تفسير سوره ي إنشقاق

مکي و 25 آيه است.

بسم الله الرحمن الرحيم

إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ چون آسمان شکافته شود ، وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ و به فرمان ، پروردگارش گوش دهد و حق بود که چنين کند وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ و چون زمين منبسط شود ، وَأَلْقَتْ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتْ و هر چه را که در درون دارد بيرون افکند و تهي گردد ، وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ و به فرمان پروردگارش گوش دهد و حق بود که چنين کند. يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ اي انسان ، تو در راه پروردگارت رنج فراوان مي کشي ، پس پاداش آن ، راخواهي ديد فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِهر کس که نامه اش را به دست راستش دهند ، فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا زودا که آسان از او حساب کشند ، وَيَنقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا و شادمان نزد کسانش بازگردد وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاء ظَهْرِهِاما هر کس که نامه اش از پشت سر داده شود ، فَسَوْفَ يَدْعُو ثُبُورًا زودا که بگويد : واي بر من که هلاک شدم وَيَصْلَى سَعِيرًا و به آتش افروخته در آيد إِنَّهُ كَانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُورًا او در دنيا نزد کسانش شادمان زيسته بود إِنَّهُ ظَنَّ أَن لَّن يَحُورَ و مي پنداشته است که هرگز باز نخواهد گشت بَلَى إِنَّ رَبَّهُ كَانَ بِهِ بَصِيرًا آري پروردگارش او را مي ديده است.

# (1 - 2) خداوند با بیان آنچه در روز قیامت رخ می‌دهد و تغییراتی که در اجرام بزرگ روی می‌دهد می‌فرماید: (﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ﴾) آنگاه که آسمان می‌شکافد و از همدیگر جدا می‌شود، و ستارگان پخش و پراکنده می‌گردند، و ماه و خورشید بی‌نور و تاریک می‌شوند. (﴿وَأَذِنَتۡ لِرَبِّهَا﴾) و به فرمان پروردگارش گوش فرامی‌دهد، (﴿وَحُقَّتۡ﴾) و سزاوار چنین کاری هم می‌باشد؛ چون آسمان مسخّر و تحت تدبیر و فرمانروایی خداوند بزرگ است، و هرچه به آن دستور دهد سرپیچی نمی‌کند و با فرمان خداوند مخالفت نمی‌نماید.

# (3 - 5) (﴿وَإِذَا ٱلۡأَرۡضُ مُدَّتۡ﴾) و هنگامی که زمین به لرزه و تکان درمی‌آید، و کوه‌های آن از بین می‌روند، و نشانه‌ها و ساختمان‌هایی که روی آن هست نابود می‌گردند، و خداوند آن را چون سفره پهن می‌کند و بسیار گسترده می‌گردد، و همۀ مردم را ـ با وجود اینکه خیلی زیاد هستند ـ در خود جای می‌دهد؛ پس آنگاه زمین به میدانی صاف و هموار که هیچ فراز و نشیبی ندارد تبدیل می‌شود. (﴿وَأَلۡقَتۡ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتۡ﴾) و در روز قیامت مردگان و خزانه‌هایی که در زمین است بیرون انداخته می‌شوند، و زمین خالی می‌گردد. در آن روز در صور دمیده می‌شود، آنگاه مردگان از گورها بیرون می‌آیند، و گنج‌های زمین نیز بیرون می‌آید و چون توده‌ای بزرگ روی هم انباشته می‌شود، و مردم آنها را می‌بینند و حسرت می‌خورند که چرا برای به دست آوردن چنین چیزهایی از یکدیگر پیشی می‌گرفته‌اند. ((وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ)) و فرمان پروردگارش را می‏برد، و چنين هم می‏سزد و حق هم همين است.

# (6) (﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡإِنسَٰنُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدۡحٗا فَمُلَٰقِيهِ﴾) ای انسان! تو همواره به سوی خداوند رهسپاری، و به اوامر و نواهی او عمل می‌کنی، و خودت را با انجام خیر یا شر به سوی او نزدیک می‌کنی؛ سپس در روز قیامت او را ملاقات خواهی کرد، و پاداش همۀ کارها را خواهی دید. پس اگر خوشبخت باشی، با فضل خود با تو رفتار خواهد کرد؛ و اگر بدبخت باشی، دادگرانه به تو سزا خواهد داد.

# (7 - 9) بنابراین تفصیل جزا را بیان کرد و فرمود کسی که نامۀ اعمالش به دست راستش داده شود ـ و آنان اهل سعادت هستند ـ با او حسابی ساده و آسان خواهد شد. و حساب آسان این است که بنده به گناهانش اعتراف می‌کند و گمان می‌برد که دیگر هلاک شده است، اما خداوند می‌گوید گناهانت را در دنیا پوشاندم و امروز نیز می‌پوشانم. (﴿وَيَنقَلِبُ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦ مَسۡرُورٗا﴾) و شادمان و مسرور به سوی خانواده‌اش در بهشت برمی‌گردد و شاد و مسرور است؛ چون از عذاب نجات یافته و به پاداش دست یازیده است.

# (10 - 15) [اما کسی که نامۀ اعمالش به دست چپ وی از پشت سر داده شود،] از خواری و رسوایی و از زشتی کارهایی که در نامۀ اعمالش ثبت شده و از آن توبه ننموده است، هلاکت و نابودی خود را می‌طلبد. (﴿وَيَصۡلَىٰ سَعِيرًا﴾) آتش سوزان دوزخ او را از هر سو احاطه می‌کند و عذاب داده می‌شود. این بدان خاطر است که او در میان خانوادۀ خود شادمان بود 2و به ذهنش هم نمی‌رسید که دوباره برانگیخته شود و (﴿ظَنَّ أَن لَّن يَحُورَ﴾) و هرگز نمی‌پنداشت که به سوی پروردگارش بر ‌گردد و در پیشگاه او بایستد. (﴿بَلَىٰٓۚ إِنَّ رَبَّهُۥ كَانَ بِهِۦ بَصِيرٗا﴾) آری! به سوی پروردگارش برخواهد گشت و پروردگارش به او بینا بود. پس هیچ‌گاه او را بیهوده رها نخواهد کرد، بلکه او را امر و نهی می‌کند تا پاداش یا عذاب ببیند.

فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ پس به شفق سوگند مي خورم ، وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ و سوگند به شب و هر چه را فرو پوشد ،، وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ و سوگند به ماه چون فروغش کامل شود ، لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ که به حالي بعد از حال ديگر تحول خواهيد يافت فَمَا لَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ چه مي شودشان که ايمان نمي آورند ? وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ و چون قرآن بر آنها خوانده شود سجده نمي کنند ? بَلِ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُكَذِّبُونَ بلکه ، کافران تکذيب مي کنند وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ و خدا به آنچه در دل دارند آگاه است فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ پس آنان را به عذابي دردآور بشارت ده ، إِلَّا الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ مگر آنان که ايمان آورده اند و کارهاي شايسته کرده اند که پاداششان را پاياني نيست.

# (16 - 19) در اینجا خداوند به نشانه‌های شب سوگند خورده است؛ به شفق که باقیماندۀ نور و روشنایی خورشید و آغازگر شب است. (﴿وَٱلَّيۡلِ وَمَا وَسَقَ﴾) سوگند به شب و همۀ آنچه از حیوانات و غیره که فرامی‌گیرد، (﴿وَٱلۡقَمَرِ إِذَا ٱتَّسَقَ﴾) سوگند به ماه چون کامل شود. خداوند به ماه ـ در حالت کامل بودنش ـ قسم یاد می‌کند؛ زیرا در این حالت صورت و ظاهر آن از بقیۀ حالت‌هایش زیباتر است و منافعش نیز بیشتر است. و آنچه که بر آن قسم یاد شده عبارت است از (﴿لَتَرۡكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٖ﴾) شما ای انسان‌ها! مراحل و حالات مختلفی را طی می‌کنید؛ از نطفه به خونی بسته، و از خون بسته به تکه‌ای گوشت تبدیل می‌شوید تا اینکه روح در شما دمیده می‌گردد. سپس دوران نوزادی، و بعد دوران کودکی را پشت سر می‌گذارنید، سپس به سن تکلیف و امر و نهی می‌رسید، و سپس خواهید مرد، و بعد از مرگ زنده می‌شوید و سزا و جزای اعمال خود را خواهید دید. این مراحل مختلفی است که بر انسان می‌گذرد، و این مراحل دال بر این است که تنها خداوند معبود و یکتاست، و او طبق حکمت و رحمت خویش به تدبیر بندگان می‌پردازد، و بنده نیازمند و ناتوان است و تحت تدبیر خداوندِ توانای مهربان قرار دارد.

# (20 - 24) با وجود این بسیاری از مردم ایمان نمی‌آورند و هنگامی که قرآن بر آنان خوانده ‌شود کرنش نمی‌کنند، و از اوامر و نواهی قرآن اطاعت نمی‌کنند. (﴿بَلِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ يُكَذِّبُونَ﴾) بلکه کافران تکذیب می‌کنند؛ یعنی بعد از آنکه حق برایشان روشن شده است با آن مخالفت می‌کنند. پس ایمان نیاوردن اینها و اطاعت نکردنشان از قرآن چیز عجیبی نیست؛ چون کسی که حق را از روی عناد تکذیب می‌کند، چاره‌ای برای هدایتش نیست. (﴿وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا يُوعُونَ﴾) و خداوند رازهایی را که ایشان پنهان می‌دارند بهتر می‌داند، و به کارهای پنهان و آشکارشان آگاه است، و آنان را به سزای اعمالشان می‌رساند. بنابراین فرمود: (﴿فَبَشِّرۡهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾) بشارت بدان جهت بشارت نامیده شده است چون آثار آن در پوست و چهره نمایان می‌گردد.

# (25) این است حالت بیشتر مردم؛ قرآن را تکذیب می‌کنند و به آن ایمان نمی‌آورند. (﴿إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَهُمۡ أَجۡرٌ غَيۡرُ مَمۡنُونِۢ﴾) اما برخی از مردم هستند که خداوند آنها را هدایت کرده است. پس ایشان به خدا ایمان آورده و آنچه را که پیامبران آورده‌اند پذیرفته‌اند. پس ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، و ایشان پاداشی پایان ‌ناپذیر دارند، بلکه پاداش آنها همیشگی است و آن چیزهایی است که هیچ چشمی [تاکنون آنها را] ندیده، و هیچ گوشی [اخبار آن را] نشنیده، و تصوّر آن به دل هیچ انسانی خطور نکرده است.

* * *