mingapi niliipa muda na hali ilikuwa imedhulumu, na kisha nikaitia mkononi? Na kwangu Mimi ndiyo marejeo yote.

# {47} Yaani, wakanushaji hawa wanakimbilia kukuadhibu kwa ujinga wao, udhalimu, ukaidi, na kutokuwa na nguvu kwa ajili ya Mwenyezi Mungu na Mitume wake, na Mwenyezi Mungu hatavunja ahadi yake. Aliyowaahidi ya adhabu lazima yatokee, na hayawazuii kutoka humo, na kwa ajili ya uharaka wake na mpango wake ndani yake, si juu yako, Muhammad, wala haikuchochei kutuharakisha na kutukasirisha. Mbele yao ipo Siku ya Kiyama, ambayo watakusanywa ndani yake wa kwanza wao na wa mwisho wao, na watalipwa kwa matendo yao, na adhabu chungu ya kudumu inawaangukia. Na kwa sababu hii akasema, "Na siku moja kwa Mola wako Mlezi ni kama miaka elfu kama mnavyohesabu nyinyi;" yaani, urefu wake, ukali wake, na utisho wake. Kwa hivyo kama watapatwa na adhabu katika dunia hii, au adhabu yao ikacheleweshwa; hakika siku hii ni lazima iwafikie. Inawezekana kwamba kinachokusudiwa ni kwamba Mwenyezi Mungu ni mpole, hata wakiharakisha adhabu. Maana kwake siku moja ni kama miaka elfu ya mnavyohesabu. Kwani muda, hata ukiurefusha na ukachelewesha, lazima kuteremka adhabu. Basi Mwenyezi Mungu huweka muda mrefu, wala hapuuzi, hata anapowaadhibu madhalimu; hakuwaacha waende zao.

# {48} "Na ni miji mingapi niliipa muda;" Yaani niliipa muda mrefu, "na hali ni madhalimu." Yaani kwa dhuluma yao, hatua yao ya kufanya dhuluma haikulazimu hatua yetu ya kuadhibu. "Kisha nikaichukua mkononi" kwa adhabu." Na kwangu ndiyo marejeo ya mwisho." Yaani, pamoja na mateso yake katika dunia hii, atarejea kwa Mwenyezi Mungu na atamwadhibu kwa ajili ya dhambi zake. Wajihadhari madhalimu hawa na kuja kwa adhabu ya Mwenyezi Mungu, na wala wasidanganywe na mihula.

49. Sema: Enyi watu! Hakika mimi ni mwonyaji kwenu niliye dhahiri. 50. Basi walioamini na wakatenda mema watapata kusitiriwa dhambi na riziki za ukarimu. 51. Na wanaojitahidi kuzipinga Aya zetu hao ndio watu wa Motoni.

# {49} Mwenyezi Mungu Mtukufu anamwamrisha mja wake na Mtume wake Muhammad – rehema na amani ziwe juu yake – awaambie watu wote kwamba hakika yeye ni Mtume wa Mwenyezi Mungu. Kuwabashirie Waumini malipo ya Mwenyezi Mungu, na kuwaonya makafiri na madhalimu juu ya adhabu yake. Na kauli yake: "bayana;" yaani, onyo liko wazi. Nayo ni vitisho pamoja na kuwafahamisha juu ya hofu hiyo, kwa sababu ameweka ushahidi mkali wa ukweli wa kile alichowaonya.

# {50} Kisha akataja habari za maonyo na bishara, na akasema: "Basi walioamini," kwa nyoyo zao imani ya kweli, "na wakatenda mema" kwa viungo vyao "wataingia katika Pepo iliyojaa neema." Yaani, bustani ambamo mtu anaweza kustarehekea aina mbalimbali za neema, kama vile vyakula, vinywaji, ndoa, picha, sauti, na starehe ya kumuona Mola Mtukufu na kusikia maneno yake.

# {51}"Na waliokufuru;" yaani, waliokadhibisha neema ya Mola wao Mlezi, na wakakanusha Mitume na Ishara zake, basi hao ndio "watu wa Motoni." Yaani, wale walioshikamana nayo, waandamane nayo kila wakati. Kwa hivyo mateso yake hayatapunguziwa kwao, wala hawatapunguziwa adhabu yake hata kidogo.

52. Na hatukumtuma kabla yako Mtume wala Nabii ila anaposoma, Shetani hutumbukiza katika masomo yake. Lakini Mwenyezi Mungu huyaondoa anayoyatia Shetani; kisha Mwenyezi Mungu huzithibitisha Aya zake. Na Mwenyezi Mungu ni Mjuzi, Mwenye hekima. 53. Hayo ni ili alifanye lile analolitia Shetani liwe ni fitna kwa wale wenye maradhi ndani ya nyoyo zao, na wale ambao nyoyo zao ni ngumu. Na hakika madhalimu wamo katika mfarakano wa mbali. 54. Na ili waliopewa elimu wajue kuwa hayo ni Haki itokayo kwa Mola wako Mlezi na waamini, na zipate kutua nyoyo zao. Na hakika Mwenyezi Mungu ndiye anayewaongoa wenye kuamini kwenye Njia Iliyonyooka.

# {52} Anamwambia Mwenyezi Mungu kwa hekima yake kali na kuchagua kwake wa watumishi wake, na kwamba Mwenyezi Mungu hakutuma mbele ya Muhammad "Mtume wala Nabii ila anaposoma." Yaani, alisoma kisomo chake ambacho kinakumbushwa kwacho watu juu yake, na anawaamuru na kuwakataza, "Shetani alitumbukiza katika kisomo chake." Yaani, katika kusoma kwake mbinu na hila zake, kile kilichopingana na kisomo hicho, ingawa Mwenyezi Mungu Mwenyezi amewafanya wajumbe kuwa na makosa katika kile wanachotaarifu juu ya Mwenyezi Mungu na kuhifadhi ufunuo wake kumshuku au kuchanganya na wengine. Lakini hii ni kutupwa kutoka kwa Shetani ambayo haiwezi kusimama wala kuendelea, lakini ni dalili inayoonyesha na kisha kutoweka; na dalili zina hukumu. Na kwa sababu hii alisema, "Lakini Mwenyezi Mungu huyaondoa anayoyatia Shetani;" yaani, anayaondoa, na anayatoa, na anayabatilisha na inabainisha kwamba siyo moja ya ishara Zake. Na "Mwenyezi Mungu huzithibitisha Aya zake." Yaani, anazifanya uzuri, anaziweka huru, na kuihifadhi, ili ibakie huru kutokana na kuchanganyika kwa uchongezi wa Shetani. "Na Mungu [ni] Mwenye Nguvu;" yaani, amejaa nguvu na uwezo; kwa ukamilifu wa nguvu zake, Yeye huhifadhi ufunuo Wake, na huondoa kile mapepo huyatumbukiza. "Mwenye hekima," anaweka vitu mahali pake.

# {53} Kwa sababu ya utimilifu wa hekima yake, aliwawezesha mashetani kuwafukuza waliotajwa; Ili yatokee yale aliyoyataja katika kusema kwake, "Hayo ni ili alifanye lile analolitia Shetani liwe ni fitna" kwa makundi mawili ya watu ambao Mwenyezi Mungu hajali kuwahusu. [Na hao ndio] "walio na maradhi katika nyoyo zao." Yaani, udhaifu na ukosefu wa imani kamili na imani madhubuti, kwa hiyo shaka ndogo inayojitokeza katika nyoyo zao inawaathiri. Ikiwa walisikia kile Shetani alisema; uoga na shaka vikawaingia, na ikawa ni mtihani kwao. "Na nyoyo zao ni ngumu." Yaani, yule mkali ambaye haathiriwi na karipio wala mawaidha, na haelewi Mwenyezi Mungu na Mtume wake kutokana na ukali wake. Ikiwa walisikia kile Shetani alisema; wakaifanya kuwa ni udhuru kwa uongo wao, na wakajadiliana nayo, na wakampinga Mwenyezi Mungu na Mtume wake. Na ndiyo maana akasema: "Na hakika madhalimu wamo katika kuhitalifiana;" yaani, upinzani kwa Mwenyezi Mungu, upinzani kwa ukweli, na upinzani dhidi yake ni mbali na ukweli. Kile ambacho Shetani atatoa ni majaribu kwa makundi haya mawili, na kitafichua uovu uliofichwa ndani ya mioyo yao.

# {54} Na ama kundi la tatu; basi itakuwa ni rehema katika haki yake, na wametajwa katika kauli yake: "Na ili waliopewa elimu wajue kuwa hiyo ni haki itokayo kwa Mola wako Mlezi." Na kwamba Mwenyezi Mungu amewapa elimu ambayo kwayo wanajua ukweli kutokana na uongo na uadilifu kutokana na upotofu, kwa hivyo wanapambanua mambo mawili: Haki iliyothibiti anayohukumu Mwenyezi Mungu, na batili ya muda ambayo Mwenyezi Mungu anaifuta, kwa sababu ya dalili kwa kila mmoja wao, na ili wajue kwamba Mwenyezi Mungu ni Mwenye hikima na huondoa baadhi ya aina za mitihani ili kudhihirisha mavizio ya watu wema na wabaya, "basi wamwamini." Kwa sababu hiyo, na imani yao huongezeka inaporudishwa upinzani na dhana, "basi nyoyo zao zinanyenyekea mbele yake;" yaani, zimenyenyekea, zimedhalilika, na zimesilimua kwa hekima yake, na hii ni kutokana na uwongofu wake kwao. "Hakika Mwenyezi Mungu huwaongoza walioamini," kwa sababu ya Imani zao "kwenye njia iliyonyooka" kuijua Haki na kutenda ipasavyo. Kwa hivyo Mwenyezi Mungu huwaimarisha walioamini kwa kauli thabiti katika maisha ya dunia na Akhera, na aina hii ya uthibitisho wa Mwenyezi Mungu kwa mja wake. Aya hizi zinaashiria kuwa Mtume – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - ana mfano kwa Mitume wenzake. rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - alipofika: "na nyota" na alipofikia. "Je, umemuona Al-Lat na Al-Uzza?" Na Manat, wa tatu mwingine;" Shetani alisema katika usomaji wake: Korongo hao ndio wa juu zaidi. Maombezi yao yanatarajiwa. Hili lilileta huzuni kwa Mtume na fitna kwa watu. Kama Mwenyezi Mungu alivyotaja, Mungu aliteremsha aya hizi.

55. Na waliokufuru hawatoacha kuwa katika wasiwasi kwa hilo mpaka Saa ya Kiyama iwafikie ghafla, au iwafikie adhabu ya Siku Tasa. 56. Ufalme wote siku hiyo utakuwa wa Mwenyezi Mungu. Atahukumu baina yao. Basi walioamini na wakatenda mema watakuwa katika Bustani zenye neema. 57. Na waliokufuru na kuzikanusha Ishara zetu, basi hao watapata adhabu ya kufedhehesha.

# {55} Mwenyezi Mungu Mtukufu anatuambia kuhusu hali ya makafiri, na kwamba bado wana shaka juu ya uliyowaletea, ewe Muhammad. Kwa sababu ya ukaidi wao na kukengeuka kwao, na kwamba wataendelea kuwa katika hali hii, "mpaka Saa ya Kiyama iwafikie kwa ghafla." Yaani: kwa mshangao, "au iwajiye wao adhabu ya Siku Tasa." Yaani, hakuna kheri ndani yake, nayo ni Siku ya Kiyama. Basi ikiwafikia Saa ya Kiyama au ikawajia siku hiyo; waliokufuru watajua kuwa wao walikuwa ni waongo, na wakajuta pale ambapo majuto hayatawafaa, na wakadanganyika na kunyimwa wema wote, na wakatamani wangemuamini Mtume na wakafuata njia pamoja naye. Katika hili lipo onyo dhidi yao wanaoishi katika ukafiri wao na ufisadi wao.

# {56 - 57} "Ufalme siku hiyo;" yaani: Siku ya Kiyama, "ni wa Mwenyezi Mungu," Mtukufu, na si kwa mwengine yeyote. "Anahukumu baina yao" kwa hukumu yake ya uadilifu na kadhia yake. "Basi waliomwamini" Mwenyezi Mungu na Mitume wake na waliyokuja nayo, "na wakatenda mema:" ili wapate kusadikisha kwa hayo imani yao, "wataingia katika mabustani ya neema." Neema ya moyo, na nyoyo, na mwili miongoni mwa yale yasiyoweza kuelezewa wala yale akili haziwezi kuelewa. "Na waliokufuru" Mwenyezi Mungu na Mitume wake, "na kuzikanusha aya zetu," zinazoongoza kwenye haki na uwongofu, na kuzipuuza au kuzifanyia ukaidi, "basi watapata adhabu ya kudhalilisha." Watakuwa katika ukali wake, na maumivu yake, na kuzifikia kwake nyoyo; kama vile walivyowadharau Mitume wake na Ishara zake. Mwenyezi Mungu aliwafedhehesha kwa adhabu.

58. Na waliohama kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, kisha wakauwawa au wakafa, bila ya shaka Mwenyezi Mungu atawaruzuku riziki njema. Na hakika Mwenyezi Mungu ni Mbora wa wanaoruzuku. 59. BIla ya shaka atawaingiza pahala watakapoparidhia. Na hakika Mwenyezi Mungu ni Mjuzi na Mpole.

# {58} Hii ni bishara kubwa kwa aliyehama kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, basi akaiacha nyumba yake, na nchi yake, na watoto wake, na mali yake, akitafuta radhi za Mwenyezi Mungu na kuinusuru Dini ya Mwenyezi Mungu. Hii ni kutokana na kulipwa na Mwenyezi Mungu; ikiwa alikufa kitandani mwake au aliuawa akipigana kwa ajili ya Mungu. "Kwamba Mwenyezi Mungu atawaruzuku riziki njema" katika maisha ya kaburini na Siku ya Kiyama; kwa kuingia peponi ambayo inaleta pamoja roho, harufu nzuri, uzuri, ukarimu na furaha ya moyo na mwili. Inawezekana kwamba kinachokusudiwa ni kwamba mwenye kuhama katika njia ya Mwenyezi Mungu amehakikisha kwamba Mwenyezi Mungu atamruzuku riziki ya kutosha na nzuri katika dunia hii, sawa awe Mwenyezi Mungu amejua kumhusu kwamba atakufa katika kitanda chake au atauawa shahidi; wote wamehakikishiwa riziki. Asifikirie kwamba akiacha nyumba yake na mali zake, atakuwa maskini na mhitaji kwani mtoaji wake ndiye mbora wa wanaoruzuku. Ilifanyika kama alivyosema; wahamiaji waliotangulia waliacha majumba yao na watoto wao na mali zao kwa ajili ya kuinusuru Dini ya Mwenyezi Mungu, wakakaa kwa muda mfupi tu mpaka Mwenyezi Mungu alipowashindia nchi na kuwatia nguvu za kuwa waja, wakachukua katika mali yake walichokipata na walikuwa miongoni mwa watu matajiri zaidi.

# {59} Na kauli hii inatokana na kauli yake: "Ili awaingize katika mlango unaompendeza." Ima ni kwa kile anachokikomboa Mwenyezi Mungu kutokana na miji, hasa kuikomboa Makka tukufu; kwa hakika waislamu waliingia (Makka) hali ya kuridhika na furaha. Au kinachokusudiwa humo ni riziki ya Akhera, na kwamba jambo hilo ni kuingia Peponi. Kwa hiyo Aya inaunganisha maisha mawili; riziki ya dunia na riziki ya akhera. Neno hilo ni halali kwa yote hayo, na maana yake ni sahihi; wala hakuna pingamizi kwa mapenzi ya kila mtu. "Hakika Mwenyezi Mungu ni Mjuzi" wa mambo; ya nje yake na ya ndani yake, mwanzo wake na mwisho. "Mpole;" viumbe vinamuasi na vinamzuilia kwa madhambi makubwa, na wala haharakishi kuwaadhibu licha ya ukamilifu wa uweza wake, bali anaendeleza riziki yake kwa ajili yao, na anawakunjulia fadhila zake.

60. Ndio namna hivi. Na anayelipiza mfano wa alivyoadhibiwa, kisha akadhulumiwa, basi hapana shaka Mwenyezi Mungu atamsaidia. Hakika Mwenyezi Mungu ni Msamehevu, Mwenye maghfira.

# 60} Hayo ni kwa sababu anayeonewa na kudhulumiwa, hakika inajuzu kwake kumkambili aliyemdhulumu kwa dhuluma kama aliyomfanyia. Basi akifanya hivyo; hana cha kutegemewa, na hana lawama juu yake. Akidhulumiwa baada ya haya; basi Mwenyezi Mungu humsaidia kwa sababu ameonewa. Kwa hivyo haijuzu kwake kudhulumiwa kwa sababu ametimiza haki zake, na ikiwa malipo ni mtu mwingine kwa kumdhulumu ikiwa atadhulumiwa baada ya hayo; Mungu atampa ushindi. Basi yule ambaye mwanzoni hakumwadhibu mtu yeyote ikiwa alidhulumiwa na kufanya dhuluma; basi huyo ushindi uko karibu naye. "Hakika Mwenyezi Mungu ni Msamehevu, Mwenye Maghfira." Yaani: anawasamehe wakosefu; na hafanyi haraka kuwaadhibu, na anawasamehe madhambi yao na kuwaondolea madhambi na kuwaondolea madhara. Haya ni maelezo ya Mwenyezi Mungu thabiti na ya lazima juu yake, na jinsi anavyowatendea waja Wake wakati wote kwa msamaha. Kwa hivyo, nyinyi watu waliodhulumiwa na walioonewa, mnapaswa kusamehe, na kuachilia mbali ili Mwenyezi Mungu akutendee kama unavyowatendea waja wake. Mwenye kusamehe na akatengenea; basi malipo yake yako kwa Mwenyezi Mungu.

61. Hayo ni kwa kuwa Mwenyezi Mungu huingiza usiku katika mchana, na huuingiza mchana katika usiku, na ya kwamba Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusikia Mwenye kuona. 62. Hayo ni kwa kuwa Mwenyezi Mungu ndiye wa kweli, na kwamba wale wanaowaomba badala yake, ni batili, na hakika Mwenyezi Mungu ndiye aliye juu na ndiye mkubwa.

# {61} Aliyeweka sheria kwa ajili yenu hukumu hizo nzuri ni yule anayetenda vizuri katika makadirio na usimamizi wake. Ambaye "huingiza usiku ndani ya mchana." Yaani, yeye huingiza hili kwa hili na hili kwa hili, kisha Yeye huleta usiku baada ya mchana, na mchana baada ya usiku. Na huongeza katika moja kile anachopunguza kutoka kwa mwingine, na kisha kinyume chake, na hii husababisha kuanzishwa kwa misimu na masilahi ya usiku, mchana, jua na mwezi, ambayo ni kwa ajili ya baraka zake kwa watumishi, na ni muhimu kwao. "Na hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusikia;" anasikia sauti za kelele kwa lugha tofauti kulingana na mahitaji mbalimbali. "Mwenye kuona;" anaona mdudu mweusi anayetambaa chini ya jabali imara katika usiku wa giza. Vile vile, (anamwona na kumsikia) kati yenu yule anayesema kwa siri na anayesema kwa sauti kubwa, na anayefanya udanganyifu usiku na anayeiba mchana.

# {{62} "Hayo;" mwenye hukumu, "kwamba Mwenyezi Mungu ndiye Haki." Yaani, Mwenye kudumu, ambaye atabaki na hataondoka. Wa kwanza ambaye hakuna kitu mbele yake, wa mwisho, ambaye hakuna kitu baada yake, aliyekamilika kwa majina na sifa, mkweli katika ahadi yake, ambaye ahadi yake ni kweli. Ambaye kukutana naye ni kweli, ambaye dini yake ni ya kweli, na ambaye ibada yake ni haki yenye manufaa ambayo itabakia daima. "Na ya kwamba wanavyoviomba badala yake Yeye: katika masanamu na miungu kutokana na wanyama na viumbe visivyo na uhai "ni batili." Ambacho ni batili katika nafsi yake, na kukiabudu ni uovu; kwa sababu inahusiana na kitu ambacho ni cha muda mfupi na kinachoweza kutoweka, kinabatilika kulingana na madhumuni na makusudio yake. "Na kwamba Mwenyezi Mungu ndiye aliye juu, Mkuu." Ametukuka juu ya viumbe vyote, na katika uweza Wake. Yeye ni mkamilifu wa sifa, na katika kuvitiisha viumbe vyote, Yeye ni mkubwa katika nafsi yake, kwa majina yake, na katika sifa zake, na kutokana na ukuu wake na kiburi chake ni kwamba ardhi itakuwa mikononi mwake Siku ya Kiyama na mbingu zitakunjwa katika mkono wake wa kuume, miongoni mwa fahari yake ni kwamba kiti chake cha enzi kimeenea mbingu na ardhi, na kutokana na ukuu na fahari yake ni kwamba nyusi za waja wake zimo mkononi mwake, hawatendi ila kwa mapenzi yake, na hawatembei wala hawakai isipokuwa kwa mapenzi yake, hakika ya kiburi anaijua Yeye tu. Hakuna malaika wa karibu wala Nabii aliyetumwa, ni kila sifa ya ukamilifu, utukufu, kiburi, na ukuu. Imewekwa kwa ajili yake, na ana sifa muhimu na kamilifu zaidi ya hilo, na sehemu ya fahari yake ni kwamba ibada zote zinazotoka kwa watu wa mbingu nzima na ardhi, zimekusudiwa kutukuza, kutukuza. Mtukuzeni na kumheshimu, na kwa ajili hiyo utukufu ulikuwa ni kauli mbiu ya matendo makuu ya ibada kama vile swala na mengineyo.

63. Je, huoni kwamba Mwenyezi Mungu huteremsha maji kutoka mbinguni, na mara ardhi inakuwa chanikiwiti? Hakika Mwenyezi Mungu ni Mpole, Mwenye kujua. 64. Ni vyake vilivyomo mbinguni na vilivyomo katika ardhi. Na hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye kujitosha, Mwenye kusifiwa.

# {63} Haya ni kutia moyo kutoka kwa Mwenyezi Mungu na kutia moyo kuzitazama ishara zake zinazoashiria upweke wake na ukamilifu wake. Akasema: "Je, huoni?" Yaani, je, hukushuhudia kwa kuona kwako na kwa ufahamu wako, "kwa hakika Mwenyezi Mungu aliteremsha maji kutoka mbinguni" ndani yake hukauka, hivyo inakuwa kijani; umevishwa kila mmea ukarimu (uzuri unaotokana na rangi ya kijani), na kwa hivyo ana sura ya furaha (nzuri), kwamba yule aliyeifufua baada ya kufa kwake na utulivu wake ni Mwenye kuwafufua wafu baada ya kuwa magofu. "Hakika Mwenyezi Mungu ni Mpole, Mwenye kujua." Mpole, ambaye kuelewa mambo ya ndani, yaliyofichikana, na siri yake, na anayewaletea wema waja wake, na anaepusha maovu kwa njia zinazofichika kwa waja wake. Sehemu ya wema wake ni kumuonyesha mja wake hadhi yake katika kulipiza kisasi, na ukamilifu wa uwezo wake, na kisha anaonyesha wema wake baada ya mja kuwa kwenye maangamizo. Sehemu ya wema wake ni kuwa anajua mahali yalipo matone ya ardhi na mbegu za ardhi ndani yake, hivyo anayaongoza maji hayo kwenye mbegu ambayo imefichika kutokana na elimu ya uumbaji, na kutokana nayo huota kila aina ya mimea. "Mwenye kujua" siri za mambo, mambo yaliofichika katika vifua , na siri za mambo.

# {64} "Ni vyake Yeye tu vilivyomo mbinguni" na ardhini, viumbe na waja. Na Yeye ndiye anayeviweka kwa ufalme wake, na hikima, na ukamilifu wa uweza wake. Hakuna mwingine mwenye kauli katika jambo hili. "Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye kujitosha" kivyake, Mwenye utajiri wa hali ya juu katika kila hali. Sehemu ya utajiri wake ni kwamba hahitaji chochote katika viumbe vyake, wala hafanyi urafiki nao kwa ajili ya unyonge wao, na wala hawadharau kwa uhaba wao. Sehemu ya ukwasi wake ni kwamba hana mke wala mtoto. Miongoni mwa mali zake ni kuwa yeye ni Mwenye kukusudiwa na hali wala hanywi, wala hahitaji vile ambavyo viumbe vinahitaji kwa njia yoyote ile. Analisha wala halishwi. Sehemu ya utajiri wake ni kwamba viumbe vyote havina chochote bali vinamtegemea Yeye, katika kutafuta kwao, na kuwatayarisha na na kuwaruzuku, na katika dini yao na maisha yao ya dunia. Miongoni mwa mali zake ni kwamba lau wangekusanyika waliomo mbinguni na waliomo duniani, walio hai na waliokufa mahali pamoja, na kila mmoja wao akauliza ni nini anachotaka, na akawapa zaidi ya matakwa yao; hili halingepunguza kitu chochote katika utawala wake, hata kidogo. Miongoni mwa mali zake ni kwamba mkono wake ni mkarimu kwa kheri na baraka, mchana na usiku. Neema yake inaendelea kupita pumzi. Na katika mali yake na ukarimu wake ni vile alivyoviweka katika nyumba ya utukufu wake, ambayo jicho halijapata kuona, sikio halijasikia, na moyo wa mwanadamu haujafikiri. "Msifiwa;" yaani: anayesifiwa ndani yake mwenyewe, kwa majina yake; na kwa sababu ni mzuri, na katika sifa zake; kwa sababu zote ni sifa za ukamilifu. Na katika matendo yake; kwa sababu ni duara kati ya haki, upendo, rehema, na hekima. Na katika sheria yake; kwa sababu anaamuru tu kilicho kwa maslahi yake safi au ya kilichotangulia. Na anakataza tu kile kinachoharibu safi au ya kilichotangulia. Mwenye kuhimidiwa na kusifiwa, sifa inayojaza kilicho mbinguni na duniani na kile kilicho kati yavyo na kile anachotaka baada yake. Ambaye watumishi hawahesabiwi kama wanaosifu sifa zake, lakini kama alivyojisifu mwenyewe na juu ya kile watumishi wake wanaomsifu. Na Yeye ndiye msifiwa kwa mafanikio ya wale wanaomsaidia na kuwaacha wale wanaomwachaa. Na Yeye ndiye tajiri katika sifa zake, anayesifiwa katika ukwasi wake.

65. Je, huoni kwamba Mwenyezi Mungu amevidhalilisha kwenu vilivyomo katika ardhi, na marikebu zipitazo baharini kwa amri yake, na amezishika mbingu zisianguke juu ya ardhi, ila kwa idhini yake. Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye huruma kwa watu, Mwenye kurehemu. 66. Na Yeye ndiye aliyewahuisha kisha atawafisha, na kisha atawafufua. Hakika mwanaadamu hana fadhila.

# {65} Yaani, je, hukuona kwa macho yako na moyo wako neema ya Bwana wako na mikono yake pana, na "kwamba Mwenyezi Mungu amevidhalilisha kwenu vilivyomo katika ardhi;" katika wanyama, mimea na vitu visivyo na uhai; vyote vilivyomo duniani vimedhalilishwa kwa wana wa Adamu; wanyama wake wa kupanda, wa kubeba, wa kufanya kazi, wa kula na wa kutumia, na miti yake na matunda yake hula juu yao, na imetawaliwa na kupanda na kutumia, na madini yake hutolewa na kufaidika nao. "Na safina;" yaani, naye amelitiisha kwako safina, ambazo ni meli, "ambazo hukimbia baharini kwa amri yake," zinawabeba na kubeba biashara zenu na kuwaunganisha kutoka duka hadi duka na zinawatoleeni kutoka baharini mapambo mnayoyavaa. Na sehemu ya rehema yake kwenu ni kwamba "anazuia mbingu zisianguke juu ya ardhi." Lau si rehema na uwezo wake; mbingu zingeanguka chini na kuviharibu vilivyo juu yake, na wangeliangamia waliomo ndani yake. "Hakika Mwenyezi Mungu ndiye anaye zuilia mbingu na ardhi zisiondoke. Na zikiondoka hapana yeyote wa kuzizuia isipokuwa Yeye. Hakika Yeye ni Mpole, Mwenye kusamehe." "Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye huruma kwa watu, Mwenye kurehemu." Yeye ni Mwenye kuwarehemu kuliko wazazi wao na nafsi zao, na kwa ajili hiyo anawatakia kheri, na wanawatakia shari na madhara. Ni rehema yake ni kwamba amewadhalilishia vile alivyovidhalilisha katika vitu hivi.

# {66}"Na Yeye ndiye aliyewahuisha:" na akawafanya kutoka katika utupu, "kisha atawafisheni" na baada ya kuwahuisha, "kisha atawahuisha:" baada ya kifo chenu; kumlipa mtenda wema kwa wema wake na muovu kwa uovu wake. "Hakika mwanadamu;" yaani, asili yake, isipokuwa wale ambao Mwenyezi Mungu amewalinda; "Ni mwenya kukufuru" fadhila za Mwenyezi Mungu, kumkufuru Mwenyezi Mungu, asiyekiri wema wake, lakini pengine anakufuru kufufuliwa na uwezo wa Mola wake Mlezi.

67. Kila umma tumewajaalia na ibada zao wanazozishika. Basi wasizozane nawe katika jambo hili. Na waite watu kwendea kwa Mola wako Mlezi. Hakika wewe uko kwenye uwongofu ulionyooka. 68. Na wakikujadili basi sema: Mwenyezi Mungu anajua zaidi mnayoyatenda. 69. Mwenyezi Mungu atahukumu baina yenu Siku ya Kiyama katika hayo mnayokhitalifiana. 70. Je, hujui kwamba Mwenyezi Mungu anayajua yaliyomo mbinguni na katika ardhi? Hakika hayo yamo Kitabuni. Hakika hayo kwa Mwenyezi Mungu ni mepesi.

# {67} Mungu Mwenyezi anatuambia kwamba ameweka kwa kila umma "ibada;" yaani, mahali pa ibada na ibada, ambayo inaweza kutofautiana katika baadhi ya mambo, ingawa yanakubaliana juu ya haki na hekima. Kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu; "Sisi kila mmoja wenu tumemwekea sheria na njia, na lau Mwenyezi Mungu angelitaka angeliwafanya umma mmoja, lakini ili akujaribuni katika yale aliyowapa..." hadi mwisho wa Aya. "Wamezishika;" yaani, wanaifanyia kazi kulingana na hali zao. Hakuna pingamizi kwa sheria yoyote, hasa kutoka kwa watu wasiojua kusoma na kuandika wa ushirikina na ujinga wa wazi. Ikiwa ujumbe wa Mtume umethibiti kwa ushahidi wake; kila alicholeta lazima kipokewe kwa kukubaliwa na kusalimu amri, na pingamizi ziachwe. Na ndiyo maana akasema, "basi wasizozane nawe katika jambo hili." Yaani wale wanaokukanusha hawatabishana nawe, na watapinga baadhi ya uliyowaletea kwa akili zao mbovu. Kama vile mabishano yao kuhusu kuruhusiwa kifo kwa mujibu wa mfano wao wa kifisadi. Wanasema, mnakula mlichoua, lakini hamli alichoua Mwenyezi Mungu? Na kama wasemavyo: "Biashara ni kama riba"... Na pingamizi zingine za namna hiyo, ambazo hususan hazitakiwi kujibiwa, kwani zinakanusha asili ya ujumbe, na hakuna mjadala wala mabishano ndani yake, bali kila msimamo una suala lake. Basi mwenye kuandamana na pingamizi hili anakanusha ujumbe wa Mtume ikiwa anadai kuwa anabishana ili kuongoka. Anaambiwa, nitazungumza nawe kuhusu kuthibitisha ujumbe au la, vinginevyo; kujiwekea mipaka katika haya ni dalili ya kuwa makusudio yake ni ukaidi na upungufu, na kwa ajili hiyo Mwenyezi Mungu alimwamrisha Mtume wake kumwita Mola wake kwa hekima na mawaidha mema na aendelee na hayo. Ikiwa wapinzani wanapinga au la. Na hakuna kitakachokuzuilia wito; kwa sababu uko kwenye "uwongofu ulionyooka." Yaani, wa wastani; kufikia lengo lililokusudiwa, kutia ndani ujuzi wa ukweli na kuufanyia kazi. Nyinyi mna yakini na mambo yenu na yakini juu ya Dini yenu, kwa hivyo jambo hili linawahitaji muwe na msimamo na muendelee na yale aliyowaamrisha Mola wenu Mlezi, na wala nyinyi hamfuati jambo la kutiliwa shaka au hadithi iliyozushwa, basi simameni na watu na kwa matamanio yao na rai zao, na upinzani wao unakuzuia. Na sawa na hayo ni kauli ya Mwenyezi Mungu, "Basi mtegemee Mwenyezi Mungu, kwani wewe uko juu ya Haki iliyo wazi." Ingawa katika kauli yake: "Hakika wewe uko juu ya uwongofu ulionyooka." Mwongozo wa majibu ya wale wanaopinga maelezo ya Sharia kwa sababu nzuri; kwani mwongozo ni maelezo ya kila alicholeta Mtume, na uwongofu ndio mwongozo unaopatikana katika mambo ya msingi na matawi. Nayo ni mambo ambayo wema wake, uadilifu wake, na hekima yake yanajulikana kwa akili sahii. Na hili linajulikana kwa kutafakari maelezo ya amri na makatazo.

# {68 - 69} Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu akamwamrisha aepuke hoja zao katika suala hili, na akasema: "Na wakikujadili, basi sema: Mwenyezi Mungu anayajua zaidi mnayoyatenda." Yaani, anajua malengo na makusudio yenu. Basi atawalipa kwa hilo Siku ya Kiyama, ambapo Mwenyezi Mungu atakapohukumu baina yenu "katika yale mliyokhitalifiana." Basi anayekubaliana na njia iliyonyooka; yeye ni katika watu wa neema, na anayejitenga nayo, basi yeye ni miongoni mwa wakazi wa Jahiim.

# {70} Na katika sehemu ya ukamilifu wa hukumu yake ni kwamba awe mtawala mwenye elimu; ndiyo maana akataja upana wa elimu yake na upana wa kitabu chake. Na akasema, "Je, hukujua kwamba Mwenyezi Mungu anayajua yaliyomo mbinguni na ardhini?" Hakuna kinachofichika kwake katika mambo yaliyo ya dhahiri na mambo ya siri ya mambo; ya siri na dhahiri, ya mwanzo na ya mwisho. Hiyo ni elimu inayozunguka vilivyomo mbinguni na ardhini, Mwenyezi Mungu ameithibitisha katika Kitabu, ambacho ni: Ubao Uliohifadhiwa, pale Mwenyezi Mungu alipoumba kalamu, akaiambia; 'Andika!' Ikasema: 'Niandike nini?' Akasema: 'Andika yatakayotokea mpaka Siku ya Kiyama.' "Hakika haya kwa Mwenyezi Mungu ni mepesi." Mwenyezi Mungu hufanya yawe rahisi kwake kuwa na ujuzi wa mambo yote, na kuandika hilo katika kitabu kinacholingana na ukweli.

71. Na wanaabudu badala ya Mwenyezi Mungu ambavyo hakuviteremshia ushahidi, na ambavyo hawana ujuzi navyo. Na madhalimu hawatakuwa na wa kuwasaidia. 72. Na wanaposomewa Aya zetu zilizo wazi, utaona chuki katika nyuso za waliokufuru. Hukaribia kuwavamia wale wanaowasomea hizo Aya zetu. Sema: Je, nikwambieni yaliyo mabaya zaidi kuliko haya? Ni Moto. Mwenyezi Mungu amewaahidi waliokufuru, na ni marudio mabaya hayo.

# {71} Mwenyezi Mungu Mtukufu anataja hali ya wale wanaomshirikisha kuwa ni madhalimu kwake, na kwamba hali yao ni hali mbaya zaidi; na kwamba hawana msingi wa waliyoyafanya. Hawana ujuzi nayo, bali ni hadithi waliyoipokea kutoka kwa baba zao wapotofu, na mtu anaweza kuwa hana ujuzi wa aliyoyafanya, na katika jambo hilo hilo, ana hoja ambayo hakuijua. Basi hapa Mwenyezi Mungu anasema kwamba hakuteremsha "mamlaka" katika jambo hilo. Yaani, hoja inayoibainisha na kuiruhusu, bali ameteremsha hoja za uthabiti na ubatilifu wake. Kisha akawatishia madhalimu miongoni mwao wanaoifanyia jeuri haki. Na akasema, "Na madhalimu hawana msaidizi:" atakayewaokoa na adhabu ya Mwenyezi Mungu inapowashukia, na ikawafikia.

# {72} Je, watu hawa wasio na elimu juu ya kile ambacho ni juu yao wanakusudia kufuata Ishara na uwongofu unapowajia, au wanatosheka na uongo walio juu yao? "Na wanaposomewa Aya zetu," hawakuizingatia, wala hawakuinua vichwa vyao juu yake, bali "utaona chuki katika nyuso za waliokufuru:" chuki yake na uhasidi wake. Utaziona nyuso zao zimekunjamana na nyuso zao zinang'aa. "Hukaribia kuwavamia wale wanaowasomea hizo Aya zetu." Yaani, karibu wauawe na kupigwa sana kutokana na kukithiri kwa chuki na chuki yao kwa ukweli na uadui wake. Hali hii ya makafiri ni dhiki na mbaya, lakini basi ni mbaya zaidi kuliko ilivyo; hali yao ambayo wamepungukiwa nayo. Na ndiyo maana akasema: "Sema: Je, nikuambieni jambo baya zaidi kuliko hilo? Ni Moto, wameahidiwa na Mwenyezi Mungu wale waliokufuru, na ni marudio mabya hayo." Huu ni ubaya wake mrefu na mpana, na ubaya wake na maumivu yake yanaongezeka kila mara.

73. Enyi watu! Unapigwa mfano, basi usikilizeni. Hakika wale mnaowaomba badala ya Mwenyezi Mungu, hawawezi kuumba hata nzi ijapokuwa watajumuika kwa hilo. Na nzi akiwapokonya kitu hawawezi kukipata kwake. Amedhoofika kweli huyo mwenye kutaka na mwenye kutakiwa. 74. Hawakumuadhimisha Mwenyezi Mungu anavyostahiki kuadhimishwa. Hakika Mwenyezi Mungu bila ya shaka ni Mwenye kushinda.

# {73 - 74} Huu ni mfano alioutoa Mwenyezi Mungu kuashiria ubaya wa kuabudu masanamu na kuonyesha kutokamilika kwa akili za wanaoyaabudu na udhaifu wa kila mtu akasema: "Enyi watu!" Hii ni hotuba kwa waumini na makafiri. Waumini wanazidisha elimu na ufahamu, na makafiri wanaendelea kupingana. "Umepigwa mfano, basi usikilizeni." Yaani, tegeni masikio yenu kwake, na yafahamuni aliyo nayo, wala zisikutane miongoni mwenu nyoyo zilizopotea na masikio yaliyogeuzwa. "Hakika ya wale mnaowaomba badala ya Mwenyezi Mungu," ni pamoja na kila kinachoombwa badala ya Mwenyezi Mungu, "Hawawezi kuumba nzi:" ambaye ni miongoni mwa viumbe vinavyodharauliwa na vichafu mno. Siyo ndani ya uwezo wao kuumba kiumbe hiki dhaifu; basi ikiwa hawana uwezo wa kiumbe dhaifu; kwa hivyo kutoweza kuumba kiumbe zaidi ya nzi ni bora zaidi "hata kama wangejikusanya kwa hilo" na yenye ufasaha zaidi kuliko hayo. Lau "kama nzi angewanyang'anya kitu, wasingeliweza kukipata kutoka kwake;" ni kiwango cha mwisho cha kutokuwa na uwezo kinachotokea. "Ni dhaifu kweli huyo mwenye kuomba;" naye ni yule anayeabudiwa badala ya Mwenyezi Mungu, "na anayeombwa;" naye ni nzi. Kila mmoja wao ni dhaifu, na aliye dhaifu zaidi ni yule anayeshikamana na mtu huyu dhaifu na kumweka katika nafasi ya Mola Mlezi wa walimwengu wote. Haya ndiyo aliyoyajaalia Mwenyezi Mungu kwa mujibu wa kudra zake, kwani amemfananisha masikini asiyejiweza katika nyanja zote na tajiri na mwenye uwezo katika nyanja zote, isipokuwa yule asiyemiliki kwa ajili yake mwenyewe au kwa ajili ya wengine manufaa yoyote, madhara mauti, na uzima, au ufufuo, pamoja na mwenye kunufaisha, na mwenye kudhuru, na mpaji, na mzuiaji, na mwenye mali na mwenye kuiharibu kwa kila namna. "Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mwenye kushinda." Yaani, zimekamilika nguvu zake, na zimekamilika utukufu wake, kutokana na ukamilifu wa uwezo na utukufu wake; kwamba mawe ya pembeni ya uumbaji yamo mikononi mwake, na kwamba hakuna kinachosogea au kinachobakia kupumzika isipokuwa kwa mapenzi na mapenzi yake. Anachotaka Mwenyezi Mungu kinatokea, na asichokitaka hakitokei. Na miongoni mwa ukamilifu wa uwezo wake ni kwamba anashikilia mbingu na ardhi zisipite. Na miongoni mwa ukamilifu wa uwezo wake, ni kufufua viumbe vyote, wa kwanza na wa mwisho, kwa ukelele mmoja. Na katika ukamilifu wa uweza wake ni kuwaangamiza madhalimu na mataifa yenye nguvu kwa mpigo mdogo tu wa adhabu yake.

75. Mwenyezi Mungu huteua Wajumbe miongoni mwa Malaika na miongoni mwa watu. Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusikia, Mwenye kuona. 76. Anayajua yaliyo mbele yao na yaliyo nyuma yao. Na kwa Mwenyezi Mungu yatarejeshwa mambo yote.

# {75 - 76} Mwenyezi Mungu Mtukufu alipobainisha ukamilifu wake na udhaifu wa masanamu na kwamba hakika Yeye ndiye anayeabudiwa; ameeleza hali ya Mitume na kufarikiana kwao na watu wengine kutokana na fadhila walizokuwa nazo. Na akasema, "Mwenyezi Mungu huteua Mitume katika Malaika na katika watu." Yaani, anateua na kuchagua Mitume kutoka kwa Malaika na kutoka kwa watu. Wao ndio walio safi zaidi wa aina hiyo, na wanaostahili zaidi kuchaguliwa. Mitume si chochote ila ni watu wa hali ya juu kabisa wa uumbaji, na yule aliyewachagua na kuwachagua si asiyejua ukweli vitu, au anajua kitu na siyo kitu, na mteule ni Mwenye kusikia, Mwenye kuona, ambaye ujuzi wake, kusikia kwake, na kuona kwake kunakizunguka kila kitu. Aliwachagua huku akijua kwamba wanastahiki hilo, na kwamba ufunuo ulikuwa mzuri kwao. Kama Mwenyezi Mungu Mtukufu alivyosema: "Mwenyezi Mungu anajua zaidi ni wapi ataweka ujumbe wake." "Na mambo yote yanarejeshwa kwa Mwenyezi Mungu." Yaani, anatuma Mitume kuwaita watu kwa Mwenyezi Mungu; na miongoni mwao kuna wale waliotikiw, na miongoni mwao kuna wale ambao wito wao ulikataliwa, na miongoni mwao kuna waliofanya kazi, na hiyo ndiyo kazi ya Mitume, na malipo ya vitendo hivyo. Hatima yake iko kwa Mwenyezi Mungu; kwa hivyo usimnyime neema na uadilifu wake.

77. Enyi mlioamini! Rukuuni na sujuduni, na muabuduni Mola wenu Mlezi, na tendeni mema, ili mfanikiwe. 78. Na fanyeni juhudi kwa ajili ya Mwenyezi Mungu kama inavyostahiki jihadi yake. Yeye amewateua. Wala hakuweka juu yenu mambo mazito katika Dini. Nayo ni mila ya baba yenu Ibrahim. Yeye (Mwenyezi Mungu) aliwaita Waislamu tangu zamani, na katika hii (Qur'ani) pia, ili awe Mtume shahidi juu yenu, na nyinyi muwe mashahidi kwa watu. Basi shikeni Swala na toeni Zaka na shikamaneni na Mwenyezi Mungu. Yeye ndiye mlinzi wenu, na mlinzi bora kabisa, na msaidizi bora kabisa.

# {77} Mwenyezi Mungu Mtukufu anawaamrisha waja wake waaminifu kuswali, na amebainisha rukuu na kusujudu kwa sababu ya wema wake na umuhimu wake. Na ibada yake ambayo ni faraja ya macho na faraja ya moyo wenye huzuni. Umola wake na wema wake unahitaji kutoka kwao kwamba wamfanyia ibada kwa Ikhlasi, na anawaamrisha kufanya wema kwa ujumla. Akajalia Mtukufu ufanisi katika jambo hili kisha akatoa maelezo juu ya mambo haya akisema: "ili mfanikiwe." Yaani, unafikia kile unachotaka na umeokolewa kutoka kwa kile kinachoogopwa. Hakuna njia kwa mkulima isipokuwa ikhlasi katika kumwabudu Muumba na kujitahidi kuwanufaisha waja wake. Yeyote aliyeidhinishwa kwa hili; kwake ni kikombe kilichotukuka cha furaha, mafanikio, na ufanisi.

# {78} "Na fanyeni juhudi kwa ajili ya Mwenyezi Mungu kama inavyostahiki jihadi yake:" Jihad ni juhudi kubwa ya mtu kufikia lengo analotaka. Jihad kwa ajili ya Mwenyezi Mungu ndiyo maana ya kweli ya jihadi, ambayo ni utimilifu kamili wa amri ya Mungu, na kuwaita watu kwenye njia yake kupitia kila njia inayoongoza kwenye hilo. Kutokana na ushauri, elimu, mapigano, tabia njema, kukemea, kuhubiri, na mambo mengine, "amewachagua." Yaani, amewateua, enyi umma wa Waislamu, katika watu, na akawachagulia Dini, na akakuridhieni, na akakuchagulieni Vitabu vilivyo bora zaidi na Mitume walio bora zaidi. Kwa hivyo, wakaitikia zawadi hii kubwa kwa kufanya jihadi inayostahiki. Na ilipokuwa kauli yake; "Na fanyeni juhudi kwa ajili ya Mwenyezi Mungu kama inavyostahiki jihadi yake." Labda mtu yuko chini ya udanganyifu kwamba hii ni kazi isiyoweza kuvumiliwa au kazi nzito. Jihadharini nayo kwa kusema, "Wala hakuweka juu yenu mambo mazito katika Dini." Yaani, mashaka na ugumu, lakini badala yake aliifanya iwe rahisi sana, na kuifanya iwe rahisi sana. Kwanza, Yeye anaamrisha tu na kuwajibisha yaliyo mepesi kwa nafsi na wala si yale mazito kwake na wala si yale yasiyobebeka, kisha, ikiwa anatoa sababu za kupunguza, punguza kile alichoamuru; ama kwa kuangusha, au kuacha baadhi yake. Kanuni ya kisheria imechukuliwa kutoka katika aya hii, ambayo ni kwamba, 'shida huleta wepesi' na 'mahitaji yanahalalisha mambo yaliyoharamishwa.' Hii ni pamoja na kutoka kwa hukumu za kampuni tanzu kitu ambacho kinajulikana katika vitabu vya hukumu. "Mila ya baba yenu Ibrahim;" yaani, Dini hii iliyotajwa na Zaburi ni mila ya baba yenu Ibrahim, ambayo bado aliifuata. Kwa hivyo jilazimisheni kwayo na mshikamane nayo. "Yeye (Mwenyezi Mungu) alikuiteni Waislamu tangu zamani." Yaani, katika Vitabu vilivyotangulia vimetajwa na mashuhuri. "Na katika hii;" yaani, kitabu hiki na sheria hii. Yaani, jina hili bado ni kwenu nyinyi wa kale na wa kisasa, "ili Mtume awe shahidi juu yenu" kwa vitendo vyenu, vyema na viovu " na ili muwe mashahidi juu ya watu." Kwa sababu nyinyi ni umma bora kabisa uliotolewa kwa ajili ya watu, umma wa wastani, wa haki, na teule, wenye kuwatolea ushahidi Mitume waliowafikisha kwa nyumati zao, na mnatoa ushahidi kwa walimwengu kwamba Mitume wao walikuwa wamewafikishia yale aliyowajulisha Mwenyezi Mungu katika Kitabu chake." "Basi shikeni Swala," pamoja na nguzo zake, masharti yake, mipaka yake na sharti zake zote, "na toeni zaka," iliyowekewa kwa wanaoistahiki. Mshukuru Mwenyezi Mungu kwa kile alichokupa. "Na shikamaneni na Mwenyezi Mungu;" Yaani jiepusheni kwa ajili yake, na mtegemeeni Yeye katika hayo, wala msitegemee uwezo wenu na nguvu zenu. "Yeye ndiye Mlinzi wenu," mwenye kuyachunga mambo yenu, na kupelekesha kwa upelekeshaji wake bora, na kuwaongoza kwa hukumu yake bora. "Mlinzi bora kabisa, na Msaidizi bora kabisa;" yaani, hakika Yeye ni mwema kwa yule anayemchunga na kupata anachotaka, na ni msaidizi mwema kwa yule anayemtaka msaada na kumkinga na madhara.

Imekamilika tafsiri ya [Surat] Hajj. Na sifa njema zote ni za Mwenyeezi Mungu, Mola Mlezi wa viumbe vyote.

* * *