Juzuu ya tano ya "Taysir Al-Karim Ar-Rahman katika tafsiri ya maneno ya Al-Mannan" Cha mwanachuoni, Sheikh Abdur-Rahman An-Nasir bin Saadi, Mwenyezi Mungu amsamehe. Amin. Kwa jina la Mwenyezi Mungu, Mwingi wa rehema, Mwingi wa kurehemu. Sifa njema zote ni za Mwenyezi Mungu, na ninamtakia rehema na amani Mtume Muhammad na familia yake na masahaba zake. Ama baada ya hayo, hakika elimu ya tafsiri ya Qur-ani ndiyo elimu tukufu zaidi ya elimu zote na iliyo muhimu zaidi, na yenye kustahiki zaidi kuhakikisha maana zake na kuelewa kanuni zake, kwa sababu ni uteremsho wa wahyi kutoka kwa Mwenye hekima, Msifika. Aliuteremsha uwe uwongofu na rehema kwa waja wake na ubainisho wa kila kitu na ufafanuzi wa kina wa kila wanachokihitaji katika dini yao, na katika dunia yao na akhera yao. Na katika elimu ya Qur-ani iliyo maalumu ni kwamba kufahamu baadhi yake husaidia kuielewa yote. Kwa sababu Qur-ani, kuanzia mwanzo wake hadi mwisho wake, inazunguka juu ya kueleza misingi yenye manufaa, hakika mbalimbali, sheria kubwa mbalimbali, hukumu nzuri mbalimbali, na itikadi sahihi mbalimbali, na inawaelekeza waja kwenye kila jambo la heri, na inawaonya dhidi ya kila uovu, na inakariri kusisitiza mambo haya na kuyadhihirisha, kwa mbinu mbalimbali na kubadilishabadilisha kufaako, kwa urahisi kabisa, wepesi, usahihi ambao hakuna kitu zaidi yake. Na nimekuwa nikiulizwa mara kwa mara na wenzangu wengi kuhusu kuchapisha tafsiri yetu hii yote, na walisisitiza sana kwa sababu kile walichoona kwamba ina faida kubwa, nami nikawa ninatoa udhuru kwamba hilo ni vigumu sana. Kwa sababu ni ndefu, na tena kwamba katika nyakati hizi utashi wa watu wa vitabu virefu ni kidogo sana. Kwa hivyo, nilipenda kwamba niwaitikie kuchapisha baadhi ya yale waliyoyaomba, nayo ni kuchapisha juzuu moja tu miongoni mwa juzuu za tafsiri hii. Na ikawa imechaguliwa juzuu ya katikati kuanzia Surat Al-Kahf mpaka mwisho wa Surat An-Naml. Na kisichoweza kupatwa chote, basi pia hakiwezi kuachwa chote. Nina matumaini kwa Mwenyezi Mungu na kumwomba aifanye kazi hii iwe imekusudiwa uso wake yeye tu, iwe ni yenye manufaa kwetu na kwa ndugu zetu, na kwamba atupe msaada wake, utunzaji wake, na atuwezeshe, kwani yeye hutoa kwa wingi, Mkarimu, Mpole, Mwingi wa kurehemu. Na niliifuatisha na kanuni za kijumla na misingi katika kanuni za jumla za tafsiri, ili kuwezesha kupata kile ambacho msomaji anaweza kukosa katika sehemu juzuu nyinginezo. Kwa maana misingi na kanuni za jumla ndizo hujengewa juu yake matawi na maelezo madogo madogo, na mtu hupata manufaa na faida kutoka kwayo pamoja na ufupi, jambo ambalo halipatikani katika meneno marefu. Basi Mwenyezi Mungu ndiye anayetutosheleza, naye ndiye mtegemewa bora zaidi. Mwandishi.

Tafsiri ya Surat Al-Kahf

Nayo iliteremka Makka

Kwa jina la Mwenyezi Mungu, Mwingi wa rehema, Mwingi wa kurehemu

1. Kuhimidiwa ni kwa Mwenyezi Mungu, ambaye alimteremshia mja wake Kitabu, wala hakukifanya kuwa na upogo. 2. Kimenyooka sawa sawa, ili kionye adhabu kali kutoka kwake, na kiwabashirie Waumini watendao mema kwamba hakika wana ujira mzuri. 3. Wakae humo milele. 4. Na kiwaonye wasemao, "Mwenyezi Mungu amejifanyia mwana." 5. Wao hawana elimu yoyote ya jambo hili, wala baba zao. Ni neno kubwa hilo litokalo vinywani mwao. Hawasemi isipokuwa uongo tu. 6. Huenda ukajihiliki nafsi yako kwa ajili yao, kuwasikitikia kwa kuwa hawayaamini mazungumzo haya!

# {1} "Kuhimidiwa" ni kwake Mwenyezi Mungu. Nako ni kumsifu kwa sifa zake, ambazo zote ni sifa za ukamilifu, na kwa neema zake za dhahiri na za ndani, za kidini na za kidunia. Na neema yake bora zaidi ni kuteremsha kwake Kitabu kitakatifu kwa mja wake na mtume wake Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake. Kwa hivyo alijihimidi mwenyewe, jambo ambalo ndani yake linajumuisha kuwaelekeza waja wake kumhimidi kwa kuwatumia mtume na kuwateremshia kitabu. Kisha akaelezea kitabu hiki kwa maelezo mawili ambayo yanajumuisha kwamba ndicho kitabu kikamilifu zaidi kwa njia zote. Yaani, kukanusha kuwepo na upogo wowote ndani yake, na kuthibitisha kwamba ni cha kunyoosha na chenyewe ni kinyoofu. Kwa hivyo, kukanusha upogo kunalazimu kwamba hakuna uongo wowote katika habari zake, wala hakuna dhuluma yoyote wala mambo bure katika amri zake na makatazo yake. Na kuthibitisha unyoofu wake unalazimu kwamba hakisemi wala hakiamuru isipokuwa habari bora zaidi. Nazo ni habari ambazo hujaza mioyo maarifa, imani, na akili, kama vile kupeana habari juu ya majina ya Mwenyezi Mungu, sifa zake, na matendo yake, ikiwa pia kuhusu mambo ya ghaibu yaliyotangulia na yajayo, na kwamba amri zake na makatazo yake hutakasa nafsi, na kuzisafisha, na kuzikuza, na kuzikamilisha. Kwa sababu zimejumuisha uadilifu kamili, na haki, na kumkusudia na kumuabudu Mwenyezi Mungu, Mola Mlezi wa walimwengu peke yake, ambaye hana mshirika yeyote. Basi kinastahili zaidi kitabu kilichoelezwa kwa hayo yaliyotajwa, kwamba Mwenyezi Mungu ajisifu mwenyewe kwa kwa sababu ya kukiteremsha, na kwamba asifiwe na waja wake kwacho.

# {2} Na kauli yake, "ili kionye adhabu kali kutoka kwake." Yaani, ambayo alikwishaipitishia hukumu juu ya mwenye kuhalifu amri yake. Na hili linajumuisha adhabu ya duniani na ya Akhera. Hii pia ni katika neema zake kwamba aliwahofisha waja wake na kuwaonya juu ya kile chenye kuwadhuru na kuwaangamiza, kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu alipotaja katika Qur-ani hii maelezo ya Moto. Alisema, "Kwa hayo anawahofisha Mwenyezi Mungu waja wake. Enyi waja wangu nicheni mimi." Basi katika rehema yake kwa waja wake ni kwamba aliwawekea adhabu kali kwa wale ambao wanaasi amri yake na akawabainishia adhabu hio, na akawabainishia sababu zinazofikisha huko. "Na kiwabashirie Waumini watendao mema kwamba hakika wana ujira mzuri." Yaani, na Mwenyezi Mungu alimteremshia mja wake Kitabu ili awabashirie waumini kwacho, na kwa Mitume wake na Vitabu vyake wale ambao imani yao ilikamilika. Kwa hivyo hilo likawasababishia kufanya matendo mema, ya wajibu na yanayopendekezwa, yaliyokusudiwa kwayo Mwenyezi Mungu tu, na yanayomfuata Mtume, "kwamba hakika wana ujira mzuri." Nayo ni thawabu ambazo Mwenyezi Mungu ameyawekea imani na matendo mema, na makubwa na muhimu yake zaidi ni kupata radhi za Mwenyezi Mungu na kuingia Peponi, ambayo ndani yake kuna yale ambayo jicho halijawahi kuyaona, wala hakuna sikio lililowahi kuyasikia, wala hayajawahi kupita katika moyo wa mtu yeyote. Na katika kuyaelezea malipo hayo kwamba ni mazuri kuna ishara kwamba hayana cha kuhuzunisha chochote wala kupunguzwa kitu kwa njia yoyote ile. Kwa maana, ikiwa kingekuwapo chochote katika hayo, basi uzuri wake haungekuwa kamili.

# {3} Na pamoja na hayo, ujira huu mzuri, "watakaa humo milele." Hautawaondokea wala wao hawataondoka wauache, bali furaha yao itakuwa inaongezeka kila wakati. Na katika kutaja bishara njema, kuna lenye kuhitaji yatajwe matendo hayo mazuri yenye kusababisha hicho kilichobashiriwa. Nayo ni kwamba Qur-ani hii imejumuisha kila tendo jema ambalo linafikisha katika hayo ambayo nafsi zinakuwa na bishara njema juu yake, na roho zinafurahia kwayo.

# {4-5} "Na kiwaonye wasemao, "Mwenyezi Mungu amejifanyia mwana" kama vile Mayahudi, Wakristo, na washirikina, ambao walisema maneno haya mabaya mno. Kwa maana, hawakuyasema kutokana na elimu wala yakini. Wao wenyewe hawalijui hilo wala hawakulijua kutoka kwa baba zao ambao wao waliwaiga na kuwafuata. Bali hawafuati isipokuwa dhana tu na yale ambayo nafsi yanatamani. "Ni neno kubwa hilo litokalo vinywani mwao." Yaani, ubaya wake ni mkubwa mno na adhabu yake ni kali zaidi. Na ni ubaya gani ulio mkubwa zaidi kuliko ule wa kumuelezea kwamba alijifanyia mwana, jambo ambalo linalazimu kwamba Yeye ana upungufu na kuwepo ushirikiano kati yake na wengineo katika sifa maalumu za umola na uungu, na kumdanganyishia? "Basi ni nani aliye dhalimu zaidi kuliko anayemzulia uongo Mwenyezi Mungu?" Na ndiyo maana akasema hapa, "Hawasemi isipokuwa uongo tu." Yaani, uongo mtupu ambao hauna ukweli wowote ndani yake. Na tafakari jinsi alivyobatilisha kauli hii hatua kwa hatua na kuhama kutoka katika kitu hadi kwenye kile kilicho batili zaidi yake. Kwanza, akasema, "Wao hawana elimu yoyote ya jambo hili, wala baba zao." Na kusema juu ya Mwenyezi Mungu bila elimu hakuna shaka yoyote kwamba hilo limekatazwa, na tena ni jambo batili. Kisha la pili akajulisha kwamba ni kauli mbaya na ovu, akasema, "Ni neno kubwa hilo litokalo vinywani mwao." Kisha la tatu akataja daraja lake katika ubaya, ambalo ni uongo ambao ni kinyume cha ukweli.

# {6} Kwa kuwa Nabii - rehema na amani za Mwenyezi Mungu zimshukie - alikuwa na hamu kubwa ya kuongoza viumbe, akifanya bidii kubwa katika hilo, alikuwa yeye - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - akifurahi na kufurahishwa na kuongoka kwa wale wanaoongoka, na anahuzunika sana juu ya wakadhibishaji, wapotovu kwa sababu ya kuwa na huruma juu yao yeye - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, na kwa sababu ya kuwarehemu. Basi Mwenyezi Mungu akamuelekeza kwamba asiishughulishe nafsi yake katika kuwahuzunikia hawa ambao hawaiamini Qur-ani, kama alivyosema katika aya nyingine, "Huenda labda ukajikera nafsi yako kwa kuwa hawawi waumini" na akasema, "Basi nafsi yako isijihiliki kwa kuwasikitikia" na hapa akasema, "Huenda ukajihiliki nafsi yako" kwa sababu ya huzuni mkubwa juu yao. Na hilo ni kwa sababu ujira wako umeshafika kwa Mwenyezi Mungu. Na hawa, ikiwa Mwenyezi Mungu angejua kwamba kuna heri yoyote ndani yao, basi angewaongoa. Lakini alijua kwamba wao hawafailii isipokuwa Moto tu. Basi ndiyo sababu aliwaachilia mbali kwa hivyo hakuongoka. Kwa hivyo, kuishughulisha nafsi yako kwa huzuni kubwa na masikitiko juu yao hakuna faida yoyote kwako. Katika aya hii na mfano wake kuna mazingatio mbalimbali. Miongoni mwake ni kwamba aliyeamrishwa kuwalingania viumbe kwa Mwenyezi Mungu, kilicho juu yake ni kufikisha ujumbe na kujitahidi awezavyo kwa kutumia kila njia inayofikisha katika uwongofu, na azuie njia za upotovu na ukengeufu kwa kiasi awezavyo huku akimtegemea Mwenyezi Mungu katika hilo. Kwa hivyo, wakiongoka, basi ni sawa na ni neema. Vinginevyo, basi asihuzunike wala asisikitike. Kwani, hayo yanaidhoofisha nafsi, na kubomoa nguvu, na hayana faida yoyote. Bali aendelee na kitendo alichoamrishwa na akielekee. Na yoyote yasiyokuwa hayo, basi hayo yako nje ya uwezo wake. Na ikiwa Nabii -rehema na amani za Mwenyezi Mungu zimshukie - anaambiwa na Mwenyezi Mungu, “Kwa hakika wewe humwongoi umpendaye." Naye Musa amani iwe juu yake anasema, “Mola wangu Mlezi! Hakika mimi similiki isipokuwa nafsi yangu na kaka yangu..." hadi mwisho wa aya. Basi asiyekuwa wao anastahiki zaidi na anafailia zaidi. Amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu, "Basi kumbusha, hakika wewe ni mkumbushaji tu, wala huna uwezo juu yao."

7. Kwa hakika tumevifanya vilivyoko juu ya ardhi kuwa ni pambo lake ili tuwafanyie mtihani, ni nani kati yao ndio wenye vitendo vizuri zaidi. 8. Na hakika Sisi tutavifanya vyote vilivyo juu ya ardhi kuwa kama nchi iliyopigwa na ukame.

# {7} Yeye Mtukufu anajulisha kwamba alivifanya vyote vilivyo juu ya uso wa ardhi kama vile vyakula vitamu, vinywaji, mavazi mazuri, miti, mito, mazao, matunda, mambo mazuri ya kutazamwa, bustani maridadi, sauti za kupendeza, picha za kupendeza, dhahabu, fedha, farasi, ngamia, na kadhalika. Mwenyezi Mungu amevifanya hivyo vyote kuwa pambo la nyumba hii, kama majaribio na mtihani, "ili tuwafanyie mtihani, ni nani kati yao ndio wenye vitendo vizuri zaidi." Yaani, yaliyokusudiwa zaidi Mwenyezi na yaliyo sahihi zaidi.

# {8} Na pamoja na hayo Mwenyezi Mungu atayafanya haya yaliyotajwa yote kupotelea mbali, kuisha, kuondoka, na kutoweka, na ardhi itarudi iwe nchi "iliyopigwa na ukame." Anasa zake zitakwenda, na mito yake itakatika, na athari zake zitafutika, na furaha zake zitaisha. Huu ndio ukweli wa dunia. Mungu ametubainishia kana kwamba ni mtazamo wa macho. Ametuonya dhidi ya kudanganywa nayo.Tunatamani nyumba ambayo raha yake hudumu na mkazi wake ni mwenye furaha. Yote hayo ni kwa rehema kwetu. Basi anayetazama nje ya dunia badala ya ndani yake anadanganyika na mapambo ya dunia, basi fuateni dunia usuhuba wa wanyama na mfurahie kwayo. Walioghafilika hawazingatii haki za Mola wao Mlezi, wala hawajali kumjua, bali hamu yao ni kula matamanio kwa namna yoyote yanayotokea na katika hali yoyote inayotokea. Mauti yanapomkaribia mmoja wao, watu hawa huwa na wasiwasi juu ya kujiangamiza kwake mwenyewe na kupoteza nafsi yake, si kwa sababu ya uzembe na matendo mabaya aliyoyafanya. Ama mwenye kutazama ndani ya dunia na kujua nini maana yake na kutoka kwayo; alichukua kutoka humo kile ambacho angeweza kutumia kwa ajili ya kile kilichoumbwa kwa ajili yake, na akatumia fursa ya maisha yake ya heshima, hivyo akaifanya dunia hii kuwa mahali pa kupita, sio mahali pa kupumzika, na ghorofa kwa ajili ya safari, siyo mahali pa kuishi. Basi akafanya juhudi katika kumjua Mola wake Mlezi, kutekeleza amri zake, na kutenda mema. Hii ni moja ya nafasi nzuri zaidi mbele ya Mungu, na ni kweli kwake kwa hadhi, raha, furaha, na heshima. Alitazama ndani ya dunia hii wakati wadanganyifu walipotazama nje yake, na kufanya kazi kwa ajili yake. Alifanya kazi kwa ajili ya akhera yake wakati ubatili ulifanya kazi kwa ulimwengu wake. Kwa hiyo kuna tofauti kati ya makundi mawili! Tofauti kati ya madhehebu haya ni kubwa kiasi gani!

9. Kwani unadhani ya kwamba wale watu wa Pangoni na Maandishi walikuwa ni ajabu miongoni mwa ishara zetu? 10. Vijana hao walipokimbilia kwenye pango, na wakasema, "Mola wetu Mlezi! Tupe rehema itokayo kwako, na tutengezee uwongofu katika jambo letu." 11. Basi tukayaziba masikio yao kuwalaza humo pangoni kwa muda wa miaka kadhaa. 12. Kisha tukawazindua ili tujue ni lipi katika makundi mawili yale ndilo lilihesabu sawa urefu wa muda waliokaa.

# {9} Na swali hili lina maana ya kukanusha na kukataza. Yaani, usidhani kuwa kisa cha wale watu wa Pangoni na yaliyowapata si mambo ya kawaida katika ishara za Mwenyezi Mungu na kwamba ni mageni katika hekima yake, na kwamba hakuna mfanano wake wala kwamba hakuna kinachofanana nayo. Bali Mwenyezi Mungu Mtukufu ana ishara za ajabu na zisizo za kawaida, ambazo nyingi kuliko tena za aina sawa na ishara zake za wale watu wa pangoni na tena ni kubwa zaidi kuliko hizo. Na Mwenyezi Mungu hajaacha kuendelea kuwaonyesha waja wake ishara mbalimbali katika upeo wa macho na katika nafsi zao ambazo kwazo inabainika haki kutoka kwa batili, na uwongofu kutoka kwa upotovu. Na kilichokusudiwa si kukanisha kwamba kisa cha watu wa Pangoni ni miongoni mwa maajabu, bali hicho ni miongoni mwa ishara za ajabu za Mwenyezi Mungu. Lakini kilichokusudiwa ni kwamba mfano wa hizo ni nyingi sana. Kwa hivyo, kukomea kwa hicho tu katika suala kushangaa na kustaajabu ni upungufu katika elimu na akili. Bali, wajibu wa muumini ni kutafakari ishara zote za Mwenyezi Mungu ambazo Mwenyezi Mungu aliwataka waja kuzitafakari. Kwa maana, hizo ni ufunguo wa imani na njia ya elimu na yakini. Na kuwafungamanisha na pango la mlimani. "Na Maandishi" ambayo ni maandishi yaliyojumuisha majina yao na kisa chao kwa sababu walikaa humo muda mrefu.

# {10} Kisha akataja kisa chao kwa ujumla, kisha akakieleza baada ya hayo, akasema, "Vijana hao walipokimbilia kwenye pango" ili kujilinda na kujiweka mbali na majaribio ya kaumu yao kwao. "Na wakasema, "Mola wetu Mlezi! Tupe rehema itokayo kwako." Yaani, tuimarishe kwayo na utuhifadhi kutokana na uovu na utuwezeshe ya heri. "Na tutengezee uwongofu katika jambo letu." Yaani, turahisishie kila njia ya yenye kufikisha katika uwongofu, na tutengenezee mambo ya dini yetu na dunia yetu. Basi wakakusanya kati ya kufanya bidii na kukimbia kutoka katika majaribio hadi katika mahali wanapoweza kujificha hapo, na kati ya kuomba kwao dua kwa unyenyekevu na kumuomba Mwenyezi Mungu kurahisisha mambo yao na tena hawakujitegemea tu wenyewe na kuwatengemea viumbe.

# {11} Na ndiyo maana, Mwenyezi Mungu akawaitikia dua yao, na akawawekea tayari yale ambayo hayakuwa katika mawazo yao. Akasema, "Basi tukayaziba masikio yao kuwalaza humo pangoni kwa muda wa miaka kadhaa," ambayo ilikuwa miaka mia tatu na tisa. Na katika kulala kwao huko kulikuwa na kuhifadhi nyoyo zao kutokana na kutotulia, hofu, na kuwalinda kutokana na kaumu yao, [na ili iwe ni ishara iliyo wazi].

# {12} "Kisha tukawazindua;" yaani, kutoka katika usingizi wao, "ili tujue ni lipi katika makundi mawili yale ndilo lilihesabu sawa urefu wa muda waliokaa." Kama alivyosema yeye Mtukufu, "Na kwa namna hiyo ndivyo tulivyowainua usingizini ili wapate kuulizana wao kwa wao..." hadi mwisho wa aya. Na katika kujua kwao kiwango cha wakati wa kukaa kwao kuna udhibiti mzuri wa hesabu, na kujua ukamilifu wa uwezo wa Mwenyezi Mungu Mtukufu, na hekima yake, na rehema yake. Na ikiwa wangeendelea kulala, basi hakuna lolote katika hayo lingejulikana kuhusiana na kisa chao.

13. Sisi tunakusimulia habari zao kwa haki. Hakika wao walikuwa ni vijana waliomuamini Mola wao Mlezi. Na Sisi tukawazidisha uwongofu. 14. Na tukazitia nguvu nyoyo zao waliposimama na wakasema, "Mola wetu Mlezi ni Mola Mlezi wa mbingu na ardhi. Hatutamwita mwingine kabisa badala yake kuwa ni Mungu. Hivyo, itakuwa tumesema jambo la kuvuka mpaka.

# {13} Huu ndio mwanzo wa kubainisha kisa chao kwa kina, na kwamba Mwenyezi Mungu anambainishia Mtume wake kwa kina kisa hicho kwa haki na ukweli ambao hauna shaka yoyote ndani yake wala lolote la kuleta mchanganyiko kwa namna yoyote ile. "Hakika wao walikuwa ni vijana waliomuamini Mola wao Mlezi" kati ya kaumu yao, Yeye peke yake ambaye hana mshirika yeyote. Basi Mwenyezi Mungu akawashukuru kwa imani yao na akawazidishia uwongofu, ambao ni elimu yenye manufaa na matendo mema. Kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu, “Na Mwenyezi Mungu huwazidishia uwongofu wale walioongoka."

# {14} "Na tukazitia nguvu nyoyo zao." Yaani, tuliwapa subira, na kuwaimarisha, na tukazifanya nyoyo zao kutulia katika hali hiyo ya kusumbua. Na haya ni katika upole wake Mwenyezi Mungu mtukufu kwao, na wema wake kwamba aliwawezesha kuamini, na uwongofu, na subira, na uimara, na utulivu. "Waliposimama na wakasema, Mola wetu Mlezi ni Mola Mlezi wa mbingu na ardhi." Yaani, ambaye alituumba, na akaturuzuku, na akatuendesha, na akatulea. Yeye ndiye muumba wa mbingu na ardhi, ambaye ni wa Pekee katika kuumba viumbe hawa wakubwa. Siyo viabudiwavyo hivyo na masanamu, ambavyo haviumbi, wala haviruzuku, wala havimiliki manufaa wala madhara, wala kifo, wala uhai, wala kufufua. Kwa hivyo, wakatuumia tauhidi ya umola kama ushahidi wa tauhidi ya uungu. Na ndiyo maana wakasema, “Hatutamwita mwingine kabisa badala yake kuwa ni Mungu. Hivyo, itakuwa tumesema" ikiwa tutawaomba waungu wengine pamoja naye baada ya sisi kujua kwamba, Yeye ndiye Mola Mlezi ambaye hairuhusiki wala haifai kuabudiwa isipokuwa Yeye tu; "jambo la kuvuka mpaka" kutoka katika haki, na tutakuwa katika njia iliyo mbali na njia iliyo sawa. Kwa hivyo wakaunganisha kati ya kukiri tauhidi ya umola na tauhidi ya uungu, na kushikamana na hilo, na kubainisha kuwa hiyo ndiyo haki, na kila kitu kinginecho ni batili. Na huu ni ushahidi juu ya kumjua kwao kikamilifu Mola wao Mlezi na kuwaongezewa uwongofu kutoka kwa Mwenyezi Mungu.

15. Hawa kaumu yetu walijifanyia miungu mingine badala yake Yeye. Kwa nini basi hawawatolei uthibitisho ulio dhahiri? Na ni nani aliye dhalimu zaidi kuliko anayemzulia uongo Mwenyezi Mungu?

# {15} Walipotaja yale ambayo Mwenyezi Mungu aliwapa miongoni mwa imani, uwongofu, na uchamungu, wakageukia yale waliyokuwa wakiyafanya kaumu yao ya kujifanyia miungu badala ya Mwenyezi Mungu. Basi wakawachukia mno, na wakabainisha kuwa hawakuwa na yakini na mambo yao hayo. Bali wako katika ujinga mkubwa zaidi na wapotovu. Wakasema, "Kwa nini basi hawawatolei uthibitisho ulio dhahiri" juu ya hayo ya batili wayafanyayo? Na wala hawana njia yoyote ya kufanya hivyo. Kwa maana, hayo ni maneno yao tu waliyomzushia Mwenyezi Mungu na kumdanganyishia. Na hii ndiyo dhuluma kubwa zaidi. Na ndiyo maana akasema, “Na ni nani aliye dhalimu zaidi kuliko anayemzulia uongo Mwenyezi Mungu?"

16. Na mkijitenga nao na vile wanavyoviabudu badala ya Mwenyezi Mungu, basi kimbilieni pangoni, awafungulie Mola wenu Mlezi katika rehema zake, na awatengenezee ya kuwafaa katika mambo yenu.

# {16} Yaani wao kwa wao wakaambiana: Mkijitenga na kaumu yenu kwa miili yenu na dini zenu, basi haitabakia isipokuwa kuokoka kutokana na uovu wao na kufanya sababu zenye kusababisha hayo. Kwa sababu hawana njia yoyote ya kupigana nao wala kubakia miongoni mwao ilhali hawaifuati dini yao. "Basi kimbilieni pangoni" mjifiche humo "awafungulie Mola wenu Mlezi katika rehema zake, na awatengenezee ya kuwafaa katika mambo yenu." Na katika yaliyotangulia alijulisha kuwa wao walimuomba kwa kusema, "Mola wetu Mlezi! Tupe rehema itokayo kwako, na tutengezee uwongofu katika jambo letu." Basi wakajumuisha kati ya kujitenga na uwezo wao na nguvu zao, na kukimbilia kwa Mwenyezi Mungu ili awatengenezee mambo yao na wamuombe hayo, na kati ya kuwa na imani na Mwenyezi Mungu kwamba atafanya hivyo. Hakuna shaka kwamba Mwenyezi Mungu aliwafungulia katika rehema zake na akawatengenezea ya kuwafaa katika mambo yao. Basi akazihifadhi dini zao na miili yao, na akawafanya kuwa miongoni mwa ishara zake kwa viumbe vyake, na akawaeneza sifa nzuri jambo ambalo ni katika rehema yake kwao, na akawasahilishia kila njia, hata mahali walipokuwa wakilala palikuwa na kuhifadhiwa kwa hali ya juu zaidi iwezekanayo. Na ndiyo maana akasema:

17. Na unaliona jua linapochomoza, linainamia kuliani mwao kutoka hapo pangoni, na linapokuchwa, linawakwepa kushotoni, na wao wamo katika uwazi wa pango. Hizo ni katika ishara za Mwenyezi Mungu. Yule ambaye Mwenyezi Mungu anamwongoa, basi huyo ameongoka. Na yule ambaye anampoteza, basi hutampatia msimamizi wa kumwongoza. 18. Nawe utawadhania wa macho, na hali wamelala. Nasi tunawageuza kulia na kushoto. Na mbwa wao amenyoosha miguu yake ya mbele kizingitini. Kama ungeliwatokea, hapana shaka ungeligeuka kuwakimbia, huku umejaa hofu juu yao.

# {17} Yaani, Mwenyezi Mungu aliwahifadhi kutokana na jua kwa kuwarahisishia kupata pango ambalo lilipokuwa jua linachomoza, linaliacha na kuelekea kulia wake, na linapotua, linaliacha na kuelekea kushoto kwake. Basi wakawa hawapatwi na joto lake ambalo lingeweza kuiharibu miili yao. "Na wao wamo katika uwazi wa pango" ili hewa na upepo mzuri viwaguse, na uwaondokee uvundo na kudhurika na mahali finyu, hasa ikiwa ni kukaa kwa muda mrefu. Na "hizo ni katika ishara za Mwenyezi Mungu" zinazoonyesha uwezo wake, rehema yake, kuitikia dua zao, na kuwaongoa hata katika mambo haya. Na ndiyo maana akasema, "Yule ambaye Mwenyezi Mungu anamwongoa, basi huyo ameongoka." Yaani, hakuna njia ya kupata uwongofu isipokuwa kutoka kwa Mwenyezi Mungu. Yeye ndiye mwenye kuongoa, kuelekeza masilahi ya nyumba hizi mbili. "Na yule ambaye anampoteza, basi hutampatia msimamizi wa kumwongoza." Yaani, hutampata mwenye kumsimamia na kumuendesha kwa namna ambayo ina manufaa kwake, wala kumuelekeza katika yale ambayo yana heri kwake na mafanikio. Kwa sababu Mwenyezi Mungu alikwisha mhukumia upotovu, na hakuna wa kuzuia hukumu yake.

# {18} "Nawe utawadhania wa macho, na hali wamelala." Yaani, ewe mwenye kuwatazama utawadhania kana kwamba wako macho, lakini hali ni kwamba wamelala. Wafasiri walisema: Hayo ni kwa sababu macho yao yalikuwa wazi ili yasiharibike. Kwa hivyo, mwenye kuwatazama, atawadhania wako macho, ilhali wamelala. "Nasi tunawageuza kulia na kushoto." Haya pia ni katika kuihifadhi kwake miili yao. Kwa sababu kawaida ya ardhi ni kula vitu vinavyogusana nayo. Na ilikuwa ni katika majaliwa ya Mwenyezi Mungu kuwageuza ubavuni mwao, kulia na kushoto kwa kiasi ambacho ardhi haiwezi kuharibu miili yao. Na Mwenyezi Mungu Mtukufu ni Mwenye uwezo wa kuwahifadhi kutokana na ardhi hata bila ya kuwageuza, lakini Mwenyezi Mungu Mtukufu ni Mwenye hekima. Alitaka kufanyisha sheria yake katika ulimwengu na kuunganisha visababishi na athari zake. "Na mbwa wao amenyoosha miguu yake ya mbele kizingitini." Yaani, mbwa yule aliyekuwa pamoja na hao watu wa pangoni alipatwa na usingizi ule ule uliowapata wakati alipokuwa anawachunga. Na akawa ameinyoosha miguu yake ya mbele kizingitini, au katika ua wake. Huku ni kuwalinda kutokana na ardhi. Na ama kuwalinda kutokana na wanadamu, basi alijulisha kwamba aliwalinda kutokana na hofu ambayo Mwenyezi Mungu aliieneza juu yake. Na ikiwa mtu angewaona, basi moyo wake ungejaa hofu kubwa na angegeuka akiwakimbia. Na hili ndilo liliwafanya wakae hapo kwa muda mrefu huo bila ya kupatwa na yeyote pamoja na kwamba walikuwa karibu sana na mji. Na ushahidi wa ukaribu wake ni kwamba walipoamka, walimtuma mmoja wao kwenda kuwanunulia chakula kutoka mjini, na wengineo wakabaki wakimngojea, basi hilo likaonyesha ukaribu wao mkubwa sana na mji huo.

19. Na kwa namna hiyo tuliwainua usingizini ili wapate kuulizana wao kwa wao. Alisema msemaji katika wao: Mmekaa muda gani? Wakasema: Tumekaa siku moja au sehemu ya siku. Wakasema: Mola wenu Mlezi ndiye anayejua zaidi muda mliokaa. Hebu mtumeni mmoja wenu na hizi fedha zenu aende mjini, akatazame chakula chake kipi kilicho bora kabisa awaletee cha kula. Naye afanye mambo hayo kwa busara, wala asiwataje kabisa kwa yeyote. 20. Kwani wao wakiwatambua, watawapiga mawe, au watawarudisha katika dini yao, na hapo hamtafanikiwa kabisa!

# {19} Mwenyezi Mungu Mtukufu anasema, "Na kwa namna hiyo tuliwainua usingizini" mwao mrefu, "ili wapate kuulizana wao kwa wao" na wapate kujua uhakika wa kipindi walichokaa hapo. "Alisema msemaji katika wao: Mmekaa muda gani? Wakasema: Tumekaa siku moja au sehemu ya siku." Hili linatokana na dhana ya mzungumzaji huyo. Na ni kana kwamba walichanganyikiwa kuhusiana na urefu wa muda huo. Na ndiyo maana, "wakasema: Mola wenu Mlezi ndiye anayejua zaidi muda mliokaa." Kwa hivyo, wakarudisha elimu kwa Yule aliyezunguka kwa elimu yake kila kitu kwa ujumla na undani. Na huenda Mwenyezi Mungu Mtukufu baada ya hayo aliwajulisha muda wa kukaa kwao hapo. Kwa sababu aliwainua usingizini ili waulizane wao kwa wao, naye akatoa taarifa kwamba waliuliza na kusema kulingana na waliyokuwa nayo, na jambo lao la mwisho likawa shaka. Lazima aliwaambia kwa uhakika. Tunayajua haya kutokana na hekima yake katika kuwatuma, na kwamba hafanyi hivyo bure, na kutoka kwa rehema yake kwa wale wanaotafuta elimu ya ukweli katika mambo yanayotakiwa kujulikana na kujitahidi kufanya hivyo kadiri inavyowezekana. Mwenyezi Mungu anambainishia hilo, na katika yale aliyoyataja baadaye katika kauli yake: “Na namna hivi ndivyo tulivyowajulisha kwa watu wapate kujua ya kwamba ahadi ya Mwenyezi Mungu ni ya kweli, na kwamba Saa (Qiyama) haina shaka.” Lau asingepata elimu ya hali yao, isingekuwa ushahidi wa kile kilichotajwa.

# {20} Na wakataja yale yanayotahadhariwa katika wengine kuwajua na wao kuwadhihirikia wengine nayo ni kuwa wao wako baina ya vitu viwili: ima kupigwa mawe na kuwaua mauaji mabaya zaidi kwa sababu ya kuwaghadhibikia wao na dini yao, au kuwatia katika majaribio ili waiache Dini yao na kuwarejesha katika mila zao. Na katika hali hii hawatafaulu kamwe, bali watapata hasara katika Dini yao, dunia yao na Akhera yao. Na Aya hizi mbili ziliashiria manufaa kadhaa: Miongoni mwake ni kuhimiza kutafuta elimu na kuifanyia utafiti elimu hiyo, kwa sababu Mwenyezi Mungu aliwainua kutoka usingizini kwa ajili ya hayo. Na miongoni mwake ni kwamba adabu njema kwa yule ambaye amechanganyikiwa katika elimu yake ni kuirejesha kwa anayeijua, na kwamba asimamie kwenye kikomo chake. Na miongoni mwake ni kwamba kuwakilisha wengine kunaruhusika katika kuuza na kununua na kwamba kufanya ushirika katika hayo kunaruhusika. Na miongoni mwake ni kwamba inaruhusika kula vitu vizuri na vyakula vitamu ikiwa havijafikia kiwango cha kupitiliza mipaka ambako kulikatazwa, kwa sababu ya kauli yake, "akatazame chakula chake kipi kilicho bora kabisa awaletee cha kula" hasa ikiwa mtu huyo haimfailii kitu kingine isipokuwa hicho. Na huenda huu ndio msingi wa wafasiri wengi wanaosema kuwa hawa ni watoto wa wafalme. Kwa sababu walimwamuru aje na vyakula bora zaidi ambavyo kwa kawaida watu matajiri huvila. Na miongoni mwake ni kuhimiza kutahadhari, kujificha, na kujiweka mbali na maeneo ya majaribio katika dini, na kutumia usiri katika kumficha mtu na ndugu zake katika dini. N miongoni mwake ni kwamba utashi mkubwa mno wa vijana hao juu ya dini, na kukimbia kwao kila majaribio katika dini yao, na kuziacha nchi zao kwa ajili ya Mwenyezi Mungu. Na miongoni mwake ni kwamba kutaja madhara na uharibifu uliomo ndani ya uovu yanayomfanya mtu kuuchukia na kuuacha, na kwamba njia hii ndiyo njia ya Waumini wa mwanzo na wa baadaye, kama wanavyosema, “Na hapo hamtafaulu kamwe."

21. Na namna hivo ndivyo tulivyowajulisha kwa watu ili wapate kujua ya kwamba ahadi ya Mwenyezi Mungu ni ya kweli, na kwamba Saa haina shaka. Walipokuwa wakigombania jambo lao wao kwa wao, wakasema: Jengeni jengo juu yao. Mola wao Mlezi anawajua vyema. Wakasema wale walioshinda katika shauri yao: Bila ya shaka tutajenga msikiti juu yao.

# {21} Mwenyezi Mungu Mtukufu anajulisha kwamba aliwajulisha watu juu ya hali ya hao watu wa pangoni, na hilo ni kwa sababu - na Mwenyezi Mungu anajua zaidi - baada ya wao kuamka na kumtuma mmoja wao kuwanunulia chakula na wakamuamuru kujificha, na kuzificha habari zao, kwa hivyo Mwenyezi Mungu akataka kitu ambacho ni kizuri kwa watu na kuwaongezea malipo. Nalo ni kwamba watu waliona kutoka kwao ishara miongoni mwa ishara za Mwenyezi Mungu zinazoonekana kwa macho, kwamba ahadi ya Mwenyezi Mungu bila shaka ni ya haki, wala haina kusitasita kokote juu yake. Wala si ati haliwezekani baada ya kwamba walikuwa wakibishana kati yao juu yao. Kukawa kuna anayeithibitisha ahadi hiyo na malipo, na yule anayelikataa hilo. Basi kisa chao hicho kikawazidisha Waumini ufahamu, yakini na hoja dhidi ya wale wanaolikataa. Nao wakapata malipo ya suala hili, na Mwenyezi Mungu akalifanya jambo lao kuwa mashuhuri, na akainua hadhi yao, mpaka wale waliowaona wakawatukuza. Wakasema, "Jengeni jengo juu yao." Mwenyezi Mungu ndiye anayajua hali zao na hatima yao! Akasema: Yeyote mwenye mamlaka juu ya mambo yao - hao ndio wenye mamlaka. "Bila ya shaka tutajenga msikiti juu yao." Yaani, ili tumuabudu Mwenyezi Mungu Mtukufu humo na tukumbuke kwa huo msikiti hali zao na yaliyowatokea. Lakini hali hii imeharamishwa na Nabii - rehema na amani za Mwenyezi Mungu zimshukie - aliikataza na akawashutumu wanaoifanya. Na kutajwa kwake hapa hakuonyeshi kuwa haishutumiwi. Kwa maana, muktadha huu unahusu suala la watu wale wa pangoni na kuwasifu, na kwamba watu hao waliowakuta humo walifikia hali ya kusema: Jengeni msikiti juu yao baada ya watu wa pangoni kuwaogopa sana kaumu yao na kujitahadhari kwao waje kujulikana, kwa hivyo hali ikafikia kile unachokiona. Katika kisa hiki kuna ushahidi kwamba yeyote anayekimbia majaribio katika dini yake, Mwenyezi Mungu humkinga kutokana nayo, na kwamba anayefanya bidii kubwa juu ya kuwa salama, Mwenyezi Mungu humpa salama. Na mwenye kukimbilia kwa Mwenyezi Mungu, Mwenyezi Mungu humpa kimbilio na anamfanya kuwa mwongozo kwa wengine. Na mwenye kuvumilia unyonge katika njia yake na kutafuta radhi zake, mwisho wake huwa ni utukufu mkubwa kutokea asipotarajia. Na kilicho kwa Mwenyezi Mungu ni bora zaidi kwa walio wema.

22. Watasema: Walikuwa watatu, wa nne wao ni mbwa wao. Na wanasema: Walikuwa watano, wa sita wao ni mbwa wao. Wanabahatisha ghaibu. Na wanasema: Walikuwa saba, na wa nane wao ni mbwa wao. Sema: Mola wangu Mlezi ndiye anayejua sawa sawa hesabu yao. Hawawajui isipokuwa wachache tu. Basi usibishane juu yao isipokuwa kwa mabishano ya juu juu tu hivi. Wala usiulize habari zao kwa yeyote yule.

# {22} Yeye Mtukufu anajulisha kuhusu kuhitalifiana kwa Watu wa Kitabu kuhusu idadi ya watu wa Pangoni, tofauti inayotokana na kubahatisha kwao ghaibu na kusema wasiyoyajua. Na kwamba wao wana rai tatu juu yao: Miongoni mwao wapo wanaosema: "Walikuwa watatu, wa nne wao ni mbwa wao", na miongoni mwao wapo wanaosema: "Walikuwa watano, wa sita wao ni mbwa wao." Na baada ya maneno haya mawili Mwenyezi Mungu akataja kuwa huku ni kubahatisha kwao tu ghaibu, kwa hivyo hilo likaashiria ubatili wake. Na miongoni mwao wapo wanaosema: "Walikuwa saba na wa nane wao ni mbwa wao." Na idadi hii- na Mwenyezi Mungu ndiye ajuaye zaidi - ndiyo idadi sahihi. Kwa sababu Mwenyezi Mungu alibatilisha zile mbili za mwanzo na hakubatilisha hii, kwa hivyo hilo likaashiria usahihi wake. Na huku ni katika kuhitilafiana ambako hakuna manufaa yoyote ndani yake, wala hakuna masilahi yoyote kwa watu ya kidini wala ya kidunia yanayopatikana katika kujua idadi yao. Na ndiyo maana Yeye Mtukufu akasema, "Sema: Mola wangu Mlezi ndiye anayejua sawa sawa hesabu yao. Ni wachache tu wanaowajua.” Na hao ndio wale walioafikiana na usahihi, na wakajua kuwa wamepata usahihi. "Basi usibishane juu yao isipokuwa kwa mabishano ya juu juu tu hivi." Yaani bishana, tu kubishana kulikojengeka juu ya elimu na yakini, na ambako kuna manufaa. Ama kubishana kulikojengeka juu ya ujinga na kubahatisha tu ghaibu au ambako hakuna faida yoyote, ima kwa kuwa mpinzani ni mkaidi, na ima kwa kuwa suala lenyewe halina umuhimu wowote wala hakuna faida yoyote ya kidini inayopatikana kwa kulijua, kama vile idadi ya watu wa Pangoni na kadhalika. Kwa maana, kukithiri katika kuyajadili hayo na kuyafanyia utafiti wa mfululizo ni kupoteza tu muda na kuathiri kusikofaa katika mapenzi ya mioyo. "Wala usiulize habari zao yeyote yule miongoni mwao." Na hayo ni kwa sababu maneno yao juu yao yanatokana na kubahatisha tu ghaibu na kuwa na dhana ambayo haina faida yoyote mbele ya haki. Basi ndani yake kuna ushahidi wa kukataza kumuuliza uamuzi wa kidini yule asiyefaa kutoa uamuzi huo. Ima kwa sababu ya upungufu wake katika jambo hilo linalotafutiwa fatwa, au kwa sababu hajali anayoyasema, na hata hana uungwana wa kumzuia. Na ikiwa imekatazwa kuulizwa fatwa watu wa sampuli hii, basi yeye mwenyewe kukatazwa kutoa fatwa ni bora zaidi na ni jambo linalofaa zaidi. Aya hii pia ina ushahidi kwamba mtu anaweza kukatazwa kuulizwa fatwa katika jambo moja na si lingine. Kwa hivyo anaweza ulizwa fatwa kuhusu jambo ambalo anastahiki, tofauti na lingine asilostahiki. Kwa sababu Mwenyezi Mungu hakuwakataza kuwauliza kabisa kabisa, bali alikataza kuwauliza kuhusu kisa cha watu wa pangoni na mambo yanayofanana na hayo.

23. Wala usiseme kamwe kwa jambo lolote lile: Hakika nitalifanya hilo kesho. 24. Isipokuwa Mwenyezi Mungu akipenda. Na mkumbuke Mola wako Mlezi pale unaposahau, na sema: huenda Mola wangu Mlezi ataniongoa kwenye uwongozi ulio karibu zaidi kuliko huu.

# {23} Katazo hili ni kama mengineyo. Hata ingawa ni kwa sababu maalumu iliyoelekezwa kwa Mtume -rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, - mazungumzo haya ni ya jumla kwa watu wote wanaojukumishwa na sheria ya Mwenyezi Mungu. Kwa hivyo, Mwenyezi Mungu akakataza mja kusema kuhusu mambo yajayo, "Hakika nitalifanya hilo" bila ya kulifungamanisha na mapenzi ya Mwenyezi Mungu. Na hilo ni kwa sababu ya katazo lililo katika hilo ambalo kuzungumza juu ya mambo ya baadaye yasiyoonekana ambayo hajui kama atayafanya au la? Na je, yatakuwa au la? Na ndani yake kuna kurudisha kutenda kwa kitendo kwa mja mwenyewe kivyake, jambo ambalo linatahadhariwa na limekatazwa. Kwa sababu mapenzi yote ni ya Mwenyezi Mungu, "Wala nyinyi hamtataka isipokuwa atake Mwenyezi Mungu Mola Mlezi wa walimwengu wote." Na katika kutaja mapenzi ya Mwenyezi Mungu kuna kufanya jambo kuwa jepesi, na kulirahisha, na kupata baraka ndani yake, na kutaka msaada kwa mja kutoka kwa Mola wake Mlezi.

# {24} Na kwa vile mja ni mtu, na hana budi kusahau kutaja mapenzi ya Mwenyezi Mungu, Mwenyezi Mungu akamuamuru kulitaja anapokumbuka baada ya hilo, ili kinachotarajiwa kipatikane na kilichotahadhariwa kiondoke. Na imechukuliwa katika ujumla wa kauli yake, "Na mkumbuke Mola wako Mlezi pale unaposahau" amri ya kumdhukuru Mwenyezi Mungu unaposahau. Kwa maana, hilo humkumbusha mja yale aliyoyasahau. Vilevile yule aliyesahau kumkumbuka Mwenyezi Mungu ameamrishwa amdhukuru Mola wake Mlezi wala kamwe asiwe miongoni mwa walioghafilika. Na kwa vile mja humhitajia zaidi Mwenyezi Mungu ili awezeshwe kufikia usawa na asikosee katika maneno yake na vitendo vyake, Mwenyezi Mungu alimuamuru aseme, “Huenda Mola wangu Mlezi ataniongoa kwenye uwongozi ulio karibu zaidi kuliko huu.” Basi akamuamuru kuomwomba Mwenyezi Mungu, na amtarajie, na awe na imani naye kwamba atamwongoa kwenye njia iliyo karibu zaidi ifikishayo kwenye uwongofu. Basi inamfailia zaidi mja ambaye hii ndiyo hali yake, kisha akafanya juhudi, na akafanya awezavyo katika kutafuta uwongofu na usawa, kwamba huwezeshwa kuyafikia hayo, na hujiwa na msaada kutoka kwa Mola wake Mlezi, na kwamba Mola wake Mlezi humuweka sawasawa katika mambo yake yote.

25. Na walikaa katika pango lao hilo miaka mia tatu, na wakazidisha tisa. 26. Sema: Mwenyezi Mungu ndiye anayejua zaidi muda waliokaa. Ni zake tu siri za mbingu na ardhi. Kuona vyema kulikoje kwake na kusikia kuzuri kulikoje! Hawana mlinzi yeyote isipokuwa Yeye, wala hamshirikishi yeyote katika hukumu yake.

# {25 - 26} Pale Mwenyezi Mungu alipomkataza kuuliza fatwa Watu wa Kitabu juu ya watu wale wa Pangoni kwa sababu hawana elimu yoyote kuhusu hilo, na Mwenyezi Mungu ndiye ajuaye zaidi siri na dhahiri, Mwenye kujua kila kitu. Mwenyezi Mungu akamjulisha kuhusu muda waliokaa, na kwamba Yeye peke yake ndiye aliyejua hilo. Kwani hilo ni katika ghaibu ya mbingu na ardhi, na ghaibu yake hiyo ni mahsusi kwake tu. Kwa hivyo, yale aliyojulisha juu yake kupitia ndimi za Mitume wake, basi hayo ndiyo haki ya yakini ambayo haishukiwi. Na yale ambayo hakuwajulisha Mitume wake, basi hakuna yeyote miongoni mwa viumbe anayeyajua. Na kauli yake, "Kuona vyema kulikoje kwake na kusikia kuzuri kulikoje!" Ni mshangao juu ya ukamilifu wa kusikia kwake na kuona kwake, na kuzungukwa kwake yote yanayosikika na yanayoonekana, baada ya kujulisha juu ya kuzungukwa kwa elimu yake mambo yote. Kisha akajulisha kuhusu upekee wake katika ulinzi wa kiujumla na wa mahususi. Basi Yeye ndiye mlinzi ambaye anasimamia uendeshaji wa ulimwengu wote, na ni mlinzi wa waja wake waumini. Anawatoa katika giza mbalimbali hadi katika nuru, na anawasahilishia yawe mepesi, na anawaepusha ugumu. Na ndiyo maana akasema, “Hawana mlinzi yeyote isipokuwa Yeye." Yaani, Yeye ndiye aliyewasimamia wale watu wa pangoni kwa upole wake na ukarimu wake, na wala hakuwakabidhi kwa yeyote katika viumbe. "wala hamshirikishi yeyote katika hukumu yake." Na hii linajumusisha hukumu ya kimajaliwa na hukumu ya kisheria ya kidini. Yeye ndiye anayehukumu katika viumbe wake kwa kutoa hukumu juu ya hatima yao, kuumba na kuendesha, naye ndiye anayewahukumu kwa amri yake, makatazo yake, thawabu zake na adhabu yake. Na alipojulisha kwamba yeye Mtukufu ndiye ana ghaibu ya mbingu na ardhi, kwa hivyo hakuna njia kwa kiumbe yeyote kuifikia isipokuwa kwa njia ile ambayo kwayo anawajulisha waja wake, na pindi Qur-ani hii ilipokuwa ina mengi ya ghaibu, Yeye Mtukufu akawaamrisha watu waikusudie Qur-ani hii, akasema:

27. Na soma yale uliyofunuliwa katika Kitabu cha Mola wako Mlezi. Hakuna yeyote awezaye kubadilisha maneno yake. Wala nawe hutapata makimbilio yoyote isipokuwa kwake.

# {27} Na maana yake ni fuata yale aliyokufunulia wahyi Mwenyezi Mungu kwa kuzijua maana zake, kuzifahamu, kuzisadikisha habari zake, na kutekeleza amri zake na makatazo yake. Kwa maana, hicho ni Kitabu kitukufu, ambacho hakuna awezaye kuyabadilisha maneno yake. Yaani hayawezi kubadilishwa wala kugeuzwa kwa sababu ya ukweli wake, uadilifu wake, na kufikia kwake uzuri wa hali ya juu zaidi, "na neno la Mola wako Mlezi limekamilika katika ukweli na haki." Na kwa sababu ya ukamilifu wake, haiwezekani kugeuzwa na kubadilishwa. Na lau yangekuwa mapungufu, basi huenda yangetokea hayo au kitu kama hayo. Na hakika hilo kuna kuitukuza Qur-ani, ikiwa ni pamoja na kutia moyo kwa kuikumbatia. "Wala nawe hutapata makimbilio yoyote isipokuwa kwake." Na ikishadhihirika kuwa yeye peke yake ndiye kimbilio katika mambo yote, basi inapasa kuwa Yeye pekee ndiye anayepasa kufanyiwa uungu, anayetafutwa katika nyakati nzuri na nyakati mbaya, anayehitajika katika hali zote, na anayeombwa katika kila ombi.

28. Na isubirishe nafsi yako pamoja na wale wanaomuomba Mola wao Mlezi asubuhi na jioni, hali ya kuwa wanataka uso wake. Wala macho yako yasiwaruke kwa kutaka pambo la uhai wa dunia. Wala usimtii tuliyemghafilisha moyo wake asitukumbuke, na akafuata matamanio yake, na mambo yake yakawa ni kupita mpaka tu.

# {28} Mwenyezi Mungu Mtukufu anamwamrisha Mtume wake Muhammad - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, - na wengineo wana kiigizo bora kwake katika maamrisho na makatazo kwamba awe na subira pamoja na waumini, waja wanarudi kwa Mwenyezi Mungu. "Na wanaomuomba Mola wao Mlezi asubuhi na jioni." Yaani, mwanzo wa mchana na mwisho. Kwa kufanya hivyo, wanatafuta uso wa Mwenyezi Mungu, kwa hivyo akawasifia kwa ibada na kumkusudia Mwenyezi Mungu tu ndani yake. Basi ndani ya hili kuna amri ya kuwafanyia usuhuba na watu wema na kujitahidi kuwa pamoja nao na kuchanganyika nao, hata kama ni maskini. Kwa maana kuna manufaa mengi yasiyohesabika katika kufuatana nao. "Wala macho yako yasiwaruke." Yaani, usiwaondolee jicho lako ukaacha kuwatazama, "kwa kutaka pambo la uhai wa dunia." Hili linadhuru na si la manufaa, na linataka mtu kutoka katika masilahi ya kidini. Na hilo linalazimu moyo kufungamana na dunia hii, kwa hivyo mawazo na matamanio huwa hapo tu, na hamu ya akhera hupotea kutoka moyoni. Kwa maana, mapambo ya dunia yanamfurahisha mwenye kuyatazama na kuutia uchawi moyo, hivyo moyo unaghafilika na kumkumbuka Mwenyezi Mungu na kugeukia anasa na matamanio, kwa hivyo anapoteza muda wake na kutofanya vyema amri yake, hivyo anapata hasara ya milele na majuto ya milele. Ndiyo maana akasema, "Wala usimtii tuliyemghafilisha moyo wake asitukumbuke." Alimsahau Mwenyezi Mungu, naye akamuadhibu kwa kughafilisha na kumkumbuka. "Na akafuata matamanio yake." Yaani, akawa mwenye kufuata matamanio yake. Ambapo nafsi yake inapotamani kitu, yeye anakifanya, na anajitahidi kukifikia, hata kama ndani yake kuna maangamivu kwake na hasara kwake. Kwa maana, yeye alikwisha yafanya matamanio yake kuwa ndiyo mungu wake. Kama Mwenyezi Mungu Mtukufu alivyosema, "Je, umemwona aliyefanya matamanio yake kuwa ndiye mungu wake, na Mwenyezi Mungu akamwacha apotee pamoja na kuwa ana elimu..." hadi mwisho wa Aya. "Na mambo yake;" yaani, masilahi ya dini yake na dunia yake, "yakawa ni kupita mpaka tu." Basi huyu ndiye Mwenyezi Mungu amekataza kumtii, kwa sababu kumtii kunaitia kumuiga, na kwa sababu yeye halinganii isipokuwa kile ambacho anasifika kwacho. Na Aya hii iliashiria kuwa yule anayepaswa kutiiwa na kuwa imamu wa watu ni yule ambaye moyo wake umejaa mapenzi ya Mwenyezi Mungu, na yakaenea hayo katika ulimi wake. Kwa hivyo akadumu katika kumkumbuka Mwenyezi Mungu, na kufuata yale yanayomridhisha Mola wake Mlezi, na kuyatanguliza hayo mbele ya matamanio yake, basi akahifadhi kwa hayo yale aliyohifadhi katika wakati wake, na hali zake zikatengenea, na vitendo vyake vikanyooka, na anawalingania watu kwa yale ambayo Mwenyezi Mungu aliyomneemesha nayo. Basi huyu anastahili zaidi kufuatwa na kufanywa imamu. Na subira iliyotajwa katika aya hii ni kuwa na subira katika kumtii Mwenyezi Mungu, ambayo ndiyo aina ya juu zaidi ya subira, na kwa kukamilika kwake, aina nyinginezo zilizobakia hutimia. Na katika Aya hii kuna pendekezo la kumtaja Mwenyezi Mungu na kumuomba dua, na kufanya ibada katika ncha mbili za mchana. Kwa sababu Mwenyezi Mungu aliwasifu kwa kufanya hivyo. Na kila kitendo ambacho Mwenyezi Mungu alimsifu mtendaji wake, hili lilionyesha kwamba Mwenyezi Mungu anakipenda. Na ikiwa anakipenda, basi anakiamuru na kutia moyo katika kukifanya.

29. Na sema: Hii ni kweli itokayo kwa Mola wako Mlezi. Basi atakaye, aamini. Na atakaye, akatae. Hakika Sisi tumewaandalia wenye kudhulumu Moto ambao utawazunguka kama hema. Na wakiomba msaada, watasaidiwa kwa kupewa maji kama mafuta yaliyotibuka. Yatakayowababua nyuso zao. Ni kinywaji kiovu mno kilioje hicho! Ni matandiko mabaya mno ya kupumzikia yaliyoje hayo! 30. Hakika wale walioamini na wakatenda mema, hakika Sisi hatupotezi ujira wa anayetenda mazuri. 31. Hao watapata Bustani za milele, zinazopita mito kwa chini yao. Humo watapambwa kwa mavazi ya mikononi ya dhahabu, na watavaa nguo za kijani za hariri na atilasi, huku wakiegemea humo juu ya makochi. Hayo ndiyo malipo bora zaidi! Na ndiyo matandiko mazuri mno ya kupumzikia!

# {29} Yaani, "Sema" uwaambie watu, ewe Muhammad, "Hii ni haki itokayo kwa Mola wenu Mlezi." Yaani, tayari uwongofu umeshabainika kutokana na upotovu, na usawa kutokana na ukengeufu, na sifa za watu wa furaha na sifa za watu wa mashaka, na hayo ni kupitia yale ambayo Mwenyezi Mungu aliyabainisha juu ya ulimi wa mtume wake. Na ikishabainika na ikawa wazi, na isibakie na shaka yoyote, "Basi anayetaka, na aamini, na anayetaka, na akufuru." Yaani, haikubakia isipokuwa kufuata moja kati ya njia mbili hizo kulingana na mja kuwezeshwa au kutowezeshwa. Na Mwenyezi Mungu alimpa utashi ambao kwa huo anaweza kuamini na kukufuru, na kufanya heri na maovu. Kwa hivyo, mwenye kuamini, basi atakuwa amewezeshwa kufikia usahihi. Na mwenye kukufuru, basi tayari imekwisha msimamia hoja, wala hawezi kulazimishwa kuamini, kama Mwenyezi Mungu Mtukufu alivyosema, "Hapana kulazimisha kokote katika Dini. Kwani Uwongofu umekwisha pambanuka kutokana na upotovu." [Na hakuna katika kauli yake, "Basi anayetaka, na aamini, na anayetaka," idhini yoyote ya kufanya mawili hayo. Lakini hilo ni tishio na onyo kali kwa anayechagua ukafiri baada ya ubainisho kamili, kama vile hakuna katika hilo kuacha kwake kupigana na makafiri]. Kisha Mwenyezi Mungu Mtukufu akataja mwisho wa makundi hayo mawili, akasema, “Hakika Sisi tumewaandalia wenye kudhulumu” kwa kukufuru, kuvuka mipaka, na kuasi. “Moto ambao utawazunguka kama hema” na hawana sehemu ya kutokea wala njia, wala kuokoka na hayo. Watachomwa na moto mkali. "Na wakiomba msaada;" yaani, wanapoomba kinywaji ili kutuliza kiu kikali kilichowapata, "watasaidiwa kwa kupewa maji kama mafuta yaliyotibuka." Kwa sababu ya joto lake kali, "yatakayowabambua nyuso zao." Basi yatakuwa vipi matumbo na tumbo zao? Kama alivyosema Mwenyezi Mungu, "Kwa maji hayo vitayeyushwa vilivyomo matumboni mwao, na ngozi zao pia. Na wana marungu ya chuma." "Ni kinywaji kiovu mno kilioje hicho" ambacho kinakusudiwa kuzima kiu na kuwaepusha baadhi ya adhabu hiyo! Basi itakuwa ni ongezeko la adhabu yao na ukali wa adhabu yao. "Na matandiko mabaya mno ya kupumzikia yaliyoje hayo!" Na huku ni kushutumu hali ya Moto huo. Kwamba ndipo mahali pabaya zaidi pa kupumzikia. Kwa maana, hapo hakuna kupumzika kokote, bali humo kuna adhabu kubwa na ngumu hawapumzishwi kutokana nayo hata kwa saa moja, nao humo watakata tamaa ya heri yoyote, na Mwingi wa rehema atawasahau katika adhabu hiyo kama walivyomsahau.

# {30} Kisha akalitaja kundi la pili, akasema, "Hakika wale walioamini na wakatenda mema." Yaani, wale waliojumuisha kati ya kumuamini Mwenyezi Mungu, na Malaika wake, na Vitabu vyake, na Mitume wake, na Siku ya Mwisho, na majaaliwa ya Mwenyezi Mungu, ya heri yake na ya shari yake, na kutenda mema miongoni mwa mambo ya wajibu na yale yanayopendekezwa. "Hakika Sisi hatupotezi ujira wa anayetenda mazuri." Na kufanya uzuri katika matendo ni kuyafanya matendo hayo kwa kutaka uso wa Mwenyezi Mungu na kufuata sheria ya Mwenyezi Mungu katika hayo. Basi matendo haya ndiyo ambayo Mwenyezi Mungu hayapotezi wala hata chochote katika hayo. Bali huyahifadhi kwa ajili ya walioyatenda, na huwaweza kupata malipo kulingana na matendo yao, na fadhila yake na ukarimu wake.

# {31} Na akataja malipo yao kwa kauli yake, "Hao watapata Bustani za milele, zinazopita mito kwa chini yao. Humo watapambwa kwa mavazi ya mikononi ya dhahabu, na watavaa nguo za kijani za hariri na atilasi, huku wakiegemea humo juu ya makochi." [Hao] yaani, wale waliosifiwa kwa Imani na matendo mema, wana bustani za juu ambazo miti yake ni mingi, kwa hivyo ikawasitiri waliomo humo, na mito yake ikawa mingi, kwa hivyo ikawa inapita kwa chini yake miti hiyo ya maridadi, na majumba ya kifahari. Na mapambo yao humo ni dhahabu, na mavazi yao humo ni hariri ya kijani kibichi kutoka kwa hariri nzito. Watakuwa wameegemea humo juu ya makochi. Navyo ni vitanda vilivyopambwa na kurembeshwa kwa nguo za kifahari. Na kuegemea kwao kwenye makochi hayo kunaonyesha kupumzika kwao kamili, na kutokuwa kwao na uchovu na tabu, na pia kuhudumiwa kwao na watumishi kwa chochote wanachotamani, na utimilifu wa hayo yote ni kudumu na kukaa humo milele. Na nyumba hii tukufu ndiyo, "malipo bora zaidi!" kwa watendao matendo. "Na ndiyo matandiko mazuri mno ya kupumzikia." Watapumzikia hapo na kujistarehesha kwa yaliyomo ndani yake miongoni mwa yale yanayotamaniwa na nafsi, na kupendeza macho miongoni mwa furaha na raha ya daima, na matamu ya mara kwa mara, na neema na baraka nyingi. Na ni mapumzikio gani ambapo ni pazuri zaidi kuliko nyumba ambayo wa chini zaidi kati ya wakazi wake anatembea katika ufalme wake, na neema zake, na makasri yake, na bustani zake kwa muda wa miaka elfu mbili? Naye haoni kwamba kuna neema yoyote zaidi ya ile aliyo ndani yake. Amepewa matamanio yake na matakwa yake yote, na hata akazidishiwa katika matakwa yake yale ambayo matamanio yake hayakuweza kuyafikia. Na licha ya hayo, furaha yao hiyo ni ya kudumu na kuzidi katika sifa zake na uzuri wake. Basi tunamuomba Mwenyezi Mungu Mkarimu asitunyime heri aliyo nayo kwa sababu ya uovu tulio nao unaotokana na kutotekeleza kwetu mambo vyema na uasi wake. Na Aya hii tukufu na Aya zinazofanana nayo ziliashiria kuwa mapambo hayo yanawajumuisha wanaume na wanawake, kama ilivyokuja katika riwaya zilizo sahihi, kwa sababu aliliwacha katika hali ya ujumla katika kauli yake, "watapambwa", na kadhalika hariri na mengineyo.

32. Na wapigie mfano wa wanaume wawili: mmoja wao tulimpa vitalu viwili vya mizabibu, na tukavizungushia mitende, na kati yake tukatia mimea ya nafaka. 33. Na hivyo vitalu viwili vikatoa mazao yake, wala hapana kitu katika hayo kilichotindikia. Na ndani yake tukapasua mito.

# {32} Yeye Mtukufu anamwambia Nabii wake- rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake: - Wapigie watu mfano wa wanaume hawa wawili: mwenye kushukuru neema ya Mwenyezi Mungu, na mwenye kuikufuru, na maneno na matendo ambayo kila mmoja wao alifanya, na adhabu na thawabu za haraka na za baadaye zilizotokea kwa sababu ya hayo, ili wazingatie kutokana na hali zao hizo, na waaidhike kutokana na yaliyowapata. Na hakuna faida yoyote wala matokeo yenye manufaa katika kujua wanaume hao wawili walikuwa ni akina nani na walikuwa katika wakati gani au mahali gani. Matokeo mazuri yanapatikana tu kutoka katika kisa chao, na kutafuta yasiyokuwa hayo, ni katika kujisumbua bure. Basi mmoja wa wanaume hawa wawili aliyekufuru neema kubwa ya Mwenyezi Mungu, Mwenyezi Mungu alimfanyia vitalu viwili vizuri "vya mizabibu, na tukavizungushia mitende." Nayo mizabibu ikawa iko katikati yake, kwa hivyo vikawa na sura nzuri ya kuvutia, na miti na mitende yake ikainuka juu kiwango cha kuangazwa na jua na kufikiwa na upepo, mambo ambayo kwayo matunda hukomaa na kuiva. Licha ya hayo, aliweka mazao kati ya miti hiyo.

# {33} Basi hakukubakia juu ya hayo mawili ila kusemwa: Yakoje matunda ya bustani hizi mbili? Je, yana maji ya kutosha? Kwa hiyo Mwenyezi Mungu Mtukufu akajulisha kwamba "Na kila moja ya vitalu viwili hivyo ikatoa mazao yake." Yaani, matunda yake na mazao yake kwa wingi, "wala hapana kitu katika hayo kilichotindikia." Yaani, haikupungua hata kidogo katika mazao yake, pamoja na kwamba mito ilikuwa pembezoni mwake ikikwenda kwa maji mengi.

# {34} "Naye alikuwa na;" yaani, mwanamume huyo "matunda" mengi, na bustani zake zilikuwa zimekamilika matunda yake, na miti yake ilikuwa na nguvu, na wala hivyo vyote havikuwa vimepatwa na janga wala dosari yoyote. Basi huu ndio mwisho wa pambo la dunia hii katika kilimo, na ndiyo maana mwanamume huyu akadanganyika, akajivuna, akajifahiri, na akasahau Akhera yake.

34. Naye alikuwa na mazao mengi. Basi akamwambia mwenzake naye akibishana naye: Mimi nimekushinda wewe kwa mali na nguvu za watu! 35. Na akaingia kitaluni kwake, huku anajidhulumu nafsi yake. Akasema: Sidhani kabisa kuwa haya yatawahi haribika milele. 36. Wala sidhani kuwa hiyo Saa (ya Qiyama) itatokea. Na ikiwa nitarudishwa kwa Mola wangu Mlezi, bila ya shaka nitapata marejeo bora zaidi kuliko haya.

# {34} Yaani, yule mwenye vitalu vile viwili alimwambia mwenzake Muumini walipokuwa wanabishana, katika baadhi ya mambo ya kawaida akijifakhirisha juu yake, "Mimi nimekushinda wewe kwa mali na nguvu za watu" miongoni mwa watumwa, watumishi na jamaa zake. Na huu ni ujinga kwa upande wake. Vinginevyo, ni fahari gani iliyopo katika jambo la nje ambalo halina fadhila ya kibinafsi wala sifa isiyokuwa ya kihisia. Bali ni kama kujifahiri afanyako mtoto juu ya matamanio ambayo hayana uhakika wowote?

# {35 - 36} Kisha hakukumtosha kujifahiri kwake huku mbele ya mwenzake mpaka akahukumu kwa ujinga wake na dhuluma yake, na akafikiri alipoingia kitaluni mwake, "Akasema: Sidhani kabisa kuwa haya yatawahi haribika milele.” Basi akawa na utulivu juu ya dunia hii na akairidhia, na akakanusha kufufuliwa, na akasema, “Wala sidhani kuwa hiyo Saa (ya Qiyama) itatokea. Na ikiwa" kwa mfano "nitarudishwa kwa Mola wangu Mlezi, bila ya shaka nitapata marejeo bora zaidi kuliko haya." Yaani, atanipa kilicho bora zaidi kuliko vitalu hivi viwili! Na hili halikosi kuwa na mambo mawili: Ima yeye anajua uhakika wa hali yake ya akhera, kwa hivyo yakawa maneno yake hayo ni kwa njia ya kejeli na masihara, kwa hivyo hilo likawa ni kuongeza ukafiri juu ya ukafiri wake. Au awe anadhani tu kuhusu uhakika huo, kwa hivyo akawa ni katika watu wajinga zaidi wasiokuwa na akili hata kidogo. Kwa maana, kuna uwiano gani baina ya kipawa cha duniani na kipawa cha akhera, mpaka anafikiri kwa ujinga wake kwamba anayepewa duniani atapewa akhera? Bali, uwezekano mkubwa zaidi ni kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu huwakunjia dunia vipenzi wake na wateule wake, na awakunjulia dunia maadui wake, ambao hawana fungu lolote katika Akhera. Na la dhahiri ni kuwa anajua uhakika wa hali hiyo, lakini akasema maneno haya kwa kejeli na masihara, kwa ushahidi wa kauli yake, "huku anajidhulumu nafsi yake" kwa maana, kuthibitisha kuwa yeye anasifika kwa sifa ya dhuluma katika kuingia kwake, kama alivyosema alichosema, inaonyesha uasi wake na ukaidi wake.

37. Mwenzake akamwambia kwa kubishana naye: Je, unamkufuru aliyekuumba kutokana na udongo, tena kutokana na tone la manii, kisha akakufanya mwanamume aliye sawasawa? 38. Lakini Yeye Mwenyezi Mungu ndiye Mola wangu Mlezi. Wala simshirikishi Mola wangu Mlezi na yeyote.

# {37} Yaani, huyo mwenzake Muumini akamwambia, akimnasihi na kumkumbusha hali yake ya mwanzo ambayo Mwenyezi Mungu alimuumba kwayo katika dunia hii "kutokana na udongo, tena kutokana na tone la manii, kisha akakufanya mwanamume aliye sawasawa." Basi, Yeye ndiye aliyekuneemesha kwa neema ya kukufanya uwepo na riziki, na akaendelea kukuneemesha, na akakupitisha kutoka hatua moja hadi nyingine, mpaka akakufanya mwanamume aliye sawasawa, mkamilifu wa viungo vya kihisia na visivyo vya kihisia. Na kwa hayo akakurahisishia njia na kukuandalia yale aliyokuandalia miongoni mwa neema za kidunia, kwa hivyo, dunia hii haukuipata kwa uwezo wako na nguvu zako, bali kwa fadhila ya Mwenyezi Mungu Mtukufu juu yako. Basi imekufailiaje kumkufuru Mwenyezi Mungu ambaye alikuumba kwa udongo, kisha kwa manii, kisha akakufanya mwanamume sawasawa, hivi unasahau na kutojua fadhila zake, na kudai kuwa hatakufufua, na ikiwa atakufufua, kwamba atakupa kilicho bora kuliko kitalu chako? Hili ni katika yale yasiyopasa wala halifai kabisa.

# {38} Na ndiyo sababu huyo sahibu yake Muumini alipoiona hali yake na kuendelea kwake kufuru na kuvuka mipaka, akasema kujihusu kwa njia ya kumshukuru Mola wake Mlezi na kuitangaza dini yake pindi kunapotokea mabishano na shaka, "Lakini Yeye Mwenyezi Mungu ndiye Mola wangu Mlezi. Wala simshirikishi Mola wangu Mlezi na yeyote." Basi akakiri umola wa Mola wake Mlezi na upekee wake katika hilo, na kushikamana na kumtii Yeye na kumuabudu. Na kwamba yeye hamshirikishi na yeyote katika viumbe wake.

Kisha akajulisha kwamba neema za Mwenyezi Mungu juu yake miongoni mwa imani na Uislamu, hata kama yeye ana uchache wa mali na watoto, hayo ndiyo neema ya uhakika, na kwamba chochote kisichokuwa hayo vinaweza kutoweka, na kumsababishia mtu adhabu na mateso. Akasema:

39. Na lau kuwa ulipoingia kitaluni kwako, ungelisema: Mashaallah (alitakalo Mwenyezi Mungu huwa)! Hakuna nguvu yoyote isipokuwa kwa Mwenyezi Mungu. Ikiwa unaniona mimi nina mali kidogo na watoto kuliko wewe. 40. Basi huenda Mola wangu Mlezi akanipa kilicho bora kuliko kitalu chako, na akakitumia balaa kutoka mbinguni kwa hivyo kikageuka kuwa ardhi tupu inayoteleza. 41. Au maji yake yakazama [katika ardhi], basi usiweze kuyatafuta ukayapata. 42. Basi, yakateketezwa matunda yake, akabaki akipinduapindua viganja vyake, kwa vile alivyoyagharamia, huku miti yake imebwagika juu ya chanja zake. Akawa anasema: Laiti nisingelimshirikisha Mola wangu Mlezi na yeyote! 43. Wala hakuwa na kikundi cha kumnusuru badala ya Mwenyezi Mungu, wala mwenyewe hakuweza kujinusuru. 44. Huko ulinzi ni wa Mwenyezi Mungu wa Haki tu. Yeye ndiye mbora zaidi wa malipo, na wa mwisho ulio bora zaidi.

# {39} Yaani, yule sahibu yake Muumini alimwambia yule rafiki yake kafiri: Hata kama unajifakhari mbele yangu kwa sababu ya wingi wa mali yako na watoto wako, na ukaniona mimi "nina mali kidogo na watoto kuliko wewe," basi hakika yaliyo kwa Mwenyezi Mungu ndiyo bora na ya kubakia zaidi, na heri na wema unaotarajiwa kutoka kwake ni bora kuliko dunia yote ambayo wanashindana juu yake washindani.

# {40} "Basi huenda Mola wangu Mlezi akanipa kilicho bora kuliko kitalu chako, na akakitumia" kitalu chako hicho ambacho ulivuka mipaka kwa sababu yake na kikakudanganya, "balaa kutoka mbinguni." Yaani, adhabu ya mvua kubwa au mengineyo. "Kwa hivyo kikageuka kuwa" kwa sababu ya hayo ikawa "ardhi tupu inayoteleza" kwa miti yake ikang'olewa, na matunda yake yakaharibiwa, na mazao yake yakazama, na manufaa yake yakatoweka.

# {41} "Au maji yake" ambayo hayo yote yanataokana nayo "yakazama" katika ardhi, "basi usiweze kuyatafuta ukayapata." Si kwa kutumia jembe wala vifaa vinginevyo. Na Muumini huyo alikiapiza kitalu chake kwa sababu ya hasira kwa ajili ya Mola wake Mlezi. Kwa sababu kitalu hicho kilimdanganya na kumzidisha kuvuka mipaka na akawa na utulivu juu ya kitalu hicho, ili huenda akatubu, akarudi akawa sawasawa, na akapata ufahamu katika jambo lake hilo.

# {42} Basi Mwenyezi Mungu akamuitikia dua yake, na "Yakateketezwa matunda yake" kwa adhabu iliyomzunguka na kumteketeza, na hakuna kitu hata kimoja chake kilichosalia katika miti yake, matunda yake, na mazao yake yote. Kwa hivyo akajuta majuto yote na akawa na huzuni mkubwa mno kwa sababu ya hilo. "Akabaki akipinduapindua viganja vyake kwa vile alivyoyagharamia." Yaani, kutokana na gharama zake kubwa za kidunia, zilipopotea na kutoweka, na wala hayakubakia malipo yoyote juu yake. Na pia akajuta juu ya ushirikina wake na uovu wake, na ndiyo maana akasema, “Akawa anasema: Laiti nisingelimshirikisha Mola wangu Mlezi na yeyote."

# {43} Mwenyezi Mungu Mtukufu akasema, "Wala hakuwa na kikundi cha kumnusuru badala ya Mwenyezi Mungu, wala mwenyewe hakuweza kujinusuru." Yaani, adhabu ilipokishukia kitalu chake, yalimwondokea na kupotea yale aliyokuwa akijifahari nayo alipokuwa anamwambia mwenziwe, "Mimi nimekushinda wewe kwa mali na nguvu za watu." Na hawakumzuilia chochote kutokana na adhabu alipokuwa inawahitaji zaidi, na hata yeye mwenyewe hakuweza kujinusuru. Na vipi atajinusuru au apate wa kumnusuru dhidi ya hukumu na majaliwa ya Mwenyezi Mungu, ambayo anapoyapitisha na kuyajaalia, hata kama wakazi wa mbinguni na ardhini watakusanyika ili kuiondoa sehemu yake yoyote, basi wasingeweza? Na si kwamba haiwezekani kwa rehema na fadhila za Mwenyezi Mungu kwamba hali ya mmiliki wa kitalu hiki kilichoteketezwa ilitengenea hali yake, na Mwenyezi Mungu akamjaalia kurejea kwake, na akairudia hali yake ya sawasawa, na ukaondoka uasi wake na kuvuka kwake mipaka. Haya ni kwa ushahidi wa kwamba alionyesha kujuta kwake juu ya kumshirikisha kwake Mola wake Mlezi, na kwamba Mwenyezi Mungu alimuondolea yale yaliyokuwa yakimfanya kuvuka mipaka na akamuadhibu katika dunia hii, na Mwenyezi Mungu anapomtakia heri mja, humharakishia adhabu hapa duniani. Na fadhila za Mwenyezi Mungu hazizungukwi na fikira na akili, na hakuna anayezikanusha isipokuwa dhalimu mjinga mno.

# {44} "Huko ulinzi ni wa Mwenyezi Mungu wa Haki tu. Yeye ndiye mbora zaidi wa malipo, na wa mwisho ulio bora zaidi." Yaani, katika hali ile ambayo Mwenyezi Mungu alimuadhibu yule aliyeasi na akapendelea uhai wa dunia hii, na akamkirimu yule aliyeamini na akatenda mema na akamshukuru Mwenyezi Mungu na akawalingia wengine kufanya hivyo, ilibainika na ikawa wazi kwamba ulinzi wa kweli ni wa Mwenyezi Mungu pekee. Kwa hivyo, Mwenye kumuamini na akawa mchamungu, basi Yeye atakuwa mlinzi wake, na atamtukuza kwa kila aina za kutukuza, na atamwondolea maovu na adhabu za kupigiwa mifano. Na yule asiyemuamini Mola wake Mlezi na kumfanyia urafiki, atahasiri dini yake na dunia yake. Basi thawabu zake za kidunia na kiakhera ndizo thawabu bora zinazotarajiwa na kutumainiwa. Basi katika kisa hiki kikubwa kuna mazingatio ya hali ya yule ambaye Mwenyezi Mungu alimneemesha neema za kidunia, lakini zikamsahaulisha akhera, na zikamfanya kuvuka mipaka na akamuasi Mwenyezi Mungu katika neema hizo, kwamba mwisho wake ni kuisha na kutoweka. Na kwamba hata ikiwa anafurahia kwazo kidogo, basi atanyimwa hizo kwa muda mrefu, na kwamba mja anafaa anapopenda kitu katika mali yake au mtoto wake, basi na azifungamanishe neema hizo kwa Yule aliyempa, na aseme, atakacho Mwenyezi Mungu huwa, hakuna nguvu yoyote isipokuwa kwa Mwenyezi Mungu ili awe mwenye kumshukuru [Mwenyezi Mungu] na kufanya neema zake hizo ziendelee kubaki. Kwa kauli yake, "Na lau kuwa ulipoingia kitaluni kwako, ungelisema: MashaAllah (Alitakalo Mwenyezi Mungu huwa). Hapana nguvu isipokuwa kwa Mungu.” Na ndani yake kuna mwongozo wa kujiliwaza dhidi ya starehe za dunia na matamanio yake kwa heri iliyoko kwa Mwenyezi Mungu. Kwa kauli yake, "Ikiwa unaniona mimi nina mali kidogo na watoto kuliko wewe. Basi huenda Mola wangu Mlezi akanipa kilicho bora kuliko kitalu chako." Na ndani yake kuna kwamba mali na watoto havifai kitu ikiwa havisaidii katika kumtii Mwenyezi Mungu, kama Mwenyezi Mungu Mtukufu alivyosema, “Na si mali zenu wala watoto wenu watakaowaweka karibu nasi mkawa karibu, isipokuwa mwenye kuamini na akatenda mema.” Na ndani yake kuna kuomba dua ili iangamizwe mali ya yule ambaye mali yake ni sababu ya kuvuka kwake mipaka, kukufuru, na kuhasiri, hasa ikiwa atajifadhilisha kwa sababu yake juu ya waumini na anajifahirisha kwao. Na ndani yake kuna kwamba natija ya ulinzi wa Mwenyezi Mungu na kutokuwepo kwake huwa wazi pale tu vumbi inapotoweka na malipo yakaja, na watendao wakapata malipo yao. Basi “huko ulinzi ni wa Mwenyezi Mungu wa Haki tu. Yeye ndiye mbora zaidi wa malipo, na wa mwisho ulio bora zaidi.”

45. Na wapigie mfano wa uhai wa dunia ambao ni kama maji tunayoyateremsha kutoka mbinguni, yakachanganyika na mimea ya ardhi, kisha mimea hiyo ikawa vibuwa vinavyopeperushwa na upepo. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye uweza juu ya kila kitu. 46. Mali na wana ni pambo la uhai wa dunia. Na mema yanayobakia ni bora mbele ya Mola wako Mlezi kwa malipo, na bora kwa matumaini.

# {45} Mwenyezi Mungu Mtukufu anamwambia Nabii wake – rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - awali na kwa atakayemrithi baada yake pili: Wapigieni watu "mfano wa uhai wa dunia" ili waifikirie ipasavyo na waijue nje na ndani yake, ili wapate kupima kati yake na nyumba inayobakia, na wapendelee ile kati yake inayofailia zaidi kupendelewa. Na kwamba mfano wa uhai wa dunia ni kama mvua inayonyesha juu ya ardhi na ikachanganyika na mimea yake, kisha ikaotesha kila jozi la kupendeza. Na wakati uzuri wake na mapambo yake vilikuwa vinawapendeza watazamaji, na kuwafurahisha wanaofurahia, na kuyavutia macho ya walioghafilika, tazama vikawa "vibuwa vinavyopeperushwa na upepo" kwa hivyo ndipo ikatoweka mimea hiyo ya kupendeza, na uzuri huo mkubwa, na mandhari hayo mazuri. Basi ardhi ikawa vumbi na mchanga ambayo haingaliwi tena, na moyo ukawa mpweke. Vivyo hivyo ndivyo ilivyo dunia hii, wakati mwenye kuipenda anapokuwa amependezwa na ujana wake, na akawashinda wenzake na rika zake, na akachuma dirhamu na dinari zake, akapata starehe katika mazuri yake, akajiingiza katika matamanio katika wakati wake wote, na akadhani kwamba ataendelea kuwa katika hali hiyo kwa muda siku zake zote zilizobakia, ghafla mauti yakamfika au kuharibika kwa mali yake, kwa hivyo furaha yake hiyo ikatoweka, na raha zake hizo na starehe zikaisha, na moyo wake ukahisi upweke kutokana na maumivu, na ujana wake na nguvu zake na utajiri wake vikaisha, basi akabakia peke yake na matendo yake mema au mabaya. Hapo dhalimu ataing'ata mikono yake atakapojua uhakika wa hali yake na atamani kurejea duniani, si ili akamilishe matamanio yake, bali ili arekebishe yale ambayo aliyapuuza, kwa toba na matendo mema. Basi mwenye akili, mwenye azimio aliyefanikiwa anaiweka hali hii mbele ya nafsi yake, kisha aiambie nafsi yake: Chukulia kwamba umekufa, nawe lazima utakufa. Ni ipi kati ya hali mbili hizi utaichagua: kuhadaika na mapambo ya nyumba hii, ambayo mwenye kujistarehesha kwayo ni kama wanyama walio katika malisho wanavyostarehe. Au aifanyie matendo nyumba ambayo matunda yake ni ya daima, na pia kivuli chake, na ndani yake kuna yale ambayo nafsi zinayatamani na macho yanayafurahia? Basi kwa haya ndiyo inajulikana kuwezeshwa kwa mja au kauchiliwa mbali, na kupata kwake faida au hasara.

# {46} Na ndiyo maana Mwenyezi Mungu Mtukufu akajulisha kuwa fedha mali na watoto ni "pambo la uhai ya dunia" na kwamba hakuna chochote zaidi ya hilo. Na kwamba kile kinachombakia mtu na kumnufaisha na kumfurahisha ni mema yanayobakia. Na hili linajumuisha utiifu wote wa faradhi na ule unaopendekezwa miongoni mwa haki za Mwenyezi Mungu na haki za waja wake, kama vile swala, zaka, na sadaka na Hajj na Umra, na kumtakasa Mwenyezi Mungu na kumsifu, na kusema hakuna mola apasaye kuabudiwa kwa haki isipokuwa Mwenyezi Mungu, na kutoa takbira, na kusoma, na kutafuta elimu yenye manufaa, na kuamrisha mema na kukataza maovu, kuwaunga jamaa, kuwafanyia wema wazazi wawili, na kutekeleza haki za mke, watumwa, na mifugo, na mambo yote ya ihsani kwa viumbe. Yote hayo ni miongoni mwa mambo mema yenye kubakia. Haya ndiyo yaliyo bora mbele ya Mwenyezi Mungu kwa malipo, na bora kwa matumaini. Kwa maana, thawabu zake zinabakia na kuongezeka milele, na yanatarajiwa malipo yake, wema wake, manufaa yake yanapohitajika. Basi haya ndiyo washindani wanapaswa kushindania, na watendaji wayakimbilie, na wayafanyie bidii kubwa wafanyao bidii. Na tazama vipi, Mwenyezi Mungu alipopiga mfano wa dunia, hali yake, na kutoweka kwake, akataja kwamba vilivyomo ndani yake ni vya aina mbili: Aina moja ni mapambo yake ambayo watu hujistarehesha kwayo muda kidogo, kisha yanatoweka bila ya manufaa yoyote kumrudia mwenyewe. Na hata labda anaweza kudhuriwa nayo. Haya ni mali na watoto. Na aina ile nyingine ni ya kumbakia mwenyewe milele, ambayo ndiyo mema yenye kubakia.

47. Na siku tutakapoiondoa milima na ukaiona ardhi iwazi, na tukawafufua, wala hatutamwacha hata mmoja miongoni mwao. 48. Na wakahudhurishwa mbele ya Mola wako Mlezi kwa safu (wakaambiwa): Mmetujia kama tulivyowaumba mara ya kwanza! Bali mlidai kwamba hatutawawekea miadi. 49. Na kitawekwa kitabu. Basi utawaona wakosefu wanavyoogopa kwa yale yaliyomo. Na watasema: Ole wetu! Kitabu hiki kina nini! Hakiachi dogo wala kubwa isipokuwa hulidhibiti vyema? Na watayakuta yote waliyoyatenda yapo hadharani. Na Mola wako Mlezi hamdhulumu yeyote.

# Mwenyezi Mungu Mtukufu anajulisha kuhusu hali ya Siku ya Qiyama na hofu iliyomo ndani yake ya kutia wasiwasi na mambo magumu ya kusumbua. Akasema, "Na siku tutakapoiondoa milima" na kuifanya kuwa matifutifu ya mchanga, kisha ataifanya milima hiyo kuwa kama sufi zilizochambuliwa, kisha milima hiyo itatoweka na kuondoka iwe mavumbi yanayopeperushwa. Nayo ardhi itainuka na iwe uwanja tambarare, bila ya mdidimio wowote wala mwinuko. Na Mwenyezi Mungu atakusanya viumbe vyote katika ardhi hiyo, na wala hatamwacha hata mmoja miongoni mwao. Bali atawakusanya wa mwanzo na wa mwisho kutoka katika vilindi vya majangwa na chini ya bahari. Na atawakusanya baada ya kutawanyika kwao, na awarudishe katika umbo jipya baada ya kuchanika. Kisha wataletwa mbele yake safu ili awaangalie na ayaangalie matendo yao na awahukumu kwa hukumu yake ya uadilifu ambayo ukandamizaji wowote ndani yake wala dhuluma. Na atawaambia, "Mmetujia kama tulivyowaumba mara ya kwanza." Yaani, bila mali yoyote, na jamaa, wala ukoo, na hawana chochote pamoja nao isipokuwa matendo waliyoyafanya na heri au maovu waliyochuma. Kama Mwenyezi Mungu Mtukufu alivyosema, "Na hakika mlitujia wapweke kama tulivyowaumba mara ya kwanza na mkayaacha nyuma yenu yote tuliyowapa, na wala hatuwaoni hao waombezi wenu ambao mlidai kuwa ni washirika wa Mwenyezi Mungu kwenu." Na akasema hapa, akiwaongelesha wale waliokadhibisha ufufuo na huku wamekwishauona kwa macho yao wenyewe, "Bali mlidai kwamba hatutawawekea miadi." Yaani, mlipinga malipo juu ya matendo yenu na ahadi na tishio kali la Mwenyezi Mungu. Basi ndio huu ufufuo mmeshauona na kuuonja.

# {49} Kisha wakati huo vitaletwa vitabu vya matendo vilivyoandikwa na Malaika wema. Na mioyo itawaruka kwa sababu yake, na dhiki itakuwa kubwa mno kwa sababu yake, na utakaribia uziwi mgumu kuyeyuka, na wahalifu wataviogopa mno. Na wanapoona kwamba yameandikwa humo matendo yao, yemedhibitiwa maneno yao na vitendo vyao, watasema, “Ole wetu! Kitabu hiki kina nini! Hakiachi dogo wala kubwa isipokuwa hulidhibiti.” Yaani, hakiachi dhambi, dogo wala kubwa, isipokuwa liliandikwa humo na kuhifadhiwa, hakuna siri wala tendo lolote la hadharani wala la usiku wala mchana lililosahaulika. "Na watayakuta yote waliyoyatenda yapo hadharani," hawataweza kuyakanusha. "Na Mola wako Mlezi hamdhulumu yeyote." Basi wakati huo watalipwa kwayo na watafanywa kuyakubali, na watafedheheshwa na itawadhibitikia adhabu. "Hayo ni kwa yale iliyotanguliza mikono yao, na kwamba Mwenyezi Mungu si mwenye kuwadhulumu waja wake." Bali hawakutoka katika uadilifu wake na fadhila zake.

50. Na tulipowaambia Malaika: Msujudieni Adam! Walimsjudia isipokuwa Iblisi. Yeye alikuwa miongoni mwa majini, na akavunja amri ya Mola wake Mlezi. Je, mnamchukua yeye na dhuria yake kuwa vipenzi badala yangu, hali wao ni adui zenu? Ni ovu mno badala hii ya madhalimu.

# {50} Mwenyezi Mungu Mtukufu anajulisha kuhusu uadui wa Iblisi kwa Adam na kizazi chake. Na kwamba Mwenyezi Mungu aliwaamuru Malaika wamsujudie Adam kwa heshima, kumtukuza, na kutekeleza amri ya Mwenyezi Mungu, basi wakatekeleza hayo, "Isipokuwa Iblisi, yeye alikuwa miongoni mwa majini, na akavunja amri ya Mola wake Mlezi" na akasema, "Je, nimsujudie uliyemuumba kwa udongo?" Naye akasema, “Mimi ni bora kuliko yeye.” Kwa hivyo kwa hayo ukabainika uadui wake kwa Mwenyezi Mungu na baba yenu Adam. Basi vipi mnamchukua yeye "na dhuria yake;" yaani, mashetani "kuwa vipenzi badala yangu mimi, na wao ni maadui zenu? Ni ovu mno badala hii ya madhalimu." Yaani, ni ovu mno walilojichagulia wenyewe la kufanya Shetani kuwa kipenzi, ambaye hawaamrishi isipokuwa kufanya mambo machafu na maovu badala ya kumfanya Mwingi wa kurehemu kuwa ndiye kipenzi, ambaye furaha zote na mafanikio yako katika kumfanya yeye kuwa kipenzi. Katika aya hii, kuna himizo la kumfanya Shetani kuwa ni adui na kuwashawishi watu kufanya hivyo, na kutaja sababu ya kulazimu hilo, na kwamba hafanyi yeye kuwa kipenzi isipokuwa dhalimu. Na ni dhuluma gani iliyo kubwa zaidi kuliko dhuluma ya mwenye kumchukua adui yake wa kweli kuwa ndiye kipenzi na kumwacha yule aliye Mlinzi, Msifika? Amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu, “Mwenyezi Mungu ndiye mlinzi wa wale walioamini. Huwatoa gizani na kuwapeleka kwenye nuru. Lakini wale waliokufuru, walinzi wao ni Mashetani. Huwatoa kwenye nuru na kuwaingiza gizani." Na amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu, “Hakika wamewafanya mashetani kuwa marafiki walinzi badala ya Mwenyezi Mungu."

51. Sikuwashuhudisha kuumbwa kwa mbingu na ardhi, wala kuumbwa kwa nafsi zao. Wala sikuwafanya wapotezao kuwa ni wasaidizi. 52. Na siku atakaposema (Mwenyezi Mungu): Waiteni hao mliodai kuwa ni washirika wangu. Basi watawaita, na wao hawatawaitikia. Nasi tutaweka baina yao maangamio.

# {51} Mwenyezi Mungu Mtukufu anasema: Sikuwafanya mashetani na hawa wapotezao washuhudie uumbaji wa mbingu na ardhi, wala uumbaji wao wenyewe, wala sikutafuta ushauri wao kuhusu hilo. Basi wanawezaje kuwa wao ndio waumbaji wa lolote katika hayo? Bali, aliye wa pekee katika uumbaji, uendeshaji, hekima, kuweka majaliwa ni Mwenyezi Mungu, Muumba wa vitu vyote, aendeshaye mambo yao kwa hekima yake. Basi vipi atafanyiwa washirika miongoni mwa mashetani ili wafanywe vipenzi na kutiiwa jinsi Mwenyezi Mungu anavyotiiwa, na hali hawakuumba, hawakushuhudia uumbaji wowote, na hawakumsaidia Mwenyezi Mungu Mtukufu? Na ndiyo maana akasema, “Wala sikuwafanya wapotoshaji kuwa ni wasaidizi” katika jambo lolote, na wala haimfailii wala haiendani na Mwenyezi Mungu kuwapa sehemu katika uendeshaji. Kwa maana, wanawania kuwapoteza viumbe na kumfanyia uadui Mola wao Mlezi. Basi kinachofaa ziadi ni kuwaweka mbali na wala asiwaweke karibu naye.

# {52} Na alipotaja hali ya wanaomshirikisha duniani, na akaibatilisha kabisa shirki hii, na akahukumu kwamba mwenye hayo ni mjinga na mpumbavu, akajulisha kuhusu hali yao kwa washirika wao Siku ya Qiyama, na kwamba Mwenyezi Mungu atawaambia: Waiteni washirika wangu - kulingana na madai yenu mabovu, Vinginevyo, ukweli ni kwamba Mwenyezi Mungu hana mshirika yeyote katika ardhi wala mbinguni. Yaani, waiteni ili wawanufaishe na wawaepushe na magumu. "Basi watawaita, na wao hawatawaitikia." Kwa sababu hukumu na ufalme siku hiyo ni wa Mwenyezi Mungu, na hakuna yeyote atakayemiliki manufaa uzito wa chembe kwa ajili yake mwenyewe wala kwa ajili ya mwingine. "Na tutaweka baina yao;" yaani, baina ya washirikina na washirika wao "maangamio", yatakayowatenganisha wao kwa wao, na kuwaweka mbali wao kwa wao, na wakati huo utabainika uadui wa washirika kwa washirika wao, na kuwakufuru kwao, na kuijitenga kwao nao. Kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu, "Na watakapokusanywa watu, watakuwa maadui zao wataikufuru ibada yao."

53. Na wahalifu watauona Moto na watajua ya kwamba wao lazima wataingia humo; wala hawatapata pa kuuepukia.

# {53} Yaani, ilipofika Siku ya Qiyama, na mambo ya hesabu yakafanyika namna yatakavyofanyika, na kila kundi la viumbe likapambanuka kwa matendo yao, na likadhibitika neno la adhabu kwa wahalifu, basi wakaiona Jahannamu kabla ya kuingia humo, kwa hivyo wakafadhaika, na wasiwasi wao ukawa mkubwa basi wakajua kwa uhakika kwamba wataingia humo, "wala hawatapata pa kuuepukia" si mahali pa kukimbilia wala mwombezi wa kuwaombea bila ya idhini ya Mwenyezi Mungu. Katika hili kuna kuhofisha na kuogofya ambako kunatetemesha vifua na mioyo.

54. Na bila ya shaka tumewaelezea watu katika Qur-ani hii kila namna ya mfano. Lakini mwanaadamu amezidi kuliko kila kitu kwa ubishi.

# {54} Mwenyezi Mungu Mtukufu anajulisha juu ya ukuu wa Qur-ani, na utukufu wake, na ujumla wake, na kwamba ameeleza ndani yake "kila namna ya mfano." Yaani, kila njia zenye kufikisha kwenye elimu zenye manufaa na furaha ya milele na kila njia inayokinga kutokana na uovu na maangamivu. Basi ndani yake kuna mifano ya halali na haramu, malipo ya matendo, kutia moyo na kutishia, na habari za ukweli zenye kunufaisha nyoyo kiitikadi na utulivu na nuru. Na haya ni katika yale yanayolazimu kujisalimu kwa Qur-ani hii na kuipokea kwa kuifuata na kuitii na kutobishana nayo katika jambo lolote lile. Lakini pamoja na hayo, wengi wamekuwa wakibishana juu ya haki baada ya kudhihirika kwake, na hubishana kwa batili ili waivunje haki kwayo. Na ndio maana akasema, “Lakini mwanaadamu amezidi kuliko kila kitu kwa ubishi." Yaani, kujadili na kubishana juu yake, pamoja na hayo hayawafailii, wala sio waadilifu katika hayo. Na kilichomsababishia hayo na kutomuamini Mwenyezi Mungu, ni dhuluma tu na ukaidi, si kwa sababu ya kuwepo upungufu wowote katika kubainisha kwake, na hoja zake, na uthibitisho wake. Vinginevyo, lau kuwa ingewajia adhabu na yakawafikia yale yaliyowafikia wa kabla yao, basi hii isingekuwa hali yao. Na ndiyo maana akasema:

55. Na hakikuwazuia watu kuamini ulipowajia uwongofu, na kuomba maghfira kwa Mola wao Mlezi, isipokuwa iwafikie desturi ya wale wa mwanzo, au iwafikie adhabu jahara.

# {55} Yaani, hakuna kilichowazuia watu kuamini na hali ni kwamba uwongofu unaoleta tofauti baina ya uwongofu na upotovu, na haki na batili umekwisha wafikia na hoja ya Mwenyezi Mungu ikawasimamia juu yao. Kwa hivyo, hawakuzuiwa na kutokuwepo ubainisho, bali walizuiwa na dhuluma na kuvuka mipaka. Basi hakuna kinachobakia isipokuwa kuwajia desturi ya Mwenyezi Mungu na ada yake katika wa mwanzo, kwamba ikiwa hawataamini, wataharakishiwa adhabu, au wataona adhabu ikiwajia, waione imewaelekea moja kwa moja. Basi na walihofu hilo, na watubie kutoka kwa ukafiri wao kabla ya kuja kwa adhabu hiyo isiyoweza kuzuiliwa.

56. Na hatuwatumi Mitume isipokuwa wawe wabashiri na waonyaji. Na wale waliokufuru wanabishana kwa batili, ili kwayo waivunje haki. Na walizifanya Ishara zangu na yale waliyoonywa kuwa ni mzaha.

# {56} Yaani, hatukuwatuma Mitume bure, wala ili watu wawafanye wao kuwa mola walezi, wala wajilinganie wao wenyewe. Bali tuliwatuma ili wawalinganie watu kwenye heri, na wawakataze maovu na wawape bishara ya malipo mema ya haraka juu ya kuyatekeleza hayo na ya baadaye, na wawaonye juu ya adhabu ya haraka na ya baadaye kwa sababu ya kuyaasi hayo. Kwa hivyo, hoja ya Mwenyezi Mungu akasimama juu ya waja wake kutokana na hayo. Lakini pamoja na hayo madhalimu makafiri walikataa isipokuwa kubishana kwa batili ili waivunje haki kwa hilo. Basi wakajitahidi katika kuinusuru batili wawezavyo, na katika kuivunja haki na kuibatilisha. Na wakawafanyia masihara Mitume wa Mwenyezi Mungu na ishara zake, na wakafurahia elimu waliyo nayo. "Na Mwenyezi Mungu amekataa isipokuwa kuikamilisha nuru yake, ijapokuwa makafiri wanaichukia." Na haki huibuka na kushinda batili, "Bali tunaitupa haki juu ya batili na inaivunja, na mara inatoweka." Na katika hekima ya Mwenyezi Mungu na rehema yake ni kwamba kuwaweka wana batili kuijadili haki kwa batili ni katika sababu kubwa mno zinazoifanya haki kuwa wazi na kubainika kwa hoja zake na ushahidi wake, na kubainika kwa batili na ubovu wake. Kwa maana kitu hubainika kwa kinyume chake.

57. Na ni nani dhalimu zaidi kuliko yule anayekumbushwa Ishara za Mola wake Mlezi, naye akazipuuza na akasahau yaliyotangulizwa na mikono yake? Hakika Sisi tumeziba juu ya nyoyo zao ili wasifahamu, na uziwi kwenye masikio yao. Na ukiwaita kwenye uwongofu, hawataweza kabisa kuongoka. 58. Na Mola wako Mlezi ni Msamehevu Mwenye rehema. Lau angeliwachukulia kwa mujibu wa yale waliyoyachuma, bila ya shaka angeliwafanyia haraka kuwaadhibu. Lakini wanayo miadi ambayo hawatapata makimbilio yoyote ya kuepukana nayo. 59. Na miji hiyo tuliwaangamiza watu wake walipodhulumu. Na tukawawekea miadi ya maangamizo yao.

# {57} Mwenyezi Mungu Mtukufu anajulisha kwamba hakuna dhalimu mkubwa zaidi au mhalifu mkubwa zaidi kuliko mja ambaye alikumbushwa ishara za Mwenyezi Mungu na akabainishiwa haki kutoka kwa batili, na uwongofu kutoka kwa upotovu, na akahofishwa, na akatiwa woga, na tena akatiwa moyo, lakini akayapuuza hayo, wala hakukumbuka yale aliyokumbushwa, na wala hakurejea akaacha yale aliyokuwa nayo. "Na akasahau yaliyotangulizwa na mikono yake" miongoni mwa madhambi, wala hakumchunga ajuaye zaidi wa ghaibu. Basi huyu ndiye dhalimu mkubwa zaidi kuliko yule anayezipuuza ambaye hakujiwa na ishara za Mwenyezi Mungu na wala hakukumbushwa kwazo, hata kama ni dhalimu, lakini yule wa kwanza ni dhalimu mno kumliko huyu. Kwa sababu mtenda dhambi huku ana ufahamu na elimu anafanya jambo kubwa zaidi kuliko asiyekuwa hivyo. Lakini Mwenyezi Mungu Mtukufu alimuadhibu kwa sababu ya kupuuza kwake ishara zake, na kusahau kwake madhambi yake, na kuiridhika kwake nafsi yake hali ya uovu licha ya yeye kuijua, kwa kumfungia milango ya uwongofu kwa kumwekea vizuizi madhubuti juu ya moyo wake vyenye kumzuia kuzifahamu ishara, hata kama atazisikia, hawezi kuzifahamu ambako kunafika katika moyo. "Na uziwi kwenye masikio yao." Yaani, uziwi unaowazuia ishara kuwafikia na kuzisikia kwa njia ya kunufaika nazo. Na kama hali yao ni hii, basi hakuna njia yoyote ya kuwaongoa. "Na ukiwaita kwenye uwongofu, hawataweza kabisa kuongoka." Kwa sababu anayetarajiwa kumuitikia mwitaji kwenye uwongofu ni yule asiyekuwa na elimu. Ama hawa ambao waliona kisha wakawa vipofu, na wakaiona njia ya haki, na wakaiacha, na njia ya upotofu na wakaifuata, na Mwenyezi Mungu akawaadhibu kwa kuzifunga nyoyo zao na kuziziba, basi hakuna hila yoyote wala njia ya kuwaongoa. Na katika Aya hii, kuna kumhofisha mwenye kuacha haki baada ya kuijua kwamba itazuiliwa kati yake nayo, wala hataliweza baada ya hilo. Na huku ni kutishia na kukomesha kukubwa zaidi dhidi ya hilo.

# {58} Kisha Mwenyezi Mungu Mtukufu akajulisha kuhusu upana wa msamaha wake na rehema zake, na kwamba Yeye husamehe dhambi, na anakubali toba ya anayetubia, na kumfunika kwa rehema yake na wema wake. Na kwamba ikiwa angewaadhibu waja kwa sababu ya dhambi ambazo mikono yao ilitanguliza, basi angewaharakishia adhabu. Lakini Yeye Mtukufu ni Mstahamilivu, wala haharakishi kuadhibu, bali hupeana muhula wala hapuuzi. Na madhambi lazima athari zake zipatikane, hata kama zitachelewa baada yake kwa muda mrefu. Na ndiyo maana akasema, “Lakini wanayo miadi ambayo hawatapata makimbilio yoyote ya kuepukana nayo.” Na hapo watalipwa kwa matendo yao.

# {59} Na hii ndiyo desturi yake katika wa mwanzo na wa mwisho, ya kwamba hawaharakishii adhabu, bali anawaita kwenye toba na kurudi kwake. Kwa hivyo, wakitubu na wakarudi kwake, anawasamehe na anawarehemu, na anawaondolea adhabu. Vinginevyo, wakiendelea na dhuluma yao na ukaidi wao huo, na ukafika wakati aliouweka kuwa ndio miadi yao, anawateremshia adhabu yake. Na ndiyo maana akasema, “Na miji hiyo tuliwaangamiza watu wake walipodhulumu” wao wenyewe, na si kwamba tuliwadhulumu. “Na tukawawekea miadi ya maangamizo yao." Yaani muda uliopangwa ambao hawawezi kuutangulia wala kukawia zaidi yake.

60. Na pale Musa alipomwambia kijana wake, "Sitaacha kuendelea mpaka nifike zinapokutana bahari mbili, au nitaendelea kwa muda mrefu." 61. Basi wawili hao walipofika zinapokutana hizo bahari mbili, walimsahau samaki wao, naye akashika njia yake akaponyokea baharini. 62. Walipokwisha pita, alimwambia kijana wake: Tupe chakula chetu cha mchana. Kwa hakika tumepata machovu kweli kwa hii safari yetu. 63. Akasema (kijana): Waona! Pale tulipopumzika penye jabali, basi mimi nilimsahau yule samaki. Na hakuna aliyenisahaulisha kumkumbuka isipokuwa Shetani tu. Naye akashika njia yake baharini kwa ajabu. 64. (Musa) akasema: Hayo ndiyo tuliyokuwa tunayataka. Basi wakarudi nyuma kwa kufuata njia waliyojia. 65. Basi wakamkuta mja katika waja wetu tuliyempa rehema kutoka kwetu, na tukamfunza mafunzo yaliyotoka kwetu. 66. Musa akamwambia: Nikufuate ili unifunze katika ule uwongofu uliofunzwa wewe? 67. Akasema: Hakika wewe hutaweza kuvumilia kuwa pamoja nami. 68. Na utawezaje kuvumilia yale usiyoyajua vilivyo undani wake? 69. Akasema: Inshaallah (Mwenyezi Mungu akipenda), utanikuta mvumilivu, wala sitaasi amri yako yoyote. 70. Akasema: Basi ukinifuata, usiniulize kitu mpaka mimi nianze kukutajia. 71. Basi wawili hao wakatoka, hata walipopanda jahazi (yule mtu), akalitoboa. (Musa) akasema: Unalitoboa ili uwazamishe watu wake? Hakika umefanya jambo baya mno. 72. Akasema: Je, sikusema kwamba wewe hakika hutaweza kuvumilia kuwa pamoja nami? 73. (Musa) akasema: Usinichukulie makosa kwa niliyosahau, wala usinipe uzito kwa jambo langu. 74. Basi wakatoka wawili hao mpaka wakamkuta kijana, akamuua. (Musa) akasema: Ala! Umemuua mtu asiye na kosa, na wala hakuua nafsi yoyote! Ama hakika umefanya jambo baya kabisa! 75. (Yule mtu) Akasema, "Je, sikukwambia kwamba hakika wewe hutaweza kusubiri kuwa pamoja nami?" 76. (Musa) Akasema, "Nikikuuliza kuhusu kitu chochote baada ya haya, basi usifuatane nami. Kwani hakika umekwisha pata udhuru kutoka kwangu." 77. Basi wakaondoka mpaka wakawafikia watu wa mji mmoja. Wakawaomba watu wake wawape chakula, nao wakakataa kuwakaribisha. Hapo wakakuta ukuta unataka kuanguka, (yule mja mwema) akausimamisha. (Musa) akasema, "Ungelitaka, ungelichukua ujira kwa haya." 78. (Yule mtu) akasema: Huku ndiko kufarikiana baina yangu na wewe. Sasa nitakueleza maana ya yale ambayo hukuweza kuyastahamili. 79. Ama lile jahazi, hilo lilikuwa la masikini fulani wafanyao kazi baharini. Kwa hivyo, nilitaka kulitia dosari, kwani nyuma yao alikuwako mfalme aliyekuwa akichukua kwa nguvu majahazi yote. 80. Na ama yule kijana, wazazi wake walikuwa ni Waumini. Tukahofu aje kuwatia mashakani kwa kupindukia mipaka na ukafiri. 81. Basi tulitaka Mola wao Mlezi awabadilishie aliye bora zaidi kuliko huyo kwa kutakasika, na aliye karibu zaidi kwa huruma. 82. Na ama ukuta ule, huo ulikuwa ni wa vijana wawili mayatima kule mjini. Na chini yake ilikuwako hazina yao; na baba yao alikuwa ni mtu mwema. Basi Mola wako Mlezi alitaka wafikie utu uzima wao na wajitolee hazina yao wenyewe, hii ikiwa ni rehema itokayo kwa Mola wako Mlezi. Wala mimi sikutenda hayo kwa amri yangu. Hiyo ndiyo tafsiri ya hayo ambayo wewe hukuweza kuyasubiria.

# {60} Yeye Mtukufu anajulisha kuhusu Nabii wake Musa, amani iwe juu yake, na utashi wake mkubwa kwa kufanya heri na kutafuta elimu, kwamba alimwambia mtumishi wake ambaye alikuwa akiandamana naye safarini na nyumbani. Naye ni Yusha bin Nun, ambaye Mwenyezi Mungu alipeana habari zake baada ya hapo, "Sitaacha kuendelea mpaka nifike zinapokutana bahari mbili." Yaani, sitaacha kuendelea kusafiri, hata kama magumu ya safari yataniwiya marefu na kupatwa na dhiki, mpaka nifike zinapokutana bahari mbili. Napo ni pale mahali ambapo alifunuliwa kuwa utamkuta hapo mja katika waja wa Mwenyezi Mungu, mwenye elimu. Ambaye ana elimu usiyokuwa nayo wewe "au nitaendelea kwa muda mrefu." Na maana yake ni kwamba shuaku na utashi wake mkubwa ulimfanya Musa kumwambia kijana wake maneno hayo.

# {61} Na hii ilikuwa azimio madhubuti kutoka kwake, na ndiyo maana akaitimiza, "Basi wawili hao" yeye na kijana wake "walipofika zinapokutana hizo bahari mbili, walimsahau samaki wao." Naye alikuwa yule samaki ambaye walikuwa wakimla, na alikuwa ameahidiwa kwamba wakati atakapomteza samaki huyo, basi hapo ndipo kuna yule mja uliyemkusudia. "Naye" samaki yule "akashika njia yake akaponyokea baharini". Hii ni katika ishara. Wamesema wafasiri: Samaki huyo ambaye walikuwa wakimla, walipofika mahali hapo, aliendewa na unyevu wa bahari, basi akaponyoka kwa idhini ya Mwenyezi Mungu akaingia baharini akawa hai pamoja na wanyama wake.

# {62} Musa na kijana wake walipopita makutano ya bahari mbili hizo, Musa akamwambia kijana wake, "Tupe chakula chetu cha mchana. Kwa hakika tumepata machovu kweli kwa hii safari yetu," iliyozidi tu pale tunapokusudia. Vinginevyo, safari ile ndefu waliyoichukua hadi kwenye makutano ya bahari mbili hizo, hawakupata uchovu wowote ndani yake. Na hili ni katika ishara na alama zilizomwonyesha Musa kwamba alikuwa amekwisha pata alichokuwa anakitafuta. Tena, hamu kubwa waliyokuwa nayo ya kufika mahali hapo iliwarahisishia njia, na walipovuka hapo walipokuwa wanakwenda, wakahisi mguso wa uchovu.

# {63} Musa alipomwambia kijana wake maneno haya, kijana wake huyo akamwambia, "Waona! Pale tulipopumzika penye jabali, basi mimi nilimsahau yule samaki" [Yaani hukujua kwamba usiku ulipotufanya kwenda katika jabali lile linalojulikana baina yetu, nilimsahau yule samaki?] "Na hapana aliyenisahaulisha kukumbuka isipokuwa Shetani tu. Naye akashika njia yake baharini kwa ajabu" alipoponyoka na kuingia baharini. Wafasiri walisema: Njia hiyo ilikuwa ni ya kuponyokea kwa samaki huyo, na ilikuwa ni ya ajabu kwa Musa na kijana wake.

# {64} Na kijana wake alipomwambia maneno haya, na Musa alikuwa ameahidiwa na Mwenyezi Mungu kwamba atakapompoteza samaki huyo, basi atamkuta Al-Khidhr. Basi Musa akasema, “Hayo ndiyo tuliyokuwa tunayataka" na kuyatafuta. "Basi wakarudi nyuma kwa kufuata njia waliyojia" wakifuata nyayo zao [hadi mahali] ambapo walimsahaulia samaki huyo.

# {65} Walipofika hapo, "wakamkuta mja katika waja wetu" ambaye ni Al-Khidhr. Naye alikuwa mja mwema, na hakuwa nabii, kulingana na kauli sahihi. "Tuliyempa rehema kutoka kwetu." Yaani, Mwenyezi Mungu alimpa rehema maalumu, ambayo kwayo alizidi elimu yake na matendo yake yakawa mazuri. "Na tukamfunza mafunzo yaliyotoka kwetu." Na alikuwa kapewa elimu ambayo hakupewa Musa hata ingawa Musa, amani iwe juu yake, alikuwa na elimu zaidi kumliko katika mambo mengi, hasa katika elimu za kiimani na kimisingi. Kwa sababu yeye ni katika Mitume wenye stahamala kubwa mno, ambao Mwenyezi Mungu aliwafadhilisha juu ya viumbe wengine wote kwa elimu, matendo na mambo mengineyo.

# {66} Musa alipokutana naye, akamwambia kwa njia ya adabu, na mashauriano, na kujulisha juu ya kile anachotafuta, "Je, nikufuate ili unifunze katika ule uwongofu uliofunzwa wewe," ili niweze kujua haki katika masuala hayo? Na Al-Khidri alikuwa Mwenyezi Mungu amempa ufahamu na utukufu ambayo aliweza kwayo kujua undani wa mambo mengi yaliyokuwa yamefichikana hata kwa Musa, amani iwe juu yake.

# {67} Al-Khidhr akamwambia Musa: Silikatai hilo, lakini, "Hakika wewe hutaweza kuvumilia kuwa pamoja nami." Kwa sababu utaona mambo ambayo hutaweza kuyavumilia, ambayo dhahiri yake ni maovu, lakini ndani yake si hivyo.

# {68} Na ndiyo sababu akasema, "Na utawezaje kuvumilia yale usiyoyajua vilivyo undani wake" ambayo hujazunguka undani wake na nje yake, na ukajua makusudio yake na matokeo yake?

# {69} Basi Musa akasema, "Mwenyezi Mungu akipenda, utanikuta mvumilivu, wala sitaasi amri yako yoyote." Na hili ilikuwa azimio lake kabla ya kupatikana kwa jambo hilo analopewa mtihani wake. Na azimio ni kitu, na kusubiri pia ni kitu kingine. Na ndiyo maana Musa, amani iwe juu yake, hakuwa na subira wakati jambo hilo lilipotokea.

# {70} Kisha Al-Khidhr akasema, "Basi ukinifuata, usiniulize kitu mpaka mimi nianze kukutajia." Yaani, usianze kuniuliza swali lolote wala kupinga kitu mpaka niwe ndiye ninayekujulisha hali yake wakati unaofaa kukujulisha juu yake. Basi akamkataza kumuuliza, na akamuahidi kwamba atamuambia uhakika wa mambo hayo.

# {71} "Basi wawili hao wakatoka, hata walipopanda jahazi (yule mtu) akalitoboa." Yaani, Al-Khidhr akang'oa ubao mmoja, na alikuwa na lengo katika hayo, ambalo atakuja libainisha. Lakini Musa, amani iwe juu yake, hakuwa na subira juu ya hilo. Kwa sababu lilionekana kwa nje kuwa jambo ovu. Kwa sababu ni kutia dosari katika jahazi, na ni sababu ya kuzama kwa watu wake. Na ndiyo maana Musa akasema, “Unalitoboa ili uwazamishe watu wake? Hakika umefanya jambo baya mno." Na hili ni kutokana na kutokuwa na subira kwake, yeye amani iwe juu yake.

# {72} Al-Khidhr akamwambia, "Je sikusema kwamba wewe hakika hutaweza kuvumilia kuwa pamoja nami?" Yaani, yakawa kama nilivyokwambia.

# {73} Na haya Musa aliyafanya kwa kusahau, na ndiyo akasema, "Usinichukulie makosa kwa niliyosahau, wala usinipe uzito kwa jambo langu;" na uniruhusu kuendelea kuwa pamoja nawe. Kwa maana, hili lilitokea kwa kusahau. Basi usinilaumu mara ya kwanza. Kwa hivyo, akawa amejumuisha kati ya kukiri na kumpa udhuru kwa hilo, basi Al-Khidhr akamruhusu kuendelea kuwa pamoja naye.

# {74} "Basi wakatoka wawili hao mpaka wakamkuta kijana" mdogo, Al-Khidhr "akamuua" kijana huyo mdogo, kwa hivyo Musa akawa na hasira kubwa zaidi, na hamasa ya kidini ikamshika alipomuua kijana huyo mdogo ambaye hakuwa ametenda dhambi yoyote. "(Musa) akasema: Ala! Umemuua mtu asiye na kosa, na wala hakuua nafsi yoyote! Ama hakika umefanya jambo baya kabisa!" Na ni kitendo gani kiovu kama kumuua mtoto mdogo ambaye hana dhambi wala hakumuua yeyote? Na kitendo kile cha kwanza cha Musa kilikuwa kwa kusahau, lakini hiki siyo kwa kusahau, lakini ni kwa sababu ya kutokuwa na subira.

# {75} Kwa hivyo, Al-Khidhir akamwambia (Musa), akimlaumu na akimkumbusha, "Je, sikukwambia kwamba hakika wewe huwezi kusubiri kuwa pamoja nami?"

# {76} Basi Musa "akamwambia: "Nikikuuliza kuhusu kitu chochote" baada ya mara hii, "basi usifuatane nami." Yaani, umesamehewa kwa hilo na kwa kuacha kampuni yangu. "Umepata udhuru kutoka kwangu." Yaani, hakika umekwisha pata udhuru kutoka kwangu na haikupungua.

# {77} "Basi wakaondoka mpaka wakawafikia watu wa mji mmoja. Wakawaomba watu wake wawape chakula" baada ya kwamba waliwaomba wawakaribishe, lakini wakakataa kuwakaribisha. "Hapo wakakuta ukuta unataka kuanguka." Yaani, ulikuwa [tayari] umezeeka na unaanguka unabomoka, ''akausimamisha." Yaani, Al-Khidhr akaujenga na kuurudisha upya. Musa "akasema" akimwambia, "Ungelitaka, ungelichukua ujira kwa haya." Yaani, watu wa kijiji hiki hawakutukaribisha pamoja na kwamba hilo lilikuwa wajibu juu yao, nawe unaujenga bila malipo ilhali unaweza kuyaitisha kutoka kwao?

# (78) Basi hapo, Musa, amani iwe juu yake, hakutimiza kile alichosema hapo awali, kwa hivyo Al-Khidhr akaomba ampe udhuru. Kwa hivyo ''akasema'' akimwambia, ''Huku ndiko kufarikiana baina yangu na wewe." Kwa maana wewe mwenyewe ndiye ulijiwekea sharti hilo, kwa hivyo hauna udhuru wowote wala nafasi kuendelea kuandama naye. ''Sasa nitakueleza maana ya yale uliyokuwa huwezi kuyastahamilia." Yaani, nitakujulisha yale uliyonipinga na kukuambia kwamba nilikuwa na lengo katika hayo na nilijua namna utakavyokuwa mwisho wa mambo hayo.

# {79} ''Ama ile jahazi" ambayo niliitoboa, "hiyo ilikuwa ya masikini fulani wafanyao kazi baharini" jambo linalohitaji kuwafanyia upole na huruma. ''Kwa hivyo, nilitaka kuitoa dosari, kwani nyuma yao alikuwako mfalme anachukua kwa nguvu majahazi yote." Yaani, walikuwa wakipita karibu na mfalme huyo dhalimu, ambaye kila jahazi salama isiyokuwa na dosari ilipokuwa inapita karibu naye, alikuwa akiichukua kwa dhuluma. Kwa hivyo nilitaka kuitoboa ili iwe na dosari kwa hivyo isalimike kutokana na dhalimu huyo.

# {80} "Na ama yule kijana" ambaye Al-Khidhr alimua, "wazazi wake walikuwa ni Waumini. Tukahofu aje kuwatia mashakani kwa uasi na ukafiri." Na kijana huyo alikuwa ameandikiwa kwamba ikiwa atabeleghe, basi atawatia wazazi wake mashakani kwa uasi na ukafiri, ima kwa sababu ya upendo wao kwake, au kwa sababu ya wao kumhitajia ,au yeye mwenyewe awatie katika hayo. Kwa hivyo nikamuua, kwa sababu nilijua hili, kwa ajili ya usalama kwa dini ya wazazi wake waumini. Basi ni faida gani iliyo kubwa zaidi kuliko faida hii kubwa mno?

# {81} Na hili hata kama kuna kuwafanyia ubaya ndani yake na kukikata kizazi chao, Mwenyezi Mungu Mtukufu atawapa dhuria iliyo bora zaidi kuliko hiyo. Na ndiyo maana akasema, ''Basi tulitaka Mola wao Mlezi awabadilishie aliye bora zaidi kuliko huyo kwa kutakasika, na aliye karibu zaidi kwa huruma." Yaani, mwana mwema, aliyetakasika, mwenye kuunga jamaa zake. Kwa maana mvulana yule aliyeuawa ikiwa angebaleghe, basi angewaasi uasi mkubwa mno kwa kuwafanya wawe makafiri na kupindukia mipaka.

# {82}. ''Na ama ukuta ule" ambao niliusimamisha, ''huo ulikuwa ni wa vijana wawili mayatima kule mjini. Na chini yake ilikuwako hazina yao; na baba yao alikuwa ni mtu mwema." Yaani, hali yao inahitaji wafanyiwe upole na kuwarehemu, kwa sababu wao ni wachanga ambao walimpoteza baba yao, na Mwenyezi Mungu pia aliwahifadhi kwa sababu ya wema wa wazazi wao. ''Basi Mola wako Mlezi alitaka wafikie utu uzima wao na wajitolee hazina yao wenyewe." Na ndiyo maana niliubomoa ukuta huo, nikatoa hazina iliyokuwa chini yake, na nikaujenga tena, kisha nikairudisha hazina yao bure bila malipo. "Hii ikiwa ni rehema itokayo kwa Mola wako Mlezi" ambayo Mwenyezi Mungu alimpa mja wake Al-Khidhr. "Wala mimi sikuyatenda hayo kwa amri yangu'' na kwa kutaka kwangu tu. Lakini hayo yalikuwa kutokana na rehema ya Mwenyezi Mungu na amri yake. ''Hiyo'' ambayo nimekufasiri "ndiyo tafsiri ya hayo ambayo wewe hukuweza kuyasubiria." Na katika kisa hiki cha ajabu na kitukufu, kunazo faida, hukumu, na misingi mingi ambayo tutaonyesha baadhi yake kwa msaada wa Mwenyezi Mungu: Miongoni mwake ni ubora wa elimu na kusafiri kwa ajili ya kuitafuta, na kwamba hayo ndiyo mambo muhimu zaidi. Kwa maana, Musa, amani iwe juu yake, alisafiri kwenda umbali mrefu, na akapata uchovu katika kuitafuta, na akaacha kukaa pamoja na Wana wa Israili ili awafundishe na kuwaelekeza, na akachagua kusafiri ili kuongeza elimu kuliko hayo. Na miongoni mwake ni kuanza na kilicho muhimu zaidi kisha kinachokifuata kwa umuhimu. Kwa maana, kuzidisha elimu na elimu ya mwanadamu ni muhimu zaidi kuliko kuliacha hilo, na kushughulika na kufundisha pasi na kujiongezea elimu, na kuyachanganya mambo mawili haya ndio ukamilifu zaidi. Miongoni mwake ni kwamba inaruhusika kuwa na mtumishi nyumbani na safarini, ili atosheleze kazi mbalimbali na ili akupumzishe, kama alivyofanya Musa. Miongoni mwake ni kwamba mwenye kusafiri kwa ajili ya kutafuta elimu, au kushiriki katika jihadi au mengineyo ikiwa masilahi yatahitaji kujulisha anachotafuta na anakokwenda, basi hilo ni kamilizi zaidi kuliko kulificha. Kwa maana, katika kulidhihirisha kuna faida kama vile kujiandaa kwa ajili ya hili maandalizi mazuri, na ili kulifanya jambo kwa ufahamu, na kuonyesha hamu kubwa juu ya ibada hii tukufu. Kama Musa alivyosema, ''Sitaacha kuendelea mpaka nifike zinapokutana bahari mbili, au nitaendelea kwa muda mrefu.'' Na kama Nabii - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, - alivyowajulisha maswahaba zake wakati alipotaka kwenda katika vita vya Tabuk kuhusu anakokwenda, pamoja na kwamba kawaida yake nikujulisha kuhusu jambo kwa njia isiyokuwa ya moja kwa moja, na hilo linafuatana na masilahi. Na miongoni mwake ni kufungamanisha uovu na sababu zake na Shetani kwa njia ya kushawishi na kupamba maovu. Hata kama yote hayo ni kutika hukumu na majaliwa ya Mwenyezi Mungu, kwa kauli ya kijana wa Musa, ''Na hakuna aliyenisahaulisha kulikumbuka isipokuwa Shetani tu." Na miongoni mwake ni kwamba inaruhusika kumjulisha mtu yale ambayo ni katika mambo ya kimaumbile kama vile uchovu, njaa, au kiu, ikiwa sio kwa njia ya hasira na yakawa ni ukweli. Kwa kauli ya Musa, "Kwa hakika tumepata machovu kweli kwa hii safari yetu." Na miongoni mwake ni kuwa inapendekezwa kwamba mtumishi wa mtu awe mwerevu, mwenye uelewa wa haraka, mwenye busara ili aweze kufikia kile anachotaka. Na miongoni mwake ni kwamba inapendekezwa kwa mtu kumlisha mtumishi wake kutoka katika chakula chake na kwamba wakile pamoja. Kwa sababu maana ya dhahiri ya kauli yake ''Tupe chakula chetu cha mchana'' inawafungamanisha wote nacho, na kwamba yeye Musa na kijana wake wote walikula kwacho. Miongoni mwake ni kwamba msaada unamshukia mja kulingana na kufanya kwake aliyoamrishwa, na kwamba mwenye kuafiki amri ya Mwenyezi Mungu husaidiwa kwa namna asiyosaidiwa asiyekuwa yeye. Kwa kauli yake, ''Hakika tumepata uchovu katika safari yetu hii.'' Na sehemu ya safari inayoashiriwa hapa ni ile sehemu yake waliyokuwa tayari wameshapita makutano ya bahari zile mbili. Na ama sehemu yake ya kwanza, hakulalamika kwa sababu yake uchovu wowote pamoja na urefu wake, kwa sababu ndiyo ilikuwa safari kwa uhakika. Na ama ya mwisho, basi la dhahiri ni kwamba ilikuwa baadhi ya siku, kwa sababu walimpoteza samaki wao walipokimbilia kwenye mwamba. Na la dhahiri ni kwamba walilala hapo, kisha wakaendelea kutembea kesho yake mpaka ilipokuwa ni wakati wa chakula cha mchana, Musa akamwambia kijana wake: Tupe chakula chetu cha mchana. Basi hapo, ndipo akakumbuka kwamba alikisahau pale mahali ambapo palikuwa amepakusudia hasa. Na miongoni mwake ni kwamba mja huyo ambaye Musa alikutana naye hakuwa nabii, bali alikuwa mja mwema tu. Kwa sababu alimuelezea kwa sifa ya uja tu, na akataja neema ya Mwenyezi Mungu juu yake kwa rehema na elimu. Lakini hakutaja utume wake wala unabii wake. Na kama angekuwa nabii, basi angetaja hilo kama alivyowataja wengineo. Na ama kauli yake mwishoni mwa kisa hiki, ''Wala mimi sikutenda hayo kwa amri yangu,'' hiyo haionyeshi kuwa yeye ni nabii, lakini inaonyesha tu kwamba alifahamishwa na kuonyeshwa hayo na Mwenyezi Mungu, na wanavyofanyiwa hivyo wasiokuwa manabii pia. Kama alivyosema Yeye Mtukufu, ''Na tulimfunulia mama yake Musa kwa kumwambia: Mnyonyeshe." Na kauli yake, "Na Mola wako Mlezi amemfunulia nyuki: Jitengenezee majumba yako." Na miongoni mwake ni kwamba elimu ambayo Mwenyezi Mungu anawafundisha waja wake ni ya aina mbili: elimu ya kujifundisha ambayo mja huipata kwa bidii yake na kujitahidi kwake, na aina nyingine ni elimu ya kupewa na Mwenyezi Mungu ambayo Mwenyezi Mungu humtunuku anayemneemesha kwayo katika waja wake. Kwa kauli yake, ''na tukamfunza mafunzo yaliyotoka kwetu." Na miongoni mwake ni kuwa na adabu mbele ya mwalimu na mwanafunzi kuzungumza naye kwa maneno ya upole zaidi, kama alivyosema Musa, amani iwe juu yake, "Je, nikufuate ili unifundishe kile ulichofundishwa cha uwongofu?" Akawa ameyatoa maneno kwa njia ya upole na kutafuta ushauri, na kwamba unaniruhusu kufanya hivyo au la? Na kukubali kwake kwamba ajifunze kutoka kwake. Haya ni tofauti na yale wayafanyayo wale ambao hawana adabu na wenye kiburi, ambao hawamuonyeshi mwalimu kwamba wanahitaji elimu yake. Lakini wanadai kwamba atashirikiana naye na hata anaweza kufikiria kuwa anamfundisha mwalimu wake ilhali yeye ni mjinga sana. Kwa hivyo, kujidhalilisha mbele ya mwalimu na kuonyesha kwamba anahitaji amfundishe ni katika mambo yenye manufaa zaidi kwa mwanafunzi. Na miongoni mwake ni kunyenyekea kwa yule alieye bora mbele ya yule aliye chini yake. Kwa maana, Musa bila shaka ni bora kuliko Al-Khidhr. Na miongoni mwake ni kwamba mwanachuoni bora anaweza kujifunza elimu ambayo hakuijua vilivyo kutoka kwa yule ambaye ni stadi ndani yake, hata kama atakuwa chini yake katika elimu kwa daraja nyingi. Kwa maana Musa, amani iwe juu yake, alikuwa katika Mitume wenye stahamala kubwa sana ambao Mwenyezi Mungu aliwapa elimu ambayo hakuwapa wengineo, lakini elimu hii maalumu, mja mwema Al-Khidhr alikuwa na kile ambacho Musa hawakuwa nacho. Basi ndiyo maana akafanya bidii ili ajifunze kutoka kwake. Na haipaswi kwa mwanachuoni katika elimu ya Fiqhi na hadithi akiwa na upungufu na kasoro katika elimu ya nahwu au swarf, au mfano wake miongoni mwa elimu tofautitofauti, asijifundishe kutoka kwa yule ambaye ni stadi katika hilo hata kama si mwanachuoni wa hadithi wala elimu ya Fiqhi. Na miongoni mwake ni kufungamanisha elimu na mengineyo miongoni mwa fadhila nyinginezo kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu na kukubali hilo, na kumshukuru Mwenyezi Mungu juu yake, kauli yake, ''unifunze katika ule uwongofu uliofunzwa wewe?'' Yaani, katika yale ambayo Mwenyezi Mungu Mtukufu alikufundisha. Na katika hayo ni kwamba elimu yenye manufaa ni elimu inayoelekeza mtu katika mambo ya heri. Kwa hivyo, kila elimu yenye kuelekeleza sawasawa na yenye kuongoza kwenye heri na kutahadharisha na njia ya uovu njia ya kufanya hivyo, basi hiyo ni katika elimu yenye manufaa. Na chochote kisichokuwa hivyo, basi ima ni yenye madhara au haina faida, kwa kauli yake, "ili unifunze katika ule uwongofu uliofunzwa wewe?" Na miongoni mwake ni kwamba yeyote asiyekuwa na nguvu ya kusubiri juu ya kumpa usuhuba mwanachuoni na kusubiri juu ya elimu na kuwa imara sawasawa katika hilo, basi [atakosa elimu nyingi kulingana na kutoweza kusubiri kwake katika hilo]. Kwa hivyo, yeyote asiyeweza kusubiri, hawezi kuipata elimu. Na yeyote mwenye kusubiri na akashikamana nayo, basi atapata kwayo kila kitu anachokifanyia bidii. Kama alivyosema Al-Khidhr huku akitaka Musa kumkubalia udhuru, kwa kutaja kizuizi kilichomzuia Musa kujifunza elimu kutoka kwake: kwamba hakuweza kusubiri kuwa pamoja naye. Na miongoni mwake ni kwamba sababu kubwa ya kuweza kusubiri ni mtu kulijua sawasawa jambo hilo na kuwa na uzoefu na jambo hilo ambalo aliamrishwa alivumilie. Vinginevyo, yeyote asiyelijua au asiyejua kusudi lake, matokeo yake, wala faida yake na matunda yake, basi hatakuwa na sababu ya kusubiri juu yake. Kama alivyosema, ''Na utawezaje kusubiri yale usiyoyajua vilivyo undani wake?" Kwa hivyo akafanya sababu ya kutosubiri kwake kuwa ni kutojua kwake vyema jambo hilo. Na miongoni mwake ni amri ya kutoharakisha, kuthibitisha mambo, na kutoharakisha kutoa hukumu ya jambo mpaka mtu ajue linalotakikana na ni lipi hasa linalokusudiwa. Miongoni mwake ni kufungamanisha mambo ya baadaye ambayo ni katika matendo ya waja na mapenzi yake Mwenyezi Mungu, na kwamba mtu asiseme chochote: Hakika mimi nitafanya hilo katika siku zijazo isipokuwa na aseme pia: Mwenyezi Mungu akipenda. Na miongoni mwake ni kwamba kuazimia kufanya kitu siyo sawa na kukifanya hasa. Kwa maana, Musa alisema, ''Inshaallah (Mwenyezi Mungu) akipenda, utanipata ni mwenye kusubiri." Basi akaanza kuizoesha nafasi yake juu ya kusubiri lakini hakufanya hivyo. Na miongoni mwake ni kwamba ikiwa mwalimu ataona kwamba kuna masilahi katika kumzuia mwanafunzi kuuliza maswali mwanzoni juu ya baadhi ya vitu mpaka mwalimu mwenyewe awe ndiye anayemjulisha juu yake, basi inapaswa kufuata masilahi hayo, kama vile ikiwa uelewa wake ni mdogo, au akamkataza kuuliza mambo madogo ambayo mengineyo ni muhimu zaidi kuliko hayo au kwamba akili yake haiyafikii, au kuuliza swali ambalo halihusiani na jambo hilo. Na miongoni mwake, ni kuruhusiwa kusafiri baharini katika hali isipokuwa ile ambayo kuna hofu katika hilo. Na miongoni mwake ni kwamba mwenye kusahau halaumiwi kwa kusahau kwake, si kwa haki ya Mwenyezi Mungu, wala katika haki za waja wake, kwa kauli yake, "Usinichukulie kwa niliyosahau.'' Na miongoni mwake ni kwamba mtu anapaswa kuchukua katika tabia za watu na miamala yao kile cha chini zaidi na kile ambacho nafsi zao ziliweza kufanya, na wala haifai kuwatwika kile ambacho hawakiwezi au kuwafanyia ugumu na kuwachosha. Kwa maana, hili litasababisha wajitenge naye na kuchoka naye, lakini na achukue chepesi ili jambo hilo limuwiye jepesi. Na miongoni mwake ni kwamba hukumu za mambo zinahukumiwa kulingana na dhahiri zake, na zinafungamanishwa hivyo na hukumu za kidunia zinazohusiana na mali, damu, na mengineyo. Kwa maana, Musa, amani iwe juu yake, alimkataza Al-Khidhr kulitoboa lile jahazi na kumuua kijana yule, na kwamba mambo haya kwa dhahiri yake ni kwamba ni maovu, na Musa, amani iwe juu yake, hakuweza kukaa kimya juu yake katika hali isiyokuwa hii ya kuandamana kwake na Al-Khidhr. Kwa hivyo yeye, amani iwe juu yake, akaharakisha na kukimbilia kuyahukumu kulingana na hali yake ya ujumla, na wala hakuzingatia mambo hayo yaliyofungamana nayo ambayo yalimhitaji kusubiri na kutoharakisha kukataza. Miongoni mwake ni ile kanuni kubwa tukufu ambayo ni kwamba uovu mkubwa unaweza kuzuiwa kwa kutenda uovu mdogo, na yanazingatiwa masilahi makubwa zaidi kati ya masilahi mawili hayo kwa kukosa masilahi yaliyo chini kati ya hayo. Kwa maana, kumuua mvulana ni uovu, lakini kuishi kwake hadi awatie majaribio wazazi ili waiache dini yao ni uovu mkubwa kuliko huo. Na kuishi kwa mvulana huyo bila ya kumua na kuuhifadhi uhai wake, hata kama inafikiriwa kuwa ni heri, lakini heri katika kubakia dini ya wazazi wake na imani yao ni bora kuliko hiyo. Na ndiyo kwa sababu hiyo Al-Khidhr akamuua. Na chini ya kanuni hii, kuna matawi na faida mbazo hazihesabiwi. Kwa maana, suala la kushindana kwa masilahi na uharibifu yote yanaingia katika hili. Na miongoni mwake ni kwamba ni kanuni hii kuu pia ambayo ni kwamba matendo ya mtu ya katika mali ya wengine, ikiwa ni kwa masilahi bora na kuondoa uharibifu, basi hilo linaruhusiwa, hata kama ni bila ya ruhusa. Hata kama kazi yake hiyo itasababisha kuharibika kwa baadhi ya mali hiyo ya wengine, kama mja Al-Khidhr alivyolitoboa lile jahazi ili liwe na dosari ili lisalimike kutokana na kupokonywa na mfalme yule dhalimu. Kwa hivyo, lau lingechomeka, au kuzama, au mambo kama hayo katika nyumba ya mtu yoyote au mali zake, na ikawa katika kuharibu baadhi ya mali hiyo au kubomoa baadhi ya nyumba hiyo kuna usalama kwa sehemu iliyobakia, basi mtu anaruhusiwa kufanya hivyo, bali sheria imemruhusu kufanya hivyo ili kuhifadhi mali za wengine. Vivyo hivyo, ikiwa mtu dhalimu atataka kuchukua mali za wengine, na mtu akampa mali kiasi fulani ili kukomboa zilizobaki, basi hilo linaruhusiwa, hata kama ni bila ya ruhusa. Na miongoni mwake ni kwamba inaruhusiwa kufanya kazi baharini kama inavyoruhusiwa katika nchi kavu. Kwa kauli yake, "wafanyao kazi baharini,'' na hakuwakataza kazi yao hiyo. Na miongoni mwake ni kwamba masikini anaweza kuwa na mali ambazo hazimtoshelezi na wala hatoki kwa hilo nje ya jina la umasikini, kwa sababu Mwenyezi Mungu alijusha kwamba masikini hawa wana jahazi. Na miongoni mwake ni kwamba mauaji ni katika madhambi makubwa zaidi. Kwa kauli yake kuhusiana na kuuawa kwa kijana yule, "Ama hakika umefanya jambo baya kabisa!" Na miongoni mwake ni kwamba kuua kwa kisasi si jambo linalokatazwa. Kwa sababu ya kauli yake, ''wala hakuuwa." Na miongoni mwake ni kwamba mja mwema analindwa na Mwenyezi Mungu katika nafsi yake na katika kizazi chake. Na miongoni mwake ni kwamba kuwatumikia watu wema au wale wanaohusiana nao ni bora kuliko kufanya mengineyo, kwa sababu alitoa sababu ya kutoa hazina yao hiyo na kuusimamisha ukuta wao huo tena kwamba ni kwa kuwa baba yao alikuwa ni mwema. Na miongoni mwake ni kuwa na adabu mbele ya Mwenyezi Mungu Mtukufu katika maneno. Kwa maana, Al-Khidr alifungamanisha kuitia kasoro jahazi ile na yeye mwenyewe, kwa kauli yake, "nilitaka kuitia dosari." Na ama heri, hiyo aliifungamanisha na Mwenyezi Mungu Mtukufu, kwa kauli yake, ''Basi Mola wako Mlezi alitaka wafikie utu uzima wao na wajitolee hazina yao wenyewe, hii ikiwa ni rehema itokayo kwa Mola wako Mlezi." Kama alivyosema Ibrahim, amani iwe juu yake, "Na ninapougua, ni Yeye ndiye anayeniponesha." Nao majini walisema, "Nasi hatujui kama wanatakiwa uovu wale wanaokaa kwenye ardhi au Mola wao Mlezi anawatakia uwongofu." Pamoja na kwamba yote hayo ni kwa majaliwa ya Mwenyezi Mungu na hatima yake. Na miongoni mwake ni kwamba rafiki asimwache mwenzake kwa hali yoyote ile na kuacha urafiki wake hadi atakapomlaumu na kumtaka mwenzake huyo amkubalie udhuru wake, kama vile alivyofanya Al-Khidhr alipokuwa pamoja na Musa. Na miongoni mwake ni kwamba kuafikiana kwa rafiki na mwenzake katika mambo yasiyokuwa ya haramu inachangia na ni sababu ya kubakia urafiki huo na kuusisitiza, kama vile kutoafikiana naye ni sababu ya kukatika kwa urafiki huo. [Na miongoni mwake ni kwamba mambo haya ambayo Al-Khidhr aliyafanya ni hatima tupu, ambayo Mwenyezi Mungu aliyapitisha na akayaweka mikononi mwa mja huyu mwema ili waja waweze kuchukua hayo kama ushahidi juu ya hukumu zake. Na kwamba anaweza kumwandikia mja mambo ambayo anayachukia sana, lakini hayo ndiyo yenye kumtengenezea dini yake. Kama ilivyo katika suala la kijana yule. Na hayo ndiyo yenye kuutengeneza vyema dunia yake, kama ilivyo katika suala la jahazi lile. Kwa hivyo aliwaonyesha mfano wa upole wake na ukarimu wake ili wapate kuujua, na waridhie kabisa na hukumu zake zinazochukiza].

83. Na wanakuuliza kuhusu Dhul-Qarnain. Waambie: nitawasomea baadhi ya hadithi yake. 84. Hakika Sisi tulimuimarisha katika ardhi na tukampa katika njia za kila kitu. 85.Basi akaifuata njia. 86. Mpaka alipofika machweo ya jua, akaliona linatua katika chemchemi yenye matope meusi. Na pale akawakuta kaumu fulani. Tukasema: Ewe Dhul-Qarnain, ima uwaadhibu au uwafanyie uzuri. 87.Akasema: Ama aliyedhulumu, basi tutamuadhibu kisha atarudishwa kwa Mola wake Mlezi, naye atamuadhibu adhabu mbaya zaidi. 88. Na ama yule mwenye kuamini na akatenda mema, basi huyo ana malipo mazuri, nasi tutamwambia lililo jepesi katika amri yetu.

# {83} Watu wa Kitabu (Mayahudi na Manaswara) walimuuliza Mtume wa Mwenyezi Mungu - rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake - juu ya kisa cha Dhul-Qarnain. Basi na Mwenyezi Mungu akamuamrisha kwamba aseme, ''Nitawasomea baadhi ya hadithi yake;" ndani yake kuna habari muhimu na mazungumzo ya ajabu. Nitawasomea katika hali zake zitakazokuwa makumbusho na mazingatio. Na ama mambo mengineyo katika hali zake, hayo hakuwasomea.

# {84-85} ''Hakika Sisi tulimuimarisha katika ardhi." Yaani, Mwenyezi Mungu Mtukufu alimmilikisha na akamuimarisha katika kuendesha pande za ardhi na watu hao wote kumtii yeye. ''Na tukampa katika njia za kila kitu." "Basi akaifuata njia.'' Yaani, Mwenyezi Mungu alimpa katika njia zilizomfikisha alichofikia, ambazo alijisaidia kwazo katika kushinda nchi, na zikampa wepesi wa kufika mwisho wa mafanikio. Na alizitumia njia hizo ambazo Mwenyezi Mungu alimpa katika matumizi yanayozifaa. Kwa maana, siyo kila mtu aliye na njia zozote zile, anazifuata, wala siyo kila mtu ana uwezo wa kuzifikia njia hizo. Kwa hivyo, unapokutana uwezo wa kufikia njia ya uhakika na kuifanyia kazi njia hiyo, basi jambo lililokusudiwa linapatikana. Na mawili hayo yakikosekana au mojawapo, basi hayafikiwi makusudio. Na njia hizi ambazo Mwenyezi Mungu alimpa, Yeye Mwenyezi Mungu hakutuambia kuzihusu, wala Mtume wake pia hakutuambia. Kwa hivyo habari zilizotufikia hazikuzifikisha kwa njia ambayo inaelimisha. Basi ndiyo sababu hatuwezi isipokuwa kunyamaza kimya kuhusiana nazo, na kutoyazingatia yale ambayo Wana wa Israili na mfano wao wanataja. Lakini tunajua kwa ujumla kwamba ni njia nyingi zenye nguvu, za ndani na za nje, ambazo kwazo aliweza kupata jeshi kubwa lenye idadi kubwa, na zama za nguvu, na nidhamu nzuri. Na kwazo aliweza kushinda maadui wake na zikamuwezesha kufika mashariki ya ardhi na magharibi yake, na pande zake zinginezo.

# {86} Kwa hivyo Mwenyezi Mungu akampa kile alichofika kwacho "machweo ya jua," hadi akaliona jua kulingana na kuona kwa macho kana kwamba "linatua katika chemchemi yenye matope meusi." Na hili ni la kawaida kwa yule ambaye kuna maji baina yake na upeo wa jua wa magharibi. Aliliona likitua katika maji hayo, hata ingawa lilikuwa limeinuka juu sana. "Na pale akawakuta kaumu fulani. Tukasema: Ewe Dhul-Qarnain, ima uwaadhibu" kwa kuwaua, au kuwapiga, au kuwateka au mfano wake, "au uwafanyie uzuri." Kwa hivyo akapewa chaguo kati ya mambo hayo mawili. Kwa sababu, ilionekana kwa dhahiri kwamba wao [ima] ni makafiri au watu wavukao mipaka au ndani yao kuna mambo kama hayo. Kwa sababu wangekuwa waumini wasiovuka mipaka, basi asingeruhusiwa kuwaadhibu.

# {87} Naye Dhul-Qarnayn alikuwa na sera katika mambo ya kisheria ambayo kwayo alistahili kutajwa kwa uzuri na kusifiwa, kwa sababu Mwenyezi Mungu alimuwezesha kuyafikia hayo. Akasema: Nitawafanya kuwa makundi mawili: ''Ama aliyedhulumu'' kwa ukafiri, ''basi tutamuadhibu, kisha atarudishwa kwa Mola wake Mlezi, naye atamuadhibu adhabu mbaya zaidi." Yaani, atapata adhabu mbili: adhabu ya duniani na adhabu ya Akhera.

# {88} "Na ama yule mwenye kuamini na akatenda mema, basi huyo ana malipo mazuri." Yaani, atapata Pepo na hali nzuri kwa Mwenyezi Mungu, yawe ndiyo malipo yake siku ya Qiyama. "Nasi tutamwambia lililo jepesi katika amri yetu." Yaani, tutamtendea mazuri, na kusema naye kwa upole, na kuamiliana naye kwa urahisi. Na hili linaonyesha kwamba yeye ni miongoni mwa wafalme wema [na] vipenzi wa Mwenyezi Mungu waadilifu, wenye elimu, kwa maana aliafikiana na yanayomridhisha Mwenyezi Mungu katika kuamiliana na kila mtu kwa yale yanayoifailia hali yake.

89. Kisha akaifuata njia. 90. Hata alipofika machomozeo ya jua, akaliona linawachomozea kaumu ambao hatukuwawekea pazia ya kuwakinga kutokana nalo. 91. Vivyo hivyo. Na Sisi tulizijua vilivyo habari zake zote. 92. Kisha akaifuata njia. 93. Hata alipofika katikati ya milima miwili, alikuta nyuma yake kaumu ambao walikaribia kutofahamu neno lolote. 94. Wakasema: Ewe Dhul-Qarnain! Hakika Yaajuju na Maajuju wanafanya uharibifu katika ardhi. Basi je, tukupe ujira ili utie baina yetu na baina yao kizuizi? 95. Akasema: yale ambayo Mola wangu Mlezi ameniimarisha ndani yake ndiyo bora zaidi. Lakini nisaidieni kwa nguvu. Nitaweka baina yenu na baina yao kizuizi imara. 96. Nileteeni vipande vya chuma. Hata alipoijaza sawasawa nafasi iliyo katikati ya milima miwili hiyo, akasema, "Pulizeni moto" mpaka alipokifanya kuwa moto, akasema, " Nileteeni shaba iliyoyeyuka niimimine juu ya chuma hicho." 97. Basi hawakuweza kukikwea, wala hawakuweza kukitoboa. 98. Akasema, "Hii ni rehema kutoka kwa Mola wangu Mlezi. Na itakapokuja ahadi ya Mola wangu Mlezi, atakivunjavunja. Na ahadi ya Mola wangu Mlezi ni ya kweli."

# {89} Yaani, alipofika machweo ya jua, akafunga safari ya kurudi, akaelekea machomozeo yake, akifuata njia ambazo Mwenyezi Mungu alimpa.

# {90} Basi akafika machomozeo ya jua, kwa hivyo "akaliona linawachomozea kaumu ambao hatukuwawekea pazia ya kuwakinga kutokana nalo." Ima kwa sababu ya kutokuwa kwao na maandalizi kabambe katika makazi yao, kwa sababu ya ukatili wao mwingi na unyama wao, na kutokuwa na ustaarabu. Au ima kwa sababu jua liliwaka kwao daima bila ya kuchwea, kuchwea kunakoweza kutajwa, kama ilivyo katika mashariki mwa Afrika ya kusini. Kwa hivyo, akafikia mahali ambapo elimu ya watu walio katika ardhi haikufika huko, achilia mbali wao kufika huko kwa miili yao.

# {91} Na pamoja ya haya, haya yote ni kwa majaliwa ya Mwenyezi Mungu na Yeye kuyajua, na ndiyo maana akasema, "Ndiyo kama hivyo. Na Sisi tulizijua vilivyo habari zake zote." Ya heri aliyo nayo, na njia kubwa, na elimu yetu iko pamoja naye popote anapoelekea.

# {92- 93} ''Kisha akaifuata njia.'' "Hata alipofika katikati ya milima miwili" Wafasiri walisema: Alikwenda kutoka Mashariki kuelekea Kaskazini, na akafika katikati ya milima miwili. Nayo ilikuwa inajulikana katika wakati huo, miongoni mwa safu ya milima iliyounagana upande wa kulia na wa kushoto mpaka iungane na bahari, kati ya Yaajuju na Maajuju na watu, "alikuta" kati ya milima hiyo miwili "kaumu ambao walikaribia kutofahamu neno lolote." Kwa sababu ya ugeni wa lugha yao na kutofahamu kwa akili zao na nyoyo zao.

# {94} Mwenyezi Mungu alimpa Dhul-Qarnain njia za kielimu ambazo kwazo aliweza kufahamu lugha za kaumu wale na ufahamu wao wa kisheria, na akawaongea na wao, nao wakamuongelesha. Kwa hivyo, wakamlalamikia kuhusu madhara yaliyofanywa na Yaajuju na Maajuju, ambao walikuwa umma mbili kubwa kubwa za wanadamu. Wakasema, "Hakika Yaajuju na Maajuju wanafanya uharibifu katika ardhi" kwa kuua na kuchukua mali na mengineyo. "Basi je, tukupe ujira ili utie baina yetu na baina yao kizuizi?" Na hilo lilionyesha kwamba wao wenyewe hawakuweza kukijenga kizuizi hicho, na wakajua uwezo wa Dhul-Qarnain wa kufanya hivyo. Kwa hivyo wakampa malipo ili afanye hivyo, na wakamtajia sababu ya hilo, ambayo ni uharibifu wao (Yaajuju na Maajuju) katika ardhi.

# {95} Lakini Dhul-Qarnain hakuwa na tamaa wala kupenda dunia wala hakuacha kurekebisha hali ya wale walio chini ya uchungaji wake. Bali makusudio yake yalikuwa ni kuwarakebisha na kuwatengeneza vyema. Na ndiyo maana aliwaitikia ombi lao hilo, kwa sababu ya masilahi yaliyo ndani yake, na wala hakuchukua malipo yoyote kutoka kwao, na akamshukuru Mola wake Mlezi kwa kumuimarisha na kumpa uwezo. Akawaambia, "yale ambayo Mola wangu Mlezi ameniimarisha ndani yake ndiyo bora zaidi." Yaani, kuliko hayo mnayotoa ili kunilipa. Lakini ninaomba tu mnisaidie kwa nguvu kwa mikono yenu. ''Nitaweka baina yenu na baina yao kizuizi imara" kitakachowazuia Yaajuju na Maajuju kukivuka na kuwajia.

# {96} "Nileteeni vipande vya chuma." Yaani, kipande cha chuma; nao wakampa. "Hata alipojaza sawasawa nafasi iliyo katikati ya milima miwili hiyo, akasema: pulizeni moto" mkubwa, na tumieni vipulizio ili uwe mkali na uyeyushe shaba hiyo. Na ilipoyeyuka shaba hiyo ambayo alitaka kuiunganishia kati ya vipande vile vya chuma. "Akasema: nileteeni shaba iliyoyeyuka niimimine juu ya chuma hicho." Kwa hivyo akaiminina shaba hiyo, na kizuizi hicho kikaimarika kuimarika kukubwa mno, na wakazuiwa kwacho watu walio nyuma yake kudhuriwa na Yaajuju na Maajuju.

# {97} "Basi hawakuweza kukikwea, wala hawakuweza kukitoboa." Yaani, hawakuwa na uwezo wala nguvu wa kupanda juu yake kwa sababu ya urefu wake, na kina chake, na uimara wake, na nguvu yake.

# {98} Alipofanya kitendo hiki kizuri na kumbukumbu iliyokuwa kubwa, akaifungamanisha neema hii na yule aliyemneemesha kwayo, akasema, "Hii ni rehema kutoka kwa Mola wangu Mlezi." Yaani, ni katika fadhila zake na wema wake juu yangu. Na hii ndiyo hali ya makhalifa na watu wema, Mwenyezi Mungu anapowaneemesha kwa neema kubwa, inazidi shukrani yao, kukiri kwao na kukubali kwao neema ya Mwenyezi Mungu. Kama vile Suleiman, amani iwe juu yake, aliposema wakati kilipohudhuria kiti cha enzi cha malkia wa Sabai pamoja na kwamba kilikuwa mbali sana, akasema, "Haya ni katika fadhila za Mola wangu Mlezi, ili anijaribu nitashukuru au nitakufuru" tofauti na watu wanaotakabari na kufanya kiburi katika ardhi. Kwa maana, neema kubwa huwazidishia hao uovu na kujiona, kama alivyosema Qaarun wakati Mwenyezi Mungu alipompa hazina ambazo funguo zake zinawatopeza watu wenye nguvu kuzichukua. Akasema, "Kwa hakika, nimepewa haya kwa sababu ya elimu niliyo nayo." Na kauli yake, "Na itakapokuja ahadi ya Mola wangu Mlezi'', ili watoke Yaajuju na Maajuju; "atakivunjavunja." Yaani, kizuizi hicho madhubuti na kitabomoka mpaka kiwe sawia na ardhi. "Na ahadi ya Mola wangu Mlezi ni ya kweli.''

99. Na tutawaacha siku hiyo wachanganyike wao kwa wao na litapulizwa baragumu, hapo tutawakusanya wote pamoja.

# {99} Inawezekana kwamba neno "tutawaacha" linamaanisha Yaajuju na Maajuju, na kwamba watakapowatokea watu, kwa sababu ya wingi wao na kujaa kwao katika ardhi yote, wachanganyike wao kwa wao. Kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu, "Hata watakapofunguliwa Yaajuju na Maajuju wakawa wanateremka kutoka kila mlima.'' Na inawezekana kwamba neno "tutawaacha" linawarudia viumbe wote Siku ya Qiyama, na kwamba watakusanyika ndani yake, na wawe wengi, na wasonganesongane wao kwa wao kwa sababu ya uzito na dhiki na mitetemeko mikubwa. Kwa ushahidi wa kauli yake:

99. Na tutawaacha baadhi yao siku hiyo wachanganyike wao kwa wao, na litapulizwa baragumu, hapo tutawakusanya wote pamoja. 100. Na siku hiyo tutawadhihirishia wazi Jahannamu makafiri waione. 101. Wale ambao macho yao yalikuwa paziani hawanikumbuki, na wakawa hawawezi kusikia.

# {99} Yaani, Israfil atakapolipuliza katika baragumu, Mwenyezi Mungu atazirudisha roho zote katika viwiliwili, kisha atawakusanya katika pahali pa kusimama katika Siku ya Qiyama. Atawakusanya wa kwanza katika wao na wa mwisho, makafiri na waumini ili waulizwe, na wahesabiwe, na walipwe kwa matendo yao.

# {100} Ama makafiri pamoja na utofauti wa itikadi zao, hao malipo yao yatakuwa Jahannamu, watadumu humo milele. Na ndiyo maana akasema, "Na siku hiyo tutawadhihirishia wazi Jahannamu makafiri waione." Kama Mwenyezi Mungu Mtukufu alivyosema, "Na Jahim itakapozidishwa kuwashwa" ili iwe makao yao na mashukio yao, na ili wafurahie kwa pingu zake, na mwako wake mkali, na maji yake ya moto, baridi yake kali, ili waonje adhabu ambayo mioyo itakuwa bubu kutokana nayo, na masikio yao yawe na uziwi.

# {101} Na hizi ndizo athari za matendo yao na malipo ya vitendo vyao. Kwa maana, wao katika dunia hii, macho yao yalikuwa yamefunikwa kutokana na kumkumbuka Mwenyezi Mungu, wakawa wamelipa mgongo jambo la kumkumbuka Mwenyezi Mungu, Mwenye hekima, na Qur-ani Tukufu. ''Na wakasema: nyoyo zetu ziko katika vifuniko kwa yale unayotuitia.'' Na machoni mwao kuna vizibo vinavyowazuia kuona ishara za Mwenyezi Mungu zenye manufaa. Kama alivyosema Mwenyezi Mungu Mtukufu, "Na kwenye macho yao kuna vifuniko.'' "Na wakawa hawawezi kusikia" ishara za Mwenyezi Mungu zinazofikisha katika Imani; kwa kuwa waliichukia Qur-ani na Mtume. Kwa maana, mwenye kuchukia hawezi kuyapa masikio yake maneno ya yule ambaye yeye anamchukia. Kwa hivyo, zinapozuilika njia za kupata elimu na heri, basi hawana uwezo wa kusikia wala kuona wala hawana akili yenye kunufaisha. Kwa kuwa walimkufuru Mwenyezi Mungu, na wakazikataa Ishara zake, na wakawakadhibisha Mitume wake, basi wakastahiki Jahannam, na hayo ndiyo maishio mabaya mno.

102. Je, wanadhani wale waliokufuru kwamba watawafanya waja wangu kuwa vipenzi wao badala yangu Mimi? Hakika Sisi tumeiandaa Jahannamu iwe ndipo pahali pa kuteremkia pa makafiri.

# {102} Na huu ni uthibitisho na ubainisho wa ubatili wa madai ya washirikina makafiri, ambao waliwachukua baadhi ya manabii na vipenzi wa Mwenyezi Mungu kuwa washirika wa Mwenyezi Mungu wakawa wanawaabudu. Na wakadai kwamba watakuwa vipenzi walinzi wao, ili wawaokoe kutokana na adhabu ya Mwenyezi Mungu, na wawape thawabu zake, nao walimkufuru Mwenyezi Mungu na Mtume wake. Basi Mwenyezi Mungu anawaambia kwa njia ya kuuliza na kukanusha kusikopingika kwa maana huo ni ubatili wake katika akili, "Je, wanadhani wale waliokufuru kwamba watawafanya waja wangu kuwa vipenzi wao?" Yaani, hilo haliwi, na wala kipenzi cha Mwenyezi Mungu kamwe hawezi kumfanya adui wa Mwenyezi Mungu. Kwa maana vipenzi wake wanakubaliana na Mwenyezi Mungu katika upendo wake, kuridhia kwake, hasira zake na chuki yake. Na kwa maana hii, aya hii inakuwa sawa na kauli yake yeye Mtukufu, "Na siku atakayowakusanya wote, kisha atawaambia Malaika: Je, hawa walikuwa wakiwaabudu nyinyi? Watasema: Subhanak (Umetakasika). Wewe ndiye kipenzi chetu, si hao." Kwa hivyo, yeyote yule anayedai kwamba amemchukua kipenzi cha Mwenyezi Mungu kuwa ni kipenzi wake ilhali yeye ni adui wa Mwenyezi Mungu, basi yeye ni mwongo. Na inawezekana kwamba - nayo hii ndiyo maana ya dhahiri - maana yake ni kuwa: Je, wale waliomkufuru Mwenyezi Mungu na kuwafanyia uadui Mitume wake kuwa watawafanya badala ya Mwenyezi Mungu, vipenzi wa kuwanusuru na kuwanufaisha kando na Mwenyezi Mungu na kuwazuia madhara? Hii ni dhana batili na mbovu. Kwa maana, viumbe vyote havina chochote mikononi mwao cha kunufaisha na kudhuru. Na hii ni kama kauli yake yeye Mtukufu, "Sema: Waombeni hao mnaowadaia badala yake Yeye. Hawawezi kuwaondolea madhara, wala kuyaweka pengine." "Wala hao ambao wao wanawaomba badala yake Yeye hawana uwezo wa kumwombea mtu." Na mfano wa hizo miongoni mwa Aya ambazo Mwenyezi Mungu anataja ndani yake kwamba yule anayechukuwa badala yake kipenzi ili amnusuru na kumlinda, ni mpotevu ambaye ameambulia patupu katika matarajio yake, ambaye hawezi pata baadhi ya makusudio yake. "Hakika Sisi tumeiandaa Jahannamu iwe ndipo pahali pa kuteremkia pa makafiri;" kama wageni na makaribisho kwao. Basi mashukio maovu mno ni mashukio yao hayo. Na makaribisho maovu mno ni hayo yao ya Jahannam.

103. Sema: Je, tuwatajieni wenye hasara mno katika vitendo vyao? 104. Ni wale ambao juhudi yao katika uhai wa dunia ilipotea bure, nao wanadhani kwamba wanafanya matendo mazuri. 105. Hao ni wale waliozikufuru Ishara za Mola wao Mlezi na kukutana naye. Kwa hivyo matendo yao yakapotea bure, na wala Siku ya Qiyama hatutawasimamishia mizani yoyote. 106. Hayo ndiyo malipo yao, Jahannam, kwa walivyokufuru na wakafanyia stihizai Ishara zangu na Mitume wangu.

# 103. Yaani, sema, ewe Muhammad, uwaambie watu kwa namna ya kuwatahadharisha na kuwaonya: Je, niwaambieni watu wenye hasara kubwa zaidi kuliko wote "katika vitendo vyao?"

# {104} "Ni wale ambao juhudi yao katika uhai wa dunia ilipotea bure." Yaani, yalibatilika na kupotelea mbali matendo yao yote waliyoyatenda. "Nao wanadhani kwamba" wanafanya vizuri katika matendo yao. Basi vipi kuhusu matendo yao ambayo wanajua vyema kwamba ni batili na kwamba yanapingana na Mwenyezi Mungu na mitume wake na kuwafanyia uadui?

# {105} Basi ni akina nani hawa ambao vitendo vyao vilihasiri, kwa hivyo zikahasiri nafsi zao na ahali zao Siku ya Qiyama? Tambueni kuwa hiyo ndiyo hasara iliyo dhahiri. "Hao ni wale waliozikufuru Ishara za Mola wao Mlezi na kukutana naye." Yaani, walizikanusha ishara za kiqur-ani na ishara za kuonekana moja kwa moja zinazoonyesha ulazima wa kumwamini Yeye, na Malaika wake, na Mitume wake, na Vitabu vyake, na Siku ya Mwisho. "Kwa hivyo matendo yao yakapotea bure" kwa sababu ya hayo "na wala Siku ya Qiyama hatutawasimamishia mizani yoyote." Kwa sababu faida ya mizani ni kulinganisha kati ya matendo mema na mabaya, na kutazama yaliyo mazito kati yake na yale yaliyoshindwa uzito. Na hawa hawana matendo mema yoyote; kwa sababu walikosa sharti lake, ambalo ni imani. Kama Mwenyezi Mungu Mtukufu alivyosema, "Na anayetenda mema, naye ni Muumini, basi hatahofu kudhulumiwa wala kupunjwa." Lakini matendo yao yatahesabiwa, na kudhibitiwa, na watafanywa kuyakiri na watafedheheshwa kwayo mbele ya mashahidi kisha wataadhibiwa kwayo.

# {106} Na ndiyo maana akasema, "Hayo ndiyo malipo yao." Yaani, kuharibika kwa matendo yao, na kwamba hawatasimamishiwa mizani yoyote Siku ya Qiyama; kwa sababu uduni wao na kutokuwa kitu kwao kwa sababu walizikufuru ishara za Mwenyezi Mungu na kuzichukulia mzaha ishara zake na Mitume wake, pamoja na kwamba lililo la wajibu katika ishara za Mwenyezi Mungu na Mitume wake ni kuziamini kikamilifu na kuzitukuza na kuzitekeleza kikamilifu. Lakini hawa waliligeuza suala hili kinyume. Kwa hivyo jambo lao likawa kinyume, na wakaangamia, na kuhuzunika na kuadhibiwa katika adhabu.

Na alipobainisha hatima ya makafiri na matendo yao, akabainisha matendo ya waumini na hatima yao, akasema:

107. Hakika wale walioamini na wakatenda mema, mashukio yao yatakuwa kwenye Pepo za Firdausi. 108. Watadumu humo; hawatataka kuondoka humo.

# {107} Yaani, "hakika wale walioamini" kwa mioyo yao, "na wakatenda mema" kwa viungo vyao. Na sifa hiyo inajumuisha dini yote. Itikadi zake na matendo yake, misingi yake na matawi yake ya dhahiri na ya ndani. Basi hawa pamoja na utofauti ulioko katika daraja zao za imani na matendo mema, "mashukio yao yatakuwa kwenye Pepo za Firdausi." Inawezekana kwamba kilichokusudiwa na Pepo za Firdaus ni Pepo za juu zaidi, na bora zaidi kati yake, na kwamba thawabu hizi ni kwa yule aliyekamilisha imani na matendo mema, na wao ni Manabii na wa wale walio karibu zaidi na Mwenyezi Mungu. Na inawezekana kwamba maana yake ni daraja zote za Pepo. Basi thawabu hizi zinajumuisha daraja zote za watu wa imani miongoni mwa wale walio karibu zaidi na Mwenyezi Mungu, na wema, na wale wa katikati, kila mmoja kulingana na hali yake, na hii [ndiyo bora zaidi] ya maana hizo mbili kwa sababu ya ujumla wake, na kwa sababu ya kuitaja Pepo kwa hali ya wingi huku imeunganishwa kwa Firdaus, na kwamba Firdaus hiyo inaitwa kwayo bustani iliyo na ukarimu au miti iliyoshikana. Na hili ni sahihi kuhusiana na Pepo. Kwa hivyo, Pepo ya Firdaus ndiyo mashukio na mahali pa ugeni kwa wenye imani na matendo mema. Na ni ugeni gani bora zaidi, mkubwa zaidi, mkuu zaidi kuliko ugeni huu wenye kila starehe ya mioyo na roho na viwiliwili? Ndani yake kuna yale ambayo nafsi hutamani na macho hufurahia, kama vile nyumba za kifahari, na bustani za kupendeza, na miti ya matunda, na ndege waimbao nyimbo nzuri nzuri, na vyakula na vinywaji vitamu, na wanawake wazuri, na watumishi, na watoto wadogo, na mito ipitayo, na mambo ya kutazamwa mazuri, na uzuri wa kihisia na usio wa kihisia, na neema ya kudumu, na ya juu zaidi. Na bora ya hayo yote na tukufu yake zaidi ni kufurahia kuwa karibu na Mwenye rehema na kupata ridhaa yake, ambayo ndiyo neema kubwa zaidi ya Peponi, na kufurahia kuona uso wake mtukufu na kusikia maneno ya Mwenye huruma kubwa, Mwingi wa kurehemu. Na ugeni huo ni kwa Mwenyezi Mungu. Ni ugeni mtukufu ulioje, na mzuri zaidi, na wa kudumu zaidi, na mkamilifu zaidi! Nao ni kubwa sana kuzungukwa na maelezo ya mmoja wa viumbe, au hata kupita ndani ya mioyo. Na ikiwa waja wangejua baadhi ya neema hizo kwa elimu ya uhakika yenye kufika katika mioyo yao, basi mioyo yao ingepeperuka kuiendea kwa sababu ya shauku kubwa, na roho zao zingekatika kwa sababu ya uchungu wa kutengana nayo, na wangeindea kwa makundi na mmoja mmoja, na wala hawangeipendelea dunia ya kuisha na starehe za kukatika na kuondoka badala yake. Na hawangeharibu nyakati zikipotea tu katika hasara, kwa kuwa kila muda mfupi katika dunia wa furaha unalingana na maelfu ya miaka mingi huko, lakini kwa kuwa kughafilika kumeenea, na imani ilidhoofika, na elimu ilipunguka, na utashi ulififia, ndiyo maana yakawa hayo yaliyokuwa. Basi hakuna uwezo wala nguvu isipokuwa kwa Mwenyezi Mungu, aliye juu, Mtukufu.

# {108} Na kauli yake, "watadumu humo" huu ndio utimilifu wa neema, kwamba kuna neema kamilifu ndani yake. Na katika ukamilifu wake ni kwamba haikatiki. "Hawatataka kuondoka humo." Yaani, hawatataka kuondoka wala kuhama, kwa sababu hawaoni humo isipokuwa yenye kuwapendeza tu, na kuwafurahisha, na wala hawaoni neema yoyote iliyo juu zaidi ya ile waliyo ndani yake.

109. Sema: Lau kuwa bahari ingekuwa ndiyo wino kwa maneno ya Mola wangu Mlezi, basi bahari ingelimalizika kabla ya kumalizika maneno ya Mola wangu Mlezi, hata tungeliileta mfano wa hiyo kuongezea.

# {109} Yaani, waambie ukiwajulisha kuhusu ukuu wa Muumba na upana wa sifa zake na kwamba waja hawazunguki chochote kwazo, "Lau kuwa bahari" zinazopatikana katika ulimwengu "ingekuwa ndiyo wino kwa maneno ya Mola wangu Mlezi" na miti ya dunia hii tangu mwanzo wake hadi mwisho wake miongoni mwa miti ya nchi zote, na ya majangwani na ya baharini ndizo kalamu, "basi bahari ingelimalizika" na kalamu hizo zingevunjwa "kabla ya kumalizika maneno ya Mola wangu Mlezi." Na hili ni jambo kubwa ambalo hakuna yeyote anayeweza kulizunguka. Na katika aya nyingine, "Na lau kuwa miti yote iliyomo duniani ikawa ni kalamu, na bahari (ikawa wino), na ikaongezewa juu yake bahari nyingine saba, maneno ya Mwenyezi Mungu yasingelikwisha. Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mwenye hekima." Hii ni njia ya kuleta maana karibu na akili. Kwa sababu vitu hivi vimeumbwa, na viumbe vyote vitatoweka na kuisha. Na ama maneno ya Mwenyezi Mungu, hayo ni katika sifa zake yeye Mtukufu, na sifa zake hazikuumbwa, wala hazina kikomo, wala mwisho. Basi upana wowote na ukuu wowote unaofikiriwa na mioyo, basi Mwenyezi Mungu yuko juu ya hivyo, na vivyo hivyo sifa zinginezo za Mwenyezi Mungu Mtukufu, kama vile elimu yake, hekima yake, uwezo wake, na rehema zake. Na ikiwa elimu ya viumbe ingekusanywa kutoka kwa wa mwanzo na wa mwisho, wakazi wa mbinguni na wakazi wa duniani, basi ingekuwa kwa kulinganisha na elimu ya Mkuu kidogo kuliko kama vile ndege mdogo anaposimama kwenye ukingo wa bahari, kisha akachukua kwa mdomo wake maji kutoka baharini humo kwa kulinganisha na bahari hiyo na ukuu wake, kwa sababu Mwenyezi Mungu ana sifa kuu, pana na kamili, na kwamba kwa Mola wako Mlezi ndio mwisho.

110. Sema, "Hakika mimi ni mwanadamu tu kama nyinyi. Ninaletewa Wahyi kwamba Mungu wenu ni Mungu Mmoja tu. Kwa hivyo, mwenye kutaraji kukutana na Mola wake Mlezi, basi na atende matendo mema, wala asimshirikishe yeyote katika ibada ya Mola wake Mlezi."

# {110} Yaani, waambie ewe Muhammad makafiri na wegineo, "Hakika, mimi ni mwanadamu tu kama nyingi" na mimi si mungu, wala sina ushirika wowote katika ufalme wa Mwenyezi Mungu, wala sijui elimu ya ghaibu, wala sina hazina za Mwenyezi Mungu. Lakini mimi hakika ni mwanadamu tu kama nyinyi, na mja miongoni mwa waja wa Mola wangu Mlezi. "Ninaletewa Wahyi kwamba Mungu wenu ni Mungu Mmoja tu." Yaani, nimeboreshwa juu yenu kwa ufunuo ambao Mwenyezi Mungu ananifunulia mimi, ambao mkubwa wake zaidi ni kuwaambia kwamba, "Mungu wenu ni Mungu Mmoja tu" hana mshirika yeyote wala hakuna yeyote anayestahili kuabudu uzito wa chembe [isipokuwa yeye tu], na ninawaita kwenye matendo ambayo inawaleta karibu naye, kuwapa thawabu zake na inawaondolea adhabu yake. Na ndiyo maana akasema, "Kwa hivyo, mwenye kutaraji kukutana na Mola wake Mlezi, basi na atende matendo mema." Nayo ni yale matendo ambayo yanaafikiana na sheria ya Mwenyezi Mungu miongoni mwa mambo ya wajibu na yale yaliyopendekezwa. "Wala asimshirikishe yeyote katika ibada ya Mola wake Mlezi." Yaani, asijioneshe kwa matendo yake, lakini ayafanye kwa kuukusudia uso wa Mwenyezi Mungu Mtukufu tu. Basi huyu aliyeunganisha kati ya kumkusudia Mwenyezi Mungu tu na kufuata sheria ya sawasawa ndiye atakayepata kile anachotarajia na anachotafuta. Na ama asiyekuwa kama huyu, basi yeye amehasiri katika dunia yake na akhera yake, na ameshapoteza kuwa karibu na Mola wake na kupata radhi zake.

Mwisho wa Tafsiri ya Surat Al-Kahf. Na sifa njema zote ni za Mwenyezi Mungu.

* * *